Verknad for miljø og brukarinteresser av endra ferskvasstilførsel og etablering av massedeponi i Sognefjorden.

Tilleggsrapport Leikanger kraftverk. Verknad for miljø og brukarinteresser av endra ferskvasstilførsel og etablering av massedeponi i Sognefjorden. Denne rapporten er eit tillegg til Konsekvensutredning for Leikanger kraftverk, Leikanger kommune. Ferskvannsøkologi utført av Rådgivende Biologer AS i 2008 (Rapport 1118). Rapporten er utarbeidt av Multiconsult AS v / Marinbiolog John Alvsvåg. INNLEIING Det er eit sentralt mål for forvaltinga av naturressursane våre å dekkje dagens behov utan å øydeleggje framtidige generasjonar si mulegheit til det same. Bærekraftig utvikling er her eit sentralt omgrep. For å oppnå ei bærekraftig utvikling, er det viktig at utnyttinga av dei ikkje-fornybare naturressursane vert minimert og samtidig gjort så effektiv som mogleg. I den grad det er mogleg, bør bruken av ikkjefornybare ressursar erstattast av fornybare ressursar. Det er òg viktig at fornybare naturressursar blir utnytta innanfor tålegrensa (fornyingskapasiteten). Føremålet med denne fagrapporten er å oppsummere verdiar og kvalitetar knytt til naturressursane innanfor det marine influensområdet til Leikanger kraftverk. Denne informasjonen vil bidra til at omsynet til naturressursane vert innarbeida i den vidare prosessen, og at ein i størst mogleg grad vel løysningar som tek vare på desse ressursane for ettertida. OM UTBYGGINGSPLANANE Henjaelvi og Grindselvi er nabovassdrag og ligg i Leikanger kommune i midtre Sogn. Henjaelvi renn ut i fjorden ved tettstaden Hermansverk, medan Grindselvi renn ut i fjorden ca 6 km vest for utløpet av Henjaelvi. Berggrunnen i begge vassdraga er dominert av grunnfjellsbergartar. Det finst også nokre mindre parti med fyllitt og glimmerskifer. I øvste delen av Henjaelvi ligg det eit par isbrear, Voggebreen og Myrdalsbreen. I området rundt Hermansverk er det ein del marint avsette grusterrassar i ulike nivå. Elles er lite lausmassar langs fjorden. Morenedekket er tynnt i fjellområda men har større tjukkleik i dalføra. Det marine influensområdet er typisk klippestrand, ein naturtype som er vanleg langs heile Sognefjorden. Frå strandsona skråar det raskt nedover mot den djupe delen av fjorden. Side 1

I området utanfor Suppam er det planlagt eit massedeponi i sjø. Massane er overskotsmassar etter driving av tunnel. Her er to tettstader; Leikanger og Hermansverk, til saman også kalla Systrond. KRAV OM TILLEGGSUTGREIING I brev av 11 mai 2010 har NVE stilt krav om supplerande undersøkingar av konsekvensane for marine forhold: 5. Virkninger for miljø og brukerinteresser av endret ferskvannstilførsel til fjorden Av søknaden fremgår det at utbyggingen vil ha små konsekvenser for det marine miljøet i Sognefjorden. Det er ikke gjennomført undersøkelser som underbygger vurderingene. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane mener det er grunn til å regne med at fjerning av store deler av ferskvannstilførselen vil kunne få lokale virkninger ved utløpene av både Grindselvi og Henjaelvi, og tilsvarende at et nytt ferskvannsutslipp ved Suppam vil påvirke livsmiljøet omkring utslippstedet. Sognekraft AS mener på sin side at det ikke er nødvendig å gjennomføre nye undersøkelser i fjorden for å vurdere virkingene av endret vannføring. Sognefjorden er stor og dyp med en lang rekke tilførselselver og -bekker som renner med svært varierende vannføring over tid. Selskapet mener det omsøkte tiltaket i liten grad vil endre de fysiske og biologiske forholdene i fjorden, med mulig unntak av forhold for oppvandring av gytefisk i elvene om høsten. NVE viser til midlertidige retningslinjer for behandling av saker som kan berøre områder som er kandidater til marin verneplan og hvor Sognefjorden inngår. Av retningslinjene fremgår det at føre-var prinsippet og best tilgjengelige kunnskap om områdets verneverdier, aktuelt vernefomål og miljøeffekter av aktuelle aktiviteter skal legges til grunn for fagmyndighetenes saksbehandling. Vi ber om at det gjennomføres en nærmere utredning av mulige konsekvenser på det marine miljø. Undersøkelsene kan avgrenses til utløpsområdene av de berørte elvene og ved planlagt utløp fra kraftstasjonen. Undersøkelsene kan baseres på tilgjengelig kunnskap så langt det er mulig, men må suppleres med feltundersøkelser ved behov. Det skal tas utgangspunkt i metodikken i DN-håndbok 19: "Kartlegging av marint biologisk mangfold" for beskrivelse av verdifulle naturtyper, nøkkelområder for spesielle arter, samt andre områder av verdi. Undersøkelsene skal vektlegge sjeldne arter og rødlistearter. Fylkesmannen påpeker bl.a. muligheten for funn av koraller. Videre skal det innhentes opplysninger om omfang av fiske, fiskeoppdrett og annen ressursutnyttelse i områdene som kan bli påvirket av endret ferskvannstilførsel, eventuelt også av partikkelavrenning og utslipp etc. i anleggsperioden. Aktuelle avbøtende tiltak for å redusere negative virkninger, både i anleggsperioden og i driftsperioden, skal vurderes. NVE forutsetter at det blir benyttet marinbiologisk fagkompetanse i utredningsarbeidet. Side 2

