Ü S. Wmm. < 1 ^ r a. ^ a. tó i? R «g S. rssm. rw s? wj0mj*êêz. gggfe...^ jssgtfe*,

Transkript

1 w Ü S «P mm ï s s Wmm P : < 1 ^ r a ^ a tó i? Ü ^ S w E t f i u» t W ^ R «g S m0%$ rssm rw s? wj0mj*êêz j b t gggfe...^ jssgtfe*, ü?

2

3 DISPUTATIO PHILOSOPHICA INAUGURAUS D E SYSTEMATE M UN DL S jr a m, PRESIDE DEO OPTIMO.MAXIMO, Ex KMuthoritAte <JMagr>ifict BrReBtris, D.JOHANN IS V OET, J. U. D. Ejufdemque Faculcatis in Illuftri Academia Lugd.- Batava Profefloris Ordinarii, digniflimi. N E C N O N Senatus ^sictdemici Coyifenfu, & Alm a Facultaiïs P h i l"o soïhieie Beer et o, PRO GRADU DOCTORATUS.&LIBERA- LIUM AR"TIUM MAGISTERIO, Summifauein Philosophia Honoribus & Privilegiis rite, ac iegitime coniequerufis» 'Tttblico exemini fubjicii SAMUEL KOLESERI, U ngarus. /R. ümiva BIBU Ü W féh ' Ad diem 30 Junii, Itct horifjtie f t lit is. ÜH j p p ï f e Lvgdvmi Batuvorvm, Apud Vidaam êc Ha:redes Johannis Elseyiwi, Acadcmix Typogr. MD C LXXXI. Xii 3 a

4 f SPECTABILl, GEO(EROSISSIMO AC NO- BILISSIMO HEROI, D n.d n. michaeli teleki D E S Z E K, CELSISSIMI AC NATURALITER CLEMENTISST MI TRANSYLVANIA PRINCIPIS, &c. A CONSI- LIIS INTIMIORIBUS, EXERCITUUM PRO DEO ET PATRIA, PRO NUNC IN HUNGARIA MILI- TANTIUM SUPREMO BELLI D U C I,. COMITA- TUUM TORDENSIS ET MARAMAROSIENSIS CO- M ITI, ARCIUM HUSZT ET KOVAR DISTRIC- TUSQUE EJUSDEM CAPITANEO, NEC NON DE- CIMARUM FISCALIUM ARENDATORI, UBIQUE SUPREMO,. TR1UM IN TRANSYLVANIA COL- LEGIORUM CURATORI BENIGNISSIMO, SUM- MO RELIGIÖNIS REFORMATA COLUMINI ; FAUTORI AC MOECENATI MEO MUNIFICEN- $LSSIMO> DOMINO GRATIOSISSIMO. SPECIMEN HOCCE PHILOSOPHICVM injvgvrale hvmillime SACRVM FACIO, SAMUEL K OLE SERI,. SAMVEL IS FILivSy A u t h o r. -» ^ c i

5 SPECT ABJLIS AC VERE N0B1 LISSÏHÊ HEROS, lmoe CET^A S GRATIOSIS SIM Et almariuni ér ttobile Mud ab Omni. Opifice Ment] humana Jmjj) j^im prefium Philofophari, quanto apud omnes ab initio f SaSrfgffifuerit aftimio ér ventratione, teftes veterutnér recentioflp utraque fuut pagina, nee fine jufta de^caufaprofeclb, quandoquidem Summum bominis Bonum naturali intelleélus lumine aficqucndttm, nullum prater cognitionem veritatis per primas fuas caufas ejfe poteji, qua ver a Sapiemia efl, quare nulla hominibus major debet effe cura ér infignitior opera; qudm ut reftd & evidente rat tone viam fternente, tnipfa veritatis & fapientia adyta penetrate adm tantur; hac certe Sapientia, efi, quant Pbilofophia nobis tradit n- $t*;ov tóüv vmpruv xnu<rpextuy, dtvino Platone tefie,nec minus vete «flüsvfliiev x tfi* * Epiéteto ditente; ft quidem, Bruta animantïa, quibus prater corpus nihil efi, quod confervent, boe m um continenter agantt ut aliment urn illi inveniant, quantum ergo hominum quorum pracipua pars mens efi prima cura efie debet ut fapientiam quarant, qua verum efi illius nutrimentum, nee ullus animo fuavior eibus efi cognitione veritatis, idipfum afsertnte La&antio. Pbilofophia eft qua ut truncus reliquis ferme omnibus Difciplinis ér fcientiis fuum exhibit fu c c u m é aliment urn: imo nullus revera fineer us Theologus efi nifi intelligat Mentent S p.s.in Script tirade rebus naturalibus loquentis; nullus accuratus Medicus efi nifi ad regulam quam Pbilofophia prafcribit at tendat, ut ne pracipanter fm e dignotionc txatta eau fa ér progrtfsus morborum, Sjmptomatumque quiequam de iis judicet, hac praterea prudentiam ér conftantiam in vita tiv iti, cater aque vita civilis adjumentafuppeditat, ita ut nullus fine hac davum Republiek tenere cum lande qucat, nullus ad rofira cum Cicerombus federe, ad exedras cum Demofthenibus flare, falvo patria emolumento pofiit, nifi ope Pbilofophia fuffultus fuerit. Hinc tanta 'Philofophorum afiimatio orta efl ut ess Magnatesfavore ér aufpiciis illuftrare & promovere voluerint. Hujus itaque ego tam nobilis & curio fa libri natura evolutionis abrtptiu amore, tuifqut Maecenas Munificentifiime adjutusaufpiciis, Philofopharicoepi: boe efi accuratas & evidentes m u m caufas concatenaraveritatum fc rie f rotenui ingenuli mét modulo deducere totis vtribus adnifus fum ; quantumque mea rationa decempeda rts tam altas & fubttles metiri licuit emenftu fum ftta ut honoribus Doüoris infigniri mepojfe non defperarem-, quos equidem petti, ut [pent ab omnibus bonts de me * i meifque

6 Vtetfqüejludiis bene thcm tibüt Conccptam Vepulfam pati non ftnerem,cr ut iitprimis expectation! & votis Venerandijïimi ac Dtlcclifitmi Parentis id affiduè ejflagitantibtu fatisfacerem, qua poftbabere, piaculum effe putavi, is trimfolus eftcui tinnes mens debeofortunas, qui tantum dt mejolltcitus in atate certe tenerk, ad txcolendum ingéhii mei arvum ad Viros eruditione & ingerito pracellctttes i terra remttifiima tranfmifit, eorumqut aufcultatione beavit. Tibi autem Heros Uagnamine Diataxin bancce offeree volui, utteflarer me tui beneftcii non effe immemorem, tuum itaque erit ebartaceum bocce munufculum aquo atfavorabili vultu introfpicer e, net enimtanti Heroisejlmunera p o im e x qualitate don't, quam ex dmantis affeüu penfitare; ignofcts fcio juvemlibus aüfts, nee bocce conatniris mei fpecimen inmalam interpretaberis partem, tribues etiam aliquid atatt me a & judicio vix adbuedum maturo, forte ritfi bac obffitifftn t majora exhtbituro, interim in magriis voluijfe fat eft. Interea te Speüabilit Domine, Deus o. M. nut antis P atria lumen é t columen,etcleftarum ét illuftrium Scbtlarum rara pietate Promotorem diu ftlvum & incolumemcum NoUlifsimatuafamilia confervet-, verbot te divine, providentie, fe fe ro to tm favori & beritgne, tuagratia tommendat SAMUEL Wjminis tui devotijsimm Cult or t KOLESERI. D IS -

