Mai Utarbeidd i samarbeid mellom av Asplan Viak og:

Transkript

1 Mai 26 Veksten og optimismen i næringslivet held fram Halvparten av bedriftsleiarane trur på auka omsetnad Kapasitetsgrensa er i ferd med å bli nådd Næringslivet treng over 7 fleire medarbeidarar Det er stor mangel på ingeniørar og fagarbeidarar Utarbeidd i samarbeid mellom av Asplan Viak og:

2 Innhald Forord: 26 blir eit rekordår 3 Oppsummering: Behovet for arbeidskraft aukar kraftig 4 Norsk økonomi: Høgkonjunkturen held fram i 26 6 Næringsstruktur 7 Arbeidsmarknaden: Sterk nedgang i arbeidsløysa 8 Spesialtema: Stor optimisme gav liten eksportvekst 1 Oppdaterte framtidsutsikter for 26 næring for næring 12 Datagrunnlag 15 Arbeidskraftbehov: Over 7 fleire sysselsette i Spesialtema: Fantastiske utsikter i nord 18 Regionale utviklingstrekk i Hordaland 2 Regionale utviklingstrekk i Sogn og Fjordane 23 Kjelder 27 Næringsbarometeret tek pulsen på næringslivet Næringsbarometeret gir status og framtidsutsikter for viktige næringar på Vestlandet. Det ligg ei større bedriftsundersøking til grunn for barometeret, som er utarbeidd i samarbeid mellom Asplan Viak og partnarane bak Næringsbarometeret. Publikasjonen blir utgitt to gonger i året. Vinterutgåva tek for seg næring for næring i større omfang. Vårutgåva har fokus på utviklinga i arbeidsmarknaden, regionale utviklingstrekk og aktuelle spesialtema mens det blir gitt ein meir kortfatta status for dei einskilde næringane. Vi tar i mot innspel til barometeret enten direkte til deltakarar i styringsgruppa eller gjennom under Bedrift Næringsbarometeret. Framsida: Kvitebjørn (frå 24) og Vigdis (frå 1997) bidreg begge til gode tider for olje- og gassverksemda. Biletet nedanfor er frå Kvitebjørn. Foto framsida og her: Statoil

3 Nina Broch Mathisen Halvor Flatland 26 blir eit rekordår Næringslivet på Vestlandet går så det susar. Bedriftene i Sogn og Fjordane og Hordaland er i stadig større grad prega av optimisme og ingenting tyder på at den positive utviklinga frå 25 vil flate ut. Mellom anna stor aktivitet i olje- og gassnæringa skaper ringverknader for leverandørindustrien i begge fylka. Denne utgåva av Næringsbarometeret stadfestar at veksten i dei to fylka held fram og at største utfordringa no er å få tak i nok arbeidskraft. Næringsbarometeret for Hordaland og Sogn og Fjordane er eit samarbeid mellom Innovasjon Norge, Aetat, NHO, Sparebanken Vest og fylkeskommunane i dei to fylka. Her tek vi pulsen på næringslivet og ser framover på kva som er i vente. Bedriftene i dei to fylka treng 7 fleire medarbeidarar i løpet av 26, og mange bedrifter melder om stillingar som ikkje er besett som følgje av rekrutteringsproblem. Vi har spurt 15 bedrifter om korleis dei ser på framtida. I begge fylka er optimismen stor innan industri, reiseliv og forretningsmessig tenesteyting. I Hordaland utmerkar også bedriftene innan havbruk, bygg og anlegg og varehandel seg med stor andel bedrifter som ventar vekst. I dette barometeret set vi òg fokus på potensialet for våre bedrifter i nordområda, og vi går nærare inn i eksportstatistikken for dei to fylka, som begge er solide eksportfylke. I regi av Innovasjon Norge pågår det tunge satsingar på internasjonalisering i begge fylka, og det ligg eit stort potensial for meir eksport innanfor tradisjonell vareproduksjon. Bedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane er allereie aktive i nordområda, men det er viktig at vi nyttar det handlingsrommet som finns både på norsk og russisk side. Dette "toget" vil vi vere med