I tillegg har NVE kommentarar til det planlagde massedeponiet ved Suppam 6. Håndtering av overskuddsmasser Håndtering av overskuddsmasser fra tunneldrift m.m. i utbyggingsalternativ A skal i følge søknaden hovedsakelig skje ved plassering i tipp og ved dumping i Sognefjorden. En mindre del av massene skal nyttes til planering av riggområde og utbedring av veger. Mengden masse som skal dumpes i fjorden er beregnet til ca. 160 000 m3. I alternativ B er ca. 130 000 m3 masse planlagt dumpet i fjorden. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane ber om det utredes konsekvenser for det marine miljøet ved dumping av masser i Sognefjorden. Sognekraft AS mener på sin side at det ikke er nødvendig med nye undersøkelser i fjorden. Det argumenteres med at områdene for planlagt massetipp i fjorden vil berøre naturområder og eventuelt sjeldne arter som det finnes tilsvarende av i de ikke berørte naboområdene. Selskapet viser i den sammenheng til byggingen av Fatlatunnelen hvor Statens Vegvesen fikk tillatelse til å dumpe 80 000 m3 masse i fjorden. Sognekraft AS vil om ønskelig innhente opplysninger om de miljømessige konsekvensene av massetippen. Fylkesmannen opplyser overfor NVE at det ikke ble dumpet masser i fjorden i tilknytning til utbyggingen av Fatlatunnelen. En del av massene ble nyttet i forbindelse med anlegg/utbedring av småbåthavn, og resten ble plassert i deponi på land. NVE mener derfor det ikke er relevant å gjøre en sammenligning med dette prosjektet. Når det gjelder krav til undersøkelser som skal gjennomføres, viser vi til retningslinjene for behandling av saker som kan berøre områder som er kandidater til marin verneplan. Planlagte områder for dumping av masse i fjorden må identifiseres og avmerkes på kart. Det skal deretter gjennomføres en tilsvarende utredning av konsekvenser på det marine miljø som beskrevet i punkt 5 ovenfor. Dersom det planlegges dumping av masser på store dyp som er vanskelig tilgjengelige, ber vi om at det tas kontakt med NVE på forhånd for å avklare nærmere omfang av undersøkelsene. Aktuelle avbøtende tiltak både i anleggsperioden og i driftsperioden skal vurderes. Det skal videre vurderes alternativer til dumping av masser i fjorden, herunder bruk av masser til konkrete formål og/eller deponering på land. Side 3

METODE OG DATAGRUNNLAG Dette kapitlet gjev ein kort oversikt over kva for datakjelder vurderingane i denne rapporten baserer seg på, og viser samstundes metodikken som er brukt i tilleggsutgreiinga. Metoden som er nytta baserer seg på metodikken i DN Håndbok 19; Kartlegging av marint biologisk mangfold. Datainnsamling / datagrunnlag Informasjonen som er nytta i denne tilleggsutgreiinga er henta frå offentlege databaser og eiga befaring i området. Databaser som er nytta er: Marine data WMS-klient for marine data i Norge Vann-Nett Havbruksdatabasen WMS klient Fiskeridirektoratet Låssettjingsplasser WMS klient Fiskeridirektoratet Registre knyttet til fiske og fangst - Fiskeridirektoratet Vurderingane avgrensar seg til forhold i det marine miljøet som kan bli påverka av den planlagde utbygginga. Det er henta inn informasjon frå lokale fiskere i området, samt Torstein Dale ved Høgskulen i Sogn og Fjordane. Vurdering av verdier og konsekvenser Verdisetting av biologisk mangfald er vanskeleg, særskilt i marint miljø der mangfaldet kan variere både gjennom året og mellom år. I eit og same område kan ein ha stabile forhold i ein del av området, samstundes som at ein kan finne store endringar innan det same området, men på eit anna djup. Naturtypen vil difor vere meir førande for kva verdi som skal settast på eit område. Naturtypar blir også vurdert ut frå den økologiske funksjonen, kor sjeldan naturtypen er og i kva grad naturtypen er trua. I tillegg vert naturtypen vurdert ut frå bruk og bruksområde. Kriteria for verdisettinga for tiltaks- og influensområdet er vist i tabellen på neste side. Side 4

Tabell 1. Oversikt over kriterier for verdisetting av marine naturtyper. Kriterier Økologiske kriterier Økologisk funksjon Grad av sjeldenhet Grad av truethet Kulturbetingede kriterier Estetikk Bruk og bruksområder Grunnlag for verdisetting Naturtyperikdom Størrelse Alder Produksjonsrate Lite avvik fra naturtilstand med hensyn på funksjon Sjelden i regionen Sjelden nasjonalt Lite avvik fra naturtilstand med hensyn på artsmangfold Små forekomster Sårbarhet (lang restitusjonstid) I tilbakegang Gir naturforståelse Betydning som friluftsområde Bruk i undervisning / forskning Lange dataserier kunnskap om utvikling I DN håndbok nr. 19 er opererer ein med tre klassar for verdisetting av marine naturtyper, A, B eller C. Verdiklasse A skal brukast på naturtypar som er svært viktige. Dette omfattar naturtypar som dekkjer store områder. Storleiken som skal til for at ein naturtype får verdi A, varierer mellom dei ulike prioriterte naturtypane og med i kva del av landet naturtypen er registrert. Ein tareskogforekomst må ha ei utbreiing på meir en 500 000 m 2. Dersom forekomsten er i Skagerrak, vert den likevel klassifisert som A-lokalitet, sjølv om arealet er mindre enn 100 000 m 2. Kriterier for verdisettjing av dei prioriterte marine naturtypane er gjeven i tabell 2. Eventuelle negative effektar vert vurdert ut frå endringar i levemiljø ut over den normale variasjonen som organismane opplever gjennom normal årssyklus. Side 5

