Oppmannsrapport etter fellessensur i Hordaland Sentralt gitt skriftleg eksamen NOR0214, NOR0215, NOR1415 10.årstrinn 2018 Os 29. juni 2018 Margrethe Moe Sandven oppmann i Hordaland Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 1
Innleiing I Hordaland blei eksamen 2018 avvikla etter gjeldande føresegner og retningslinjer for vurdering og eksamen i grunnskulen. Av totalt 7141 eksamenssvar (norsk, engelsk, matematikk) blei 2809 elevsvar i norsk vurderte; av desse 1361 i NOR0214, 1356 i NOR0215 og 92 i NOR1415. 43 sensorar i 11 sensorpar utførte vurderingsarbeidet. Oppmannskorpset bestod av oppmann Margrethe Moe Sandven, varaoppmann Ole Wolff Wichstad og assisterande oppmenn Randi Hole Styve og Rita Bergo. Rapporten bygger på innspel, kommentarar og drøftingar under fagsamlinga for sensorar 07.06.2018, oppmannssensurmøtet 15.06.2018, fellessensurmøtet 18.06.2018 og interne drøftingar i oppmannskorpset. Kommentarar til eksamenssettet i norsk skriftleg 2018 Vurdering av eksamen dette året Eksamensarbeidet er grunna i læreplanen, og for alle involverte elevar, lærarar, sensorar er det eit klart gode at samanhengen mellom læreplan (kompetansemål og grunnleggande ferdigheiter), eksamensrapport, eksamensrettleiing, førebuingsmateriell og eksamen er så tydeleg. Følgeleg var alle dei nemnde involverte partane mykje godt fornøgde med årets eksamenssett. Tema og tekstar fengde, og det at tekstar frå førebuingsmateriellet blei direkte brukte i eitt av eksamenssetta, blei svært godt mottatt. Alle elevar fekk noko å skriva om, samtidig som oppgåvene gav rom for løysing på ulike nivå. Rettleiingsmateriellet Ifølge sensorane fungerte rettleiingsmateriellet svært godt. Føringar som blei signaliserte i eksamensrapporten for 2017, kjem tydeleg til uttrykk i eksamensrettleiinga for 2018. Eksempelvis seier rapporten følgande: Utdanningsdirektoratet vil lage ei endå tettare kopling mellom førebuingsmateriellet og eksamensoppgåvene, slik at alle elevane heilt opplagt har nytte av å studere tekstane i førebuingsmateriellet. Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 2
Rettleiinga følger opp i omtalen av oppgåvesetta sin A-del. Mens 2017- rettleiinga presisierte at vedlegga skulle vera tekstar som ikkje fanst i førebuingsmateriellet (mi utheving), uttrykker årets utgåve det slik: Del A har éi eller to obligatoriske oppgåver med utgangspunkt i tekstvedlegg. ( ) Eit signal om at vedlegga i år, til forskjell frå tidlegare, kan vera tekstar frå førebuingsmateriellet, som vi ser. Under mellomtittelen «Eksamensrettleiing og vurderingsmatrise» viser eksamensrapporten for 2017 til -rettleiinga same året, som inneheldt fire sider med utfyllande kommentarar til vurderingsmatrisa. Innspel frå sensorar om at det kan vera utfordrande ut frå matrisa å skilja mellom karakterane 3 4 og 5 6, kan tyda på at dei nemnde fire sidene med fordel kan innlemmast også i kommande eksamensrettleiingar. Alternativt kan heile eksamensrettleiinga for 2017 visast til ved ein link, slik at dei fire sidene er lette å finna. Til forskjell frå 2017-utgåva har ikkje eksamensrettleiinga for 2018 eksplisitt omtale av korleis kjelda skal førast opp når denne er ei nettside. Alt på s. 2 i førebuingsmateriellet får elevane likevel denne informasjonen, som ikkje bør vera ny, i og med eksamensrapporten for 2017 si kjærkomne presisering: For at elevane skal lære å bruke og integrere kjelder, må opplæringa integrere dette i oppgåver i undervegsvurderinga. Eit klart og viktig signal, ikkje berre til eksamenskandidatar og deira lærarar, men også til skular og norsklærarar generelt. I fjor ytra sensorkorpset i Hordaland ønske, uttrykt i oppmannsrapporten, om rettleiande signal frå UDIR inneverande år om felles aktuelle IPadresser. Ønsket er ikkje blitt oppfylt, men eksamensrapporten informerer om at det er skuleeigar sitt ansvar å legga til rette for at elevane får tilgang til eit avgrensa utval av nettbaserte hjelpemiddel under sentralt gitt eksamen denne våren. I tillegg presiserer eksamensrettleiinga under pkt. 2 Hjelpemiddel til sentralt gitt eksamen: Frå 2018 er det krav at skoleeigaren skal tilby minst to nettbaserte hjelpemiddel til eksamen. Krav/tilråding om spesielle nettsider ligg altså ikkje føre. Sensorkorpset i Hordaland ønsker ei slik føring frå UDIR si side neste år, m.a. fordi Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 3