7 rnmml mmm m m mm mmmm m wêm DISPUTATIO PHILOS O PHI CA INAUGURALIS *7) E S YSTEM ATE MUNDL T B E & 1 SI L Uantopece. «arms Antjqaitas. m certis, cvic enütiflimifqjae- Hypotliefibus & Principiis, ex ' quibus reliquam Veritatum fcientiam dedu- *<?eret ponendis, iifdemque ftabiïiendis defudaverit, nemini dubium eft opinor. Hypothefes enim & Principia ea funt, quibus bene, firmiterque pofitis, accuratiffimè omnes fequentur confequentis ; male pofitis, actum de omni fcientia eft: nee unquam certior, evidentiorque ad aflequendam veritatis cognitionem viaefle poteft firmis principiis & Hypotliefibus; utpote quales etiam ipfi Scientis certifltmx Mathematics Sedtatores Tuis prsmittunt Problemaribus & Theorcmatibus, tantumque hypothefes in Aftronomia, quantum Axiomata ingeometria prsftant. Ea fiquidem quis invenerit, turn dum invenit maximam veritatum obtinuit partem, nam veritatestam indiflolubili &mutuonexu funtfibi ipfisnexs, ut una pofita reliqus fponte fequantur. Oportet interim ea Principia & A Hy-

8 «ypothefés ex quibus confcquentia's deducere, rerum f a u L reddere contend* Philofophus tarn cu rak tviclentu efle, utmensearumveritatemindubiumyocare nec poffit, nec debeat», tarn cm atem a, cemexave cum fuis confequentnsut tota confeouentiarum coenitio, illis fuum debeat ortum, fed non viciflim E m h ï : f alibus ita pofitis, adniti Philofophum oportet ut S n r e r u m, ex principiis hifce,. i qmbus dependent ita deducat ut nihil in tota dedudionum ferie invematur, quod non fit manifeftiitimum. Is profeóco folus Philofophus eft, qiu excuffis S defolis clarè & diftinófcè percept* M e a t:. Etutmam. obfervatum hoc a veteribus finffet, feliciores certe & ^ ^ fteritas extitilfent; Pofteri enim veterum prsceptis & aflertis om- S prxfertim confenfu traditis difcedere relrgmm habuerunt, Sed cum omnes fcienti* in rude Mmerva Suncompta forma fefe illis confpiciendas prseberent, facile teftimoma fcnfuum, lummi rationis prxponderare exiftimarunt, Ü r S S S T M -» judkandoi & prodives adpquidvis fub fpecieven a{ferendurn;itapra:cipiteseftugerp & folyendis, iptiffiinum eft, luimnc ratioms pricunte & cspc- tu r a ^ L o n e m fc,u=n:= Difpunnone ta «e laaugunh, dilferemus^. N on alienum verb a ratione erit, in limine noftrx diflertatipkm flare & diftindè perceptam, notamque habuerint. lixterea lam clare cc a I / criterium AnnqwtMem Antiquitatem nihil pemtus ignoraiie itatuerc, non imrherito Magnus- Scaliger ajp ellat, i

9 g a b it.jn. N e omnia fenftbus metiamur b. e. ne de rebus proutvidentur& fenfibps apparent; fed prout in fe& revera fu n t, judicemus. iv. N eterrampracipuam Umvtrft partem efse putemus, earn enim ad Univerfura comparatam pundi cujufdam infenfibilis ration riem habere, fequens diflertatio exhibebit. v. Nee omnia propter hominem fa tta efse affirmemus; temerarius ceftè eflet fi quis inftrudiffimam ampliflimamve fapientis cujuspiam Artificis officinam ingreflus, rerum inftrumentorumque in ea contentorum rudis & plane expers,illa omnia ad hunc vel ilium ufum deflinata efle ftatuat. His pr^midis ad rem accedamus: Conftat Ptolom sum Machinam Syfteraatis mundani, duabus Hypothefibus nixam jquitte fcilicet Telltiris in centro mundi & Mobilitate Sola circa T ellure m, orbi Iiterario ab aliis ante ipfum jam excogitatam exhibuifle ; qua: an vera & phanomenis apprimè conveniens» iifque folvendis fufficiens fit fcrutari non neglexerunt Aftronomo - Philofophi, tam veteres, quam inatftimabili folertia, ffiagna fcculi fui felicitate hodierni. Sed cum Syftema Ptolomaicum, nullis ex accuratioribus fatisfecit ; hinc fufpicio 011» nibus adeoque ipfis Ptolomaica» fententia: fequacibus fuborta furt* ' aliud Syftma fuperèfle oportere Ptolomaicö veriüs, tantis enirti' nugis plufquam puerilibus refertum efle, orbium folidorum, ^pi* cyclorum, yequantium, Deferentium, Excentriccrum & firüilium chym xram m, qua: Ens rationis Logicorum potius, quam ullam Realem eflentiam redolent, apud omnes in comperto eft. Hirtc nonetiam defiiitalia via &hypothefis ad phenomena Cxpf icarï* da & folvenda ab ipfis veteribus tentata, ut ex ebrum fcriptis, vel faltem vitis patet. Refert Plutarchus in vitis illuftrium virorum der Numa Pompilio, ipfum nimirum 5Templum Vefta rotundum fecifse ai imaginem Vniverft, inqut medio ejiu conflituifse aternum tgnem ut Solaris ignis Jrmbilum. Idem Cicero libro z. de Oratpre teftatur: A quo»* dam Italia Pythagsreorum fuit, ex quo ttiam quidam Numam Pompihum Rtgem nojlrumfutfse, PjtbAgoreumftrunt, quianuis permultit fuit, antequam 'tpft Pythagoras. Sequutus Pytagoras Samius eft trecentis & quod excedit Difcipulis nobilitatus, nova: Hypóthefeos i Ptolomaica diverfa: de Mobilitate Tellurü Affenor acerrimux. Ipfum féótati fu n t, Philolaus Crotórtiatés, Hericlides Pbnticus»- Ariftarchus Samius, quietiamfcriptis opinionem Pythagora: e r- A 2 preffi