Tabell 2. Kriterier for verdivurdering. Side 6

Side 7

INFLUENSOMRÅDET Tiltaksområdet / planområdet Tiltaksområdet / planområdet vert her avgrensa til det marine miljøet rundt utløpa til Henjaelvi og Grindselvi, samt sjøområdet ved Suppam. Figur 1. Kart over området med elveutløpa, akvakulturanlegg og låssettingsplassar. Side 8

Influensområdet Influensområdet omfattar tiltaks-/planområdet ved sjøen og ei sone rundt elvemunningane til dei påverka elvane. Sona er avgrensa til å omfatta den delen av det marine miljøet som kan bli påverka av endringar i ferskvassutslepp frå elvane. Influensområdet for massedeponiet strekkjer seg frå tiltaksområdet ved Suppam og nedover fjordsida til botnen på 1000 m. I tillegg strekkjer influensområdet seg eit stykkje i begge retningar langs fjorden. Figur 2. Influensområdet for massedeponi i sjø ved Suppam. SOGNEFJORDEN Sognefjorden er i EU sitt rammedirektivet for vatn [i] karakterisert som beskytta polyhalin (salinitet mellom 18 og 30 ). Vassøyla er delvis miksa og botnvatnet har lang opphaldstid. Den samla miljøtilstanden for fjorden er vurdert som god. Avrenninga av ferskvatn til Sognefjorden er berekna frå 1961 til 2001 [ii]. Som vist i figur 3, har avrenninga variert frå eit maksimum i 1990 med 26 775 mill. m 3 til eit minimum på 12 864 mill. m 3 i 1996. Ein faktor på om lag 2. Ferskvatnet legg seg oppå sjøvatnet og fordeler seg utover. I Sognefjorden er det generelle bilde at overflatevatnet går innover fjorden på sørsida, og utover på nordsida. Side 9

Avrenning til Sognefjorden (m 3 /s) 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1961 1963 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 Figur 3. Årleg gjennomsnittleg avrenning til Sognefjorden frå 1961 til 2001 (etter Pettersen 2001) Avrenninga av ferskvatn til Sognefjorden varierer også gjennom året. Figur 4 viser vassføringa i Henjaelvi frå januar 2007 til juni 2008. Vassføringa varierer frå nesten tørrlagt elveleie gjennom vinteren til over 25 m 3 /s på forsommaren. Grindselvi viser eit tilsvarande bilete, med låg vassføring om vinteren og høg vassføring i månadene mai og juni. Figur 4. Vassføring ved Flotane i Henjaelvi vist som døgnmidler for perioden 1.januar 2007 til 12.juni 2008 (fra NVE). Ferskvatnet frå elvane legg seg først som eit lokk oppå sjøvatnet, før dei to vasslaga gradvis vert blanda og dannar eit brakkvasslag som beveger seg utover fjorden. Ferskvatnet dreg på denne måten sjøvatn utover fjorden. Det vert då eit underskot på sjøvatn, som vert kompensert vet at det oppstår ein straum innover fjorden under brakkvasslaget. Dette kallast estuarin sirkulasjon (figur 5). Side 10

Figur 5. Estuarin sirkulasjon (Frå Kaartvedt 1984). Estuarin sirkulasjon gjer at ein får trekt djupare vassmassar opp mot elveosen, og potensielt får etablering av artar som normalt lever djupare nede, opp mot elveosane. Mulige effektar av endra ferskvasstilførsel til fjorden er diskutert i eit arbeid av Kaartvedt (1984)[iii]. Kaartvedt diskuterer både potensielle fysiske effektar og biologiske effektar. Dei største potensielle fysiske prosessane er endring i salinitet, endra temperatur og endringar i straumsystema. Potensielle biologiske effektar er knytt til organismane sin respons på endra fysiske forhold. Generelt vil vassdragsreguleringar gje størst endringar i salinitet i månadane januar til april, der den relative endringa i forhold til ein uregulert situasjon er størst. Kaartvedt viser også til at vasskraftreguleringar kan endra vinteravkjølinga av overflatevatnet, noko som kan medføre auka danning av is. Men han viser også til at ein har observert det motsette. Plantar og dyr i fjordane er tilpassa ein omgjevnad med varierande salinitet. Kaartvedt vurderer likevel den normalt høge tilførselen av ferskvatn i fjordane i sommarhalvåret som ein stressfaktor for dei organismane som lever i strandsona, og at ein eventuell reduksjon i tilførselen kan i prinsippet betre livsmiljøet for strandsonefauna og flora. Slike endringar vil likevel være marginale samanlikna med organismane si evne til å tilpassa seg miljøendringane. Som figur 3 og 4 viser varierer mengda med ferskvatn som renn ut i fjorden gjennom året. Figur 4 gjeld berre for Henjaelvi, men viser òg det generelle bilete. Denne variasjonen i ferskvatn ser ein att i fjorden. Figur 6 viser ein måleserie frå Hermansverk i perioden desember 2007 til desember 2008. Variasjonen i salinitet i dei øvste vassmassane følgjer det generelle biletet der det er lite ferskvatn (høg salinitet i fjorden) vinter og tidleg vår, og mykje ferskvatn (låg salinitet i fjorden) tidleg sommar haust. I figur 7 er det vist ein salinitetsprofil frå Nokkaneset, ved Hermansverk. Profilen viser at brakkvasslaget i august månad strekkjer seg ned til 7 m, i ein periode der Henjaelva har ei vassføring på 10 m 3 /s. Side 11