eksamenssvara tyder på at skular har gitt signifikant ulik tilgang til f.eks. bilde-/illustrasjonsmateriell. Matrisa Matrisa er klargjerande på mange felt og til god hjelp under sensuren. Sensorkorpset ser likevel potensial for betring på følgande område: 1) Beskrivinga av vurderingsområdet «Formelle ferdigheiter» for karakteren 2 2) Layout 3) Vekting av vurderingsområda 1)Beskrivinga av vurderingsområdet «Formelle ferdigheiter» for karakteren 2 Det første punktet innan dette vurderingsområdet gir ikkje tilfredsstillande beskriving/rettleiing for elevar og sensorar. Dette fordi korrekt rettskriving av høgfrekvente ord og korrekt bruk av dei mest sentrale reglane i formverket gjerne nettopp er hovudutfordringane for elevar som ofte får karakteren 2. Her trengst ei nyansering, og sensorkorpset foreslår følgande: - har innslag av korrekt rettskriving av høgfrekvente ord og viser eksempel på korrekt bruk av dei mest sentrale reglane i formverket Det er interessant at vi finn liknande formulering i dei tidlegare nemnde utfyllande kommentarane til vurderingsmatrisa i 2017-rettleiinga, rett nok spesielt for sidemålssvaret: Sidemålssvaret viser døme på korrekt staving av nokre sentrale ord med ulik stavemåte på bokmål og nynorsk. Sidemålssvaret viser døme på korrekt bøying av verb, substantiv og adjektiv med ulik bøying på bokmål og nynorsk. 2)Layout Skal layout i det heile ha ein plass i vurderingsmatrisa for skriftleg eksamen i norsk? I så fall i kva grad skal layout verka inn på samla vurdering og karaktersetting? Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 4
Av kompetansemåla for faget er det berre dei for 4. årstrinn som har eit i denne samanhengen klart relevant mål innan hovudområdet «Skriftleg kommunikasjon»: lage tekster som kombinerer ord, lyd og bilde, med og uten digitale verktøy Etter 7. årstrinn er det rett nok eit mål innan det same hovudområdet at eleven skal kunna forstå og tolke opplysninger fra flere uttrykksformer i en sammensatt tekst, men som vi ser, gjeld dette snarare eleven sin fagkunnskap om samansett tekst enn hans/hennar kompetanse i det å laga ein samansett tekst sjølv. Mål for fagkunnskap finn vi også under hovudområdet «Språk, litteratur og kultur», høvesvis for 4. og 10. årstrinn: samtale om innhold og form i sammensatte tekster beskrive samspillet mellom estetiske virkemidler i sammensatte tekster, og reflektere over hvordan vi påvirkes av lyd, språk og bilde Dei tre siste ovannemnde kompetansemåla seier altså noko om kva fagkunnskap om samansett tekst det er ønskeleg at eleven har tileigna seg i grunnskulen. Ved skriftleg eksamen i norsk bør dette prøvast i A- delen, der fagkunnskap skal målast, ved gitte relevante oppgåver om akkurat samansett tekst. Såleis vil det ved vurdering av eksamenssvaret komma inn under vurderingsområdet «Innhald og kjeldebruk». Ingen bør vera i tvil om at layout vil vera sentralt i forskjellige sjangrar i framtida. Derfor skal elevane læra om det i grunnskulen, slik dei ifølge Kunnskapsløftet si målsetting alt gjer. I læreplanen er emnet omtalt i faget Kunst og handverk, både under hovudområdet «Visuell kommunikasjon», under «Grunnleggande ferdigheiter» og i nokre kompetansemål. Dessutan er det sentralt i valfaget Medium og informasjon, klart uttrykt i både formål, hovudområdet «Produksjon og publisering» og kompetansemål for det same hovudområdet. Ut frå dette må vi forstå Kunnskapsløftet slik at opplæringa om layout primært skal leggast til Kunst og handverk og valfaget Medium og informasjon. Følgeleg vil desse faga ha det med i sine vurderingsgrunnlag, og med tanke på det tverrfaglege fokuset fagfornyinga skal ha, bør kunnskapen om layout kunna forventast omsett i praktisk bruk ved «skriftleg tekstskaping». I utdjupinga av vurderingsområdet «Tekstoppbygging» stiller eksamensrettleiinga for 2017 spørsmål om i kva grad layouten gjer eksamenssvaret meir tiltalande og lett å forstå, og følgande føring blir lagt: Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 5
