Økonomi og skatt
Dette skal vi læra i dag - Sette opp budsjett - Sparing - Korleis spare pengar på mat og andre utgifter - Kvifor betalar vi skatt - Jobbe svart - Sjølvmelding, skattemelding og skatteoppgjer
DEL 1: Økonomi og sparing Økonomiplanlegging Kvifor er det viktig å planlegge økonomi? Oversikt over inntekter og utgifter Vite at ein har pengar for heile månaden
Gjer det mogleg å spare Unngå gjeld Finne ut om ein har rett til å søke om supplerande stønad frå NAV Budsjett https://www.youtube.com/watch?v=swuits3cfiq&list=plzuqklc6mvnn8wq_gcu W0J6LiH1nK8mL&index=3 - Ta utgangspunkt i di inntekt og dine utgifter - Det finnes mange malar på internett (http://www.toppfinans.com/wpcontent/uploads/sparebank-1-budsjettmal.xls) eller http://www.danskebank.no/nbno/ombanken/samfunnsansvar/documents/mindyourmoney.html
SIFOs Referansebudsjett Statens institutt for forbruksforsking - Kan vera greitt å nytta for å samanlikna - Basert på et rimelig forbruk http://kalkulator.referansebudsjett.no/php/standard.php - Legg inn kjønn, alder og inntekt for å sjå! Budsjett Regnskap Inntekter
Introduksjonsstønad 12.500 Lønsinntekter 3000 Barnetrygd 0 Anna inntekt 0 Sum inntekter: 15.500 Utgifter Husleige 4500 Straum 500 Internett 400 Mobil 250 Mat 2240 Kollektivtransport 600 Anna 3000 Sum utgifter: 11.490
Differanse: + 4010 Budsjett Regnskap Inntekter Introduksjonsstønad 12.000 12.000 Lønsinntekter 3000 4500 Barnetrygd 0 Anna 0 Sum inntekter: 15.000 16.500 Utgifter Husleige 4500 4500 Straum 500 750 Internett 400 400 Mobil 250 250
Mat 2240 3200 Kollektivtransport 600 1200 Anna 3000 6500 Sum utgifter: 11.490 16.800 Differanse: + 3510-300
Fyll ut eit budsjett Gjekk du i null, pluss eller minus?
Sparing Vi nyttar ordet sparing i to samanhengar. Sparing som at ein prøver å kutte ned på utgifter og sparing som at ein set av pengar for å nytta dei på noko seinare. Begge deler er like viktig!
Sparetips! Få oversikt over din økonomi, sjå på skattemeldinga og lag budsjett. Opprett ein eigen konto for faste utgifter som automatisk blir trekt den dagen du får løn. Med efaktura og avtalegiro slepp du ekstra avgifter i banken. Lag en bufferkonto slik at du kan betala fortsette utgifter. Anbefalt er 1-2 månadsløner. Då unngår du kredittkort, avbetaling og inkasso. Dersom du er under 34 år kan du oppretta BSU-konto (bustadsparing for unge). Gjer deg mange fordelar når du skal kjøpe bustad. Sjekk om du har den rimelegaste tv-avtalen, internettleverandøren, mobilabonnementet.
Når du har vært på sjukehus i for eksempel Bergen søk om refusjon for reiseutgifter på helsenorge.no pasientreiser Spar straum: Har du en bustad på 200 kvadratmeter kan du ifølge ENØK spara 4400 kroner årleg på å senka temperaturen frå 23 til 21 om dagen, og frå 21 til 17 grader om natta. Bruk biblioteket! Lån bøker og filmar i staden for å kjøpa. Unngå bruk av bil og buss viss du kan. Gå eller sykla du sparer både pengar og blir sprek!
- Det kan løna seg å kjøpe klede/utstyr/møbler brukt. Sjå på facebooksider, finn.no eller Fretex og Brukt`n på Voss - Byt med/gi bort til vener og kjende - Følg med på sesongsal - planlegg kva du treng i fram i tid
Korleis spara i kvardagen Ta med deg matpakke på jobb/skule. Bruker du 50 kr dagen (måndag-fredag) på lunsj blir det 13.000 kr i året! Dersom du kjøper kaffi kan det være lurt å lage sin eigen heime og ta med på termos.
K va kan man heller bruke 13.000 kr på? 20 kjøretimar? 1 veka ferie for to? En billig bil?
Tobakk Røyk og snus - ein pakke (20 stk) sigarettar = 100 kr 100 kr x 365 dager = 36 500 kr Det gir både økonomiske fordelar og helsefordelar å slutte med tobakk. Sjekk ut www.slutta.no
Korleis spara penger på butikken - Skriv handleliste og planlegg måltida for heile veka. Gå på butikken berre 1-2 gonger i veka. - Følg med på gode tilbod: sjekk om noko er nær datogrensa! - Rema1000 og Kiwi er normalt sett vinnarar i pristestar. - Sjå på prisen. Det er over 20 kr forskjell på det billegaste og det dyraste brødet. - Samanlikn prisar per liter eller kg. - Kjøp store pakker / økonomipakker. - Vel dei rimelegaste merkene (Firstprice, coop x-tra, Rema best pris, eldorado). Ofte er kvaliteten og smaken like god. - Bønner og linser kan vera like sunt og godt som kjøtt, samtidig som det er mykje billegare.
- Motstå fristelsen til kjøpa unødvendige søtsaker/snacks sjølv om dette ligg rett ved kassa. - Ikkje gå på butikken når du (eller barna) er svoltne! https://www.youtube.com/watch?v=p6lrpusmviq Har du nokre gode sparetips? Lær barna å spare - Det er viktig at barn får ei forståing av pengar og sparing. - Barn kan få eigen sparekonto i banken. - Barn kan ikkje alltid få det dei vil, men dei kan ynskja seg til bursdag eller andre høgtider. - Lommepengar kan være eit alternativ. Som t.d. løn etter å ha hjulpet til heime.
- Sjå www.larepenger.no for morosame oppgåver og filmar om økonomi. Forsikring Treng vi forsikring? JA https://www.youtube.com/watch?v=xjchqto-njw
- Alle kan vera uheldige og hamna i situasjonar som kan koste deg mange pengar dersom du ikkje har forsikring. - Forsikringsselskapa rådar alle å ha innbuforsikring, reiseforsikring og ulykkesforsikring. - Eig du bil eller bustad MÅ du ha forsikring. www.gjensidige.no www.tryg.no www.if.no www.frende.no
DEL 2: Skatt
Vi spleiser - Alle bidrar med det dei kan - Det norske samfunnet er som eit spleiselag - Skatteetaten si rolle er å få inn pengar frå folk til ein felles kasse, slik at vi kan betala for felles goder - Pengane frå felleskassa dekker utgifter til blant anna sjukehus, barnehagar, skular, vegar, pensjonar, trygd, bibliotek og introduksjonsprogram - På denne måten skapar vi eit velferdssamfunn http://www.spleiselaget.no/artikler/fra-vugge-til-grav
Kven avgjer kor mykje skatt du skal betala? Politikarane på Stortinget avgjer kor mykje skatt du skal betala. Skatteetaten bereknar kor mykje skatt du skal betala av inntekta di
Kvifor betalar vi skatt? Du betaler skatt av inntekta di og avgifter når du kjøper varer og tenester for å finansiera velferdsstaten: 10 år grunnskule 3 år VGS Høgskule/universitet Sjukehus Fastlege Helsesøster Sosialhjelp Introstønad Bustøtte Vi får etter behov og yt etter evne
Totalt: 2,2 millionar
Offentlige inntekter og utgifter
55.00 0
Skattekort Du må sjølv bestilla skattekort om du Utan skattekort, vil du bli trukke 50 prosent i skatt. før! ikkje har hatt det Skattekort kan bestillast på skattekontoret eller på skatteetaten.no/skattekort Arbeidsgjevar hentar ut skattekortet elektronisk Får du jobb i tillegg til introduksjonsprogrammet MÅ du endra skattetrekket
Det er ikkje alt du treng å betala skatt for - Lønnsinntekt under 55.000 kr per år -Småjobbar for ein husstand knytt til t.d. heimen, hytta eller bilen kan du tena 6000 kr per år per husstand. NB: Har du svært mange småjobbar kan det bli rekna som verksemd og du må betala skatt. - Arbeidar du for eit idrettslag eller frivillig organisasjon kan du tena opptil 10.000 kr skattefritt. - Har du arbeid frå ein arbeidsgjevar og ikkje tenar meir enn 1000 kr på eit år er dette skattefritt.
Alle må har minid eller BankID for å logga inn
Kva er svart arbeid? Du tener pengar på ulovlig måte Du betalar ikkje skattar og avgifter http://www.spleiselaget.no/artikler/ svart-arbeid
Er det greitt å arbeida svart? Til dømes som: - «Pirat-taxi» - Dagmamma - Vaskehjelp - Bilmekanikar Diskuter!
Kva mistar samfunnet ved svart arbeid?
Mistar pengar å bruke på felles goder Øydelegg for dei som arbeidar lovleg Er det greitt at dei som ikkje betalar skatt skal få nytta seg av veldfersgoder? Dette mistar du viss du arbeidar svart Feriepengar
Løn ved sjukdom Pensjonspoeng Ulykkesforsikring Oppseiingsvern Attest frå arbeidsgiver Lønsgaranti Dagpengar under arbeidsløyse Skattemelding (tidlegare selvangivelse)
Eit dokument som visar: Kor mykje inntekt du hadde i fjor Kor mykje formue Kor mykje gjeld https://www.youtube.com/watch?v=rzjfdhn_bra Blir sendt ut i byrjinga av april Sjekk opplysningane Sjekk at talla og informasjonen stemmer med opplysningane du har fått frå:
arbeidsgjevar NAV bank bustadselskap barnehage og kanskje fleire Dersom alt stemmer treng du ikkje gjere noko, dersom noko er feil må du registrera det på skatteetaten.no innan 30. april
Skatteoppgjer Blir utbetalt mellom juni og oktober Har du betalt for mykje skatt, får du pengar tilbake når skatteoppgjeret er ferdig
Har du betalt for lite skatt, må du betala restskatt