på. Næringslivet går veldig bra og lønsemda til verksemdene aukar. Det er då det er viktig at vi nyttar høvet til å tenkje nytt, tenkje innovativt og utvikle bedriftene vidare. Det er no vi kan legge eit endå betre grunnlag for vidare vekst og utvikling. Næringsbarometret skal vere med å sette dagsorden og skape debatt om utviklinga i dei to fylka våre, og gjennom dette fremje arbeidet med nødvendig omstilling og innovasjon i næringslivet. Partnarane bak Næringsbarometeret Aetat Hordaland Aetat Sogn og Fjordane Innovasjon Norge Hordaland Innovasjon Norge Sogn og Fjordane NHO Hordaland NHO Sogn og Fjordane Hordaland fylkeskommune Sogn og Fjordane fylkeskommune Sparebanken Vest Mai 26 Nina Broch Mathisen Direktør Innovasjon Norge Hordaland Halvor Flatland Direktør Innovasjon Norge Sogn og Fjordane 3

4 Oppsummering Behovet for arbeidskraft aukar kraftig Veksten i næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane held fram. Halvparten av bedriftsleiarane trur på auka omsetnad i 26. Kapasitetsgrensa er i ferd med å bli nådd. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret viser no at næringslivet i dei to fylka treng over 7 fleire medarbeidarar i 26. Men arbeidsmarknaden strammar seg til, og mange bedrifter har problem med å skaffe nok arbeidskraft. Det er stor mangel på ingeniørar og fagarbeidarar. Høgkonjunkturen held fram Norsk økonomi har hatt to svært gode år. Den internasjonale veksten, med USA og Kina i spissen, har ført til auka etterspurnad etter råvarer og dermed høgare prisar på norske eksportprodukt. Samtidig er importveksten frå mellom anna Kina og India og den auka arbeidsinnvandringa frå dei nye EØS-landa med på å redusere lønns- og prisveksten i fleire viktige sektorar. Den låge prisstiginga bidreg til å halde renta nede. Krona har derimot styrkt seg markant mot euroen den siste tida. Det skaper større utfordringar for den norske eksportindustrien. Bedrifter i % Hordaland Sogn og Fjordane Industri Energi Bygg og anlegg Fiskeflåte og fiskeindustri Havbruk Transport og komm. Hotell og restaurant Landbruk Varehandel Off. sektor og anna Bank, finans, eigedom, tenesteyting forretn. t. yt. Figur 1: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret nettodelen bedrifter som ventar auka sysselsetjing i 26 samanlikna med 25 (n = 1491). Ser svært lyst på framtida Næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane blir stadig meir prega av høgkonjunkturen. Ifølgje bedriftsundersøkinga som er gjord for Næringsbarometeret våren 26, er det ingen ting som tyder på at veksten er i ferd med å flate ut. Undersøkinga omfattar nesten 15 bedrifter og viser at optimismen er større enn for eitt år sidan. Aukar omsetnaden Halvparten av bedriftene i dei to fylka trur at omsetnaden kjem til å auke endå meir i 26. Dersom vi trekkjer frå dei som ventar nedgang, kjem vi til 4 prosent. God oljepris og eit rekordhøgt investeringsnivå på norsk sokkel sørgjer for svært mykje aktivitet i olje- og gassnæringa. Det skaper ringverknader for leverandørindustrien på Vestlandet. Den auka offshoreaktiviteten og dei gode tidene for internasjonal skipsfart fører til vekst for verftsindustrien. Det gjer at verkstadindustrien i begge fylka er ein av dei mest optimistiske næringane i bedriftsundersøkinga. Veksten fører òg til gode tider for engroshandelen, som leverer utstyr og materiell til industrien. Større aktivitet i næringslivet gir òg vekst i transportnæringa, hotell- og restaurantnæringa og den forretningsmessige tenesteytinga. 