Stiftsnytt. Miljø. www.kyrkja.no/bjorgvin INFORMASJONSBLAD FOR BJØRGVIN BISPEDØME NR 1 - JUNI 2007

Stiftsnytt www.kyrkja.no/bjorgvin INFORMASJONSBLAD FOR BJØRGVIN BISPEDØME NR 1 - JUNI 2007 Miljø

Stiftsnytt nr 1 - juni 2007 Eit informasjonsblad frå Bjørgvin bispedøme Innhald Fem heile dagar... side 2 Ungdomen tenkjer på dei som kjem etter... side 3 Tour de Bjørgvin... side 4-5 På sorgkurs i Alversund... side 6-7 Menneske med utviklingshemming viser veg... side 8-9 Bli kjend i kyrkja-kurs... side 9 Universell utforming... side 9 Bli grøn kyrkjelyd?... side 10 Skaparverkdagen 2007... side 10 Komposterbar gravpynt til kyrkjegarden... side 11 Ta miljøsteget... side 12 Nettsider for kyrkjeleg miljøog rettferdsengasjement... side 12 UTGJEVAR: Bjørgvin bispedømeråd. Bladet kjem ut med to nummer i året Adresse: Postboks 1960, 5817 Bergen Telefon: 55 30 64 70 Telefaks: 55 30 64 85 E-post: bjoergvin.bdr@kyrkja.no Redaktør: Jens Z. Meyer E-post: jzm@kyrkja.no For nytt frå Bjørgvin, sjå våre nettsider: www.kyrkja.no/bjorgvin Du kan få tilsendt korte meldingar på e-post med nytt frå nettsidene. Bestill gratis abonnement på nettsidene våre. Bankkonto for gåver/offer til Bjørgvin bispedømeråd: 9235.17.39608 Form/førtrykk: Dragefjellet produksjon www.dragefjellet.no Trykk: Grøset ISSN: 0807-4976 FRAMSIDEBILETE: «Den blå klinkekula». Dette berømde biletet av jordkloda blei tatt under den siste måneferda (Apollo 17) 7. desember 1972. FOTO: Earth Sciences and Image Analysis Laboratory, NASA Også dei minste får besøk når det er visitas. Frå Bjordal barnehage. FOTO: JENS Z. MEYER Han vart heilt himmelfallen, ein dansk bispekollega, då eg fortalde om visitasordninga i Norge. Leiar Fem heile dagar «Fem heile dagar? Møter du ordførar og rådmann og heile kommuneleiinga elles? Kjem verkeleg skulane til gudsteneste?» Dette meinte han aldri hadde gått i Danmark. Ja, det er ein spesiell og umissande institusjon kyrkja vår har i bispevisitasane. Soknet er grunneininga i kyrkja, det er her kyrkjelyden lever livet sitt, ofte langt frå stiftsstaden og kyrkjeleiinga. Men desse dagane er det ingen avstand, då arbeider dei ulike nivåa i kyrkja tett saman for å finne gode vegar vidare. Umissande er visitasordninga, men ikkje uforanderleg. No når trusopplæringa er tatt ut av skulen, har ikkje biskopen lengre tilsyn i skulestova. Einskapskulturen vik i eit pluralistisk samfunn. Vi kommuniserer annleis i eit høgteknologisk samfunn. Med nye tenesteordningar arbeider prestane i team, ofte på tvers av soknegrensene. Kyrkja er ikkje lengre regelstyrt, men baserer seg på handlingsplanar og kompetanse. Dette må få følgjer for visitasane. Bispemøtet sette denne vinteren ned ei arbeidsgruppe som skal tenke nytt. Tilsynet med forkynninga og kyrkjelyden si trusopplæring vil framleis stå sentralt når det er bispevisitas. Medarbeidarane, både dei uløna og dei tilsette, vil vere i fokus. Strategi og samhandling vil få merksemd. Kyrkja er ein åndeleg fellesskap som trur med frimot og som leiter etter Guds veg med kyrkjelyden. Her i Bjørgvin er vi felles om visjonen vår: «Saman vil vi gjere Kristus kjent, trudd, elska og etterfylgd.» Men samstundes må vi ta vare på den eineståande sjansen bispevisitasen er for å synleggjere kyrkjelyden og bygge bru mot samfunnet. Er visitasen godt førebudd og vel lagt til rettes, kan fem dagar skape verdfulle møteplassar og alliansar for folk som i bunn og grunn vil det same. Den kristne arven vår skal jo ikkje berre vere paragrafar i lovene, men grunnlag for val og samhandling. Ole D. Hagesæther Tenk deg jorda som ein baby - kor ømt ville me ikkje ha behandla henne? A. Kidjo