10 urèflitr Eckf&ntiïs Pythagörlcus, Plato, Nicetas, Seleucus&c. aliique, magni nominis Mathematici & Phïlofophi, Idem ipfe Ariftoteles de Pythagoricis lib. x. De Cd o C.i i. teftatur. Er«rn'«r. it ga' tluu Ii*xleu> xxteyfaot. Se Uvbetyl^etot. J iiy u w 8Vi $ pins 7Tuf ( ijaiot-) Svou, <p*<n, t /u) Se tfv tv rüv oispoov iov,* xvk\ u Qege$>lw ëa n>' puov, vuxq- ft x, npt&v mt*v. Ita Plato in Timseo, inquit Animam Mundi, opïjtx in medio collocavit Terrain altricem noflram circa polum per untverfum extenfum aliigatam diet & noctis effeélricem voluit Deus. Item Plutarchus libro 3. de Placitit Tbilofopborum, Cap. 13. 'Oi xfoot fxtvetv^ -xlw yiv. <&iao>i«( k Si o rita o tyi^n ^ xu k» a<psfêo9»\ m e) w. 7tvp x$ kckku KoZ,5> optoiotfiitus faitf HJJ or^lviy. H&cK\elS*ie oylovtikoi W vex<p<w? - J. n ufayéeet& HtySf1 pfr' rtw' y h *, is fa lw ^ pe& xtik<»e, 'lio y^ Slv.ho djgovsffsfylm ~i?n Svrpcöv eic dvoélokxg <n&a tb i$<ov xev'ti.or. I V. Atquehas duas fententias.conjungens acerrimi ingenii vir N i colaus Copernicus aliud Syftema, aliam Hypothefin a Ptolomaica di-verfiflimam j am a Veteribus tentatam ^ fed fere collapfam refucitavit& ftabilivit, fuique nominis arternitatem confequutus eft, quo Syftemate nuilum facilius, nee phamomenis & motibus caeleftibu?, determinatim & regulariter fine Epicyclis, Excentricis, Homocentricis j Deferentibus, & Motibus raptus, fupputandis accommodatius repertum hactenus eft. Sic fententiade tei ra mobili i. opernicp ïnftaurata fedatores habuit nobilióres quofque fuperioris & hujus fèpuli Aftronomos & Phijofoplios Majftlilinum, ingiemofiftimum. Galilasum de Qalilapis, Keplerum,. Stevinum* Guilielmum Gisbertum >Lansber'gium, Hugenium,'Hort< nhuir,, Guilielmum Blau, (olertiflimum Hevelium : fummopere verb iuid^avit^ expficuitinfigneilludfeculi^oftrilumen (ttuftm Rc-. natus^es-^artes Plnlpfophorum ifacile primus Syftema fcopernï^ canumjtaujt.pihii^difficultatisin eo fuperfit. Faciem hujus Syftematjs ^bibuit ^peu)icushi'rvu Revel, cap. iq. in centre Solera tan-, quam in folio regali refidere faciens, Solem excipitmercurius 87. dierum, 23 hor. 26 minut. Spatio Solem circumiens. Mercurium excipit Venus 224. diebus^iy.hor. 45. minut.circuitum fa- «iens-...sequitur Tellus cum orbe tunari 3(5.5. diebus, 5. Hor., Af), minut., annuam revolutipnem faclen*. Tellurem fequitur ^ - Mars

11 Mars uno anno io.,m enf i7..dieb. 22. hor. 21* minut. gyrans. Martem^Jupiter i i i Annis.10. Me.nf.9. dieb. 14. hor. 10. minut. mobilis cum 4. fatellitibus diftis Stellis Medicaris.Extremus Planetarum Saturnus 29. Annis. 5. Menf. dieb minutis, cum fuis afleclis circuitum circa Solem complens, juxta computum folertiffuni Hevelii in füa Selènograph. pag. 1^7. Denique funt Stellar xx planè immobile*, adquas 'm'otus & pofitio czterorum fyderum confertur. y. Adoptato itaquecum omnibus eximiis hujus feculi Mathematicis & Philofophis Syilemate Pythagorico - C opernicaro, illud deinceps retinebimus & fequemur his folis exceptis, ut Sol qurdem fit centrum convolutionis omnium Planetarum; fed non centrum Univerfi, adeoque in fuo vortice f. orbita omnia ifta Planetarum contineat Syftemata. Denique ut Stella: Fixar, ipfi Soli magnitudine arquales, tanquam totidem Soles noninuna fpharra collocentur-, fed ha: m ajori, illae minori intervallo, fupra & infra Solem diftent. Quia vero prarcipua & primaria Hj/petbefts, cui tota res innitiuir in noftro Syftmate e ft, quod Ptolomaieo luxato & Tellure una cum fatellitió Lunariè meditullio Univerfi in orbem f. vorticem Solis abdufta Solem in Centro Vianet arum. reponamus, Tellurcmque circa illud centrum m oven annuatim ftatuamus, è re elfe puto ut earn argumentis a refta ratione petitis ftabiliamus & confirmenus, pra:mifla Admonitione, C l. Hortenfii ad L eft, in Prcef. Inft. Aftron. Guil. Blau. Vellem, inquit, omner rem ipfam penitus introfpicerent antequitn ferrent cenfuram j nee propterea quod odtofa e(l & apnd vulgum abfurda bac bjpotbefis Copernic. continuo rejicendam put ar e n t, non expenfis r a tm ib u t, quas in fut defenfionem adfert Copernicus. Y If U t ordine procedatur, examinabimus brevitcr opinionem certiflimam (ut volunt Pfolomaico-Ariftotelici) prsejucficiistarnen nixatn>teüurem feil. ejfe centrum Univerfi, qua: inprimis laborat ineo quodfalfo nitatur fuppofito, aflumitur enim decentro Univerfi a*- liquem poffe elfe certum, profeftó cujus fines & limttes nobis nulla cognitos ratione >nee divina revelatione habemus, ejusnec de centro ftiatuere,fihe temeritate quiequam pofliimus; fed cum Univerfi terminos nullos omnino cognitos habeamus* ubicunquc A. 3; ' enim;

12 «mm fines illos fingamus- Temper ultra iptos aliqua fpatia indefinite extenfa, non modo imagniamur; Ted etiam verè iraaginabiliah. e. realia percipimus ac proinde etiam fubftantiam corpoream indennitè extenfam in iis contineri, ut nos docet Nobilif. Phil. Princ. tart. i. f. z ï. temerarium certe eft & in omnipotentiam Dei injuxium» homunciones, qui D eo aconfiliis non fuerunt» terminos U- niverfi determinare veile. Prattereaqui linear infinitar partem ramidiam, partem tertiam &c.? qui numeriinfiniti medium, qui infin ite peripheriae centrum?&proinde qui indefinitz extenfionis partem ab extremitatibus xquidiftanté affignabimus?ha:c qui fieri poffint non capio. Sed demus Adverfartis ad placitum^mundi centrum dari,quar ratio fit vel efle poflït, qua: illud tellurem efle fuadeat plane non video. VII.,... Deinde experimur divinoillo invento, quocoelosicandereli-..cetj Telluris noftrxmaximam cum Planetis &Planetarum cum Tellure fimilitudinem& conformitatem.convêniunt m hoe omnes fimul cum tellure quod a Sole illuftrati luceant, omni proprio & nativo lumine dcftituti,apparet hoe vel ex eo quod lunien eorum fit placiiuus.fixarura autem vibrans Tcintillans&magis vividum: appa- X it prxterea ea ex phafibus Planetar Veneris, Ipfius Lunx phafibus omnino analogis,,uxtaillud Galilxide Venerv C yn cu fg u w tmulatur Mater Amortim. Conformis Tellus Planetis imprimis Lunx in hoe etiam eft quod, ut tellus ex opacis& craffis corporibus conftat, italunam tam quoadfiibftantiamquam quoadfuperficiem,totaccli-.vitatibusjdeclivitatibus & prominentiis conftare omnibus hodie notum eft Aftronomis j faciem Lunx earn qux Temper nobis obveria eft & illuminatur a Sole fimul ac Tellure exhibuit nobis accuratdftme D. Hevelius in fiiaselenographia, i» qua Regiones in Luna, Montes, Valles,Paludes,Maria noftris omnino fimilima nldem quibas apud nos in Tellure diftinxit nominibus, ut & G alil. insyft. Mundi P. 5 5* reltquos vero Planetas etiam quoad lubltantiam oli ditatem nimir.&craflitiem fuam aluna non difterre,evincitteletcopium.ex his concludimustellurem noftram a Sole illuftraram quoad lumen a Planetis non differre, conftat enim at diximus ex talibus corporibus qux Solis radios excipientia, non minus valide,quam Luna refle&ere queant,imö nubes quibus Tellus mvoluta elt.«tfi minus fint opac*& craft* reliquisej us partibus; illuftrat* tarnen a Sole, non-minus albicantquam Luna: ac proinde Tellurem Pianetam efle.ftatuimus,.