4 Samanlikna med våren 25 er det særleg innanfor hotell- og restaurantnæringa optimismen har auka. Nettodelen bedrifter som ventar auka omsetnad her, har gått opp frå 2 til 4 prosent. Også innanfor industri reknar ein med omsetnadsvekst i større grad enn tidlegare. Sterk nedgang i arbeidsløysa Sterk nedgang i arbeidsløysa og auka etterspurnad etter arbeidskraft gjer at fokuset på arbeidsmarknaden er flytt frå arbeidsløyse til rekruttering og rekrutteringsproblem. Med gjennomsnittleg 2,1 prosent av arbeidsstyrken registrert som heilt utan arbeid hittil i år, har Sogn og Fjordane den lågaste arbeidsløysa i landet. Hordaland ligg på landsgjennomsnittet med 3, prosent. I begge fylka har det vore nedgang i alle regionar og yrkesgrupper. Nedgangen har vore størst innanfor bygg og anlegg. Den positive utviklinga har slått særleg sterkt ut for den yngste aldersgruppa. Mange nyutdanna blir henta rett frå skulebenken til arbeidslivet. Stort arbeidskraftsbehov Arbeidskraftsbehovet i Hordaland og Sogn og Fjordane er stort og aukande. Det er omtrent like mange bedrifter som ventar bemanningsauke no som for eitt år sidan. Forskjellen er at dei som planlegg å tilsetje fleire, planlegg ein mykje høgare auke enn tidlegare. Samla reknar ein med at sysselsetjinga skal stige med tre prosent i Hordaland og 2,6 prosent i Sogn og Fjordane. Til saman blir det behov for rundt 6 fleire sysselsette i Hordaland og rundt 12 i Sogn og Fjordane. For Hordaland er det ei dobling i forhold til undersøkinga for eitt år sidan. For Sogn og Fjordane er det snakk om ei firedobling. I forhold til den førre undersøkinga (hausten 25) er det òg ei oppjustering, særleg i Sogn og Fjordane. Stillingstilgangen er rekordhøg i begge fylka. I Hordaland har det per 1. kvartal vore utlyst nær 1 stillingar, 54 prosent meir enn i same perioden i fjor. I Sogn og Fjordane var talet prosent høgare enn i fjor. Kvar kjem dei nye arbeidsplassane? I Hordaland er det i størst grad bedriftene i bergensregionen og Nordhordland som ventar fleire tilsette. Gode tider i typiske bynæringar som varehandel og forretningsmessig tenesteyting forklarer den venta veksten i

5 bergensregionen. Behovet for fleire medarbeidarar i industrien slår sterkt ut i Nordhordland og i region Vest. Oljeaktiviteten er ein sterk pådrivar for veksten i Hordaland. I Sogn og Fjordane ser det ut til at dei nye arbeidsplassane fordeler seg nokså jamt geografisk, med ein liten konsentrasjon i Indre Sunnfjord. Den størst veksten reknar ein med kjem innanfor transport og forretningsmessig tenesteyting. Mangel på arbeidskraft Mange bedrifter har store problem med å skaffe nok arbeidskraft. 15 prosent seier at dei har tomme stillingar som følgje av rekrutteringsvanskane. Størst er problema innanfor bygg og anlegg, mekanisk industri, transport og forretningsmessig tenesteyting. NÆRINGSLIVET I HORDALAND TRENG 6 FLEIRE SYSSELSETTE Bank, finans, eigedomsdrift og forretningsmessig tenesteyting Transport og komm. Hotell og restaurant Off. og privat tenesteyting Varehandel Energi Industri Bygg og anlegg Figur 2: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret arbeidskraftsbehovet i Hordaland (n = 918). NÆRINGSLIVET I SOGN OG FJORDANE TRENG 12 FLEIRE SYSSELSETTE Bank, finans, eigedomsdrift og forretningsmessig tenesteyting Industri Transport og kommunikasjon Bygg og anlegg Varehandel Hotell og restaurant Figur 3: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret arbeidskraftsbehovet i Sogn og Fjordane (n = 573). I Hordaland er det først og fremst ingeniørar innanfor