Figur 6. Variasjon i salinitet (promille) i dei øverste vassmassane ved Hermansverk. Kjelde: Torbjørn Dale. Figur 7. Salinitetsprofil frå Nokkaneset, august 2007. Kjelde: Torbjørn Dale. Havforskingsinstituttet har ein fast målestasjon i Sognesjøen utanfor utløpet av Sognefjorden der det er målt salinitet og temperatur i ei årrekkje [iv]. Data frå denne stasjonen for 6. august 2007 (figur 8) viser det same bilete som data frå Nokkaneset med eit relativt veldefinert brakkvasslag ned til 10 m, og ei overgangssone frå 10 m til 50-60 m. Side 12

Figur 8b viser vintersituasjon for stasjonen i Sognesjøen med høgare salinitet i overflata samanlikna med forholda i august (figur 8a). Figur 9 viser årsvariasjon i salinitet i Sognesjøen på 1 m, 5 m og 20 m djup. Som figuren viser er det liten variasjon på 20 m samanlikna med 1 m og 5 m djup. a b Figur 8. Salinitetsprofil frå Sognesjøen, 6. august 2007(a) og 29. mars 2007 (b). X-aksen viser salinitet ( ) og Y-aksen viser djupne (m). a b c Figur 9. Årsvariasjon i salinitet (a= 1 m, b= 5 m og c= 20 m djup) Sognesjøen. X-aksen viser månad og Y- aksen viser salinitet ( ). Side 13

SPESIELLE MARINE NATURTYPAR I Direktoratet for naturforvaltning si handbok 19 Kartlegging av marint biologisk mangfold [v] er det lista opp 15 spesielle naturtypar: Spesielle naturtyper I01 I02 I03 I04 I05 I06 I07 I08 I09 I10 I11 I12 Større tareskogforekomster Sterke tidevannsstrømmer Fjorder med naturlig lavt oksygeninnhold i bunnvannet Spesielt dype fjordområder Poller Litoralbassenger Israndavsetninger Bløtbunnsområder i strandsonen Korallforekomster Løstliggende kalkalger Ålegrasenger og andre undervannsenger Skjellsandforekomster Nøkkelområder for spesielle arter og bestander I13 I14 Østersforekomster Større kamskjellforekomster Gyteområder for fisk (ingen kode) Andre områder I15 Andre viktige marine naturtyper Direktoratet for naturforvaltning sin database Marine data [vi], Havforskingsinstituttets koralldatabase [vii] og sjøkart og observasjonar i felt, er brukt for å vurdera om nokre av dei tre lokalitetane fell inn under desse viktige naturtypane. Sognefjorden er eit døme på naturtype I04 Spesielt djupe fjordar. Slike djupe fjordar har ein fauna som skil seg vesentleg frå grunnare områder. I følgje Havforskingsinstituttet er det ikkje registrert korallar i Sognefjorden. Koralldatabasen baserer seg på innhenta informasjon frå litteratur, gjennom intervju av fiskarar, informasjon frå Fiskeridirektoratet og informasjon frå vitskapelege undersøkingar [viii]. Dette utelukkar ikkje eventuelle funn av korallar i fjorden, men ut frå røynsle vil korkje tiltaksområda eller influensområda vere innafor djup der ein kan forvente å finna korallar. Side 14

Dei tre lokalitetane ligg alle i naturtype I04 (Spesielt djupe fjordar). Denne naturtypen er spesiell på grunn av miljøforholda på djupet og ikkje i strandsona. Det vert derfor ikkje naturlig å vurdera eventuelle effektar ut frå denne spesielle naturtypen, men vurdere forholda ut frå tilhøva i den marine delen av strandsona. STRANDSONA Ut frå sjøkart frå området er det ingen teikn til vesentlege bløtbunnsområde i tiltaksområda eller i influensområdet. Synfaringa stadfester dette. Det blei heller ikkje registrert ålegressenger (I08) eller laustliggande kalkalger (I10). Områda skil seg ikkje vesentleg frå normal klippe-strandsone med artar som blæretang, grisetang, sagtang, fingertare og sukkertare. Alle desse artane er vanlege og knytte til strandsona. Eksempel på klippestrand er vist på figur 10, og typiske eksempel på fisk knytt til strandsona er vist på bilete i figur 11. Figur 10. Bilete frå strandsona ved utløpet til Grindselvi. Marine arter er sterkt knytt til substrat. Figur 12 viser botnsubstrat frå elv til marint miljø (ca 4 m). Synfaringa av elveosane viser at botnen nært opp til elveosen var dominert av rullestein. Utover gjekk det over til botn meir prega av elvegrus, som gjekk over i sand, noko som er typisk for elveosar. Substratet er blant dei styrande miljøparameterane for kva botnknytta artar ein finn. Side 15