3 ILLUSTRASJONSFOTO AV JENS Z. MEYER Dette går fram av to resolusjonar frå Ungdomstinget 2007, som var samla 17. 18. mars. Ein berekraftig livsstil vil seie at at måten vi bruker ressursane vi er tilrådd ikkje må øydeleggje for vidare liv på jorda, men leggje til rette for våre etterkomarar. I miljø-resolusjonen står det vidare mellom anna: Det er viktig å vera bevisst at vi har fått jorda av Gud og at vi samstundes har fått i oppgåve å forvalte ho rett! Som kristne i verda er det vår sak at verda er utsett for store miljøproblem. Kyrkja må vera på banen og stå fram som eit godt forbilde. Det er viktig at dette blir satt på dagsorden og prioritert før det er for seint. Av praktiske grep, oppmodar ungdomane til samarbeid med allereie eksisterande miljøorganisasjonar, fokus på miljø og rettferd i gudstenester med forkynning av menneska si rolle som forvaltar i Guds skaparverk, fleire grøne kyrkjelydar og butikktestar. Konkrete mål som ungdomsrådet i Bjørgvin vil arbeida med er 10 nye grøne kyrkjelydar før neste ungdomsting i 2008. Gje Guds kjærleik vidare Alle kristne har fått i oppdrag å gi Guds Vi vil ha ei berekraftig utvikling for å gjera noko med klimatrusselen og dei andre miljøproblema. Det meiner Ungdomstinget i Bjørgvin. Dei vil også ha større fokus på misjon. kjærleik vidare til dei som ikkje kjenner Han. Ungdom står i ein særskilt posisjon med store nettverk og høve til å nå mange, står det i misjons-resolusjonen. Ungdomane vil ha fokus på alle dei som ikkje har høyrt evangeliet om Jesus Kristus, både i Noreg og i resten av verda, slik at dei også kan få ta del i det. Dei legg vekt på at heile mennesket er viktig. Vi må hjelpe dei som ikkje har det så godt som oss, for på denne måten å bringe Guds kjærleik ut til alle. Det følgjer eit stort ansvar med vår rikdom. Vi må forvalte han rett, og dele med dei som ikkje har like mykje som oss, står det i resolusjonen. For å spreie Guds ord lokalt er det viktig å skape felles treffpunkt for kristne og ikkjekristne ungdommar. I eit slikt arbeid er det viktig å ha unge leiarar som er gode førebilete og tydelege i si tru. UT:07 oppfordrar vidare alle kyrkjelydar i Bjørgvin til å ha ein avtale om eit misjonsprosjekt. Vi må løfta blikket og sjå verda omkring oss. Den verdsvide kyrkja møter mange utfordringar. Gjennom eit gjensidig og likeverdig samarbeid kan vi vera med å utvikla kvarandre sine kyrkjelydar. Det er vår oppgåve som kristne å bringe Jesu kjærleik ut i verda! står det i resolusjonen. Heile resolusjonsteksten finn du i dokumentarkivet på www.kyrkja.no/bjorgvin Ungdomen tenkjer på dei som kjem etter bry Kvifor seg? Nasjonal koordinator for forbruk og rettferd, Lars Ove Kvalbein, svarer. Kvifor skal kyrkja bry seg om miljøet? Gud bryr seg om alt han har skapt, då skal me òg gjera det! Heilt frå skapinga av ligg verne- og forvaltartanken under alt menneske skal driva med i den verda Gud har skapt: «Så tok Herren Gud mannen og sette han i Eden til å dyrka og verna hagen.» (1. MOS. 2,15). I dei fleste kyrkjelydar har me få ressursar. Me kan ikkje prioritera dette framfor til dømes barne- og ungdomsarbeid! Miljøarbeidet er ikkje først og fremst eit nytt tiltak, det handlar om å gjera det me alt gjer på ein litt annan måte. Barne- og ungdomsarbeidet er motivert ut frå misjonsbefalinga. Når Jesus seier «Følg meg», kva meiner han då? Det å ta vår tids største utfordring på alvor og formidla det vidare, er del av Guds vilje. Dette handlar ikkje direkte om frelse for kvart enkelt menneske, men om at heile skaparverket er inkludert i Guds frelsesplan. Han identifiserer seg så mykje med det han har skapt at han til og med vart ein del av jordas økosystem. Å formidla dette til blant andre barn og unge, er viktig og godt. Kvifor er de opptekne av marginale utfordringar som til dømes å gje større godtgjersle til syklande prestar? I forhold til miljøutfordringane kan alle gjera sitt. Syklande prestar handlar om meir enn syklande prestar. Det går på å vri skattesystem og avgifter i rett retning og då vil det ha ringverknadar til mange fleire enn prestane i Bjørgvin. Nyttar arbeidet for miljø og rettferd? Absolutt! Gjennom norske kyrkjelydar og deira nettverk når ein potensielt ut til 90 prosent av folket. Tenk om folk får møte ein miljøengasjert kyrkjelyd eller ein prest i dåpssamtale som torer å invitere til ein samtale om dåpsbarnet som potensiell forbrukar og f.eks. kvar ein kan få vite meir om miljøvenleg småbarnsstell. Miljøvernarar, forskarar og politikarar snakker til hovudet. Men forkynninga og kyrkja sitt hymniske språk kan tala til hjarta. Det er kanskje det aller viktigaste! Mosaikk av satellittbilete tatt av av jorda om natta. Det er lett å sjå kor i verda mykje av energien blir brukt. FOTO: NASA-GSFC, NOAA-NGDC OG WIKIPEDIA.ORG