13 V I I 1. Si itaque Tellus quoad fubftantiam & quoad Lumen non diflferat a Planetis; quin maxime conreniat, nihil obeli: quo minus earn & in. motu cum iifdem convenire ftatuamus. Antequam vero hoc demonftretur > prarmittenda quatdam de natura motus efle exiftimo, ut omnis difficultas qua: hac in refita eft,-toili queat. Motum cum NobililT. Philof. Princ. p Tranflationem unius corporis,ex vicuna eorum corforum, qua illud immediate conmgunt, & tanquam quiefcantia fpeftantur in vtctniam aliorum, ad accuratam motus naturatn attendentes definimus. Hie vero notan Jum eft non moventi competere tranflationem ; fed ipfi mobili ;& motum efle modum rei m ots, non fecus ac figuram, figurata:, quietem, quief* centis &c. ita ut hie ferio cavendum fit illud prsejudicium > quo plus aótionis corporea: ad motum requiri arbitramur, quam ad quietem, cum re vera a<ftio non fit deformali ratione ipfius motus; fed motunv firnul & quietem efle tantum diverfos modos. Prattere* - earn tranflationem fieri ex contiguitate variorum corporum tanquam quiefeentium, eamque efle neceflario reciprocam, fecun-- dum illas fcil. fuperficies fecundum quas fit tranflatio. Notandum eft prreterea Motus vocabulum aliquando etiam deeo ufurpari quod tanquam pars alterius corporis moti feu fimul cum eo defertu r, etli proprie non moveatur, nec recedat a corporibus contiguis, quem Motum, Delationemvocare folemus. I X. His preemiflis: conftat Planetas omnes in vortice Solis fluidiffimoha:rere, qui vortex a creatióne Mundi, motum ab O.opifice fibi indkum, juxta Legem natura: afliduè coritinuans ab Occidente verfus Orient cm, circa fuum centrum Solem fcil.volvitur. Qui motus cum verfus. unam partem determinatus fit, hfibeatque in fua orbitacorporadenfa& dura, ilia corpora fimul fecum defert, fic;- ut in fecundo flumine naves deferuntur; unde evidenter fequitur Planetas motu proprie dicto cieflitutos efle; fed tantum a material vorticis Solis deferri, ficut homo fedens in navi validiflimè m ota, moveri dici nequit. Atqqe adeo propriè & abfolutè loquendo naturam motus Planetis ex quibus eft Tellus non convenire, non enim transferuntur ex vicinia corporum immediate contiguorum ; interim tarnen fi telluri triplicem motum improprie quamvis dictum tribuamus cum Syftemate Pythagorico G o ^

14 Copernicano ab errandi perieulo tuti-erimus. Triplex ille motus impropriè didus feu delatio in Tellure,vacatur jl»»«m»,quo invortice Solis circa Solem totum circulum anni fpatioin confequentia lïgnorum defcribit. Diurnut, quo in fe rotatur circa proprium axem aboccafu per meridiem in ortum fingulis diebus, revolutione 24 horarum. lnclinationii f. Declinatiom, qui eft contincntia axis telluris in perpetuo fuifecum parallelifmo* Ita ut Kic motus fit tantum aiiqua pnecedentium modificatio, Notari autem poteft axem circa quem tellus '24 hor. fpatio convolvitur, non dfe perpendiculariter eredum fupra planum Ecclipticar > in quo anni fpatio circa Solem defertur j fed plufquam 23 gradibus a perpcndiculo declinat»cuius rationem dat acutifft Cattefius,quam vide fis I rinc. par. 3. $ 115. Atqui hi tres motus inteil ure confiderantur > per quos commodiflimè omnibus phamomenis cceleltibus fatis fit, qaos necéfïe eft ut argumentis Aftronomico Phyficis ftabilia- JlïU S. < X. Certum autem apud omnes oculatiores eft, Pythagorico-Coper nicanos futfiagiorationum efle potiores, quod manifeflum eft, tam ex pondere rationum, quibus hxc hypothefis propugnaturr quamex iis defenfionibus, qua: ratiunculis impugnantium opponuntur. Priora igiturperfequamur argumenta 1. Data mobilitate teïluris tollitur ftatim inane primi mobilis figmentum, quod omnia corpora coelfcftia, omnes ttellas fixas ipfo Sole aut majores aut certe ipfi equales, omnefque Planetas per immenfam diftantiain a Stellis fixis diftantes, iplis motum imprimendo fecum rapiat. II. Tollitur rapidiffima & omnem perceptionem effugiens motus velocitas ; qua immenfa coeli Stellati machina, totmillenis myriadibus ipfo globo teïluris major fpatio diei & nodis circa tellurem pundi cujufdam infenfibilis, refpedu ipfius coeli, rationem habentis circumvolvi debet ; perfuadere mihi plane nequeo pofte nuenquam effe, cui rationabilius, credibiliufque videatur hanc circumgyrationem inmachinam caeleftem cadere, quam.globum terreftrem immotum flare. Nam quamvis aliquod in ajquatore terreltri pundum acceptum ccleritatem bombardici globi, dum è.fiftula exit, exarquet ; nulla tarnen eft comparatio hujus motus cum illo, qui eft quinquagies millies rapidior juxta communem jfententiam; ita ut una fexagefima horae parte debet Saturnus 900 mil-

15 milliar. German, ac Steil# fixar plufquam eorummilliarium percurrere, III. Eadem prorfus cfteóta fequerentur fi Terra Sola raoveatur omni reliquo uniy^rfo cdlante, quam fi fola Terra quicfcente, totum Univerfum eodem modo moveatur. ecquis. credibile libi exillimet, naturam (qu* omnium judicio pluriutn rerum inrervenru non efficit id; quod paucioribus expedire potcft) movere maluilfe numerum immenfum vaftifiiinorum corporum, in*ftimabili velocitate, ad confequendumid, quod medïocri folius parvuli corporis circa proprium centrum rotationis obtineri pot.'rat? IV.Confirmaturidem fi comparemus corporum coelcftiurn quantitatem cum terrellri, Sol ad minimum ducenties major d l tellure, Steil* verb fix* etiam fext* magnitudinis teftibus Aftronomis cum fint Sole majores, cui non verofimilius fiat, tellurem r atari circa fuum axem motu naturali, quamtanta & tarn va' ta corpora de loco in locum mover. V. Notum ex natura motus e ll, motus determinationem verfus partem aliquam & occurfum corporis ilia in parte quiefcentis aut aliter moti maximè inter fe contraria die > fuppofito autem motu Cceli Ptolomaico, needle eft duos dari motus, unum ab Occidente ad Orientem Planetarum; alterum ab Ortu ad Occafum omnes Sph*ras Planetarum rapidillimo motu fpatio 24 horarum rapientis, qui duo motus maxime libi ipfis firnt oppofiti : Admifla veroterr* delatione diurna tollitur contrarietas motuum, ac lolu* motus ab Occidente adorientem accommodatur omnibus ph*nomenis coeleftibus,iilq; exaóte fatisfacit. V I. Turbatur ordo, quem corpora cceleftia obtinent,utnimir, quanto major orbis eft,tanto longiori tempore luam revolutionem obtineat & finiat; minores verb breviori; data enina T err* quiete & immobilitate, needle erit poftquam a brevillxma Lun* periodo pervenerimus admartemduorumannorum,jovis duodecim, Saturni 3 o ; hinc tranfire ad aliam Sph*ram incomparabiliter majorem, eique revolutionem 24 horarum Ipatiofinitam attribuere : Retenta verb T err* delatione, ordo periodorum optimè libi conftat & Mundi Decori confulitur, a fpharra enin^ Saturni tardi motus tranfitur ad Stellas fixas prorfus immobile*. V III. Quoniam omnes Aftronomi illuftriores, coaéèi apparentiis, negant orbes folidos, quos antiqui ad faciliorem ftellarum motus hypothefin adhibebant, idcirco multo incredibilior videtur illarum circumvolutio circa Tellurem. IX. Nulla eft vera ratio cur B ftel-