Figur 11. Leppefisk av arten Grønngylt. Figur 12. Biletserie som viser endring i botntype/substrat frå elvemunning og utover til ca. 5 m. Side 16

Typisk algeflora i området er vist på bileta under. Figur 13. Sukkertare. Figur 14. Sagtang og fingertare. MARIN VERNEPLAN Det vert for tida arbeida med marin verneplan for Norge. 30. juni 2004 la Rådgivende Utvalg fram ei endeleg tilråding på kva for område som bør vernast [ix]. Sognefjorden er eitt av områda som er prioritert i denne verneplanen. Inntil eit endeleg vedtak er fatta, er det utarbeida nokre enkle retningsliner for fagmyndigheitene si saksbehandling i dei berørte områda. Retningslinene seier bl.a.: Hvilke nye aktiviteter eller inngrep, eller utvidelse av eksisterende aktiviteter, som bør tillates, må vurderes i det enkelte tilfelle i forhold til områdets verneverdier og verneformål. Føre var prinsippet og best tilgjengelig kunnskap om områdets verneverdier, aktuelt verneformål og miljøeffekter av de aktuelle aktiviteter og inngrep skal legges til grunn. Nye aktiviteter eller inngrep, eller utvidelse av eksisterende aktiviteter som kan føre til varig skade i forhold til aktuelt verneformål og verneverdier i området skal så langt som mulig unngås. Sognefjorden er ein kandidat til marint verneområde. Verneverdiane og verneformålet i dei marine verneområda er i hovudsak knytt til sjøbotnen med tilhøyrande dyre- og planteliv. I Sognefjorden er verneverdien også knytt til vassøyla, med tilhøyrande spesielle miljøforhold og biologiske verdiar. I utvalet sin rapport frå 2004 vert Sognefjorden sitt unike djupvassmiljø trekt fram som den viktigaste faktoren i vurderinga av området som kandidat. Kraftybyggingane knytt til Sognegjorden har påverka livet i fjorden. Årsaka til endringane er endringar i den periodiserte avrenninga til fjorden, noko som har påverka planktonsamfundet i fjorden [x]. Magasinering held attende vårflaumar og gjev større vinteravrenning. Utbygginga av Grindselvi og Henjaelvi inneber ikkje magasinering av vatn, og vil difor ikkje endre periodisiteten i avrenninga til Side 17

Sognefjorden. Utløpet for mykje av vatnet vil bli flytta frå dei to elvane til utløpet frå kraftstasjonen ved Suppam. RAUDLISTEARTAR Norsk raudliste 2006 [xi] gjev i hovudsak ein prognose for ein art sin risiko for å døy ut frå norsk fauna. Artane er vurdert av fagpersonar innan kvar gruppe, og kvar art på raudlista har fått ei klassifisering. Klassifiseringa er gjeven i tabell 3. Tabell 3. Raudlistekategoriar. EX Utdødd En art er Utdødd når det er svært liten tvil om at arten er globalt utdødd. EW Utdødd i vill tilstand Arter som ikke lenger finnes frittlevende, men der det fortsatt finnes individ i dyrehager, botaniske hager og lignende. RE Regionalt utdødd En art er Regionalt utdødd når det er svært liten tvil om at arten er utdødd fra aktuell region (her Norge). For at arten skal inkluderes må den ha vært etablert reproduserende i Norge etter år 1800. CR Kritisk truet En art er Kritisk truet når best tilgjengelig in-formasjon indikerer at ett av kriteriene A-E for Kritisk truet er oppfylt. Arten har da ekstremt høy risiko for utdøing (50 % sannsynlighet for utdøing innen 3 generasjoner, minimum 10 år). EN Sterkt truet En art er Sterkt truet når best tilgjengelig informasjon indikerer at ett av kriteriene A-E for Sterkt truet er oppfylt. Arten har da svært høy risiko for utdøing (20 % sannsynlighet for utdøing innen 5 generasjoner, minimum 20 år). VU Sårbar Vulnerable En art er Sårbar når best tilgjengelig infor-masjon indikerer at ett av kriteriene A-E for Sårbar er oppfylt. Arten har da høy risiko for utdøing (10 % sannsynlighet innen 100 år) for utdøing NT Nær truet En art er Nær truet når den ikke tilfredsstiller noen av kriteriene for CR, EN eller VU, men er nære ved å tilfredsstille noen av disse kri teriene nå eller i nær framtid. DD Datamangel En art settes til kategori Datamangel når ingen gradert vurdering av risiko for utdøing kan gjøres, men det vurderes som meget sannsynlighet at arten ville blitt med på Rødlista dersom det fantes tilstrekkelig med informasjon. Øvrige kategorier LC Livskraftig En art tilhører kategorien Livskraftig når den ikke oppfyller noen av kriteriene for kategori-ene CR, EN, VU eller NT, og ikke er satt til kategoriene DD, NA eller NE NE Ikke vurdert En art tilhører kategorien Ikke vurdert når det ikke er gjort noen vurdering for arten. Dette kan for eksempel skyldes dårlig utredet tak-sonomi, svært dårlig kunnskapsgrunnlag eller mangel på tilgjengelig kompetanse. NA Ikke egnet En art tilhører kategorien Ikke egnet når den ikke skal bedømmes på nasjonalt nivå. Dette gjelder her i hovedsak fremmede arter (arter kommet til Norge ved hjelp av mennesket eller menneskelig aktivitet etter år 1800) eller er tilfeldige gjester. Side 18