4 Tour de Bjørgvin Ole D. Hagesæther har sidan han tok til som biskop i Bjørgvin i 1994 gjennomført 82 visitasar i bispedømet og 24 utanlands i sjømannskyrkjene. AV JENS Z. MEYER Det er snart ikkje Innvik den kyrkjelyd han ikkje har vitja i Askvoll Årdal sin nesten endelause turné. Visi- Lavik tasane er festreiser med mange Øygarden visittar til kvardagen i kyrkjely- Søreide dane. Fjelberg Kvinnherad Visitasane er høgdepunktet. Dei er den delen av arbeidet mitt eg minst ville mista. Dei gjev eit eineståande høve til å koma tett på. Elles vert me nok opplevde som tilbaketrekte, bispedømet er så stort at det tek ca 13 år mellom kvar visitas til eit prestegjeld, seier biskopen. Stiftsnytt har fått vera med i følgjet til biskopen under visitasen til Lavik, Ortnevik og Bjordal i Ytre Sogn og Søreide i Bergen. Når det er visitas, viser kyrkjelyden seg fram nyvaska og nykjemma. Kallsboka er ajourført, nokon stader har ein fått gjort ferdig ei ombygging, eit nytt orgel, eller visitasen vert lagd til eit jubileum. Biskopen møter store delar av den aktive kyrkjelyden, i tillegg til kommunen, skulen og ulike verksemder. Ikkje berre fest Kva er ein visitas? Eg forklarer det ofte med 3 B-ar: Biskopen skal besøka, bestemma og be. I visitasen besøker eg dei eg er sett til å ha tilsyn med og be «Oss menneske imellom» er Posten sitt slagord, men det kunne også har vore tittel på Biskop Ole D. Hagesæther sine mange visitasar. Kartet viser eit utval av dei siste visitasane på biskopen si lange «turnéliste». ALLE FOTO: JENS Z. MEYER for. Det er viktig at folk ikkje skal seie at biskopen berre var med på festen. Difor har eg samtale med alle prestane og soknerådsleiarane, i tillegg til at eg gjev tilbod om samtale med andre tilsette i kyrkjelydane. Då seier eg til dei at det er no de må seia det de ikkje er nøgde med. Eg spør etter prestane si forkynning, korleis dei tek ansvar i kyrkjelydslivet og korleis samarbeidet fungerer, fortel biskopen som meiner han får med seg ganske mykje om korleis det står til i kyrkjelydsarbeidet. Etter å ha hatt over hundre visitasar, har eg lært meg å lesa mellom linjene. Programmet er tett, det er mange samtalar, skulebesøk, andre besøk, gjennomsyn av kyrkjebøker, møte og gudstenester. Biskopen er forventa å vera til stades heile tida. Han held eit imponerande tempo. Under visitasen i Lavik, gjekk fleire av dei få pausane bort i telefonsamtalar med journalistar frå BT som skulle ha biskopen sitt syn på stat/kyrkje og homofili før kyrkjemøtet. Biskop Ole sine visitasar Sælen Bremanger Korskirken Lærdal Birkeland Sveio Os Sandviken Jostedal Davik Lindås Loddefjord Landås Biskopshavn Finnås Fjaler Eid Manger Storetveit Eidsvåg Fjell Gulen Førde Vaksdal Ullensvang Ølen Vågsøy Samnanger Husnes Austevoll Hafslo Meland Kvam Ytre Sogn prosti Fusa Årstad Nykirken Balestrand Alversund Sogndal Gaular Slettebakken Tysnes Åsane

5 Isskraping ein rå morgon, på veg til visitas. Gjennomgang av kyrkjebøker med prost Geir Sørebø. Uteskule med suppe. Biskopen helsar på soknerådsmedlemer. «Spørjetime» på Bjordal skule. Populært besøk i Bjordal barnehage. Noko av løyndomen er at han ikkje treng meir enn pausar på 20 minutt for å få seg litt søvn i løpet av dagen, gjerne midt i ståket, seier stiftsdirektør Helge Taranrød som har følgd biskopen på ei rekkje visitasar. Biskopen si rolle er tydeleg i ein visitas. Han er leiaren som skal ha plass, og Hagesæther veit å ta den plassen og fylla den. Han helsar på folk, han får ordet og han tek ordet. Nokon stader er visitasprogrammet så klart og detaljert at han har høve til å førebu seg på særskilte tema, andre gonger må det meir improvisasjon til. Det er langt mindre formelt enn når kongen kjem, men på same vis som kongen, får biskopen lett ei litt opphøgd rolle. Han er klar over si rolle som inspirator, og mange har opplevd å bli sett og oppmuntra i tenesta si når biskopen har vore på besøk. Biskopen er veldig til stades, han har under heile visitasen engasjert seg i det som skjer, seier Arve Tjønn Rinde, nestleiar i soknerådet i Søreide. Han vert støtta av Arne Strand frå same kyrkjelyd: Eg er ekstra begeistra for