Branntryggleik i heimen Kvart år brenn mellom 1 500 og 2 000 bustader i Noreg. Ein brann er ein alvorleg hending for alle som er involvert. Dei materielle og menneskelege konsekvensane er ofte dramatiske. Den årlege brannerstatninga i Noreg er på nærare fire milliardar kroner, 4 000 000 000! I tillegg døyr mellom 50 og 80 menneske kvart år i brann. Halvparten av alle brannar er ein konsekvens av uforsiktig omgang med elektriske apparat og bar eld. Dei fleste brannar kan forhindrast med enkle tiltak og sunn fornuft kvar og ein har ansvar for å bidra til dette. Her er nokre enkle brannførebyggjande tiltak: Røykvarslarar Undersøkingar viser at røykvarslarar reddar minst 10-20 liv kvart år i Noreg. Nesten alle husstandar har røykvarslarar, men det svikter når det kjem til kontroll og skifte av batteri. For å vere sikker på at røykvarslaren fungerer, pass på at den er montert riktig, og at den blir testa og vedlikehalde jamleg Påbod i alle bustadar I 1990 ble det vedteke at alle bustadar, bueiningar, fritidsbustadar skal ha minst éin godkjent røykvarslar. Hensikta med røykvarslarar er at du skal få tidleg varsel om at ein brann er under utvikling. Da har du moglegheit til å redde deg sjølv og andre som oppheld seg i bustaden, kanskje også sløkkje brannen. Dersom du ikkje har røykvarslar, kan du risikere å få redusert forsikringsutbetalinga, eventuelt også bot frå det offentlege. Det er eigaren av bustaden som har ansvaret for å skaffe til vege og montere røykvarslar. Brukaren av bustaden har ansvaret for å teste røykvarslaren og skifte batteri jamleg. Vi anbefalar fleire røykvarslarar Dersom bustaden din er stor eller består av fleire etasjar, bør du ha fleire røykvarslarar. Det blir tilrådd minst éin røykvarslar i kvar etasje, og helst ein på kvart soverom. Røykvarslarane bør vere kopla saman slik at dei varslar samstundes. Alle i huset vil da kunne bli varsla om eventuell brann i ein annan etasje. Dersom du vil kople saman røykvarslarane, må du skaffe varslarar som er berekna for dette. Samankoplinga er enkel, og du kan gjere den sjølv. Røykvarslarar som kan trådlaust, kan koplast i serie, er dei enklaste. Desse er noko dyrare i innkjøp, men treng ingen kabling. Ionisk eller optisk varslar? Det er to hovudtypar røykvarslarar på marknaden; ioniske og optiske. Forskjellen ligger i måten dei oppdagar røyk på. Svært forenkla kan man seie at den ioniske røykvarslaren "luktar" røyk (reagerer raskast på flammebrann), mens den optiske røykvarslaren "ser" røyk (reagerer raskast på ulmebrann). I det siste har det kome røykvarslarar som kombinerer desse teknikkane. Dette er den sikraste løysninga per. i dag. Røykvarslarar får du kjøpt av forsikringsselskapa, hos byggevarehandlarar, elektroforhandlarar, i jarnvarebutikkar, brannog tryggleiksbutikkar med meir.
Plassering Plassering av røykvarslarar er avgjørande for kor raskt dei reagerar på røyk. Røykvarslarar skal monterast på høgaste punkt i plant tak og litt ned frå høgaste punkt i skråtak, minimum 50 cm frå vegg. I fleiretasje hus bør varslarane monterast nær trappene. Varslarane bør elles monterast i rømmingsvegane for eksempel i gangar som knyt fleire rom saman. Røykvarslarane skal kunne høyrast tydeleg frå alle rom, sjølv når alle dører er lukka. Vedlikehald Røykvarslarar bør testast minst ein gang i månaden og kvar gang du har vore bortreist over lengre tid. Du kan bruke ein pinne eller liknande for å gjere det enklare å nå opp. Bruk helst øyreproppar når du testar det skal vere høg lyd 1. desember skal alle byte batteria i røykvarslarane sine. Men ikkje gløym å sjekke batteria kvar månad elles i året, ved å trykke på testknappen. I tillegg til å teste røykvarslaren med testknappen, bør du med jamne mellomrom teste med røyk. Du kan f.eks. blåse