16 ftclli circa Teliurem moveantur, cum necpolus nec axis eftrealis, circa quern iftell* ferri ponuntur, contra in Tellure & polu*. & axis realis eft. X. Polito mo*u Firmamenti, ftells Fixar altitudinem merdianamimmutare debent, cum circulis & velccitatibus Tuis- ita u t ftellse squinoótiali olim viciniores, atque lie majores circulos deferibentes, nunc propter declinationem foam, minor s conficiant & ob id motu tardiores fifots appareant. XI. Detur Ftolomaico-Tychonicis caelum dkirna motione circa Teliurem ii- X/-11nric p y eo; evincetur* imö plus^ ca Teliurem,necefl'ario debere fieri Tranflationem omnium Ten partium, ex vicinia partium caeli quibus contigus font, in vicuna aliarum,fop.jf.8.&cumhsc tranflatiofttreciproca^umq; eadem vj* requiratur ad illam Tranflationem in Terra acinccelo, dieendum eflet motum T errs tribui ^ imo major ratio eft cur T errs duntaxat tribuatur, Coclo immoto, Terra enim transferor fecundum totam fuamfoperficiemacircum ambiente materia ccelefti: Cceh vero tranflatio fit tantum fecundum partem concavam ipfi terrs contiguam,qusad convexam comparata,eft infenfibihter parva. XII. P rsterea, data adhucconverfione24hor.cceli,,eamtants virtutis & efficacis Adverfarii ftatuant oportet,ut fecum rapiat omnes itellas, omnes etiam Pianetas, Planeta enim fimovetur, per foam orbitam* aut movetur a materia cceli, eumckcumjacente, aut fooinovetur imnetu, fifioc : necefle tandem eft ut materia ilia ccelems fluida eius mottii obfequatur; ficque fimul cum Planeta tota deferatur.. Si priiisi riecelfe eft'planetam ad eas partes defem,; ad quas a matt r a fluida circumjacente determinate. Quomodo jam quslo fieri ooteft ut Terra penfile Corpus in libero & fluidiflimo acre hsrens ad motum & quietem plane indifferens, fela immeta csteris omifibus corporibus rapidiffime motis remaneat?& globulus aliquis punfti radonem habens pertinaci quiete tanti motui relu<ftetur?non minus omnino hocabfordum eftaefi concipcremus in vaftiffimo Occano pfores naves alias, aiiis& majores & remotiores, accedent t verervi aliqua, qua totus Oceanus rapidiffimo curfo volveretur circulariter, ftatueremus naviculam aliquam exiguam moto toto Oceani traftu in medio maximarum navium manere immotam. Hoc; mi eat, infividcrint. Neceflum certeeftutdi-

17 camus tellilrera qoftram alias quietam fadia ilia r^pidacircumvafatione aut motui ifti obfequi, ac proinde moveri ( fluidorum enim natura eft quale coalum fupponimus, ut earn determinaoryr verfc* aliquant partem, corpora etiam durafecum deferant) aut ifti motui reluctari ac vi aliqua particular! feparari a partibus fluidi contiguis; qu rurfus feparatio pcculiarem adtionetn requirens, terras motus dieendus eft. Eodem modo ac mot urn tribuimus navigio,qupdrqjpis impulium, motui fluminis obnititttr, quam adrem plus aritionis requiri-, quamrequiritur ut placide cuvntnotu fluminis feratur manifeftiffinum eft. X III. Multo facilior eftnavigatio ab Oriente verfus Occidental! > quam ab Occidentein O rientem, utex Europain Indiam Orientaietn nayigatur 4. menfium fpatio, & ex India in Europam reditur lex circiter menliumfpatio. XIV., Multo convenient! us lumini rationis eft fi ftatuainus Solem natura. totaque fubftantia diverfijma Planetis, è quorum numerq T ellurem'eflc ff. vri. diximus, utpote Pianetaslumiae propriockftk tutor, illumiaant-cm, mamtre in m edioim m otum, & Terramipfitis ope & lu nine cum cseteris Planeusiudigam circa eum moveri, Qgi«enim in hoc pukbeusimo Tem plo ( cskim Planetarium intellige: J lampadcm hanc in alio vel meliori loco poneret, quam unde totum fimul illuininare p o flit?!ut ex eöl9öötmquaisi(-fo}kf cumagentem gubernet Aftrorum familiam, utloquitur Copfl >r nicus Revolut. libr. 1. c. v ri 1. XV. Datoteyrse mqtua»nuqu, T&* cundumrei veritacem apparet, cur Planettp / e^-inu^dis ^irculi^ fine Epicyclis ) pari' paftii, raotus fuos penficianti* vidc^rrtqrqu «nobis nunc velociter, nyijic tarde mo-vpri, intcr4un^ftju?e.ai.tfatrogredi, & quidem Saturnus fiepms & diutius quam Jupiter, Jupk terqnam M ars, qui motus non alia redone inplanetis fu n t, quam pofitus aliquis in yafto Ocean, fi navis altera cum fuaaqueceleriter videatur m overi, iliam flare credit, fi tardius,. incontrariam ferri,partem; fi celerius, pnatcurreaefibi, pidicar. Cuf Venuspun-r quatn tnajori interval! a Sqlequam-ö -grad^um, Mercuriusvera 50. ab eodem difcedat ideo nunquam oppofittsojliconfpkiunh tur, contra hypothefin Ptolomaicam. XVI. Motus ipfius Eun* confirmat noftram fententiam, motui* enim ejus easli motui non eflê corifentaneum, fi Terra in centro Mundi quiefcarj efle autem ll Tclluri mptus in EcEpfiica>tribufttur, m m juxta Ptoloraaruna tanmndem Temper in longitudinem Zodiaci movetuc s quantum ip* B 2 fa