biskopen vår, han er veldig varm og tilstadeverande. Det er utruleg korleis han kan sjå menneske. Har visitasane endra seg i dei åra du har vore biskop? Det har vore stabilt. Endringa kom heller i skiftet mellom Per Lønning og meg. Han var utruleg god på kyrkjebygga og det liturgiske. Der rydda han godt opp. Eg har vore mest oppteken av menneske og relasjonar, og kanskje litt for lite av strukturane. Møter borna Visitasane har ein del faste punkt. Eit av dei viktige er samrådingsmøte mellom biskop, sokneråd og til sette. Der drøftar ein strategien for arbeidet i kyrkjelyden, ofte med bakgrunn i ei visitasmelding kyrkjelyden har levert på førehand. Barne biskopen møter også meir enn gjerne born og unge. På besøk i barne - hagar og skular er det lett å gripe tak i det konkrete, som bispekorset, bispekåpa eller kva ein biskop gjer. Dette kjem også fram i spørsmåla når skuleborna får ein spørjetime med biskopen. Under visitasen i Lavik, er det spørjetime på Lavik og Bjordal skular. Elevane har levert inn spørsmål som ordstyraren, i dette tilfellet prosten, får lesa. Han gjev ordet til elevane som får lesa opp spørsmåla sine for biskopen. Det er mange spørsmål om det å vera biskop, om visitas, men mange vanskelege spørsmål også. Skal Bibelen tolkast bokstaveleg eller biletleg, kva meiner biskopen og kyrkja om likestilling, skilsmisse, abort, alkohol, homofili, genteknologi, andre religionar, borgarleg konfirmasjon og giftarmål? Han fekk også spørsmål om kva han synest om framsteg og teknologi og om livet etter døden. Svara kjem raskt, formulert slik at dei fleste kan forstå. Skulebesøk gir også høve til å snakka med lærarane. Tema denne gongen var KRL-faget og spenninga lærarane opplever mellom formidling og forkynning. Ein lærar innleier til diskusjon, før biskopen gjev sitt syn: Borna må få vera i sentrum. Dei har rett til å få formidla verdiar. Borna må ikkje koma i skvis mellom foreldra sine ynskje og skulen si moglege otte for å vera for tydelege i formidlinga av faget. KRL skal ikkje vera trusformidlande. Samstundes har faget ein dynamikk som gjer noko med elevane. Jamfør det som av og til skjer når borna får formidla grøne verdiar og deretter krev ei endring i miljøvenleg retning hjå foreldra, seier biskopen. Vegen vidare Laurdagen går med til å skriva visitasforedraget og førebu gudstenesta. Foredraget vert halde etter visitasgudstenesta sundagen. Her samlar biskopen inntrykka sine frå visitasen og peikar på vegen vidare, slik han ser det. I haust kjem biskopen til å starta på sin andre runde med visitasar. Etter eit par vanlege visitasar, vil han brukar det siste tenesteåret til prostivisitasar før han overlet bispekorset til sin etterfølgjar. Salhus Hornindal Solheim Odda Selje Aurland Fanaråken Stord Vik Arna Jølster Domkirken Osterfjorden Laksevåg Voss Etne Leikanger Askøy Hyllestad Solund Fana Vossestrand Skjold Gloppen Kinn Ulvik Luster Masfjorden Fyllingsdalen Osterøy Årdal Stryn Sund Øygarden Lavik, Bjordal og Ortnevik Fjelberg Olsvik Søreide Kvinnherad Innvik Askvoll Høyanger og Kyrkjebø Sælen

6 På sorgkurs i Alversund Sorga råkar alle, før eller seinare. Å sørgja er nødvendig, men kan vera krevjande. I Bjørgvin har det no vore halde to sorgkurs for menneske med utviklingshemming og tenesteytarane deira. Me fekk vera med på kurset i Alversund kyrkje. AV JENS Z. MEYER Kapellan Åge Palmesen ønskjer velkomen til kurset, først i kyrkjedøra og så frå lesepulten. Han kjenner mange av deltakarane frå før, det er 16 menneske med utviklingshemming og om lag like mange tenesteytarar. Gravferd med tom kiste I dag skal me snakka om noko som er viktig for oss, om sorg og død. Me har pynta kyrkja, som til gravferd, men enno er det ikkje ei kiste her, me skal henta ei tom kiste om ei stund, forklarer Palmesen. Ramma rundt kurset er ei gravferd, men presten gjer det tydeleg at dette er eit rollespel når han tek på seg prestekjolen framme i koret. Deretter får nokre av deltakarane vera med på å bera inn ei tom kiste, noko som er tydeleg ved at loket kjem for seg. Presten snakkar om døden, med utgangspunkt i døde fuglar. Han seier noko om at den døde er kald, hjarta har stoppa. Håvard Fyllingsnes er tilsett