Brattegaard og Holte [xii] har utarbeida ein oversikt med marine evertebrater for norskekysten og for kystområda og ut til ca. 50 nautiske mil. Her er kysten delt inn i 26 sektorar. I Sognefjorden (høyrer til sektor 9) er det registrert 2851 artar. I den Norske raudlista er det registrert 3799 artar som vert rekna som raudlisteartar. Av desse er 152 av artane marine. Blant dei registrerte artane i sektor 9 er det 45 raudlisteartar. 14 artar fisk, 9 arter skjell eller sniglar, 3 artar krepsdyr, 5 børstemakkar, 4 artar korallar og 9 artar av alger (Tabell 4). Artar som har kategori DD er ikkje vurdert i dette arbeidet. Tabell 4. Marine raudlisteartar registrert i sektor 9. Gruppe Artsnavn Norsk namn Kategori Alger Antithamnion cruciatum Knippehavdun DD Alger Arthrocladia villosa DD Alger Codium vermilara DD Alger Fucus ceranoides Høvringtang NT Alger Gelidium pusillum Smal agaralge DD Alger Laminaria saccharina Sukkertare NT Alger Lithothamnion corallioides Korallmergel DD Alger Sphaerotrichia divaricata Gaffeltrevl DD Alger Sporochnus pedunculatus DD Korall Anthomastus grandiflorus NT Korall Clavularia arctica DD Korall Lophelia pertusa Øyekorall NT Korall Paragorgia arborea Sjøtre DD Flerbørstemark Eulalia microoculata DD Flerbørstemark Neanthes irrorata DD Flerbørstemark Ophelia rathkei DD Flerbørstemark Pectinaria granulata NT Flerbørstemark Pterocirrus nidarosiensis DD Kreps Heteromysis norvegica DD Kreps Homarus gammarus Europeisk hummer NT Kreps Podoprionella norvegica DD Bivalva Mactra stultorum NT Bivalva Mya arenaria VU Bivalva Ostrea edulis EN Bivalva Pecten maximus VU Gastropoda Aclis minor NT Gastropoda Bathycrinicola curta DD Gastropoda Littorina compressa EN Bakgjellesnegl Berghia norvegica DD Bakgjellesnegl Ebala nitidissima DD Ormebløtdyr Stylomenia sulcodoryata DD Side 19

Gruppe Artsnavn Norsk namn Kategori Fisk Anguilla anguilla Ål CR Fisk Dipturus batis Storskate DD Fisk Dipturus linteus Hvitskate DD Fisk Dipturus nidarosiensis Svartskate DD Fisk Dipturus oxyrinchus Spisskate DD Fisk Gymnammodytes semisquamatus Glattsil DD Fisk Hippoglossus hippoglossus Kveite NT Fisk Leucoraja fullonica Nebbskate DD Fisk Molva dypterygia Blålange VU Fisk Molva molva Lange NT Fisk Sebastes marinus Vanlig uer VU Fisk Somniosus microcephalus Håkjerring NT Fisk Squalus acanthias Pigghå CR Fisk Trisopterus esmarkii Øyepål NT Blant algane er det berre sukkertare (Laminaria saccharina) og høvringtang (Fucus ceranoides) som er klassifisert som NT. Generelt kan sukkertaren bli negativt påverka blant anna av auke i organisk utslepp og høgare sjøtemperatur. Høvringtang er ein brakkvansart. Årsaka til at arten er med på lista er at brakkvasslokalitetar er trua som habitat. For korallane er det ytre påverknader i form av tråling og installasjon av infrastruktur på havbotnen som utgjer den største trusselen for artane. Som art er dei ikkje uvanlege, men utgjer viktige habitat som rev eller som enkeltståande strukturar på havbotnen. Artane som er med på raudlista for denne sektoren kan forventast å finnast på djup frå ca 50 m og nedover. Blant dei registrerte raudlisteartane som høyrer til flerbørstemark, er det berre Pectinaria granulata som er registrert med kategorien NT. I andre land er denne arten knytt til ålegrasenger [xiii], og ein kan anta at arten her også er knytt til dette habitatet. Blant dei registrerte krepsdyra er det berre vanleg hummar som er klassifisert som NT. Klassifiseringa er knytt til den generelle bestandssituasjonen. Vanlig sandskjell (Mactra stultorum) og sneglen Aclis minor er begge klassifisert som NT i rødlista. Vanlig sandskjell er knytta til sandbotn og Aclis minor er knytt til sublitoralen. Den ble ikkje funne i materialet innsamla i samband med UNIFOB si undersøking i Sognefjorden i 2006 [xiv]. Strandseglen Litorina compressa er i DN si liste [xii] registrert i Sogn og Fjordane (sektor 9), men i følgje Reid 1996 [xv], finst arten berre frå Narvik og nordover. Vanleg østers er klassifisert som ED (sårbar), men ikkje registrert i området. Side 20

Som Tabell 4 viser er det registrert fleire fiskeslag med raudlistestatus i dette området. Klassifiseringa speglar den generelle bestandssituasjonen i Norge og er ikkje kopla til spesifikke habitat eller område (som Sognefjorden). FISKERI Fiskeriaktivitet For kommunane Sogndal, Leikanger, Balestrand og Vik har talet på personar med fiske som hovudyrke variert mellom ein og fem (figur 15). På grunn av at det kan komme fiskarar frå andre kommunar, gjev denne statistikken sjeldan eit godt bilete av den faktiske situasjonen. Gjennom fiskarmanntalet til Fiskeridirektoratet har me kontakta lokale fiskarar/ressurspersonar 1 for å henta inn informasjon. Fiskaren orienterte om at det pågår fiske etter sjøkreps i fjorden, men i liten grad i det aktuelle området. I tillegg har det historisk vore fiska ein del med line etter lange og brosme på djupet langs fjordsidene. I nyare tid er det starta opp eit fiske etter leppefisk til bruk i laksenæringa. Det føreligg ingen statistikk på verken linefiske eller på fiske etter leppefisk i området. Talet på registrerte fiskefartøy for dei nærliggjande kommunane er sterkt redusert sidan 1983 og fram til i dag (figur 16). I dei siste åra er det registrert mindre en fem fartøy. 6 5 4 3 2 1 SOGNDAL LEIKANGER BALESTRAND VIK 0 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Figur 15. Tal på personar med fiskeri som hovudyrke i kommunane Sogndal, Leikanger, Balestrand og Vik. 1 Telefonsamtale med Sigurd Lindborg og Vidar Aasen Side 21

25 20 15 10 5 SOGNDAL LEIKANGER BALESTRAND VIK 0 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Figur 16. Tal på fiskefartøy registrert i kommunane Sogndal, Leikanger, Balestrand og Vik. Historisk har det vore eit godt fiske etter brisling i Sognefjorden, der båtar frå heile Vestlandet har delteke. Som tabell 5 viser, blei det i åra 1994 til 2009 tatt opp over 10 000 tonn brisling i Sognefjorden. Men som tabellen viser har det vore store variasjonar frå år til år. Data frå landingar av kyst- og fjordbrisling (figur 17) viser ein nedgong i totalfangsten frå 1960 talet og fram til i dag. Tabell 5. Fangstar av brisling i Sognefjorden i perioden 1994 til 2009. Kjelde: Sildesalgslaget. År Registrerte fangstar i Sognefjorden (tonn) 1994 1160 1995 580 1996 Manglar data 1997 1000 1998 400 1999 900 2000 1600 2001 1300 2002 654 2003 1368 2004 245 2005 364 2006 74 2007 538 2008 817 2009 0 Side 22

Figur 17. Brislinglandinger (tonn) i norske kyst- og fjordområder 1993 2009.Fangstar frå Sognefjorden er lagt inn (blå linje) fra 1994 til 2009. I samband med notfiske etter pelagisk fisk i kyst og fjordstrøk, treng fiskarane egna stader til å setta fangsten i merd. Fangsten kan då haldast levande fram til levering. Val av låssettingsplass i eit område er avhengig av vær og vind i det aktuelle tidsrommet, men også staum- og botnforholda er med på å påverka valet. Gode plassar har vore i bruk over lang tid, og vert rekna som ein viktig ressurs [xvi]. Djupna på merdane er vanlegvis 10-12 m. Som figur 1 viser, er det fleire låssettingsplassar i fjorden i dette området. Ein av plassane ligg ved Suppam, ved det planlagde utsleppet frå kraftverket. Grunneigar Kjell Jarle Hamre på Suppam opplyser imidlertid pr telefon at denne låssettinmgsplassen ikkje har vore i bruk på svært mange år. Utanfor Galtane, vest for utløpet til Grindselvi, er det ein godkjent akvakulturtillatelse for østers, harpeskjell, blåskjell, hjerteskjell, oskjell og kamskjell. Denne er ikkje i bruk pr 2010, og innehavaren av konsesjonen (Gerdfinn Eithun) opplyste pr telefon at han ville fjerne dei siste restane av anlegget i nær framtid. Det er i følgje han uvisst om det blir nokon aktivitet i dette området i framtida. Han opplyste vidare at han ikkje var bekymra for at utbygginga ville påverke moglegheitene for å drive med akvakultur i dette området i framtida. MOGLEGE KONSEKVENSAR I ANLEGGS- OG DRIFTSFASEN Ei endring av vassføringa i Henjaelvi og Grindselvi vil i liten grad påverka det marine livet i influensområdet. Dei etablerte artane i området er tilvendt ein stor variasjon i salinitet. Som målingane i dei øverste vassmassane ved Hermansverk viser, varierer saliniteten her frå under 5 til over 25. Det generelle biletet frå Sognesjøen viser at på 5 m djup varierer saliniteten gjennom året frå 24 til 33. Lengre inne i Sognefjorden må ein rekne med ein enda større variasjon. Artane som er etablert her vil derfor gjennom ein upåverka situasjon få større variasjon lokalt, enn det ein får ved ei endring av vassføringa i dei to elvene. Kaartvedt indikerer i sitt arbeid frå 1983 [iii] at ein reduksjon i salinitetsvariasjonen kan verke positivt på artane i influensområdet, men i kva grad det er positivt på tidlege livsstadier er usikkert. Vassføringa i dei to elvane er liten samanlikna med den totale tilførselen av ferskvatn til Sognefjorden, Side 23