olje, bergverk og metallurgi det er mangel på. Det er fleire hundre tomme ingeniørstillingar i fylket. I Sogn og Fjordane manglar industrien fagarbeidarar som røyrleggjarar, VVS-montørar og platearbeidarar. Endå betre lønnsemd 25 blei eit svært godt år for store delar av næringslivet. Kvar tredje bedrift i Hordaland og kvar fjerde i Sogn og Fjordane ventar betre lønnsemd i 26. Prosentdelen er omtrent på linje med fjoråret og viser at den positive utviklinga ikkje flatar ut, men held fram. I begge fylka er det venta størst resultatvekst innanfor industri, havbruk, reiseliv og forretningsmessig tenesteyting. I Hordaland er det dessutan store forventingar innanfor bygg og anlegg og varehandel. Investeringane aukar Sjølv om det er relativt få bedrifter som planlegg å investere meir i 26, er det mykje som tyder på at investeringane kjem til å auke likevel. Høg etterspurnad og inntening kombinert med framleis låg rente sørgjer for det. Signala frå Innovasjon Norge og Sparebanken Vest er dei same. Størst er investeringslysta i industri, energi og havbruk, viser bedriftsundersøkinga. I Sogn og Fjordane planlegg ein òg fleire store investeringar innanfor reiselivet. Samanlikna med fjoråret, har investeringslysta auka mest i industrien og reiselivet, særleg i Sogn og Fjordane. Hordaland eksportfylke nummer éin I 25 auka Hordaland forspranget til alle dei andre fylka når det gjeld eksportverdien av tradisjonelle varer. Forklaringa er meir eksport av raffinerte petroleumsprodukt frå Mongstad. Sogn og Fjordane har hatt ein meir moderat vekst i 25, men er framleis eksportfylke nummer ti. Ved årsskiftet var signala frå eksportbedriftene i dei to fylka klart meir optimistiske enn frå resten av næringslivet. Sterkare kronekurs, auka innanlandsk etterspurnad i kombinasjon med ein stadig strammare arbeidsmarknad kan føre til lågare eksportvekst enn venta i 26. Gode utsikter i nord Oljeeventyret i nord er i gang, med store moglegheiter. Vegen nordover ligg open for alle med erfaring frå olje og gass. Utbygginga utanfor Finnmark treng erfaringa, teknologien og kunnskapen som vi mellom anna finn på Vestlandet. Det er ein føresetnad at oljeaktiviteten skal skape positive ringverknader i dei tre nordlegaste fylka. Det er derfor viktig at leverandørindustrien i Hordaland og Sogn og Fjordane etablerer verksemder eller byggjer alliansar i nord. Positivt også i resten av landet I heile landet går arbeidsløysa ned, og presset i arbeidsmarknaden aukar. Ifølgje Norsk Industri blei det skapt 18 nye industriarbeidsplassar i 25, meir enn 6 fleire enn dei som gjekk tapt. Ei viktig drivkraft bak denne utviklinga er dei høge oljeinvesteringane, som slår særleg sterkt ut i Rogaland og Hordaland. Sidan Rogaland har størst innslag av oljerelatert næringsliv, er arbeidskraftetterspurnaden her endå høgare enn i Hordaland og Sogn og Fjordane. I Trøndelag er det venta ein lågare sysselsetjingsvekst enn i dei to fylka våre. Rekrutteringsproblema aukar i dei andre fylka òg. Mangelen på arbeidskraft, særleg ingeniørar, er blitt ei stadig større utfordring for næringslivet i mange fylke. Både i Hordaland og Rogaland er ingeniørmangelen svært stor. Underskotet på arbeidskraft i bygg- og anleggsnæringa går òg igjen i dei fleste fylka. Her kan vere mange løysingar. Næringslivet og styresmaktene må gå nye vegar for å skaffe den nødvendige arbeidskrafta. HOVUDFUNN Prosentdel bedrifter som ventar endringar: Hordaland Netto prosentdel Endring siste år Auka omsetnad 45 % Større prosentdel Fleire tilsette 35 % Uendra