i eit gravferdsbyrå, og han viser kva som ligg av laken, puter og klede i ei kiste. Dei som vil, får koma fram for å sjå nærare på kista. Ord og handlingar Kurset er ei blanding av ord og handlingar. Ved inngangen har alle fått ein foldar med program og salmar. Under overskrifta minneord, snakkar presten om å mista noko eller nokon, om gjenstandar, foto eller anna som gjer at me kan minnast dei me har mista. Det vert gjeve høve til dei som vil om å fortelja om nokon dei har mista, men ingen tek ordet om dette før under minnesamveret etter gravferda. Alle får tenna lys for nokon dei saknar eller er glade i. «Gravferda» vert avslutta på kyrkjebakken rundt ei ny grav som er delvis gravd opp. Deltakarane kikkar ned i holet i jorda. Det er jordpåkasting, me syng ein salme og klokkene ringer. Saknar bestemor På veg til minnesamveret i kyrkjelydshuset får me ein prat med to av deltakarane. Dette var eit fint kurs, meiner Johnny Leivestad og Arne Even Hjartholm som begge bur i bufellesskap i Knarvik. Dei har vore i vanleg gravferd tidlegare. Johnny fortel at han har mista bestemor si, og at han saknar henne. Minnesamveret er eit bordsete med betasuppe, kaffi og kaker. Presten sa ved starten av kursdagen at ei gravferd ofte er trist, men av og til kan det vera noko godt. Minnesamveret er godt denne dagen. Rådgjevar Leif Arne Økland ved bispedømekontoret leier samlinga. I tillegg til mat og prat er det mykje song. Nokre av deltakarane fortel om menneske dei har mista. Han falt til jorda, fortel ei som mista ein som budde i same bufellesskap. Vart du trist då? spør møteleiaren. Ja, det er veldig trist for dei som sit igjen. Men no har det flytta inn nye. Johnny tek ordet og fortel om bestemora, at han saknar henne. Det som er fint, er å sjå på bilete av samvær med henne frå jul, påske, vinter og sommar, seier han. Deltakarane fekk vera med på å bera den tomme kista ut av kyrkja. ALLE FOTO: JENS Z. MEYER Det er viktig for å bli tekne på alvor o ta tak i eit slikt tema

7 denne gruppa g at kyrkja torer å SOKNEPREST ÅGE PALMESEN Arne Even Hjartholm (t.v.) og Johnny Leivestad synest det var eit fint sorgkurs. Konkret hjelp til vanskeleg tema Tenesteytarane som er med på kurset, let til å vera godt nøgde med samlinga, ikkje minst at det var så konkret med gravferd, kiste, prest og det heile. Dette var eit veldig fint kurs. Det var ei stor oppleving - Kurset viser at kyrkja tek dei funksjonshemma på alvor, meiner avdelingsleiar Gunnar Takvam. som deltakarane vil ha stor glede av, seier Gunnar Takvam som er avdelingsleiar for dagavdeling for funksjonshemma i Lindås kommune. Dei har latent behov for å få snakka om sorg og for å få oppleva og bli meir trygge på det som har med død og sorg å gjera. Kjenslene er der, sjølv om mange ikkje har språk til å setja ord på dei, seier Takvam som synest sorg og sorgreaksjonar kan vera eit vanskeleg tema å ta opp. Kurset viser at kyrkja tek dei funksjonshemma og deira behov på alvor, seier avdelingsleiaren. Han får saman med dei andre tenesteytarane tilbod om å delta på ei eiga Sokneprest Åge Palmesen legg blomar i den tomme grava. Deltakarane fekk både sjå og kjenna på laken og andre klede i kista som Håvard Fyllingsnes hadde med seg. samling eit par veker seinare. Der skal deltakarane læra om sorg og sorgreaksjonar, og ein skal også sjå på korleis ein i praksis kan involvera dei utviklingshemma i samband med dødsfall til pårørande og dødsfall i ein bufellesskap. Etter kurset er sokneprest Åge Palmesen godt nøgd. Det er viktig for denne gruppa å bli tekne på alvor og at kyrkja torer å ta tak i eit slikt tema. Dette kan me mykje om, samstundes med at alle må prøva seg fram og vandrar i ukjent terreng, seier Palmesen. Det er alltid vanskeleg å vita kva som når inn til dei ulike deltakarane. Tilbakemeldingane var likevel gode og eg trur det fungerer fordi me er så konkrete i det me formidlar, seier soknepresten som har planlagt kurset saman med rådgjevar Leif Arne Økland. Dei to kjenner deltakarane frå eit «Bli kjent i kyrkja-kurs». Eit slikt kurs var også bakgrunnen for eit tilsvarande sorgkurs på Tysnes. Rådgjevar Leif Arne Økland i samtale med deltakarar under minnesamveret.

Mennesk hemming 8 Å arbeida med menneske med utviklingshemming i kyrkja kan gje eit klarare syn på kva det er å vera ein kristen. AV JENS Z. MEYER I dette arbeidet har eg har opplevd at den svake blir sterk, seier rådgjevar Leif Arne Økland ved Bjørgvin bispedømekontor. Økland tok til som rådgjevar for arbeid med menneske med utviklingshemming i Bjørgvin 1. februar 1998. Dette var ei pionérstilling her, og tilsvarande stillingar fanst berre i Oslo og Agder og ved eit par diakonistiftingar. Stillinga i Bjørgvin kom mot viljen til mange som bestemmer i kyrkja. Det vart sett på som veldig spesielt, og dei spurde kvifor kyrkja, mellom mykje anna viktig, skulle ta ansvar for arbeid med menneske med utviklingshemming, som trass alt er ei lita gruppe? Men så viser det seg at det kanskje er noko av det viktigaste me gjer, seier Økland. På kva måte? Å setja ei av våre svakaste grupper fremst er for det første bibelsk, og det gjer noko med både vår teologiske forståing og vår oppleving av korleis fellesskapen kan bli når me er saman. Menneske med utviklingshemming har vist meg at i forhold til Gud, er eg komplett svak, hjelpetrengande og avhengig, seier Leif Arne og siterer Jean Vanier, som i ein mannsalder har levd i fellesskap med utviklingshemma: «Deira synlege veikskap opnar opp for vår eigen veikskap. Vår eigen veikskap blir synleg i fellesskapen. Det gjer oss avhengige av Gud og kvarandre.» Leif Arne Økland vil opna kyrkjedørene for alle. - Me har alle rett til tru og til å få praktisera truslivet vårt. Som ei praktisk hjelp, tilbyr han «Bli kjend i kyrkja-kurset». FOTO: JENS Z. MEYER Så enkelt Det som slår meg i samvær med utviklingshemma er det enkle: Eg er her, eg er meg sjølv, Gud er her. Så enkelt er det. Du kan på ein måte ikkje forklara så mykje. Meir eller mindre innfløkte teologiske forklaringar får lite rom. Sjølv forstår eg til dømes ikkje nattverden, forstår ikkje at eg får ta imot Jesus i brød og vin. Eg må berre gripa det i tru. Der er eg og den såkalla utviklingshemma heilt likestilte.

9 e med utviklingsviser veg Skaper trygge fellesskap Korleis kan me alle byggja fellesskap? For mange skaper funksjonshemmingar motstridande kjensler. Me ønskjer å vera til hjelp, opna opp, men samstundes er me livredde. Sjølve funksjonshemminga kan av og til oppfattast som noko stygt, ekkelt eller ukjent. Mitt råd er at me berre må setja i gang og skapa fellesskap. Då vil me oppleva fellesskap som er uvanleg trygge. Utviklingshemma er seg sjølve på godt og vondt. Tankar og kjensler er opne. Er dei glade, viser dei det, er dei sure eller redde, viser dei det. Dei er lite tilgjort, det er ingen baktankar med måten å vera på. Dette skapar ein enorm tryggleik for alle. Dei opnar for å vera ærlege, slik Gud vil me skal vera overfor andre og Han. Denne dimensjonen har me bruk for. Tabu Eit av dei siste tabu i samfunnet vårt er menneske med utviklingshemming sin religiøsitet. Ikkje minst gjeld dette blant tenesteytarane, meiner Økland, som sjølv er utdanna sosionom. Dette råkar menneske som ikkje sjølve kan uttrykkja med ord kva dei ønskjer. Eg opplever at det generelle problemet mange opplever, er i kva grad hjelpepersonane deira opnar opp. Tenesteytarane kan fort bli eit hinder for menneske med åndeleg behov, seier den erfarne rådgjevaren, som arbeider mykje med temaet «rett til tru». Rett til tru Retten til å tru og praktisera trua si er grunnfest i folkeretten. FN sine standardreglar for funksjonshemma har ein eigen religionsparagraf, 12: Statane skal oppmuntra tiltak som gjer at menneske med funksjonshemming får delta på like vilkår med alle andre i samfunnet. Desse reglane vart vedtekne i FNs generalforsamling 1993. Det er viktig å setja dette på dagsorden, men ei utfordring å gjera det i møte med eit fagfelt som ikkje innser at dette er eit behov, seier Økland. Han gler seg likevel over at dette ser ut til å kunna endra seg. Me hadde ein veldig god nasjonal konferanse om rett til tru i Oslo i november i 2006. Der opplevde me eit gjennombrot for denne måten å tenkja på blant styresmaktene og i fagmiljøa. Det er no konkret arbeid på gang for å få folkeretten sine krav inn i forskriftene for «individuell plan», ein plan som følgjer kvar enkelt menneske som har bruk for langvarige og koordinerte helseog sosialtenester, forklarar Økland. Bjørgvin bispedøme skal saman med Høgskulen i Bergen m.fl. arrangera ein regional oppfølgar til «Rett til tru- konferansen» på Høgskulen i Bergen 9. november. Haldningsendring i kyrkja Korleis er haldningane i kyrkja? I kyrkja går det sakte, men sikkert opp nokon lys. Ein må ha nærkontakt, erfara realiteten i fellesskapsbygginga, då skjer det ei vesentleg haldningsendring. Dette er tydeleg i dei kyrkjelydane der me har hatt konfirmantundervisning for konfirmantar med utviklingshemming. Diverre manglar det miljø med naturlege møtepunkt der barn og unge med utviklingshemming kan vera med. Det handlar om relasjonar lokalt med kommunale tenesteytarar. Det er ei diakonal utfordring å stilla opp slik at menneske med utviklingshemming kan delta. Til dømes kan ein organisera følgjeordningar. Arbeidet med utviklingshemma har gjeve Økland eit nytt syn på kva ei gudsteneste bør vera. Ei gudsteneste er for heile kyrkjelyden, men då må langt fleire bli involverte i å skapa denne gudstenesta. Det er først når presten gjer seg avhengig av dei som er rundt han, at me kan snakka om ekte involvering, seier rådgjevaren. Han oppmodar kyrkjelydane sterkt til å arbeida med dette. Me må tora å opna opp for nye erfaringar, våga å erfara fellesskap med denne gjengen. Då vil me oppdaga at Bibelen stemmer: Den som er svak, blir sterk. Då kjem me ned på grunnplanet: Kva er det som gjer at eg vågar kalla meg ein kristen? Det blir veldig synleg at det ikkje kviler på meg i det heile, seier rådgjevaren som ivrar for at fleire skal få erfara dette. Han vil gjerne koma i kontakt med kyrkjelydane i Bjørgvin, anten det gjeld «Bli kjent i kyrkja- kurs», sorgkurs, rådgjeving eller andre tema. Mi utfordring er å få koma på banen der eg ikkje har vore så langt, seier Leif Arne Økland. Bli kjend i kyrkja-kurs Dette er eit enkelt kursopplegg som kyrkjelydane kan ta i bruk for å koma i gang med integreringsarbeidet. Kurset har menneske med utviklingshemming som målgruppe. Med vekt på deltaking, opplevingar, gjentaking og bruk av sansane, er det difor særleg eigna for menneske med utviklingshemming. Det er laga ein perm med opplegg til ni ulike samlingar, mellom anna om kyrkja, dåpen, sorg, kyrkjeåret, nattverd, jul og påske. Av desse vel ein fire og tilpassar opplegget slik at det høver på staden. Kurset tek utgangspunkt i liturgien og går føre seg i kyrkjerommet. Universell utforming «Alle produkt, tenester og omgjevnader skal utformast slik at dei kan brukast av alle menneske, i så stor utstrekning som mogeleg, utan behov for tilpassing eller spesiell utforming.» Dette prinsippet om universell utforming skal vera med i all offentleg planlegging i heile Europa. Viktige område der dette er aktuelt er digital deltaking, opplæring, offentlege bygg og anlegg, bustadar, offentleg samferdsle, friluftsliv og reiseliv. For kyrkja sin del, betyr det i det minste at kyrkjebygga skal vera tilgjengelege for alle. Dersom ein tenkjer offensivt, kan ein spørja seg: Kor tilgjengeleg er kyrkja vår, gudstenestene og alle ulike samlingar? Det gjeld både fysisk utforming, i kva grad alle vert mottekne på ein god måte som høver for dei og kor forståeleg informasjonen er. Er me opne for born, unge, eldre? Kva med astmatikarar, rørslehemma, høyrselshemma, lese- og skrivehemma, synshemma, utviklingshemma? I tråd med dette samarbeider Borg bispedømeråd med FFO-Akershus (Funksjonshemmedes fellesorganisasjon) om prosjektet «Tilgjengelige kirker tilgjengelige menighetsfellesskap». Meir informasjon på: www.ffo-akershus.no

I E - A y 10 Bli grøn kyrkjelyd? Dette året har de høve til å få kyrkjelyden med på å ta nokre steg på «den grøne vegen». Fasteaksjonen i år fokuserte på dei gløymde krisene, blant anna resultat av klimaendringar i Sør. Alle kyrkjelydar i landet, i og utenfor Den norske kyrkja, fikk tilsendt ein plakat med forslag til 50 handfaste tiltak for eit meir berekraftig kyrkjelydsliv. Finn fram plakaten, vel ut 25 av tiltaka, gjer vedtak i soknerådet om ein plan, og send inn tilbakemelding til bispedømekontoret. De kan bruka skjemaet på nettsidene www.kyrkja.no/miljo, eller ta kopi av plakaten og sende inn pr post. Meir rettleiing og informasjon finn du på www.kyrkja.no/miljo Sjå under «Bli grønn menighet». Der finst også plakaten i pdf-utgåve. Skaparverkdagen 2007 Kyrkjemøtet har tidlegare oppmoda kyrkjelydane til å feira ein «skaparverkdag» i kyrkjeårstida etter pinse, gjerne i samarbeid med lokale lag og foreiningar. Du fornyer jordens overflate. (Salme 104,30) Gudsteneste i Fyrsundet, Fedje AV LARS OVE KVALBEIN I slutten av april fekk alle kyrkjelydane i Den norske kyrkja tilsendt eit hefte med idéar og framlegg til opplegg for feiringa av Skaparverkdagen 2007. I tillegg til heftet er mykje ekstra materiell tilgjengeleg frå nettsidene www.kyrkja.no/miljo. Frå 10. mai var også nynorsk versjon av det mest sentrale materiellet på plass på nettsidene. Skaparverkdagen 2007 blir spesiell, fordi kyrkja får ei sentral rolle under verdsmarkeringa av FN sin miljøverndag 5. juni. Noreg og Tromsø er vertskap, og heile markeringa startar med ei TV-overført økumenisk gudsteneste, leia av primas Desmond Tutu (bildet). Kyrkjelydane i Den norske kyrkja og andre kristne trussamfunn er oppmoda til å feire Skaparverkdagen i tilknyting til markeringa i Tromsø, anten 3. eller 10. juni, eller eit anna passande tidspunkt. Heftet med idéar til feiring av skaparverkdagen. Stiftsmøtet i Bjørgvin 5. 7. juni, vert også prega av forvaltning av skaparverket. I samband med markeringa i Tromsø blir det også halde eit økumenisk, internasjonalt seminar for ungdom. Impulsar frå dette vil også prege ungdommens kyrkjemøte i Ulsteinvik 23.-27. juni som har miljø som hovudsak. Dei norske nettsidene for FN sin miljøverndag 2007: www.wed.npolar.no ask... MELTING ICE - A HOT T TOPIC? your self f

11 Kyrkjeverje Meinert Helland på Radøy i Nordhordland har saman med fellesrådet tatt opp kampen for komposterbart materiale i all gravpynt. FOTO: LARS OVE KVALBEIN Komposterbar gravpynt til kyrkjegarden Plast- og isopormateriale brukt i kransar og annan pynt til gravene gjer at det må samlast inn tonnevis av restavfall frå kyrkjegardane kvart år. Eit lokalt initiativ har fjerna fleire containerlass med avfall årleg. AV LARS OVE KVALBEIN Det var kyrkjeverje Meinert Helland på Radøy i Nordhordland som saman med fellesrådet tok opp kampen med den lokale blomsterbransjen, og kravde komposterbart materiale i all gravpynt. Etter ein del bråk vann fellesrådet kampen, og reduserte mengda restavfall med fleire containerlass årleg. Mange fellesråd har vedtekter for kyrkjegarden som krev komposterbart materiale i gravpynt, men det er ikkje alltid lett å gjennomføre når blomsterbutikken berre leverer pynt med isopor og plast. Inspirert av resultata frå Radøy, har no kyrkja fått med seg blomsterhandlarkjeda Mester Grønn på å gjennomføre bruk av komposterbart materiale i all gravpynt. Kjeda har brukt eit heilt år på å forhandle med underleverandørar og kursa sine tilsette, slik at dette kan gjennomførast skikkeleg. Håpet er at når kyrkja i neste omgang aktivt går ut og tilrår blomsterhandlarar som kan levere komposterbart, vil resten av bransjen følgje etter. Viss gravferdsbyråa også blir med på dette, kan vi saman medverka til å omstille ein heil bransje, få verdifull kompost til kyrkjegarden, og spare tonnevis med restavfall frå norske kyrkjegardar - og dermed også bidra til å redusere klimagassutsleppa så det monnar!

Returadresse: Bjørgvin bispedøme Boks 1960, 5817 Bergen Ettersendes ikke ved varig adresseendring, men returneres til avsender med ny adresse B Få hjelp til ein grønare kvardag: Ta miljøsteget! AV LARS OVE KVALBEIN Lurer du på kva du kan gjera i din kvardag for å bidra til å redda kloden? Ta «miljøsteget», så får du delt dei store oppgåvene opp i meir overkommelege bitar! Grønn Hverdag er kyrkja sin eigen miljøorganisasjon - dvs. kyrkja er saman med andre frivillige organisasjonar med i eit nettverk av miljøpositive forbrukarar (ca. 110 000). Du blir ikkje medlem, men deltakar i Grønn Hverdag. Det er gratis, og du bestemmer sjølv kva du vil gjere i din egen grøne kvardag. Vi har laga ein egen «kyrkjeversjon» av Miljøsteget, som du fyller ut for å bli deltakar i Grøn kvardag. Alle deltakarar får tilsendt Grønn Hverdag Magasin fire gonger i året, i posten eller elektronisk. Magasinet er fullt av informasjon, nyttige tips og idéar til meir berekraftige liv. På gronnhverdag.no finn du nytt og alt du treng å vita om grønt forbruk. Ta miljøsteget elektronisk på kyrkja.no/miljo Der kan du også tinge miljøsteget i papirform til å spreie til vener og kjende. Nettsider for kyrkjeleg miljø- og rettferdsengasjement Lyst til å vite meir om kyrkja sitt arbeid med miljø, forbruk og rettferd? Få tips, idéar og materiell til eige arbeid? Klikk deg inn på kyrkja.no/miljo Her finn du blant anna: aktuelle saker frå feltet kampanjar ein kan vere med på alt om arbeidet med å bli «grøn kyrkjelyd» rettleiing til punkta frå plakaten «Vår grønne menighet» rettleiing til å bli «Miljøfyrtårn» stoff til kyrkjebladet stoff om økokteologi og relevant litteratur butikktest for miljøvennleg og etisk daglegvarehandel materiell til feiring av Skaparverkdagen informasjon om samlingar, møte og aktivitetar i regi av nettverket ressurser og materiell til konfirmantarbeid, gudstenester, preiker m.m. informasjon om Kyrkjeleg nettverk for miljø, forbruk og rettferd, og høve til å bli med informasjon om arbeidet og kontaktpersonar i bispedøma