røyk frå ein fyrstikk eller eit stearinlys mot røykvarslaren. Dersom den ikkje reagerar med nytt batteri, er røykvarslaren defekt og må skiftast. Batteriet bør vanlegvis skiftast ein gang i året, men det finst batteri som varar lengre. Dei fleiste røykvarslarar lager korte og svake pip når batteriet begynner å bli dårlig. Du må da skifte batteri. Ein god løysning er å montere røykvarslarar som kan koplast til strømnettet. Røykvarslarar bør minst ein gang i året gjerast rein for støv og smuss. For gamle røykvarslarar? Det blir hevda at røykvarslarar som er eldre enn 10 år, er for gamle og bør skiftast ut. Dette er ikkje dokumentert. Så lenge røykvarslaren reagerer som den skal ved testing med både testknapp og røyk, er det ingen grunn til å kvitte seg med den. Skaff heller fleire! Sløkkjeutstyr I 1990 blei det vedteke at alle bustaden, bueiningar og fritidsbudstader skal ha eigna sløkkjeutstyr. Det er eigaren av eininga som har ansvaret for å skaffe og montere sløkkjeutstyr. Brukaren av eininga har ansvaret for å kontrollere at utstyret er i orden. På marknaden finst det både handsløkkjeappart og husbrannslangar. Sotra Brannvern IKS meiner at husbrannslange er det beste, men både pulverapparat (t.d. 6 kg. ABC i effektklasse 23A) eller tilsvarande skumapparat( 9 l) er godkjent. Husbrannslange kan brukast Vatn er fint til å sløkkje brannar i møblar og treverk med. Når ein kjøpar husbrannslange tilrår vi at ein kjøpar ein versjon der ein ikkje treng å rulle ut heile slangen før ein skrur på vatnet (dvs slange med sentervasssføring). Slangen bør vere fast montert til ein kran og skal rekke til alle rom i huset. Ein hageslange montert utvendig eller i garasjen er ikkje godkjent som husbrannslange.
Ikkje vatn til alt! Vatn kan ikkje brukast mot brann i fettgryter, bensin og andre flytande stoff. Brann i fettgryter kan lett sløkkjast ved å legge på grytelokket. Trekk gryta vekk frå plata og skru av den av. Eit pulverapparat er lett å ta med seg og fint å slå ned flammane med. Eit ABC-apparat kan brukast på alle typar brannar, men hugs at eit 6 kg. pulverapparat tømmast på ca 15 sekundar og kan vere eit supplement til husbrannslangen. Eit skumapparat er også lett å ta med seg og kan brukast på dei fleste branntypar, med unntak av gass og elektrisk. Det blir tømt på ca 25 sekunder (6 kgs apparat/9 l) og bør vere eit supplement til husbrannslangen. Montering og vedlikehald Både husbrannslange og pulverapparat skal monterast lett tilgjengeleg. Det er viktig å vedlikehalde og kontrollere sløkkjeutstyret. Husbrannslangen bør kontrollerast kvart år. Rull ut heie slangen og kontroller at kranen verker og at slangen er utan sprekker. Håndsløkkjeapparat kontrolelrar ein ved å sjå om manometerpilen står på det grøne feltet. Dette bør gjerast ein gang i månaden. Du bør ein gang i året vende apparatet opp ned for å hindre at pulveret klumpar seg. Rømmingsvegar Når det brenn er det viktig at alle som er i bygningen kjem seg fort ut. Snakk difor med familien om korleis de skal opptre ved brann og korleis de skal komme de ut frå alle rom ha brannøving heime. Avtal ein fast møteplass utanfor bustaden. Det er viktig å ha enkle rømmingsvegar frå bustaden/bygget og ut til det fri. Hald rømmingsvegar ryddige - spesielt i blokkar med mange bebuarar i kvar oppgang. Kontroller at vindauge og dører er lette å opne og vurdér om det er behov for ekstra hjelpemidlar som ein rømmingsstige, line eller liknande. Røyken som dreper Skulle det oppstå brann, er det viktig å hugse at brannrøyk er svært giftig. Unngå difor å bevege deg over lengre avstandar i røykfylte rom. Dersom det likevel er nødvendig, held deg lågt ved t.d. å krype på golvet. Dersom det er mørkt, orientér deg langs veggen, slik at du heile tida veit kor du er.
Om det brenner Ved ein eventuell brann, kan det vere lett å få panikk og opptre irrasjonelt. Tenk difor igjennom punkta under, det er lettare å handle riktig i ein pressa situasjon når du på førehand har gått igjennom i hovudet kva du bør gjere. Sørg for å varsle andre i huset slik at dei kan kome seg ut. Varsle brannvernet på telefon 110. Oppgi nøyaktig adresse. Dette kan du også lære barna. Om mogleg, prøv å sløkkje (Viktig å rette sløkkjemiddelet mot roten av flammen). NB! Små born skal ikkje sløkkje, men kome seg ut. Lukk vindauge og dører. Gje brannvernet ei orientering når dei kjem. Sei i frå dersom nokon ikkje har klart å komme seg ut av huset. Gå ikkje sjølv inn i huset for å redde eventuelle kjæledyr og personlege eigendelar. Overlat dette til brannvernet. Kva som er riktig rekkjefølge på punkta over vil avhenge av situasjonen og må vurderast av den enkelte. Men hugs at du uansett gjer noko riktig ved å gjere eitt eller fleire (helst alle) av dei! Elektriske apparat Feil bruk og dårleg vedlikehald av elektriske apparat, samt feil og manglar ved elektriske anlegg er årsaka til nesten halvparten av alle bustadbrannar i Noreg. Termostatstyrte apparat Mange apparat som brukast daglig, som kaffetraktar, vasskokar, strykejarn, hårfønar m.m., er utstyrt med termostat. Går termostaten i stykkar, noko den ofte gjer på denne typen apparat, kan temperaturen på kort tid auke og forårsake brann. Det er ein god ide å trekkje ut støpselet på termostatstyrte elektriske apparat når dei ikkje er i bruk. Følg brukarrettleiinga Følg alltid brukarrettleiinga for dei enkelte elektriske apparata, både når det gjeld bruk og vedlikehald. Bruk ikkje el. apparat til andre ting enn det dei er tiltenkt og laget for. Forsøk deg heller ikkje som "hobbyreparatør" - overlat reparasjonar til fagfolk. Stand-by Vi tilrår at man slår elektriske apparat heilt av når dei ikkje er i bruk. Unngå å la apparata stå i "stand-by". Dette gjeld særleg for TV-apparata. Om lag 1 500 TV-apparata brenner i Noreg kvart einaste år. Vaskemaskinar og tørketromlar Vaskemaskinar og tørketromlar er vanlege brannårsaker. Slå alltid av vaskemaskinen, oppvaskmaskinen og tørketrommelen når du går ut av budstaden, dersom ingen er heime. La heller ikkje desse maskinane vere i drift mens du søv. Reingjer lofilteret i tørketrommelen kvar gong etter bruk. Tette lofiltre kan gje høgy varmeutvikling og føre til brann.
Elektriske anlegg Feil i det elektriske anlegget er årsaka til rundt 20 prosent av alle bustadbrannar. Desse brannane har gjerne samanheng med feil ved installasjon, mangelfullt vedlikehald, manglande oppgradering eller overbelastning. Støpsel, lause leidningar og skøytekontaktar er svake ledd i elektriske installasjonar, og feil her aukar brannfaren. Unngå å lage "klasar" av leidningar og skøytekontaktar. Få heller montert eit tilstrekkeleg antall faste stikkontaktar. Det er eigaren av bustaden som har ansvaret for at det elektriske anlegget er i orden. Levande lys Nordmenn er storforbrukarar av levande lys. Gjennom ein lang og mørk årstid er stearinlys ein viktig del av kosen inne. Dette bør vi ta vare på, men vi må samstundes vere klar over at stearinlysa ofte er årsak til alvorlege brannar, nærmara 6 prosent av dei årlege bustadbrannane skuldast levande lys. Difor: Plassér aldri tente lys for nær brennbart materiale (eks gardinar)! Unngå bruk av brennbare lysestakar, lysmansjettar og lys i dekorasjonar. Og som hovudregel: Forlat aldri eit rom med levande lys eit brennande lys skal aldri stå utan tilsyn! Telys Plasser ikkje telys direkte på bord eller duk, men på noko som tålar høg temperatur. Ein telysholdar bør vere open og gje god lufting. Tette haldarar vil kunne gje overoppheiting og farleg oppflamming. Soting frå flammen kan vere eit varsel om for dårlig lufttilførsel. Om telyset flammar opp må du aldri helle vatn på det. Dersom du forsøker å sløkkje med vatn, vil det føre til ein valdsom oppflamming. Kvel flammen, f.eks. med ein lysesløkkjar - ikkje blås. Sjølvtennande produkt Ein rekkje natur- og industriprodukt kan sjølvtenne under lagring og transport. Av slike produkt kan nemnast kull, oljefrøprodukt, fór og høy. Det kallast spontan sjølvtenning når eit brennbart materiale blir anten ved eigenutvikla varme, dvs utan at det er tilført annan varme eller gnist. Dette kan skje i løpet av timar. Linolje er vanleg i produkt som brukast for å vedlikehalde og behandle trematerialar. Desse sjølvtennar lett. Produkt som inneheld linolje eller andre sjølvtennelege delar skal vere merka. Tryggleikstiltak for å unngå sjølvtenning: Pussefiller som har vore nytta til oljeprodukt kan sjølvtenne i løpet av få timar. Gjennomfukta filler, papir, flis eller liknande må difor: takast ut i friluft og tørkast, t.d. hengast opp på klessnora kastast i branntrygg tett behaldar brennast under tilsyn