slik at eventuelle negative påverknadar for tidlege livsstadier berre vil vere av lokal karakter. Ein reduksjon i vassføringa for begge elvane kan teoretisk endra den lokale estuarine sirkulasjonen, slik at det vert trekt opp mindre mengder med saltare vatn via kompensasjonsstraumen. Dette kan gjera at ein i mindre grad får etablering av artar som normalt lever i saltare vatn, opp mot elvemunningane. Eventuell reduksjon av areal for slike arter vert svært små samanlikna med totalarealet tilgjengeleg i fjorden. Begge elveosane er korte og djupna aukar raskt ut frå land. Elvane trekkjer med seg sediment ut i fjorden. Som figur 12 viser, legg elva att finare og finare massar dess lengre vekk frå elveosen ein kjem. Endringar i sedimentasjon kan endra livsmiljøet til botnlevande organismar, men dette vert av svært lokal art. Elva vil framleis ta med seg finare massar ut i fjorden, så ein kan anta at det er mengda av grovare partiklar som vert redusert. Substratet for gravande organismar vil derfor i stor grad oppretthaldast. Eksisterande massar av grovare karakter vil bli liggjande, slik at substratet for artar som føretrekk hardare botn vil også oppretthaldast. Området ved Suppam vil bli endra. Gjennom anleggsfasen kan ein forvente utslepp av partikulært materiale til sjø. Det generelle straumbilete i Sognefjorden er at vatnet går innover på sørsida av fjorden, og utover på nordsida. Dette gjer at partiklar frå utsleppet vil bli transportert ut fjorden. Livsmiljøet ved utsleppstaden vil bli endra. Auka utslepp av ferskvatn i driftsfasen vil kunne påverka salinitetet nær utsleppet, men fauna og flora er som nemnd tidlegare tilpassa eit miljø med stor variasjon i salinitet, primært i dei øvste vasslaga. Mobile artar vil kunne flytta seg dersom forholda vert for dramatiske. For fastsitjande arter som alger, er dette ikkje mogeleg. Men som Kaartvedt påpeikar i sitt arbeid [iii], er algefloraen i fjordane tilpassa store variasjonar i salinitet. Ved ei utbygging er det planlagt å deponere 160 000 m 3 med sprengstein i sjøen ved Suppam. Avhengig av bergartstype, genererer sprenging partiklar mindre en 4 mm inntil 25 % av sprengningsvolumet. Mengda av finare partiklar er også avhengig av bergartstypen, men minst 5 % av sprengingsvolumet vil ha partiklar med diameter mindre enn 0,1 mm. Partiklar frå massedeponiet vil synka til botnen, men farten varierer med storleiken på partikkelen, tettleiken, tettleiken til vatnet og viskositeten til sjøvatnet. Synkehastigheten til partiklane føl Stokes lov: Der v = synkehastighet (m/s) g = 9,81 m/s 2 D = Partikkelens diameter (m) ρ p = tetthet til partikkel v = ρ m = tettheten til medium (sjøvann: 1028 kg/m 3 ved 10 ºC) µ = viskositeten til mediet g * D 2 *( ρ p ρ m ) 18* µ Side 24

Synkehastigheten under elles like forhold vil variere med kvadratet av diameteren til partikkelen, slik at dei minste partiklene vil ha en vesentlig lengre synkehastighet enn dei større. Etter Stokes lov vil en partikkel på 4 mm synke med en hastighet på 0,48 m/s, og en partikkel på 0,1 mm vil synke med til 0,003 m/s. Dette representerer at partikkelen på 4 mm trenger ca 1 minutt for å synke ned til 30 m. Med en straumhastighet på 20 cm/s vil den på denne tida transporterast 125 m bort fra utslippspunktet for den teoretisk når botnen på 30 m. For partikkelen på 0,1mm vil trenge over et døgn for å nå botnen. Med en straumhastighet på 2,5 cm/s kan den da transporterast 2,5 km før den når botnen. Det finst ikkje straummålingar frå området, men det generelle bilete er som nemnd tidligare at straumen går innover fjorden på sørsida og utover på nordsida. Generelt vert straumen styrd av to komponentar: Tidevatn og vind (figur 18). I tillegg kjem straum på grunn av tettleiksforskjellar mellom ulike vasstypar (ferskvatn og saltvatn). Den tidligare omtala kompensasjonsstraumen gjer at ein partikkel kan bli transportert i motsett retning når den kjem ned i kompensasjonsstraumen. Figur 18. Effekten av tidevatn og vind på totalstraumen (Kjelde: Statens kartverk). Ei utlegging av 160 000m 3 med overskotsmasse frå tunneldrivinga, kan i teorien resultere i eit utgliding av massar nedover mot fjordbotnen. Eit slikt ras kan trekkje med seg lausmassar som ligg i området frå før. I kva grad eit slikt ras vil dra med seg massar er usikkert, og slike vurderingar må byggjast på geotekniske undersøkingar. Lokalt vil eit ras av denne typen kunne påverke djupvassmiljøet negativt, der ein kan få endra substrata innanfor rasområdet. Det er avsetjingar som er bygde opp sidan siste istid som vil kunne bli førde ned på større djupn. Artar som er etablert i desse avsetjingane vil ikkje reetablerast før sedimenta er reetablert. Utlegging i eit område der fjordsida har lite avsetjingar med lausmassar, vil truleg eliminere eventuelle negative konsekvensar kring utgliding som nemnt over. Side 25