18 fa in fuo ofbe j & Sol in Ecliptica progreditur, quocf Seri nnllo modo poteft nifi admittas tantundem Lunam a fuo curlu in Zodiacodeficere, quantum Sol interim procedit. Stante vero terra mobilimotus Luns perfectiftime compofitus erit ex motu ejus in proprioorbe & folis in ecliptica. XVII.Praetereatertium telluris motum aut potius motus determinationem efle omninö neceflariam dicimus, fecus enim nulla eommoda & evidens ratio ad viciflitudi nes dierum & no(5uum, ceftatis & hyemis folvendas afterri poteft. X V III. Tolliturfphjer* oótav* motus lentus aliquot millium anrum, quem ad folvendas prarceffiones /Equinoétiorum excogitavere veteres, hune tarnen motutr., quem vocant in confequenti» ftgnorum> nihil efl'e prater puiwfti Aiquinoótii motum in prsecedèntia fignorum» ab hoe tertio motu telluris ortum, demonftrant Copernicani. XIX. Hac hypothefi retenta evidentiffim* funt rationes, eur eatdemftellar verticales femperfint, magnitudinifque e- jufdem appareant, & declaratur facile quomodö altitudo Poli in u- noquoque T err* loco eadem & invariata maneat. XX. Si itaque ratione univerforum eflèétuum, qui a talibus motibus in natura depèndere poffunty exutralibet hypothefi fequerentur, e*dem exarriüffim cohfequenti* h. e. eadem eodem modo apparerent phenomena,; èxiftimandus is abfurdiflïmè delirare, qui convenientius putaret tötumuniverfum movere ut terram iinmotam retineat, nee minus abfurdè ilk>, qui non alia quam contempland* Urbis, agrique circumjacentis caufa fpeeul* fummitaterti confcendens, regionem tot&m in gyrum agi fibi peteret, ne fcilicetipfecapitis circuiïïagendi laborém fubire necefle haberet. x r* r Non'defuntetiatii alia Argumenta Pythagorico-Copernicanis ab ipfis natur* têftimoniis petita & rationum verifimilitudine probata; qu* imprimis more Synthetico, Geometris proprio perfpicadfllirii irigémfphilofophus IIl.Renat. Def-Cartes in tribus PrincifierumPltikfcpb'itpdrtibuSyCóncitemta veritatum ferie ac deduftione demöft rata propofiiit & iff quidem ut pertinaciflimis quibusvis affènfum extbrquere ^uéat : ut & ingehiofi/fimus Galilaus de Gali- Iseis in fiio Syflemtte muudano, accuratiffime fcripto. Videbis Argumenta vel plura vel prdlixiüs diducta apud Copernicum ipfumin Revol. Lipftorpium in Coper Red. Bullialdum in Ajlr. Philolatca. Keplerum &c. c*terdfque omneshujus Syftematis Aflertores, no-

19 bis Rxc brevitatis caula fufliciant. Utautem Aflerti nofti Veritas pateat evidentius videbimus quam facile objeétiunculis quibus vulgo ha*c hypothefis impeti & oppugnari folet obviam iri queat. Ob» riciunt. I. Pofito telluris m o tu, het ut integrum hemifphserium, dimidiumve cceli appariturum non fit;neque adeo fex Zodiaci figna pofl'unt perpetuö confpici. Refpondetur. U t jam fsepius didhun totum femidiametrum orbis magni, ad femidiametrum fpharra: Fixarum, inftar punéri efle,& totam diftantiam Solis & Terrac (qua: circ ite ru o o. femidiametros terne jtquat) ad fpha?ram fixam plane infenfibilem efle, non eft ergo met uendum mota tellurefex figna Zodiaci & integrum hemifphjerium non apparere; & quantumvis magna pars vifu intercipiatur, tanta feil. quanta eft diftantia Solis a terra tempore sequinottii,ha:c tarnen refpe&u altitudiniscoeli ftellati plane evanefcit.non fecus ac homo conftitutus in vaftiflïmo O - ceanopaululum procedens perindepoteft dimidium Cceani videre ac antea quüm priorem locum fitrvabat. Il.Si tellus annu3 delatione crrcumvolvatur circa Solem, eundem Temper fitum inter Fixas fervantem, necefle erft, Terramqua: circa ilium fertur ad ipfas ac~ cedere, ac recedere toto fua: orbita: intervallo, adeoque ipfasmodó majores, cum ipfis propior e ftm o d o m in o re s j cumab illis rem otior, apparituras. Jfc. Nulla hic difficultas erft fi attendamus ad vaftillimamiftam diftantiam qua: inter nos & ftellas Fixas e ft, & quamvis talis acceflus, vel recefliis detur, nobis tarnen eft infenfibilis; qua: diftantia tanta eft ut proportio etiam totius fyftematis'planetariifefe habeatad femidiametrum Firmamentiut Pifum ad quindecim pedes Gedanenfes Mathematico tefte. III. N on poteft Sol Apoga:us, & Periga:us, oriri & occidere dici &c. y. Quid inde; etiamfi fol non pollit, dici tellus poteft Aphelia & Perihelia: interim tarnen quia receptas voces Philof. fervare debet, etiamfi accuratius & faniori fenfu eas interpretetur, ipfi hujus hypothefeos fedlatores non abhorrent dieere Solem oriri,. occidere, efle in figtto, hoe vel illo, loquuti cum vulgo prout nimir. apparet;. & Solem efle Apogarum.quando T erra eft AphdiayPerigxum cum Perihelia, dici pöteft, quamvis de Sole apparenter, de terra vei o reipfa. IV. Fore, in q m u n t, ut neque iidem Planet.11 uni adlpciftus^ nequé eorundèm latitudines, neque Lunx Phafes ac Eclipfts', périnde appareant. y. Cum exfupra diétis conftet eademfequi pharfiomena Terra vel Sole m oto, quüm ipfa Terra fit qua: revera B 5 m a-

20 ,«oveatnf:.per E c lip tic a It urnen eft appartturus eam defcril^ re& c hujus objedionis fdfitas cuivis noftram hypothefin accur a t s introfpicienti patebit. V. Reputatur inconveniens & inconcinnumtam immenfam fupponere inter nos & Fixas diftantiam ut totus magnus orbis telluris inftar pundi fit babendus? 9. Pateer fane, incredibile videripoffemagnolia Deiconfiderarenon aiiuetts & Terrain ut praecipuam partem Univerfi ac Domicnium homilüs propter quem castéra omnia facta fint fpedantibus, lis tarnen auiexcuffis anüibus prarjudicii* rem accuratius examinant nontta mirum videtur; fi enim ftellarum altitudinem, cum ddtantns hic fupra terram nofis vellemus comparare, ilia qua: jam as ab omnibus conceditur, non eflet minus incredibxlis, quam quxvis major fivero ad Dei Creatoris omnipotentiain retpiciamus, nulla potelt eoeitari tammagna, ut ideo fit pions credibüis quam qusvi. minor. V latdlurero inqiiiunt efle'corpusgraviflimum & ad motum miitime idoneuna. 9. Falfom eft totam-tellurera m ie lpeöatam eravifitmum corpus e ik, quoad ejus par.es non negamus; led tota tellus nee gravis nee levis magis dici "debet, quamluna, Venus, Mercurius, aliique Planetar. Fiat urnen terra gravis ;ponaturque extra locum fuuinin quo mine eft v; c. ïnlocum Jovis, eam eo delataun iri ubimine cft :-qood ilfeiudo^-coranodeuime circa Solera deferri poflit ut hoc accurate demonftratnorcarteiius m s-princip.ifhilocparte. V ILTerram elft Corpus funplex,adeoque dc fimplicem motum neppe radium ei convemre non circulalarem. 9. Falfum rurfus eft Terram elk corpus funplex, qrnn cam t(fe omnis gentris corpufculerum accuratioris «n Philofophi non dubitant. Fateor, omne corpus quatenus inle& rata,\io v e tu r; fed ab externa vi defertur. V III. Quod fi Terra fpatio 14. horarum circa fuum centrum ageretur fore ut sdifacia brevi corruerent ac terra ipfa tanto impetu agitata diffolveretur. 9. Hoe argumentum eft contra eos qui ftatuunt Terram aliquamdni fuilte immobilem, ut tedificia, animahaque fuas fedes figere potuerint, ac poftea, cepifle moven. Mira ftupiditas. Prarterea Refpondemus cum fubtilif. Cart. Princ. Phil. p. 4. *. 21. Si omnia fpatia circa Terram, qua: abipfius terne materia non occupantur vacua effent, hoe eft fi nihil continerent nifi Corpus quod moms

21 aiïorum Corporum nulla rtfiotte adjuvant vel impediret; fore u t ill* omnes ejus partes, qu* fibim utuönon effentadeófirmiter alligat* >hinc inde verfus ccelum diffiürent; cum autem nullum talc vacuum fit,nee terra proprio motru m oveatur; fed a materia coelefti, earn ambiente, omnefque ejus poros pervadente deferatur *, prematque ilia materia omnes partesterr* verfus ipfius fuperficiem non eft meruenda talis terra: Pra*terea illem otuseft *quabilis,nec terra in aliudgorpusiiöpingit, adeoque ilia omnia corpora in fuperficie telluris ddfemntur, tanquam in navi. IX. Gravia non caderent ad perpendieulum. Im b verb; nam, lapis v.c. è turri demiflus, non uno fimplici motu movetur nimir.. re d o ; fed retinet etiam ilium motum quem cum turri communem habuit nimirum circularem, adeoque cum ejus motus fit ex defeenfbrio & laterali compofitus non eft metuendum lapidem pr.rtergrefla terra aliprfum cafurum; nam etiam ae'r in eundem cum terra, motum coufentiens lapidis motum juvat; imb eundem motum circularem quem antea cum turri habuit, deferendo *que ac terrain confervat. X.G Iobum ètorm ento verfus Orientem ad m e- wm aliquam explofum, non pofte earn attingere ; meta enim cum tellure verfus Occidentem progreditur. y.. Nulla hie difficultas eft attendentibus adrem ipfam;.lupponamus ex. c. telluremeo momento quo bombarda exploditur habere rim qua per quatuormilliaria movetur ;;bombarda ilia habet etiam motum eundem quo per per quatuor milliaria Orientem verfus cum tellure progreditur; p o- namus pr*terea bombardam tantum impetum globo imprimere nt iftoinipetu moveatur per duo milliaria, qikf qtiarfo difficultas h?c dfe poteft? an non iftis viribus, quas globus a bombarda-aceepst attinget metam? aliis prartereatamundemdeferétur, quantum mèta? XI. Fore ut perpetuum verttufn fëntiamtis. fj. Q ux eft ration quodurinatores nullam gravitatem aqua: ipfis incumbentis fentiant;. annonhoc eft ab arquilbrio? annon omnisaër, omneque Corpus interceptum a Terra &.Luna fimul defertur? non mirirm omninb. fi nullum ventum fentiakrius; ficut nihil pro digh eft fi quis nos gladio infequatur & nunquam vulnera infiigat,- fi flipponatur. nos ipfo celerius moveri, ut.fuga idum avertamus. X I I. AtqueHis paucis noftr.im hypothefin afleririmus & ab objedi unaulis quibus vulgo impetitur vindicavimus, reliquaqu* addu eiin--

22 cuntur Arguments, tanquamtalia quae nos non conccrnunt, fponte prstermifimus $ adnitcndum -enim Philofoplio eft utad ea fo* la qua: fuse rationls decern,peda metiri poteft >fuum extendat territorium & ulterius procedere religioni habeat; indecorum enim eft u45c ms?!&. Habes itaque hie Le&or veritatis avide, cx hac hypothefi Syftema ordinatiflimum, mirandam Mundi fabricam potiori turn ratione, turn experientia nixam; Quia autem Hypothefin & Principium invenimus, quo firmiter aflerto, & vindicato, evidentes Pharnomen«n csleftium caufas obtinemus, quorum demonftrationem ulterius perfequi nunc non licet *, alias prolixius eircumftantiis id efflagitantibus Deo noftros fonatus felici fuccefl'u & progreffibus fecundantc deduffcuri ac demonftraturi. Nihil; inter ea nos movere debet fihschypethefis tamodiofa,toties profcripta & apud rulgum abfurdafit, nam hominis Philoiophi cogitationes a vulgi judicio fun t remote >propterea quod dlis itudium fit, in rebus omnibus inquirere veritatem per le, cui lftud mercenarium & ignobile, etiamfub Philofophia: titulo, recepta mendacia anteponit Quamvis ergo fcias te tribuente T e rrs globo quofdam raotus ftatim cum tali opinione explodendum, alienas tarnen prorfiis a reótitudine opiniones fugiendas cenfeto; Neque adeo cures quidde teftulti mortalium exiftiment; led quails coramdiis (: fapientibus:) in sternitatis libro confcribans, ut libr. i. c, ix. ad Corpernicum fatur Jordanus Brunus. Manet ergo nojftra aflertio fixa & immota Tellurem noflram in libero &Jluidifimo coelo Im e n ttm, ad motum vel quietem plane indifterentem, una cum circumfufo aëre, a materia catlefti f. vorticis Solaris, annua dclatione circa Solem; & diurna circa proprium axemdefern, hoc eft illam quiefcere, nullamque ad motum propenfionem habere, nihilominus motibus stheris Solaria immotam oblequi. u a ttf U i E. D. F I N I S. AN-

23 ANNEXA PHILOSOPHIC A., l o g i c a, 1. Logica efi Ars Cogitandi fe u bene uttndi ratione in rerum cognitione acquirenda. 2. Quatuor ad reft* rationis ufum neceprio requiruntur n. Apprebenfio feuperceptio rerumfimplicium. z. Judicium feu ilia Mentis operatie, per quam var'tasideascopulantes,hanc ejfe iüamaffirmamui, velnegamus j. D ifcurfus cum ipluribsujudkiisaliudelicimus.q.difpofitio qua ratios ideas, ludicia&ratiocinatitnes,de uno eodemquefubjefto refta methode difponimus. j. Unde refte Logica in 4. partes dividitur, i.d e ldeis. 1. De judicit feu propefitioniltus quibusfalfttae vel veritas ineft. 3. D t D ifcurfufeu Syllogtfmo. 4. D cm etbodo, feu ordinatacogitationum difpofitione. 4* Logicalderipatcticanihilprodcjl ad itiyentione eorum qua ignoramus. 5. Vera Logica 4. Reguliscomprehendspotejl: 1. u t nihilunquam veu uti reruns adm ittatur, nifiquod certo & evidenter rerum ejfe cogmtum fit. i. U t difficultates in tet partes diridantur, qstot expedit ad tllat commodius refolrendas. 3. Utfemper d fim plicifintis & cognitu facilltmis fia t progrejfus ad compofstiora & dijfictliora. 4. u t nihil ex difficultatibus tm itta tu r-jfed omnia perfefte enumerentur & percurrantur. E T H I C A. i. In duobtu {u m m u m bom inisbonum in hoc vita confsjlity in Cognirtione feil. o ptim i, & cogniti profecut tone. z. Summum Bonum neque in Bonis fo rtu n a, nequein voluptate Corporis confifiit. 3. Non potejl roluntas malum quo malum appetere,nec b o n u m q u a bonum odijfe. 4. Peccatumstoneftquicquam reale, net a Deoprocedere potejl. 5. Datur in homirte Libertas Arbitrii, neque u in indifferentia con- Pfr* 6. Pafwnes Anim a, qua dicuntur, quatenm in corpora confiflant fu n t agitationes, quibrn fpiritus movent glanduum in medio cerebri fit atm. 7. Odium recipioco odio augetur & amore contra delen potejl 8. Odium quod Amore plane rin citu r, in Amorem iranfit. 9. Affeftibuspradominari, palmarium ejl. M E T A P H Y S I C A, I. Tbeologia & Ehilofophia diverfa habent Printipia. C z. It-

24 1. Ergobadua, Facultates non pojfunt commifceri fine gravierrandi periculo. 4 x 5. Nihil Fhtlofopho adm ittendum e fi, nifiquodclare& dtjltncle cognitumipfifuerit. 4. Claritas & evidential qua moveri poteft voluntas ad affentiendum in rebus naturalibus efi d lamme naturalt. 5. Cogitatioeftprincipium m u m qua in Mente fu n t, qua proinde eft infep ar abilis amente. 6. Infantes inutero materna cogitart fafta unione Mentis cum Cor. pore, exnaturamentisneceffariofequitur. 7. Falfum eft ejfentiam Mentis in potentia Cogitandi confiftere. g. poffe effe eft non efte ; & plura requirumur ad ejfe, quam ad nonejfe. 9. Corpus nullum poteft cogitare etfitotum compofitum ex M ente& corpore conftet. 10. Ergo Brutis nec cogitatio, necfenfus niftinprimo gradu competit. 11. Amnia nullo modo eft in loco, ncque ex loco in locum wovetur. 12. Mens babetideam fuiipfius. ij. Ideas quas intellects dividere non poteft, nonfuerunt compoftta at proinde vera & immutabtlis funt natura. 14. idea Dei pofitiva eft omnibus bominibus abipfo Arcbetjrpo infra, nec ab ullo atio effingi poteft. 15. Hacidea Dei mentinon femperaclupufcns eft. 16. Abhac apodtctica Exifientia Dei dewonftratio dependet & extra earn nulla eft. 17. Infinitumafinito clarè & diftinüe toncipipoteft. 18. Atheustheoreticus nulluseft. P, H Y S I C A. 1. in Mundo Corporeo nihil eft quod non ex materia ó tnotu conftat. 1. Omne Corpus eft aqueperfedum.., 3. Rarefactie per poros & plures& majores, Condenfatto vera per paucitres explican poteft. 4. Locusinternus a fubftantia Corporeanon differt. t, Nondariplures Mundos ratiodiclat. 6. Diftantia eft verus mtdus exienfionis. 7. Omnisvarietas dependet dmotu. 8. Nullum Corpus a fe movetur, nec ulla res mutatur a [emetipfa. 9. Omnis mutatie corporum eft naturalis. p/ '

25 ia. Tluidum Corpus eft cujusexigua partes in perpetua fu u t agitation?,; 11. Durities oritur a fola quiet e partium, 1 2. Influido Corpus minimum etiam movebit maximum. 13. Pnncipium phenomena» debetejfeinfenftbile. 14. Syftema Mundi quod a Nobiliil. Cartefio deltneatur, non pro mera hypo theft; fed pro rei veritate habendum eft. 15. Ex materia fiuida circa Solem gyrante omnia phenomena itxleftia deduct queunt. 16. Ceelum conliat ex inmmeris vorticibus, ér in uniufcujufque centre eft fydus lucidum. 17. Sydusglobulis noftri vorticis folidius eft Comet a, qttarc necejftrib ex uno vortice tendet in altum. 18. Omnia Corpora terreftriaexparticulis ramofts; & longituin em latitudinemque propemodum aqualem aut eandem eidem iuaqualem habentibus oriripotuerunt. 19. Met alia verfus medium terra regionem maxima copiafunt. 20. M ft us Maris per prefsionem L una explicari pot eft. 21. Vapores non tantum ab aqua fuperftctefed etiam abhumida Tellure originem juam trahunt. 22. Omnia Meteor a ex vapor thusconftant & conftantur. 23. Iris nihil aliud eft, quant plurima aqua gust a, qua incidentes, Solis radios recipientes v arsis modts reflettant variofque colores ad nofttum oculum remittunt. 24. Magnetis m n magis proprium eft ferrum trahere, quam fugare Magnes ferrum attrahere non poftet ; nip vimfuam ferro admoto Communie aret Et facilius haevis communie at ur cum chalybeyquam cum ferro Vtlion. 27. Omnis vita corporea in calido & humido confiftere vulgb ftatui filet. 28. Calor vitalis abfque humido confervari nequir. 29. Ut fermentatio fieri queat debet adefse materia, eaque commoda. 30. Omnes beftiarutn actionesper folam Spiritm m vim & membrotum ton for matit,mm explicari pofsunt. 31. Homo conjtat ex mente & torpore organico. 32. Mens unitur corport orgam^atot qua unto in mutpa aclione &- pafstone confiftit Omnis Perceptie fenfus, ell in Mente. 34. Om-

26 J4- Omrits aqua eft cal'tda. 35. Nullum corpus dolet; fed fola Mens. ^ 16. Umu tantum fenfus eft ritmirum Tactus. M A T H E M A T I. C A. i. Vnitas non eft Numerus. ' - 2. In reflexione corporum angulus incidentia eft aqualis angulo refiexmts 3. Radit luminis tx diaphano rariore incidentes in medium dtnfius refrmunturadperpendiculuw.. 4. Contra: e medio denfitre, tranfeuntes ad medium tams rejnnounturdperpendiculo. j. parallaxis eft ille angulus, per quern fub altoccelipunuo Stella vtdettir ab to, qui in Ttlluris confiftit fuperficit qudmabeo confptceretm, qui in centra efset., Linea non oritur a motupuntti. "j. ParalleU in infinitum duel a nunquam coincidents 8. Triangulum ratione lateris eft iequilaterum > Ifofceles vtl Scalenum: rat tone vero anguli ejl Orthogonium, Amblygonium & Oxy-. ö 9. dimenfio anguli per arcum interetptum a lateribtu angulum confiituentibtu commode fieri pot eft. 1 o. TriangulafimHia nonfunt aqualia. 11. Radii ejufdem circuit funt interfe aquales. 11. omritscitcuius dividitur in 360.gradus. i i, Non datur quadratura Circuit. i 4. Quadratum oritur ex produbione lateris i* b tw. j - Quart a Propofitio libr. 1. Elem. Euclitüs inter Axiom at a nupier art voteji»., , Linea L e* etiam Cliant mminima, m u n *, quavis I " " ' " " aptrtura f... Circuit... etiam maxima, in quotvif totvitpartes dividipoteft. - j t. Sinus angulorumfuntproportionales juniil«v<ju1 lo J U t 1 lateribtu oppofitorumanguloru Vna eademque linta non pottft dlterius linea Secans & Tangens effe ^ J(j. Datis tribus in triangulo reliqua invenire facile eft. 20. Inveuire loci, in quo verfamur longitudinem, ad quodvit tempus, vel quoltbet die, primarium Gtograplm fundam ental eft. F I N I S.

27

28 kv** W ü 'M m i ^SSSjjSS mm m & zf mmêfflj) i ' ;' *2 WMm «i m > - V EST» r#v ==- : * m i m m r«i Kara jglr> > BjyrN j, y&sbt* SÏSSS yf&ëê&è.