Sensorane må vurdere om skrifttypen og skriftstørrelsen er velvalde, om overskrifta harmonerer med teksten, om det er balanse mellom høgde og breidde i tekstane, om avsnitt er markerte på ein korrekt og konsekvent måte, og om eventuelle bilete eller andre element er godt tilpassa kvarandre og passar med formålet med teksten. Konklusjonen blir at sensorane framfor alt skal: vurdere om eksamenssvaret er lett å lese og lett å orientere seg i. Ut frå erfaringa med årets eksamen, og for mange sensorar også tidlegare års eksamen, er sensorkorpset i Hordaland sin konklusjon at layouten ikkje kan ha avgjerande innverknad på den samla vurderinga av eit elevsvar og dermed den karakteren svaret vil få. 3)Vekting av vurderingsområda - Layout kan ta fokus og energi vekk frå det spesifikt skriftspråklege for elevane ( ) Slik uttrykte ein sensor det i ei meiningsutveksling om vurderingsområde og vekting av kriterium. Uttalen dreidde seg nok spesielt om elevar som møter stor motstand i det å formulera seg godt og korrekt skriftleg, men som kan ha glede av, og gjerne kompetanse innan, det å arbeida med layout. Når layout er eit eige strekpunkt i matrisa, på lik linje med f.eks. tekstbinding, språkføring og rettskriving, er det nærliggande for eleven å tru at dette punktet kan ha utslagsgivande effekt på totalvurderinga, noko det etter sensorane si meining som sagt ikkje bør ha. Erfaringane tyder nemleg på at det ikkje er det visuelle uttrykket som utgjer hovudutfordringa for gjennomsnittseleven, men det å formulera seg klart og korrekt skriftleg. Eit forslag til endring av matrisa går følgeleg ut på å slå saman vurderingsområda «Språk og stil» og «Formelle ferdigheiter» for derved å signalisera til eleven at dette tel mykje. Førebuingsdelen Sensorane var svært godt nøgde med førebuingsmateriellet, med unntak av tekst til tale-funksjonen. Framleis fungerer den lite formålstenleg. Spesielt ille slo det ut i opplesinga av Øverland-diktet, der framføringa blei ei bortimot karikert utgåve: Inga innleving, stakkato opplesing. Elles var det berre vellæte: God lesbarheit; greitt forståeleg ordbruk Interessevekkande og interessant tema Varierte og gode tekstar som syntest å appellera til ungdommane; mengd og lengd som varsla alt i eksamensrapporten for 2016 Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 6
Tekstane fengde gutane i større grad enn tidlegare. Positivt at elevane kunne gjera seg direkte nytte av tekstar frå førebuingsmateriellet i oppgåvene. Oppgåvene Kommentarar til enkeltoppgåver NOR0214 Del A Oppgåve A1 Oppgåvebestillinga er kompleks, og måten oppgåva er formulert på, skil elevsvara. Elevar som kan identifisera verkemiddel i tekstane og sjølve bruka fagspråk, svarer på høgt nivå. Elevar som viser til eksempel, utan sjølve å nytta fagspråk, viser middels grad av måloppnåing. Oppgåve A2 Nokre sensorar hadde fått elevreaksjonar på at at det var vanskeleg å skilja A1 og A2 frå kvarandre, og at det dermed blei vanskeleg å svara ulikt på desse oppgåvene. Når så pass mange gjentar seg sjølve og skriv A1 på nytt i A2, tyder det på at utfordringa kan ha vore representativ. Mange elevar skriv lite om kva som gjer at dei blir engasjerte. Ut frå det blei det stilt spørsmål om dette burde ha vore tydelegare formulert i oppgåva; men fleire meinte at slike opne oppgåver som A2 gir rom for ei meir personleg tilnærming frå eleven si side, og at ho/han dermed får rikare anledning til å visa kompetanse. Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 7