Betre lønnsemd 35 % Uendra Høgare investeringar 1 % Lågare prosentdel Sogn og Fjordane Netto prosentdel Endring siste år Auka omsetnad 4 % Større prosentdel Fleire tilsette 25 % Lågare prosentdel Betre lønnsemd 25 % Uendra Høgare investeringar 15 % Større prosentdel Bergensbedrifta ClampOn er verdsleiande på sandmåling i oljeproduksjon og har hatt ein formidabel vekst sidan oppstarten i Her viser Tonje Dahl frå ClampOn fram ClampOn subsea particle monitor montert på ei eining laga av FMC Kongsberg Subsea for Totals Otterprosjekt. Foto: ClampOn 5

6 Norsk økonomi Høgkonjunkturen held fram i 26 Det har vore to gode år for norsk økonomi, og det ser ut til at høgkonjunkturen held fram i 26. Aktiviteten i oljesektoren bidreg sterkt til den høge veksten i år. Arbeidsmarknaden går gjennom eit markant trendskifte. Arbeidsløysa har blitt vesentleg mindre dei siste månadene, og dei siste registrerte tala for sysselsetjingsveksten er på over 3 per år. Mange bransjar i privat og offentleg sektor opplever allereie mangel på arbeidskraft. Framleis positive utsikter i utlandet Dei gode internasjonale konjunkturane ser ut til å halde fram i 26. Aprilutgåva av Consensus Forecast viser at det er venta same sterke veksten i verdsøkonomien i 26 som i 25. Det er USA og veksande økonomiar som Kina og India som har vore dei sterkaste drivkreftene bak den internasjonale høgkonjunkturen dei siste åra. No viser òg japansk økonomi ei liknande utvikling, samtidig som den europeiske økonomien er i svak betring. % 3,5 3,25 3, 2,75 2,5 2,25 2, 1,75 1,5 1,25 1,, Inflasjonen i USA og EU kjem til å stige på grunn av den siste utviklinga i energiprisane. Dermed er utsiktene for andre halvdelen av 26 noko meir usikre. Likevel er pengepolitikken både i USA og EU i ferd med å stramme seg til. I USA har sentralbanken no heva renta på alle rentemøta sidan sommaren 24. Fleire reknar med at USA har nådd konjunkturtoppen, og at vi får ei moderat nedkjøling i 26 og 27. Dei auka energiprisane gjer det samtidig sannsynleg at perioden med rentehevingar går mot slutten. Trass i fleire år med låg vekst har den europeiske sentralbanken òg begynt tilstramminga i pengepolitikken. Styringsrenta ligg framleis to prosentpoeng lågare enn i USA. Denne rentedifferansen har bidrege til ei førebels svekking av euro mot dollar. Mindre rentedifferanse framover kjem isolert sett til å styrkje euroen mot dollaren og gi ulemper for det konkurranseutsette næringslivet på kontinentet.,5,25 Tyskland Storbritannia Euro-området USA Japan Sverige Figur 1: Årleg BNP-vekst og prognosar per mars 26. Kjelde: Consensus Forecast. AKU arbeidslause AKU Sysselsette Jan. 2 Jan. 3 Jan. 4 Jan. 5 Jan. 6 Figur 2: Vekst i sysselsetjinga og arbeidsløyse justert for sesong. Tal i heile tusen. Kjelde: SSB Hos nabolanda våre i Norden er den økonomiske veksten framleis sterk. Veksten i Sverige er venta å auke ytterlegare i 26, til over tre prosent. Gunstige effektar på norsk økonomi Norsk økonomi har vore gjennom to svært gode år. Den internasjonale veksten, med USA og Kina i spissen, har ført til auka 6 etterspurnad etter råvarer og dermed høgare prisar på norske eksportprodukt. Samtidig bidreg importveksten frå mellom anna Kina og India og større arbeidstilbod frå dei nye EØS-landa til at prisar og lønningar blir pressa nedover i fleire viktige sektorar. Den låge prisstiginga gir Noregs Bank rom for ei svært moderat pengepolitisk tilstramming. Renta må framleis haldast låg for å unngå ei styrkt krone, slik at prisstiginga skal nå det vedtekne inflasjonsmålet. Oljeprisen er venta å halde seg på eit svært høgt nivå i åra som kjem. Det gjer at fleire leite- og utvinningsprosjekt i den norske petroleumssektoren no er lønnsame. Det, saman med utbygginga av dei store land-

7 Visesentralbanksjef Jarle Bergo vitja Sogndal den 29. mars 26. På eit møte i regi av Sparebanken Vest peika han mellom anna på at oljen er viktig for norsk økonomi, men òg farleg. Han gir slike berg- og dalbane effektar. Faktisk er det tidvis plagsamt og gjer at det er svært freistande å bruke meir av pengane enn handlingsregelen tilseier. Her ser Bergo (til venstre) nærmare på utbygginga av utviklingsarealet Campus Fosshaugane saman med dagleg leiar Yngve Halleen (til høgre) og representantar for Sparebanken Vest og Holberg Forvaltning. Foto: Sparebanken Vest anlegga for ilandføring av gass, er grunnen til at petroleumsinvesteringane nådde rekordnivået på på 87,5 mrd. i 25. Førebelse overslag frå Statistisk sentralbyrå tyder på ytterlegare vekst i petroleumsinvesteringane i 26, til 93,5 mrd. Det er investeringar som gir store ringverknader til verdiskaping, nyinvesteringar og sysselsetjing i fastlandsøkonomien. Den andre viktige drivkrafta bak høgkonjunkturen er at både folk flest og kapitalmarknaden har tru på pengepolitikken til Noregs Bank. Dei siste to åra har etterspurnaden frå norske familiar auka med heile ni prosent. I 26 ventar ein at forbruket skal auke ytterlegare fire prosent. Prisstiginga på bustader gjer òg at mange fleire byggjeprosjekt er lønnsame, og igangsetjinga av nye bustader har nådd eit nivå som vi ikkje har sett sidan Finanspolitikken har vore relativt moderat dei siste åra, sjølv om bruken av petroleumsinntekter har vore noko høgare enn handlingsregelen gir rom for. Det gir viktige bidrag til å balansere den innanlandske etterspurnadsveksten. Dermed har sentralbanken fått rom til å føre ein rentepolitikk på linje med andre viktige land, med gunstige effektar på den norske kronekursen og optimismen i det konkurranseutsette næringslivet. Svært kraftig vekst i sysselsetjinga Sysselsetjinga stig no kraftig etter ein svært moderat vekst fram til november 25. Statistisk sentralbyrå reknar med at auken frå oktober til januar er på heile 33 personar. Arbeidsløysa har i same perioden minka med 13 personar og var i januar nede på 3,9 prosent. I fleire næringssektorar er tilbodet på kompetent arbeidskraft no svært avgrensa, og det er ingenting som tyder på at det blir mindre etterspurnad etter arbeidskraft i 26. Aktiviteten i byggje- og anleggsbransjen har lenge vore høg og kjem truleg til å auke meir i sommarhalvåret når utbyggingane av Ormen Lange og Snøhvit går inn i siste fasen. Andre sektorar, som IKTnæringane og leverandørindustrien til petroleumssektoren, merkar òg at arbeidsmarknaden har nådd kapasitetsgrensa. Sysselsetjingsvekst og arbeidsløyse Trass i tilstramminga i arbeidsmarknaden er det framleis få teikn til at lønnsveksten i privat sektor skal stige. Lønnsveksten for alle gruppene sett under eitt var i fjor på 3,25 prosent, og resultata frå avtalane som er gjorde i vår, tyder på at lønnsveksten blir moderat i 26 òg. Auka global konkurranse og større arbeidstilbod frå nye EU-land er viktige årsaker til at lønnsveksten held seg låg, sjølv om det er sterk vekst i norsk økonomi. NÆRINGSSTRUKTUR Sysselsette per januar 25 - i prosent fordelt på næringar. Gradvis auke av rentene Krona har den siste tida styrkt seg markant mot euroen. Det skaper større utfordringar for store delar av den norske eksportindustrien. