BAROMETRIS. (y I! JOHANNIS BILBERG, Pr*clarisfimi. Suffragio Amplisfimaj Facultatis Phüofoph, Dissertatio Physica

Transkript

1 /ft et F. F. I. s. Dissertatio Physica Do 7t il v w (y I! m N 1 4 \ BAROMETRIS eorumq} phamomenis pneumaticis, Qvam - Suffragio Amplisfimaj Facultatis Phüofoph, Svconum ad Salam Academiae, Tab modcraminc VI KI Amplisfimi Pr*clarisfimi JOHANNIS BILBERG, Math. Profesf. Ordinär. bonorum placido exminifubmittit Sveno Dimberg, A. fil. W. G. Htj Ann». M DC in aud. Gaftay«Maj, horis ante mer. Solide L STOCKHOLM!#, Excudebat NICOLAUS WANKIJF, S.R. Maj. Typogt. Anno M DC LXXXIU.

2 S." R.* M.t!s Sknatori ac Regime Cancellarle DIRECTORl SUPREM.O, nee non Academiaj AboenfisCancellarioMagno, Ulußrisfimo ac Celßsßmo Domino, Dn benedicto OXENSTIERNA, Comiti in Äorfjßolttl & Wafa, Lib. Bar. in 9J?drbt>/ Do* rainoin fkofftlut$/ gapuvjeil& gatttlfl &c. &c. Q^hiceccnati & Domino Clementisßmo, Ut & Cjeneroß ac Conßltisßmo 'Domino, dno. christo- PHORO GYLLENGRIIP, Jadici Wasboénfium in oecidentali Gothia Territorial! Atnplisfimo, Haercditarioin Mory, Hwycfiöö &c. 'Tatrono ac Dno. meo atatem Jufpiciendo, \ *

3 CelfisfimeComes, Domine Benignisfimc-* ' å I I t SJIIVivido nomine Tm, llluflrißme Cotnei9 exiles hafce nectanto lumine dignaspagel* las illußrare qvodjuerim aujus,pr*ceps me nullaprovexit audaciä,arroi gantia nulla, fed devotisfmatui> C elßsfime Lomes, Veneratioin bumili pehore meo radiisgraiia, qva parentibus meis perpetim adfulfit, accent fä,qvam inqvam illußrim T eelfitud.»# clementiam petifitando, eo reda* HusJum, ut nuncupaticne bac VelintempeßiVa notam temeritatisfubire elegerim,qvam ßlentio diuturnicn devota &grata mentis indiaa prort Jus Jupprimere. Magnos eqvidem magna deetre munera novi $ Sed ut iveos primitias ex hordeo, ex oleo, %eges qvandocfe lympbam Vola ob- latam nuda, baud a/pernat os Veterum monumenta perhibent, ficqvofa (elßt.*mt>m humdimo hane meam pefloreproju/amgråtitudimsproa feffionem, levidenfi /piritalium borum experimentorum wunu/culo/ud* aiiam, jereno Vultu ad/petturam eße, bumiliter fum confifus* Qvod reit* i

4 ...«r- ^ relipin eil, intenfis pietate fitfpiriis oro atqve obteßir, cotleßis fupes ram favör dgnelur,tanta in publicas res meritorum luce radians fydus in Dve per terr.u bife Thju i Jos Sacrorum vigorem, publica rei Literant Spien lorent, ac illußri/ji n e dömas Tua, Qalfijffimecomes, perenne gauhum & fulgorem, fem in annos praßare inextindum.v*. Tibi, Generof.ac confultiffme Domine,pra/entia ut dicarem melei tern ita,j'hnil^ ut ojficia teßirer meafiure popo/cerunt favör & merita t jv e \um expert tu plane fingularia, fub demtndato Tuorum, Gene«roß Die, Thorun, Literis jam operantium bonis, moderamint} adeo ut ingratus non immerito haberer, fi tot ac tanta Faborts fpeciminaau to involverem filentio'} & licet grätitu lims officium, hac dedaratione nudanonimpleamomn, credam tammeadem penes te, Generoß Do* mine, effeclam iri, m fponte audiam ingratus Sufcipe Vero, Conful. tijjj»- Dmwy <T>* hic offeruntur experimenta pro viribus ingeniitxu guls discufa^d fronte bemgna,qva foles alias artium exqvifitiora inven ta & natura Secretiora intuerude cetero publicis commodis & Genf* FamlliaTua decori ac folatio Te fervet qvam diutiffime Divina dementia, Vale. Illuftrisfimi NominisT. Tu/t Generof, tsamblitud»" Up fal d. 4. Maj. Ao. M DC L*XX' Devotis/imus culter & officiis fubmisfe dicatuc S. D. t mmmimpszgp-.

5 «ttcö»» && S#m MA&1H jaåb&ii*.«&&**. A<Ä(2;«>k.*riAi.. af«' _.*et?*l...»ä(*i«i..if>ria*i. aaflllik. ahaffrti.. >! ^ o? *?' * 8»«P c»j>«:issfds i63iagiarsi 7- N. 7,. Benevole L. Salve. fl A'' MEchanicarum artium felicem3fuccejjum2 adfcientu naturale imfeditiorem contendtnii, /w*w/> e au/asfatorum bujus animo volvcnti, occurret injolidioribm iju od hac quondaftatua inflar ädorata, celebrata^ nec tarnen mota fuerit; ifla vero ceu vitalis fpiriritus fucco imbuta, opcribus c " inventis mdiescreverint ef vires magis magisquefumpfirint\ ve* rum ätffa fcientia tum cenfenda efl moveriy ejus^ qui colunt arva vere lacertos moverejum accepta dogmata> velfuafubtilia men tis cogitata^ in quibus fleri poterit, experimentorum eaflrmantium ^ alternent letboribus, feäfrugil Nec enimcommendamus erraticas hmpiricorum quorundam ambages, undc fapenumero vel vertu ginoflreäeunt^velconfufiattonitiqueconflfluntmm^i inveni* ences quod ulcerius qujerant, quo tales dietene nonnemo perßrmgit; fed qui mage Jerium ifludphilofophandigenus tntendit, fedu/as oportet apes imitetur ex vantsflofcults qua mäterlam non folumeliciunt, feädigeruntfedmcl/ificant^h, e.jcno philofopha* turus crudis non mhtet experiment is ex btftoria natura velar *tium methamcarumflnu protraffts^jed multo tationis igne Jubaäis atque concottis» jgua ettam met hodo, ut famori cum

6 jftby (änevidls licet itigtnü virihti} ufc in hijce Barome* tti quu, jam m publicum lueem mittuntur experimentorum phanomemsponderanfostfua felicitutejd tut eßß. L judicii,proi»» aeviam nosihiife,jaltead naturs restnveftigandas commodifji. tnam n onjolum (perar/tus,fid etmmfme ultertori cunfåationepro - nunttandum videtur, ex dogmacum^- experienciae fan&iore foedere, omnia la?ciora dr wagis faufta Phiiofophiae huicindies porcendi *, Jfhtodhoc loco adflrucndum ejfefimulque prufumnmcogitavimusy valt B, L. &hi/ee noßris stnattbus ad~ plaude;

7 A. T. A. CAPUT* l* In quo Origirutio vocis. Komina potiora. No vitas hujus expe riment! ortus, De jnventione diffenfus. ludicium rioftrum* Experimentorum denique horum progreflus traduntur. Jrcmetri Vocabnlum diftcrtation* ncv ftras prarfixum cum Latio,f cujus fermone nobis nunc eft utendumj nacales non dcbcac, aliunde peccodam ejus Ofigincm cernimus; Propaulo curacius illudinfpexerisapparebic ex Graecia oriundum, & quidem ex bene notis vocibus ßcipxs ac fiitpxt quorurn illud gråvitatem vcl pondus menjurandum, hoc men/uram deduci defignant. Nec longe ab hac nominispraefcriptioriginationehuicinftituto applicata difcedit fignificatio i& ulus: Barometro enim id muneris injungiraus&ance nos recentiorcs pbilofophi nonnulli,praefercim poftquaro ipfis apertius de aurae telluri propius circurofufas pondere caspcrilconftare, ut noncujus.vis gravitacis menfu. ram, ded aéris folum exhibeat. Eft kaque nobis Baroroetrum Vicreus tubus, altera fui parte apertus,altera claufus, vcl in lagenulam prominens,qui, hydrargyro ei infufo, ex alio id genus fuppofico ere lus, raenfurat varia liquoris inträ fe fu- (penfi altitudine, varium Atmofphserae fibi incumbentis pon» do; quod etiam diftertationis hujus infcriptioni fubjuntta: Vocesliquido volunt, nec enim alia nobisquam pncumatic«phaenomena, h. e. aerisoaturam & faculcates prodentia hicfumuntur difcutienda ; hoc ramen eo non valeac, quafi prieter aérei ponderis artentis oculishinc fiftantur nulia: Sed quod hoc tempore in eum potiftimum ufum adhibeatur Baromecrum,ut fubtilis dc vacuo praefumpto philofophandi» idque hinc experimentisfylciendi ardor paulum deferbuit. A 5. 1

8 . 2. Ac priusquam progrcdiamur uiterius, hujusorgam nominum pociora, ne quem inferius forte raorentur, prrftringamus ;acprimum quidem, quod fciamus, ex F.vangelifta Torricello (a) Hecruriae ducis infigni mathemacico, ut fuo außore primo, ( de quo inferius plural Tubi Torri celliani nomcndcduxit, tra&umquepenes nonnullosfervac eciamnum; Alii & qui(b;prseferciminventionis temporedemocrici & Fpicuri jam diu (cpulta Vacui philofophemata Omni experimencorum nifu pro&xerunc in lucem denuo,foilennenoftro Experimenti vacui nomcn fecére, nec ramen omncs; Demum Barojcopium audire caepit, idque folidiori fundamentt aérea? monftrata: gravicatisergo; Cujus vero appcllationis, fiquidfuericartificii, primumfibi vendicat Georg Sinclarus4 (c; Huic adfinis eft,quac nobis placuic, vox Barowetriy cujus nominis racionem in praecedenribus paucis recigimus y quod vero Barometrum non (olum monflxet,fed eciam quod natu ra? ejus intimius ert, aéris pondera menfurec, hoc nominis fe nobis probavitmaxime, nec ramen ejusdem aufpicia ftru&uix nobis adfignamus, fub his licet exiguis mcletcmans raiis jun&ura vocis, animum fors ante fubieric, quam deeiuslollenni ufu Sam. Reyerr(d) & philofophia? Burgundica? (ej luffragia nos plcnius firmaverinc. Verum ad Thermometri vej Thermofcopii vocabulaquodattinct, fatendumhic, ut ip^ fåexperimenta phaenomenisfolum caloris & frigoris tudinum vicihi- repra?fentandis vulgo fubferviunt: diverfi Iravoces ipfae quid ab inftituronoftro fonant, neceodém prorfus cum Barometri figmficatu gaudere queunt, aliquac licet appa» rencia? in noftro iftius fimiles contingere poflint; qua? itåquc fuerinc communia, nobis veniunt difcutienda&ex codem principio arccltenda., Ceterum gra?cae vocis jam obiter produ&isnataiibus num experimenta Aeromecrica hujus organi ejusdem fillf (a^ tefte Cafp. fchotte Tech* Cur- Lib. II!, mir var. cap. i. Ex. i. (b) V. Va» ler un us Mag.Capuc in Dem. ocul. de vac. fc)art. mag. Gråvit &. lev- p. ii. (dl in dtflert-dc Obf- Acr.c.4. necnondiü. de äer.c-2.(e> Pb»l Traft,Gen. p.il. c, nit. p. ra, 75t,

9 fint vetuftacis dubicari poteft; veterum vero monumenta infpicicncibus apparebit tamen Pclasgos ealacuifie, fiquaauté his fimilia fuerinc animadverfa, fuére vcro non pauca przefertim corum experimencorum, hodiequae dicuncur Hydraulica, eainquam alii cuique caufae pocius quam aéris elaftico molimini aflignarunc. Penicus aucem luce ex perimencorum defticuca eorum prifca tempora non fuifie fidemfaciunc in aliis,egregie fubcilia Heronis Alexandrini Tggl feu fpiricalia invenca, quae Frcdericus Com. mandinus in lacinum fermonem craduda & pluribus auda publici juris fccic, fuperioris feculi anno fupra fepcuagefimum quinco; imo Arifiocelem ejusmodi baud ignarum fuifie, di fce* peacio hominis de clepfyir* adverfus Anaxagoram in pro blemans (fl exprefla prodic; Sed ea omnia phamomenavacui fui horroris vel etiam vircucis cujusdam tradivae, ut loqui amabanc,caliginefoedarunc velipfi, velqui eorum efie conccnderunt; Qua? poftmodum tenebricofac nubes, nicido Phi» lofophiae caelo obdudac, quin &fpiftiorcsreddica?,per cocfeculorum orbes roanferunc, donec tandem feculi praefenci* induftria, nebulis diffradis metuq, difflaco, lubcile & fierenura coelumaponderecrafiioris&denfatiacris pcnicius fejungcre valueric, viresque hujus premendi validasfercnarc.. 4. Laudem modo aevo prsefenci inter alias diftindius illuftraca? gravitatis aéris, Sc id per tubum Baromccricum, cribuerc non fumus veriti, rum invencor fronte apparet; veium quis horum experimenco primus, & qua; occafio fuerit, haud ica prima propius tamen indolem eorum infpicien- Italorum circa medi quo poft- tescolligimus velfervens quorundam um hujus feculi vacuum parcuriendi defiderium, modum Germanorum non nemo, fed graviuslaborabac, huic proli originem dedifie vel cafum produxifie, fa?pe qui plurium invencoru felix eft parcns.hujusde experimenti aufpiciis fanc Gallosincer & lealos, imo ipfosincerltalia? nepotes, lite eft concercacum teftata, quam primum, fi quid videmus, ap- A 2 paret Cf) fed. 16, n. s>

10 paret Profcfforcm qaondam Macheenatum Regi«Palat/lrs Parificnfis Robbervalliura raoviße Valeriano Magno Capu* cino Icalo, epiitoia quadam (g)ad amicum fuum Des Noyers, qua valerianuiti fidei mala: i nfi mulär, ob arrogatuno fibi, in Opufculo<&/^#0, honoremexperimenci bujus uc m Polonia. quo tempore Va invenci, idque labcnte anno MD CXI.VI Fi leriana Variaviae degebac; cum tarnen ea ante tempora Phaenomena Baromccrica, (qua: illc vacui appellac ) meu tern ValerianiqudiceRobberyallio, neuciquam latere potuip lent, concroverfiis dc iis praefertim agjtads, inter Itali#erudflosßvangelißam Torricellum,nobis anceacumhonorepcajr facum,& Angelum Ricci, & hoc falcem quadrienioanre j Jrao rem tocam tanco quidera minus lacuiße Valcrianum putat idemadverfarius,quanco propius partes tum litigantes extiteric Valenanus; Italiae ecenim inträ fines & ipfa quoque Roma: nioenia hunc vixiße eodem anno, ejusdem literarum teftimoniis convincit Robbervalliusr,- Sed quid ad hane.di* cam fibifcriptam Valerianusl Apologiam repofoit, qua verv bis difercis fc pulcri iftius experimenci inventoris primienco«mium aucupari inficiatur, fed ea hbrifüi fentencia aic fe voluifle fignificatum, hoc arcificii exhibendi vacui, fibi faltem k neminemenßratumeße, veleciam praetentatumaccepiße,& licet praedi&o quinto fimul & lequenti annis lariale folum urbesque Romarn & Florcnciam inviferir, nil tamen minus quam talium centaminum,& in caufis aßignandis dißenlus, famara iftic luas feriiße aures nec nomina quidem parciumdiffendentium fe unquam noviße ad/everao! Hinc eollegimus Valcrianum Evang lißae Torricellonecpoflenecadeo velie prampcre inventionislaudem ; de cetero nihil abfurdi eße cumschotto exißimamus, plures diverfo remeandem tem pore deeexiße, praefrrtimcum hic Valenanus ocularis fui va cui foecu gravidus inlucera eacempeßate edendoinceflerit; Nihilo g) videfiscafp. Schott» Techn. Cur. Lib. III. mir. Var. C i, vunec noo Chrift. Sturm. Coli. cur. au t,p. 14»

11 Nihilominus! Torricellutn inventi prima maner glorit, qua» ipfi nobtscum tribuunt,nominisclaritate infignes, praeter Robbervallium, Joh. Pequetus (h) Merfennus (ij Kirchcrus (k) quorum hiculcimus certofibi conflare de Torriceliiana in ve ntione adférere haud diffitecur.. 5. Ex Tcaija Tubi Torricelliani famaingallias (ub dimanavit.- qvippe pramominacus Ängelus initium Ricci Marino Merfenno ordinis minimorum rem, liccris Torricelli tranfmift}s>panditomnem,fimulque horaini natu* nemyfteriis ruminandisnatoinjecitcupidinem recensinven» cum ccncaroini proprio fubdendi; aft illius, ut vafis & orga* nis experimenco apcis deftituti, voto illico (atiffieri nonpocerar; Profe&us ergo in Italos vafa Torricelli & infpexit & ma nibus contreftavic, undc quidem fubfinero 45 fequentis anni revcrfusvifa magis evulgavit; Démum biennio poft, fiftula«vicreas Rochomago naäus ad experiendum felici fuccetfu adgredicur Merfennus; Incer bas autero moras, in aliis Gal liar Ibcis quin & cognita res fit & pertentata, nihil eft caufac curambigamus, quodetiam Pafchalii tentamina Rothomagi exhibita docent. Ethinceft quod Petro Mousnerio Gallo Ii) aflerenti Barometri Phaenomena circa annum quadragefimum hujus feculi primum ab HonoratoEabry monftrata ere non fuffragemur, tot etiam virorum clarorü bac de re interpo* ilta fide reclamance j Sed tota hare Mousneriana allerti o forte profluxit vel ftudio quodä Philoföpho fuo,id eft F^r^,gracificandi, cujus ex prarleßionibuscitaca congeltitexcerpra, vel genitricis Galliar fü» amore nimis tcnero; Verum fi hiftoricar fidei aliorumconfonaret, ea tenus beneaudirec, Nunc lub prima anni 44ti. aufpiciade tubotorricelliano rumufeulum in Galliam ex lealia eile perlatum cbnflar, fed (ecundum Mousnerii calculum, indelub Torricelli nomine critprofe- &um Experimentum hoc ipfum ipfo 42. anno, quo tempore ' A3 Vi* fh]in Experim. Phyf. Vath. (i) in Reflex. Pbyl. Math. Ik> Kuicrg.c«6* Lib-i, (1; in Phyi- Denionfijat. Seu icicnt. Uer, imivcrsjaud, Schctto Mir-v, c»et, <

12 vixacnevixquidem eratlcalias notum,nedum illitic elimina tum; Sedresin vadoeft. Verum pofthaec Orbis Europad, Literaci falcem, partibus reliquis innotuit noftrum brevi, multosquelynccos invitavicfpe&atores, in Teuconibus Otconem Guenkium, Clarifl: CafparuraSchoccum, nuperque Johannem Chr, Sturrrtium; in Bricannia, Academise Glafguenfis ProfeflT. Georgium Sinclarum, Robertum Boyle, &c, acque de au&ore & progreftu pratlibentur haecce, CAPUT. II. iubi>barometri divido intuitu generum bipartita, Strußura Ba* rotnetri duplicati \ notata Gallorum & aliorum fupervacanea in tubis hiscediligentia. Fabrica fimplicis longioris. apparentiae. Pafchalii experimentuao in gratiam peripateticorum. Brevioris nollri tubidelineatio, phaenomena mucatis locis, teropcftatibus, vr.ria. Pcrerius, Sinclarus, Cartefius laudati. i. Scru&urae ooftribarometri,licetallata fuperius (m) defcripcio,ideam animo cuo atteotcl,ut fpes efhhaud obfcuram fiftere qucat, quo tarnen clarius ipfum & arcis opus pa* tefcac, idjuxcalegesmechanicas delineacum ocuiiscflc reprae«fentandum duximus, idque cum aliquo difcrimine plenius. Poifunc vero Baromecra nobis rem penicius penfitantibus, fepofico eorum ociofo magis quam frugi ornatu exteriori, com* modum in feriem redaci duplicera, cujus priora vocamus Mixcafeuduplicaca, pofteriora, fimplicia; & idquidem in tuitu liquorum plurium vel unius infundendorura. i. Illud,quod diximus duplicatum forc appellandura, fue vit & duplici adornari tubo,kxiore uno,eminentiore Itri&iorique altero, quem apparatum, Hugcnij natione Galli aliorumque (ojertias debetf Sed ucfenfa mentis liberius aliquantopromamus, hocquicquideft: artis inventique, certc majori pompae quam exquifitioribus cxperimencis fubfervic,.eaquepropcer minor nobisfuitlabor in Hugenianis his vicris oon> [m c. i.. i.

13 eonquirendis, qua? alias forte fua nevitateiis corrmendari poterunt,quorum palatorecentiaadriferint. Aliud itaque generis mixti, fed fiftnjje uniufi minusque opcrofje, hic fiftimus: Parecur tubus vitreus A. B. amplitudinis modicae, ad 16. vero vel amplius pedes protenfus,cujus pars fuperior A» C. aqua ad pedes 12 impleacur, huicaquarum moli infundatur hydrargyrum C. D.t8 pol Ii cum,quod fupercft Tpatn D. B. poteric quoque mercurio expleri; Quo fa&otubus A.B invertatur, fuppofito tamen,ut moris eft, alio in vafe hydrargyrof.. F, dcfccndetquc adg.aba. per fpatium 13 propemodu polh coeteris pa ribus, quod vero hoc defluxu liquorum fupernerelinquitur irane A.G, denfati poftmoduro gravamina äcris, aquarum afcenfu alcemoroonftrabic.. 3. Pcfterioris, cui fimplicis nomen eft inditum, fabrica exteriör,ab bacjam figurata parum difcedir, tubos nifi quod vel longtores vcl breiiorcs fla«gitec, utfcilicet pondera liquorum hi- Tee ingerendorum variam menfuram popofccrinr, ita ut tanto celfiores tubi fint, quantolevioresfuerinthumores5 dulcis etenim fortisque aqua, vini fpiritusvel nitri, etid gerus Jiquorim pon. do, fi contendaniur ad argertivivi, in pondcre difcriminis animadvertendu eft baud parum, imohocadlibram Verula-

14 ml«niaa a ra (fl,/ Ifmph capillitii cjusdem polis decies fe. reo&iesquc prapoaderabic, feifecundurnlibratnbaromecricara decies & quaccr circiccr, quod eciara congruicnonmalc fuppucacionigalliiad ( cujus pracclaro ingenio mulcumlucis debet Philo fopjiia) nocancisaquam ulcra o&odecim cubico: rum alticudinem vix excundi poffejlevioris ergo gravitatis humorumcubi, i am falcem deßaicx celficudinis modum fupcrabunc, fl quidcrn munerisbaromecric! parces expletu i fint, Thermomecris enirn inferior mulco aic^cudo gum fuflfefturt fic, quis hujusceipewcus refragarecur?. q,. Ceteru m euiinenciorum harum B(lularum experimenca,eodcm fere tempore ac breviorum initia duxére, fcntque incer altos reprasfencacaå Valeriano M.agno fa^pius nominaco,anno 47. p f. Varfävia?, idquctuboxneoglucine mecallico, poft infufam Vicenorum cubitorum Varfavienfium aqua na, (uperne obturato, quorum bini circiccr, lollennibuscircahaecceperaftis,defluxerunt. Per idemquoque ternpus Pafchalius (oktale quid exhibuic Rochoraag, commocus pcrcinaciaquorundam, quiplacicis peripaci fapiencias fuére addi&i,aflferencium Tubi Torricejliani fuperiora inania non flfe>5cillud re&e quidem, fed fpfricus hydrargyri fubtiliores ea impleflfe, quo laboranci natura Sc vacuum formidanci fuppecias ferrenc; hoc pofterioris judicii fphalma uc adverrercntciarius, fumpcuofum non minus quam rarum experimencumadgredicur Pafchalius t binosnamque cubospedum quadraginca,miraarceex cryftallo conflatos, curavic crigendos, prius tarnen fcifcicacus adverfario-s an liquor halicuum fcecundior fiibfldccec inferius, quod& fponceeorum concc* dicur; Verum Pafchalius fiftulis praedi&is, quarum una erat aquis vino altera opplec«, monftravic aflercum eorum expcrientiae repugnare, fupefius enira, expcrimenco peraßo, poft aliquemfluxumftabac vinum, cui tarnen etiam fuffra«gio eorum insrac halicuum copia major. Nosque hinc cum Pafchalio majoris mioorisque liquorum afcenfumvd (a)impetus Phibfoph. feu Phcnota. cmiv. p. m«sft. (o) C. Schott, cit, lib. c, it. n,coni:.j. Chrift, ftur, coli» cur, Au&, p.j2-

15 vcl defcenfum pcrcipimus fpirituum copiarvel inopiar (oiide imputarinon poflte; fed de hifce paulo ubenus infra,, 5. Barofcopiiaquatica pharnomena propriis tentamimbus fiimare prolixior vicrorum apparatur licet non permilerit, ipfa camenrerum ratio & fides hscce ut fpc&ata iuis celebrantium fcriptis,de veritate quicquam ad' dubitare non finunc, cos inter laudaverim P. Athanafium (p) Kircherum, magis vero Emanuelem Magnanum& C. Schottum; qui bafce apparcntias hiftoriis etiam annexis funt perfccuti explicatius, fed nec Sturmius eftexcludendus, qui hare cxpcrimcnta & tentamine felici renovavic, & pluribus locuplccavit; & fi vel maxime id gcnui tuborum copia fuppeterec ce&a ra* men hare Academica minus excel* fa commoda vix forene pharnomeni» coram fiftendis; quocirca (ufficiec no» ftro conamini quoddam fchema Sturmiano conforme in xconfpe&unt dare, potioresquc annotarc apparencias j ad fuas caufas inferius reducendas,. 6. Strußurafic habet\adbibeatur tubus, minimum trium & triginta pedum faftigium arquans altitudinc,fic pupreus, Plumbeus velvitreusad placi» 'um cujusvis, qualem minori tarnen fub fcala reiiquorum intuitu, adpinximus fub chara&eribus H. O. fiftuiisaliquoc minoribus fibi mucuo infertis, I K» B L. M» (ph Mufurg, l?b. i» c, 6.

16 L. M. N. O, &coagplo ceraepicisque circa junßuras coagy mentatura, qui dcinde paratus religetur ad bina jugap, Q. tranftris connexa, vel ad fulcrum paulum excavatum, claufo, demuminferiori ore, infundatur aqua vel alla minorispon deris liquida, fub infufioncm autem animadvertenda ert: difficultas aliqua, cirea M. N. vel aliam partera, eo quod aqua?, tubo praefertim abundancius ingefta?, fuspenfa? maneant,quod etiam tuborum alterutro noftrorum minori licet, non femel fumusexperti; proinde frigidam parcius intrufimus, itaut eam iuxta,fpiramentum aeri commeanti pateret, & fic com«pleri po/fet. Obcuratojamorificiofuperiori H, &reciufoinferiori O. alii aqua? R«immerfo, elabicur paulum aqua? ab> H.ad Upedum fere duorum (patium, ftatimquc profiuvium* reprimicur; G vero ftylo ferreo ignico obturamentum perforavcris, aquam confpicies omnera cum impetu prolapfuram. In noftro brcviori defluxus Gftitur adeo, ut nec Gnecrcbra*. ja&atione quicquamelici queat,tubulusque nig in latus incii«- aetur, fed eciamnum ienfim Barometri aftcrius generis fimplicis, quod brevius appellare, haud inepce pofiumus, ufus efi: & frequencior & vicrum paratu minus difficile, quali & nos (ub his aérometricis cogitatiuncuiis ufi fumus in experiraencis fa&itandis, cujusfacies exteriör calis ert: conflatus efi: cubus * exilior R. Q. pedum duorum & dimidii circicer, qui altera ex parte in Iphacrulam R. prominet, ad alteram vero Q. patet, fubflratumhabensfibipro more urccolum pariter vitreum, orificii laxioris, T. patulum; intcriorautem hujusmodi; Fiftula P* Q. unacumcapitc R, vsvo argen to oppletur id infundendo fcnfimfineque murraure, ne aeris fimul quicquam forte claudatur; digiti demum applicatione arfta obturetur pars infe* fior aperca a ac vafculo r. aliquam partem mercuriojone- * vid- pag.-adverfc-

17 tato, immergatur ita, üt fubcrad digico aéri mcatus prorfus omni«incercludacur. Unde taks illico ap» parencias; quicquid liquoris partcna fiftulae eminenciorem R. S4 occupac, profluit, verum ucpundum S. 185 circiter pollieum attigerir, confeftim ceteris paribus, abrumpitur fluxus, poftque aliquot librationes plenc quiescic > nec alcior fub dio quam la«- qucaribus. & te&is deprehcndicur mercurius, altiusvero afcendic,fubfiftitque, ad perpendiculum ni cubus fil* cric erettus, Sed fi extra&us l citi* us difto dilabicur liquor, & tantuns non vicrum manibus tenencis excutt«tur.. 8. Diximus cetera fi Fuerint paria, nam locorum diverfus Cl* tus altitudinem quoque hydrargyri inclufi reddic diverfam, in eminentioribus turribus, moncium celfiorutu jugis, humilior non paulo fubfidic mercurius,in depreffioribus cavernis, fodinis, aflurgit aleius, hujus rei cum» primis eft illuftre experimencum, quod fecit Pererius claromontii in Avernia, rogacu Pafchaüi 'q) circa vicinum urbi montern Puyäe Domnte accolis diftum, ad cujus radices in horto P P. minimorum, tanquara humilimo oppidi loco, experiei di B z au* (q) vide Fpiftolam* Perer. Refp. ad Pafclu ex Sturm. Coli» Cur. Au t p. 18,

18 aufpicium fumpeumeft, repertaque hydrargyri alcicudo, r«aliquoties repetita, cadem fix puta (upra vigmti pollicum trium linearum cum femifle. Clarorum paulo port comitatu fpe&arorum in vercicem alcicudinem cer mille pedum compleftencempereriusenicitur,verum follcnnia recentanci cum rtuporepraefencium deprehenfus ert liquor idem ad pol- Jicis viccßmt cerciilin, fecundam haerere depreflus, adeoque lineaeunius &dimidiaecriumquepoll.difcrimen progenicum. In defcenfu icidem experimenca fa&uris circa locum montis inferiorem, ad vicertmum quincum remearte poll. confpicitur art incer haec alccrum, qui in borco relictuserat, cubum nihil mucacionisfubivirte, rcligiolus quidam obfervacor adfeverabac; taliaquoquesinclaro cencata cum in jugis moncium Scociaeediciflimis,1intoco& alioquodamad limires caledonia? meridionalis cum cempli Glasguenfis quadam turri fu* blimi &c. & pro locorum altitudine phamomena rtationis mercurii variarefunc ipfi reperca. Et licet ha?ctantas diligentia certimoniaabunde fatisfecerint, placuit tarnen nobis in hifce efle expertis, quare,uccommoditatealtiorum montiumex«clufi,ina;disnoftrae Upiai.Cathedralis enixi fumus contignaci- nem fin altiora quippefragile vicrum commode evehinon potuit,) ac di&as rei periculum facientibus repertus eft hy drargyri fluxus, factisfaciendis, cohiberi propepollicis vicc> iimi 29. lin. f. in fcalafulcro vitriadglutinata adque perpendiculum eredto; lnferius circa laquearia renovaturis fuccrcvicquidempauxill-um., fedlinea tarnen minus qux nunc obfervarte lufficiec. 9. Uc locorum mutatio, ica äeris& tempertatum varians cemperies nobis alias atque alias fundit mercurii apparentias, frigus tarnen nubilaque eodem tempore fociata, follennius multo ejusdem mercurii allevatiocomicacur s Artr aére incalescence, velvaporum femole per pluviaslaxance, frequencius deprimitur, quod etiam sertivus calor ufitatius e ficic

19 ficit contra vcro intenfa brutnas fri göra hydrargyruro paulatim extollunc; ajebamus frcquentiusy curacior cnim obfervatorum indudria, di<5la pcrpetim baud obtinere concendic; nonnunquam inferior, vel asque depredus confpe&us ed mercurius menfibus hybernis,'& elatiorasdivis; Item frigescente ad fenfum aéreloco perfidere eodem. Harum nobis fuppeditavere apparentiarum primas obfervationes, (r) ante laudatus Pc» rerius, quiclaromontii5& ejus rogatu Clarifl. Cartefius qui Holmias tum temporis degebanrsqu uterque tantolocorum intervallo notavitphasnomena, una cum amico quodam prioris Parifiano, iiterario commercio func invicem communicaca* Superioribus itidem annis 80. & 81. ejusmodi Barometri mutabiles vice* in dies notatas func Samueli Reycro (s); Ex quorum diuturno obfervacu, amplius quid pronuntiatis idis, quas modo dedimus generacim eruere non valuimus Quandoquidemrecenfitis Barometri cum apparentiis Thermometra(qui Corn.Drebbelii vulgo per< hibecur inventum ) nönnullis pollec communibus, muneris & partium fuic nodrarum cjusdem ccndrtfliorem, B 3 (quae (rj) Sturm Auß p. 21. (sj quas exfcripfjt Alb. Afeyei, difl". quadam decbler. /ercro.

20 (qite ia noflro, quideii å Barornttri nil quoad externat difccepac faciern>pausis tarnen actingere,pra:cipiiis ph^aomc nis adjundtis. fiftqiüobis tkermimetrum canalis * A CL longitudinis ctijuscunque, fuperne fpbaerula cava B. inftrudus, quiad fummumoriäcium aquacin&ura aliqua, quo diftin&ius apparentias noccncur, donaca repletus ; cujus orificium pacu lucngpbial# vitrea: aliquancopacentiori V* immittitur, Ve rum cum infufi liquoris, (ut in praecedencibus obfervacum,^ ni hil quicquam dcfcendac,necefle efl: quo Ipacii quid piam liberi habeacur ut aliqua fiii parte V. g.a furamo ad X,fi(tula e vale fub» du&a,lcvetur>quod 6c commodius an* teprimam immerfionemfieripoflet, fed methodu noftram jamloquimur primam Quibus fa&is therraoractrum paratum fimul habemus, tune yidere elfc calida manu fphasrulac S. admoca,vel radiis folaribus expolita, liquorem fubinde delcendere ab X. yel manu in Z. eadem rero frigida veilimeoconcre6taca,aquam ad pri ores ferne are fed es. Aln eubos unica exparrfc inflexos B. C. fpharulis u- trinque, fed hongioris cruris furfum converfam B. patentem adornant,per hanc infunditur aqua vel fpiritus vini certa» alcitudinis v. g.ad O a D, nec enim inferiorem lagenam opplendi compréffio aéris penicus indulget poteftatem Nunc aucem applicata calidiori ad fphxram C, manu, aqua ad fuperiora, motu priori contrario, adfeendet ab O verlusb.fed fi frigidi quidpiam adhibueris, vefbgia pri- * vid, (ig.. 7»appoöt. B

21 priftina repeter, imo quandoque ad medium fphserac. & bancquidem Barometri delineationem ad quandam Sturmii exprimere voluimusj quodad diftin&ionemattinet Barome trar per certos gradus, fatendum, quaeper portiones inftituitur aequales. fuis quidem laborare difficultacibus,- Ted cumhacin parte medicina videatur difficilis, eandem retineri uccunque poflej accuracior tameneft, quam inventam expofuit Reyceus,* quem fi placetconfulere B. L. poceris* Sed utriusquc Barometri & I hermomecrr apparentiarum in praefens eftoj fetis» CAPUT, nr. Ihquirit in caufåm datorum cffeévuum: Ea nom fit naturie infitus quidam vacui metus? quid vacuum peripato beic loci«w^flerti fphalma aquile»j gum& noflm experimcntis proditur. Noßra de vacuo Barometri fen» tentia. Valerianus notatur«dari aérc fubtiliorem materians. Vitriporos fluxui ejus paterc. Kircheri Exp. foni in vacuo memoratur. Inania bic aflerentes pugnantia loqui. Preßionem aéris Bar. apparentiarum veram caufamefle. Undearceflenda/ pondus aéris experimentis & rat/one adflra» itur. Ariftoteiii, de aéris in äere gravitate fuffragium.roberti Boyle modus aerem ponderandi accuratus. quse proportio aerjsadaqnam»- Magdeburg!» cum Exp; preflionis aéris fuper aquam. ratio ex Hydroßaticis idem nr» mansiphanomenabarom. per aflignatum principiumfpeciatim' cxplicantur illuftrantur f Thermometri apparentiarum caufar, Mantiffae loeo dus rerooventur nofirac airertioniobßantes difficultatcs»-" * i. Vifis fic fbllennioribus phacnomenum j reliqvum jana eft' ist veris eadem fuis principiis reddantur ; Verum quid nonus quam liquida,cum aliis gravibus, fibi relifta fierri deorfum 5 vel faltem ad fublimiora haud enitii & quid nobis quotidiano fu edo&is familiarius, quam humores generis ejusdem confulö3,adunam& aequalemreducifuperficiemhinc facile colligi pocefl:, hydrargyrum, ut quid in liquidis- ponderis maximi in tubo P. f delapfurum penitus ad arqua lem cum fuppoßci io vafet. altitudinem, fi nullo impedimento, h.e. caafa interiöri vel exceriori cohiberetur, caufam internam fuftenrantem quam proferemus idoneam, cum nibil iicßt aeris, modo res experimenti rite expedita fuerit, crafc fioris ^Diffi d^aér» C 7i y. IV* f rid, fig. 5.7, e reg. oppol

22 {loris qua repellatur, (utfieriamat iti TuboH.O.(*)aquis implendo) ad lacera conclufi ; vel fuperne reli&i, quod vel cubi inclinaci P.Q.(f) liquoris placidus plane redfupcriora lagenulae R. reftuxus evidenter commonftrat. Si vcro cuidam horrori vacui, in nacuras vifceribus alcurn abfcondico, faaecce ut incimiori caufae tribuenda di&averis, quis quajfumus, tibi rcponere verbum audcrec, ii nominum magnorum au- &oritatequam racionum momentis res forec dilcepcanda.' Verum cum fub racionisscexperienci«judice res discernenda venerit; age contendamus rationes; mccumvacui ipfam hujus phaenomeni clamicas caufam, quafi vero natura ejusmodi, utloqvuntur,paflionis capax eflet; ludis, vel paruna profapiencialoqueris > ledabundaco in his lenfu tuo, lubec camenpaulodiftinßiushic audire, quid nomine velisvacui intelle&um $ Si omnis ommno måteriei abfentidm; formulatn rerborum corrige, habebis nos fencentiae genuinas faventes/ talecnim in hoc rerum orbe non däri lubences concedimus. Sin veromérti/pi/jieris Jolum? equidem hoc, de quo pugnamus, cxperimencum; aflertum tuum confundit ; qul enim co pcnetravit ifie, & fi fit, prodat fe refluenti ad fumma humori renitendo; fed expericntia contrarium. <Quid.filimites for» miåini buicforte dixeris certoprtfimtos; ea five fpaciis tibi definita fucrit celfioribus fivehumilioribus, na: difta malecohasrcnt, Si ultra 58- pedum alticudinem fines ei protuleris, finecun&atione audies aquilegcs tot experimentis fulcosreclamaturosiisquecumexperiencia Philofophantes adplaufu. ros; Sin deprejjtoribu* locis pdvor bic fuerit adfiriftw ; B3 ro - metra noftra breviora, trium pedum menfurara parum excedentia,in mecallicis cavernis fi erexeris, vel alias machinas hydraulicas,allucinationisteconvincent. Arqui adhuc fi te, Protei infiar in aliam mutaveris formam, afierendo tubowvnfupcriord tarnen hatituum copidper eundem metum tri refertum hquorcsqueinde deprefium, allercio eciamnum cenfu* (&) vid. aj, 6.»ii. cap. 11. (f) v. %, f, 7, h reg» resp. c» 11 ram *

23 ram meretur, äcprimo qvidem afegnaeus finis tibi fmponrt, ideo enimliqvorcs non fundunt Spiritus vaporesve uc pavo* r/fubveniant;fedqvinmotuhumorum & concuffione qvidpiam haiitus protrudi pofllc,qvod tarnen eric exiguum vi i- guis abfente, adeo non mficiandum; äeinäe fallit effcclus; de^ preflio humorum fcilicer; ha?c qvo vel ven cölore dici pocerunt, penfitatis probe fupra memoracis (c) Pafchalii experimencis, Vinum utiquepluresexhalatfpiricusquam Aqva;imd qvo breviores forenttubi fupra aquam prominentes, eo plus halituum cogeretur inunum, qvanto aucem magis denfarencurtantofortiuseflenrdeprefturi liqvores, cuntem opplen» tur tubi aquacici ^opedurn vel mercuriales duorum longicu. dine infenorespenitusf ipiritusjufta proporcionehic fairem ajiquantuium deprimere deberent; ad mecum namqueprovocare nunc non poteris,halitibus, ut tibi diftü eft, ifli meden cibusj verum experientiacontrarium docec. Quse jam veritacis pauloamantior mens &preejudiciinebuiiscafsavhuic/^< vacuå (ex metu quippe orta eft fuga) nullum,ignoranti^ caufaru gran* de hincpandi afylum,nec non ^rancifci Lini funicularéhypod2cfin,quj ineundemfinemcontorta videtur,facile abrumpi.. i, Pra?cerea nemo non colligere hinc poteft,nos alienos v efseprorfusåfentenciaafserentium verum hic imo oculisfpe- &ari inanc docum flne Iocato, modum fine materia, in qua«iiapene verba prorumpic Valerianus Magnus (u).ac licet modo per natura pe&ori ifijedtum pavorem inficiad fumus ullam aquam afeendere pofse vel manere detentam; fed fi quis dixeritnullam aliam patereviam abfurda vacui elabendi, imo fuperefte fperamus: Ac monftrent pervelimus, hi vacui afler- CQresexperti,acreexclufojOmniprorfus corpori aditum eile praclufum;quod nobis fatis praftare nequibunt experimentis bifee, ni Organa adliibuerint taiia, nullis qua? polient meatibus feuporis, quajisquidem materia ipfis foret diu qusrenda, fed fruflra; adeout ne vicra iquidem, quibus Chymicorum filii C quoö* ^t) cap.jt. f. a, (u) in hbell de Ocular, demonß, vae»

24 quondam ut impsnetrabilibus gloriari funr, meatuum reperi-1 anrurexpertia; non ordiemurjam tamen pororum primam ob ovo,quod dicitur, efformacionem, quse fapientibuseciam cxplicacu didicilis eft,cui & congruunc experimenta obfervanciumfx) vicra nonnunquam etiam Hermetico figillo clauiä argentum vivum, cin&uram fcrri, lixivium lauri exudaville,tcd quicquid fit de hilce, certum eft,nulla däri tanta^ du. ritici vei denlitatis faltem materite craftioris corpora,qua? fub«tilioris cujusdam & penetrantioris auras fluxui, jugiter pacuios nonadicus prarbeant, hane icaque (ii velis dicere coelefteni pernos licebitj quid prohibec commeatus in vitro ab ipfa com flacione fibi concinnacos fluminisinftar perfluere, adeoque reliftaper defcenlum hydrargyri fpacia fuperna fineniorare plcre? qualis maceriei fluxum omnino adelle monftrat Juminisincer lacera cuborum diffufa, quxconfpicitur > claritas, iimiliter foni ad aures longe inferius ftantium repercuftio iode diftiwåa; cujus rei experimentum, horcacu Kircberi, fumptumeftcampanulatubo plumbeo Berrianofy) arte qua«dam cumfuo mallcolo indufa,quo malleomagnetc fonsadplicaco protraclo icerumque demifto, limpidum ut campanac alliditur, fpe&atores & diftinftom exaudiuntfonum. Sed qui fieri pofllt mötus in vere vacuoqueerimus hic cum Stagiritar F.c quifonuslumenqueper id transfundi?quåve fronte vacuum i. e. nihil alleri potcrit, cujus laterum dimetiri qucas intervalla interna; fl vero utrumque pofteconfiftere dixeris, fimui enmine adverfa fronte pugnantia afferendi te contaminas J Certe, fl difperiret re ipfa intcr noftri vitri Iphamci latera cum aere corpus omne,eo ipfo palam eft eadem conventura,quod vel ex voeibus pacefcit, quid eft in rerum fitu tollere diftanciamnifi quod in rebus diltimilibus delere diftlmilitudinem, ab inxquahbus demere inxqualitatem; ficut aucemdispingendo diflimilicudinem, res ilmiles,& magnitudinisver- p^thom» Angl, in Pra?f- adkenel- I nnit. Digbae* traft- Phyf. Art- it. di- conf. Schute. Tech. cur. p. m. Zfi. (yl oefenb. C, Schott, hb. ciu pj

25 Verficacem pnefcindendo conficieura?qualitas, ica hic fublatis lacerum incervallisfiteorundem conjunftio; fi clamitaveris convexa lacerumconjun&ioni obfucura, clainor cuus fapientum (utfocabitur icerum fono repercufio dicentium,phvficam refiftcntiam nihil proficere cum de racionibus &defimcionibus rerum agacur. Sed vero cum noftris Baromecricis vitris * nihilcalis periculi haclenus velfurrexericvelohmcimendum efle vacuum liquec; Jiinc quidem, proinde nec verum hic quod nobis incumbebat monftrandum; quod vero aliquau* dofrangatur caufaefi: aha* Ha&enus vindicavimus,brevibus tarnen verbisjiquo» v rum Baromecricorum fufpenfionem intratubosa mecu vacui, ( cum ille nec fit, nec hoc eile poffit,ytanquam caufa inn>. re, miori,quam idcirco,eadifrupta, excernam producemus folidiorem quam aeris craltioris tellurem circumplexi ac premencis vires ac pondera? Verum aeris prefiionis principium unde repecendum, nifi a motu gravicatisarcheris, maffarn aeream ambientis eamque jugicer cum fubcili materia interfluentis ;Sedfi quis hancmotus gravitatis indolem primo incu- " itu haud aflequiturfupponatlibere,cralta, quia id plerumque ufu venire folec, eile gravia cendereque deorfum ; verum hujuscraltitudinis raciounde devocanda, nifi aerisgeneratio Sc natales propius fuerinc penficaci. ratio aucem mota cum experientia, fida fibi forore^tum feorfimac fibi reli&acon» tendic, aera confluxui particularum exilium,diverfarum, flexilium,cerrefirium velaquearum fubtiliumtamenj orrum debequie congeries rarum,fluidum Sc cuiiibec motui intercurrencis fubtiliorisaetheris vel materia obfequens confiicuic corpus; cumquedisjun&is partibus conftet, quid mirum ß Sphatra ejusdem (faltem inferior) vaporum &exhalacionum, provaria felis agitatione, modo majori modo minori copia o- neretur, qui halitus longe licet rarioris &cenuioris molisfinc fafti,penicus tarnen non illud ipfis exutumeft, pondus qvod C z fvevic

26 yic audirc, interim hi ipü propenfionc quadam innata db orfum ad mundi eencrum non cendunc, quod jpfis nobisque difficilimum forct repercu, ejus cum ignorecur extresnum 5c ambicus;fed decurfu idius,quam dixirous, materia;; fi vero jam confideremus mafla? hujus atrete dexiles partes,raritacem,pon. dera, cocledisque maceriei & folis impuifum, illico ejus condenfacio, dilatacio, predio, fe produnc noscenda,idquecum difcrimine aliquo graduum, ita ut eadem compreflio pro* pecelluremfu major quam fuperius mulco.. 4, Hifce tationisconclufionibusde aeris indole facultatibusque produftis congruunt, qua firmiorem fe&ancibus' oppido grata func edeque debent, experimcntorumphaenomena; ac quidemprimo aeris in aere ponderati: cujusrei cgregium fuis nobis tencaminibus C. Schotcus (2) & OccoGuerike(a) foenerabuncur lumen; vafa cnimvitrea, qua; Chymisi recipentu appcllant, ope antliarum expulfo aere, ad bilan» cem examinata, paulo leviora reperta func quam ante ejus«dem edudionem; Herbipolenfia quidem femuncia una & *s Magdeburgica uc capaciora, 4 vel y.femunciispuca pro amplitudine varia,adeoq; hinc fine vicioconcludi cum Gverikio qveataéré ponderis camühabuisfeqvanto,jam vafa evafe» rinc gravicace inferiora,nocatu certedignum ed qvodgveri/d9 habet: Si ä eri tenuicer & paulaeim pandacur ingresfus, licebic vafisfenfim ponderarefumenris priora, diflindte obfervare incrementa; qvod evidens ed argumentum äeris feie compriroentis, Nocum prascerea edveficas indatas & tumida3 aere mulco, flaccidis esfegraviores, qvod cum aliorum tedirnoniis, lum propriadidieimussqvi didta dneariftocelis fuffragioceuveritati confona admiccere formida:, evolvacejus de Coelo Lb) Libros,& videbiceüpro addruenda hac acris gravi cate ad pondera modo cafta; veficae aere turgencis provocasfe» 3Posfenc& alii cerciores modiex variisproduci, in ponderandoceteris vero accuracior nobis videtur, qvo in experimen ts G) tibi -i "Mirab. Magdeb» p. n«(a) Exp, de Vac Spat. p. ta. 50*. (bxj Iib.^c,^

27 tis taditr.ju.jertifnnus K. Boyle (C) rem conacus eft expedi«re,adhibuicnamq'; xolipilam,ut vocar,non vitream qvae adioni ignis refiftieminus,led cuprearn 6unc. 5 drachm. 4granoru 48 anceqvara calefiebat pondere gaudentem, qvam autem pro be igne fubadam,& cera qvadam obdurefcence obcuratam lancibus itcrum appendens, ad 6 unc, ödrach. & gran. 3p. pondus audam comperic; Verum obturamenco perculo, ira camenuc fragmenca qvxqve libellae exciperentur, reperic qvidemuncias drachmasqve totidem ae modo in calefada, fed granaad 50 crevisfe, & hinc colligcre pocuic inclufum vafi aera pondus 11 fere granorum habere; & qvia idemvas uncias 2i 4capiebat3aerei ponderis proporcionem ad aqvx fe propemodum habere uc 11 ad elicuit, vel (ucdiftridius paulo eam ex* primamus) uti ad 930, fupputandoinunc. fingulas 48ograna; qvem numerum rotundiori aliqvanto5ucunum ad icoo,clarisfimus Sturmius (d) nec illud invico Boylio, complere voluic. Deindetciam experimenta delatisaeri premendi viribus confenciunc belle; hujusrei, fi qvid aliud, evidens eftexperimentum qvoddam Magdeburgicum (e) qvo fi tubus vacuefadus acultra 20ulnasMagdcburgenfes procenfus, ad perpendiculumex vafe aqvisimpletoerigerecur3aqvaeftatim fubftracx in cavatubiadalcitudinern circitcr,2ouln Magd.prorumpebåc, idq;conftancer;sedplurium relatu fuperfedebimus apparentiarum id genus nuncqvidem, cum velhocuno haud difhcrlefuerircolleduqvi&qvandofurfum collancur feu premantur liqvida, fubmotis videlicet iis qvx xqvilibrium defiruuntj h. e. ucclariusnos expediamus, cum aeris columna aqvar cylindro fueritvalidior, cumq; aqvx afcenfus prxpeditus non eritaeriscolumnisaliis, ad latera qvaqvaverfus trudentibus; qvibus proinde uc occurratur,tuborum aere liberatorumcrasfiore necesfitas pariter confpicua eft, & fiqvidem ri ultra aeream hane fpaeram excendi neqveancpartem eorundem furfum C 5 X ver- (c) Exp NoV'Phyf.Mcch,p. m. no, in. Cc/j Cic. lib. Aud- p» 66, (e) Expexv Magd.c, 19. p- 97. conf. Schott- lib- IV. p. 2,6q>

28 vertendam, esfeclaudendam intelligimus; his fic conflicutis liqvores acris preflionc in fublimiora, pro fuorum tarnen pon. derum varietace, varie fequitur debere protrudi. Nec abfonu videatur qvod liqvida corpora genere & pondere divecfa, qvaiiaaer, aqva, racrcurius, fe invicem premanc, in hydroflacicis enimprocanonepene receptum efl, liqvores fpecie di- ^ ^ verfosj&qviconfundendo non permifcentur, infufos cubis recurvis v. g. A. B: tum demum propelli furfum vel deorfum, cum altitudo eorum refpondeat ponderi; adeouc aqua? columna A. F.. propulfura hydrargyrum a^qvalis molis D C opor tet fic altioreodem, ultra decies Sc qvacer, & aqvascolumnå tanto alcior aerea, qvantoaura levior aqvis; qvod ipfum recenfitum Magdebur» gicum tentamen firmat. Et lic una liquet alterius in hocparagrapho af ferti vertas ;cumqve Barometrnm noflrorum experimenta prorfus fint hujus cubi apparentiis conformia, li. miliumque eandem efle rationem, firma conclufione contendat ratio, concludendum idcirco ex eodem i principio utrumqve pendere, quodq; jam non aliud qvam aeris preffionem efle, abandc, ut fpes efl, didis evi«dum efl; nec diffiteor qvin tua B. L» prompta fuffragatione haecce fir«maveris,dum omnia prafcripta phaenomena ex hoc fonte fefe diffundereaudiverisj quorum pociora tanturo, illinc nos jam adgredimur derivaturi»

29 S. 5. Defliiic ergo, fubmoto obturamcnto, in noflro tubo breviori (f J mercurii quicquid in lagenula R. continecur, ad S. & ab Fminentioris H. O. (* J fummitate, ad I, ncc non in generis mixti ab A. ad G ; non vero omne infufum,quia incumbences fuperficiebus liquorum in vafis fup. poficorum columnas aerisj cum jam refiduis liquorum inrra tubos cylindris, sequilibrium conflituunt, fed fecundum perpendiculum; Omne demum eflrundicur in noflro P. Q,, hydrargyrum cum impecu, fi tubusé liquore fuo inferiori in liberum aéra patulo ore fueric protradlus vel fi perforatus fueric fuperne, ut in H. (1) faßum, irruente fcilicetvel fuperne velinferne aere, quiaquarum velhydrargyri inhaerencium sequale hbramencum cum externi aeris facomatc fine mora percurbac ac deflruic, quare liquorum non potefl non fequi deprefiio ad äqualem cum inferioribus alcitudinem; In breviori vero noflro, ceu quadam cum luftatione excru» dicuraqua ; caufa efl,quod rubus exilior fic breviorquejufloj incuicu cylindri Acmofphasras irrupcionem moliencis, cujus viribus aqua jam defluxura propulfandis longe impac cfl; Verum cubi ad latus inclinacionc fpiramento aeri conceflo, panditiir & aquae paulo liberior exitus,ucroquc fcilicec paululum de via cedence*. 6. Fuic prarcerea inapparentiis (f) notatum, locorum alcitudinem vel profundicatcm aliquanco majorem alcernancia progignerephaenomena; Verum quidnobis aftertag diverfitatis illuflrius experimentum aliud.; preffionis aereas certe noflrum merico hinc craxic nomen Baromerri qvod variantia hagcdenfaci aéris pondera, in celfionbus & inferio ribus, dimenfione quadam prodere valueric; magis itaque condenfaco ab aere äqualem bunc inferiorem elfe per caufas fupra monflratum efl) quidmirum fi hydrargyrum validioribus ad adfcenfum cogatur lacercis, & å rarioris magisqve dilacaci, ceccrisparibusleviorimolc crudacur langvidius inferiusques t fig. f.7.0. ii«opp. * $. 6, c, ii. Sg- Vid, (0 fig,cad. (f; c. i.. 3>

30 riusque fubfidaé, aliquot vcl pollicibus Vel lineis, qualis efl acris habicus circa cdicioramontiurnjugajverticescurres, &c. colurnrice ecenira ucaéreae quae libramencumadpcrpendicu. Jura cum columnis aqua; in locis deprellioribus fervavére, nunc breviores fada;, pre ^endi vires pro rata perdiderunc; hinc in experimenco Pererii montano,tantum non accuratitfimo, mcrcuriusfuperata alticudine quingencarum percicamm,quce ad menfuram ejus>mille& quingencasexhibentsvec» ulnasad$. poli duasque prope lin, de(cendic,idque realiquoties temata, exade. Circa vero cempli hujus Llpfal. Cathedra«Iis fuperioriscontignationispedem expcrimencum d.zu Apr. p. a.cfl: nobis repecicum pra;fenceamico aliquo, Juvene Perin geniofo ; anrequam vero infublimiora fumus enixi,fumpta fuichydrargyrialcicudo circa cempli fundamina, experimentoqneomni diligentia fado, oblervavimus eam circa primum noflrifulcri po 11. haeflfte, h e. hydrargyrum fupra fuperficiera inferioris ad 28- poll. &6'. cir. lin. ftecifle,in memoraco autem alcioriloco 2* integras lin. perdidiffe depriftina ftacione; nec ramen quis fublumat hoc omnc, cubi incer afåenfum jadatione crebra,defiuxitfehydrargymm,quippe erat denuo infufuroj&ficnuliiindefufpicionilocusi quo etiara thermomecrum attulimus, in quo notabilior quidem efl animadverla Varieras inclufi liquoris, Ted quae tarnen expartealiundepe. cenda,inter afcenfum quippe manu tcnebaturcalida, quå ve! alias tadum deprimiturliquor; praeterea idemmocu diucino deturbari poruit, maxime cum ante afcenfum bulla; quasdam inträ columnam aqua; nobis obfervata; fed ha;cinter dilparuerint, huc accedit quod defcendentibus nobis manferiteadem alcitudo, feddomi pofthoram multohumiiior ftereric folis pucacalore, qui hic paulointenflorfuit; fed ad Baromc# trum, fi quisjuxtajam pofitasobfervationes, ac nominatim juxta Pererii, inquirere vellet calculo, Atmofpha;ra;fic M.asbematicis vocatie, alcicudinem, fuppofica aéris per fingulas regio-

31 craffitudine ac denfitate, ca kmc non foreg regioncs aequali dirficilis invencuj ac claromoncii quidem, ca obfervacionis tempefbce parum ultra unius mill. germanici fpacium procen» fam exiftimandum, fedfiad Roberci Boylc (g) calculuinrcs fueric infticuta,qui eciamaccuracir~efl, reperimusaéris fpha* rse columnam,#quilibriumcam i\ pcdum mercurialicylindro fervacuram,ad #000. ped«alcicudinem deberc exccndi, h.e. ad i\ raill. Germ. Verum cnm tam divcrfa ficafcris comprc'lio ac denficas in his prope celluremlocis, å fupfriorii aur< fpaciis,cercum proindenonpocerimushinc Acmofph«. rx alcicudinem definire,nec controverfias Mathemacicorum haj in re plene fopire; fufficiecnobis monftrade variam variae mercurii alcicudinis caufam efte aerispondusjimo illud indc concludimus, fiqvis fupraejus orbis excimosfines cumcubo Xorricelliano cnici valuiflcc, hydrargyrum illic plane fubfi* dere debere;ledanexperiencia rationiconfcntiac, equidem plusquamdifficileforettencatu, nobis praefcrcim canteealticudinismonce, vel alio obfervacionis loco defticutis, longequc periculofius aeronautica Frtncisci Läna expeditions exploraru, ni remfimulqueaflertiveritacemarcificiofanon minus quam fismpcuofa machina expediiltec foletciflf. Jacobus Rohaulcus (h) quemconfuluifle non paenitebic* ncc non Robercum Boyle.^iJ qui, Andias feu recipienti evacuaco Baromecro inclufo, reperic pene ad fuperficiem liquoris in Vafe fubje- to conccnci defccndifle hydrargyrum. 7, Nec aliis, uc plurimum, fontibus prnmanant Baromecri apparcnciarum, circa tempeftatum vicisficudines, difcrimina; ideo namque 1 quores in tubis nodris ad fenlur» cictus allevancur dum fe pluviococlo admifcuericfrigus, tempore eciam hyberno; qvia ibi ficuc duplici vaporum ge- D nere (g) Lx,»Phyf» MecS. p. lif. fh)tra&. Phyf.c. it. $ 49. re. p» m.94» UJccnf. Schott. Mit, Angl. p feqq.

32 nere onußus elf aer ica duplo forcius tft premat, par ert, hic aucem ceflante Vel deficience calorisagicatione aeranon raro purgance vel dilacance, hydrargyru uc aicius paululo teneac ae ris columna, necefleert; quod aucem lub rigida ad fenfum brumae frigöra mercurius nonnunquam inferior appareac, impucandum contra puritati ac ferenicaci aeris, quae eciam cum friggre ifto, (enfus noftros adficience, imperturbaca quandoqueconfiftere potert; Paricer altius &ßivos aliquando incer calores extolli, nec vericaci aflertionis nortrae abfonumducimus; fieri enim poceft non raro, uc agicacioirta, quam nuncupamus calorem, congeriem vaporum exhalationumquevel excitec cunc, vel cum anteexcicaca aftus coneinuec fuos, fi vel maxime ccelum nullis nubibus appareac obdu&um; unde mercurius haud a?gre, ( contra quam fieri amat in chermomecris,caloris & frigoris viribus prompcius ob» fequencibus,) craßioris aura? & magis magisque ingravefcentis pondere ceu vi&us propellirur aicius & quandoquead locaftacionishybernae altiflima ; atque fic Barometri apparenciarum infigniores pro modulo virium adfignaca: adplicuimuscaufte.. 8. Ex hifceuna liquere exirtimamus, quid de Thermometricis phamomenis fic ex parte fcnciendum; Aer enim fuperficiei V * excerius incumbens premerec qvidem aquam non folum, ad faftigium X, verum ad excimastubi partes, imo fi viciesfepciesquecalisfirtulagaude-, rec alcitudinemajori, reliqua fi forenc paria, nunc vero intus hofpicansaer &aquse fubcus ftagnancis cylindrus cum exter- ro, cap.ii app. noadaequilibrium cum finc redafti, uc nova accerterit interno vis fefe expandendj volx calencis applicacione, necefle ert uc äquale iftud aquam inter &externum aera libramentum db fpereac, liquorque mocui aeris calore fe dilacancis cedac obfecun»

33 *undctq;, quo ceflanre vcl rcrmtente priftina vertigia arquis pailibus remecitur aqua; quodvero minima ignis agitationc difpandt qucacaercjustcxiura fpirajis.conrorcaac flexilis,nobis praditfa, magnopcrc Ivadec, experimcnra firmant; nec alia eft caufa poltenoris tubi af parcntiaf;, aermfi quod bicinferiusexpanfus motu contrario protrudat liquores, cajorisqueaccrelcencisgradusafcendcndo defigriet; fcdex afcenfii veldelcenlubquorumin organis brifce, cucofemper non licet calorisvel frigoris au&ionem vel imminutionem colligere, fi jufta lance obfervata adbaromecri diverfas apparentias, fuermccxpenfa; non raroenim gravitati feu preffioni aeri«pravalenti caloris agitatio cederepoterir,ficque obortamutacioi» afcenfa vel delcenfu, redditur incerts. Huic malo uc medicina fierec, excogicarunc Philolophi thcrmomecra, poftinfutum liquorern, Fermeticeclaudenda; quaeinjuriae gravitacis aeris diverfa? adeo pefturbarc nequeant; fed ha* benc & ifta fuos na?vos, fi pratfertim fuerinc breviora, eo quod fubicaneas in calore & frigore vices fubortas fufficienter exhiberenonpo(tinr,led potenwt camenhoc vicioliberari cuboi iongiusculos efficiendo, cenfenterohaulto. (k) Simulque Thermometrae pharnomenis fufficianc haecce.. p Coronidisloco lcrupulosbinosfub leftioneexiguaehujusdiatribas cuiquam forte fubortos removere conabor, ac frior quidem efto, qui fub laqucarilus & tcttis) ut columnamaeream abrumpentibus, mercurii altitudofitaequalis cum externa (ub dio, ftanre fencentia noftra? Verum fic quod interventulaquearium intercipiatur aeris ad asthcra protcnfus cylindrus, modo per rimas & feneftras aeri quis pandatur meatus; eundemautem quodfortiacurinrromiflus aereffeßum hinc eft: quod a#risfubteftiscolumna, licet fit brevior,aeque camenmaneac comprcfla, defeßum incerrupti aeris cylindri D 2 fupplen- (k) Traft, Phyf- p, ** 4 v cap, XX IH,

34 fupplent«ce&orum mole fuperna, expanfionem, qualevior cvaderet, rctundendo; non fecus ac fi quis cumulo foeni vci lanse probe compreflo v. g.novem percicarum fpacium alcitudineasquanti interftracus, idem pondus fenlurus eflet,fi demptis ejusdemacervi cribus partibus, manentctamen foe ni vel lanae, ope incumbentis fornicis cujusdam aedificihrequali compreffione, quo fignili rera illuftrat Laudatus non femel Sturmius. Similemhuicelafti vimaeri incffe comperimur, proinde eadera de ipfo valeat fimilicudo, &lcrupulo huic excrudendo fubferviac. Pofttrior efte foteft^ quoyacio corpora> pracfertim animantium3gråvitatem non fentiant,imo penicuscanca vi urgente noncomprimantur? Ad idreponendum; quod licet tanta fuperne incumbac vis, ei tamen ad late«ra&inferne alise vires plane arquales refpondeant, unde talis, qui hic obijcitur efje&us, corpora vel maxime mollia, in tali aequilibrio utrinque confiftentia, nihil perturbare va jer, ac ne quidem in corporibusanimatis ad fenfum percipi poteric,pulmonum & thoracic aere,partes corporis ab exter^ nopreflas, lequaii nifu expandente, queraque carni, ut fiuidae materiacinterfufi fpiritus animales,juvant&promovent;imo materia feu aether ille fubtilis,qui Elafticaj facultatisipfefons cft,praelumptae huic violentiae valide renititur, adeo ut hinc nil doloris, qui exparcium jun&arum feparatione foletoriri, fenfibus furgere qneac, nec quicquam periculi corporibus quantumvis molhbus immineat, aere fic undiquaque asque potenti vi cun&a premente. Quibus difficulcatibus fublatis, non videmus quidpiam magnopere obflare, quo minus impulfumac pondera aeris denfati, concludamus diclorum Barometri Ph<enomenav veram ac folidam caufam effe, quod ipfum nobisab initiohujusmeletematispropofuiraus. demonftrandum. Sit D. S. G-