Del B Oppgåve B1 Få ser ut til å ha valt denne oppgåva. Ein tenkeleg grunn kan vera at elevar er usikre på omgrepet kreativ tekst. Truleg er det eit omgrep dei fleste ikkje har jobba mykje med. Oppgåve B2 Heller ikkje denne oppgåva er det mange som har valt. I ei meinigsutveksling blei mottakar etterlyst. Det var semje om at det kunne vera både unge og vaksne, så lenge eleven svarer tydeleg på det oppgåva ber om. Oppgåve B3 Ei fin oppgåve. Mange skriv artiklar, gjerne med underoverskrifter. Layouten i elevsvara blir einsformig og ikkje spesielt god med tanke på å fenga/skapa interesse. Dei fleste nyttar berre bilde frå førebuingsmateriellet. Ikkje til å undrast over når det elevane har tilgang til, varierer frå skuleeigar til skuleeigar, slik førehandssensuren også påpeiker. Oppgåve B4 Svært mange har valt denne oppgåva, som kanskje blir å betrakta som ei slags «plankeoppgåve». Fleire sensorar meinte det fort blir kjedelege tekstar og mange like svar på denne sorten oppgåver. Fordelen med slike er likevel at ei enkel oppgåve, utan for mange bestillingar, er viktig å ha med for dei som ikkje taklar mange instruksjonar på éin gong. Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 8
NOR0215 Del A Oppgåve A1 For dei som har forstått oppgåveformuleringa, har dette vore ei grei oppgåve, men ein del elevar har tydelegvis ikkje skjønt kva ord som «samanfattar» og «grunngje» betyr. Frå oppmannshald blei det presisert at ein som lærar må bruka ord som kompetansemåla nyttar, i undervisninga. Dette for at elevane skal læra kva som ligg i orda/omgrepa og bli kjende med dei. Oppgåve A2 Ei artig oppgåve, blei det kommentert. Ein del elevar synest ikkje heilt å ha forstått innhaldet i den siste tittelen, og fleire svar manglar noko som tyder på at eleven har førestilt seg å vera i praksis i den nemnde avisa. Elles var det semje i sensorkorpset om at det er det same kva tittel eleven har valt, berre argumenta er gode. Del B Oppgåve B1 Ein god del elevar har valt denne oppgåva. Utgangspunktet er ein god og morosam tekst, som truleg enten har verka litt avskrekkande på elevar (utfordrande å dikta vidare på ein så god og spesiell tekst) eller inspirerande. Følgeleg skil oppgåva godt mellom dei som ikkje heilt greier å skriva vidare i same stil som originalteksten, og dei som gjer det. Oppgåve B2 Kva er ei lokalavis? Kan ein skriva om f.eks. Malala i ei lokalavis? Slike spørsmål blei stilte og svarte på ved å visa til førehandssensuren. Nokre meinte at overskrifta oppgåva krev, er litt kjip og kan verka hemmande på kreative elevar. Betre om ho var valfri. Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 9
Oppgåve B3 Her lét det til at svar på fjorårets eksamen (oppgåva om ein møtestad for ungdom) var brukte. Å få fram at engasjement skal få positive følger for andre, ikkje ein sjølv, har vore vanskeleg for ein del elevar, og fleire har ujamn vekting i delen om endring og positive konsekvensar. Oppgåve B4 Ei kompleks oppgåve med eit tema som engasjerer mange elevar. Ungdommane er gjerne flinke til å tolka samansette tekstar, og nokre har svart godt på oppgåva. Nokre sensorar oppfatta denne oppgåva snarare som ei A-oppgåve, sidan ho har ein ukjend tekst og krev leseforståing og tekstanalyse. Slik ho er formulert, gir oppgåva lite rom for kreativitet, og elevane får ikkje vist kva dei engasjerer seg i. Mange svarer ikkje presist på oppgåva idet dei viser engasjement og/eller kunnskap, men utelèt å analysera/tolka/samanlikna. Kommentarar til den praktiske gjennomføringa av eksamen Oppmelding til eksamen og eksamensavvikling Det blei ikkje meldt om særlege vanskar eller uregelmessigheiter ved avviklinga av eksamen eller levering av elevsvara. Kommentarar til den praktiske gjennomføringa av sensuren Fagsamlinga for sensorar 7. juni 2018 Tradisjonen tru heldt Fylkesmannen i Hordaland også i år sensorskulering ca. midtvegs i sensureringsperioden. Oppmennene leidde fagsamlinga. Som dei to førre åra var det fint å ha med ein del nye sensorar, og frå oppmennene si side blei det lagt vekt på å inkludera desse i det viktige arbeidet med å skapa eit tolkings- og vurdringsfellesskap i fylket vårt. Eksamen 2018 blei gjennomgått, og prinsipp for vurdering og karaktersetting i norsk blei drøfta. Interessante vurderingsdiskusjonar vitna om engasjement og høg vurderingskompetanse blant sensorane. Så vel oppmannskorps som sensorane sjølve opplever at denne samlinga er svært nyttig for å heva vurderingskompetansen og for å skapa eit Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 10
tolkingsfellesskap. Slik kjem skuleringa også opplæringa og elevane til gode. Oppmannsmøtet 15. juni 2018 Før sjølve oppmannssensuren i Hordaland møtest oppmannskorpsa i alle eksamensfaga for å førebu fellessenssuren og for å utveksla erfaringar frå eksamen og drøfta kompetanse- og karakternivå i eksamensfaga. I år kom det fram at ein også i engelsk ser potensial for betring i matrisa. Eksempelvis saknar ein rettleiing m.o.t. skiljet mellom karakterane 3 og 4, eit sakn tilsvarande det for norsksensorar, som vi har sett. Fellessensurmøtet 18. juni 2018 Fylkesmannen hadde ansvaret for effektiv og god gjennomføring av fellessensuren, som for siste gong blei avvikla på Storetveit skule. Som vanleg fungerte sensureringa i firargrupper svært godt. Oppmannskorpset hadde det mindre travelt i år enn tidlegare. Forhåpentlegvis er dette eit resultat av god skulering via UDIR og fylke, med konstruktive meiningsutvekslingar i sensorkorpset. Dei fleste svara som blei leverte til oppmannssensur, var slike som sensorparet hadde vurdert litt ulikt, eksempelvis til 3+ og 4-. Slike blei leverte tidleg for å setta ein standard. Noko meir urovekkande var det når det var to karakterars skilje mellom sensorvurderingane, i enkelte tilfelle heile tre. Svært positivt likevel at meinigsutvekslinga mellom sensorane syntest å vera konstruktiv og formålstenleg, slik at avgjerda frå oppmannskorpset ikkje kom som noka overrasking på dei to, men at dei sjølve hadde enda på same konklusjon. Forslag til tema for kommande eksamen Å høyra til (eller Innanfor/utanfor) Identitet Individet i fellesskapet Ære og skam Berekraft Mot Løgn og sanning (evt. Løgn eller sanning?) Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 11
Ønske Som tidlegare år blei det uttrykt ønske, spesielt frå nye sensorar, om at fagdagen blei arrangert tidlegare i sensureringsperioden. Som tidlegare år ønsker sensorane melding om førehandssensuren via e- post umiddelbart etter at han er publisert, med link til sjølve sensuren eller med pdf av dokumentet som vedlegg. Hjartesukk Det er tydeleg svært ulik praksis med nynorsk på dei ulike skulane. Enkelte elevar skriv i svara sine at dei ikkje har hatt opplæring i nynorsk. Særleg på skular der dei har nynorsk som sidemål, bør alle ta eit ansvar for opplæringa. Kommentarar til karakterane gitt til norskeksamen Statistikken over eksamensresultata som Fylkesmannen er gitt tilgang til før klagesensuren, viser positive og negative trekk. Det positive er at snittet i fylket vårt er høgare enn i fjor. Dette året er det 3,51 i NOR0214, 3,38 i NOR0215 og 2,42 i NOR1415. I fjor var dei høvesvise tala 3,43, 3,32 og 2,31. Det negative er at snittet i Hordaland er lågare enn det nasjonale, klarast i NOR0214. Nasjonalt er snittet 3,61 i NOR0214, 3,4 i NOR0215 og 2,43 i NOR1415. Desse tala viser heldigvis at det også på landsbasis er ein viss framgang. Oppsummering Samla sett blei eksamen og sensurering avvikla utan vanskar. Elevar, faglærarar og sensorar var svært tilfredse med førebuingsmateriell og oppgåver. Eksamensrettleiinga er også god, men innspel frå sensorar om visse utfordringar ved sensureringa kan tyda på at 2017-rettleiinga sine utfyllande kommentarar til vurderingsmatrisa på ein eller annan måte bør innlemmast også i kommande eksamensrettleiingar. Det er elles ønskeleg at alle elevar har tilgang til dei same IP-adressene ved sentralt gitt eksamen, og at det blir gitt føringar for dette. Sidan skriveopplæringa i grunnskulen skal læra elevane å uttrykka seg klart og korrekt på nynorsk og bokmål, og sidan mange elevar har Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 12
tydelege utfordringar på dette feltet, bør vurderingsmatrisa synleggjera at det reint språklege tel mykje. Eksempelvis kan det gjerast ved at vurderingsområda «Språk og stil» og «Formelle ferdigheiter» blir slått saman. Layout bør ikkje telja mykje ved vurdering av sentralt gitt eksamen i norsk skriftleg. Os, 29. juni 2018 Margrethe Moe Sandven, oppmann i Hordaland Oppmannsrapport frå Hordaland, norskeksamen 2018 Side 13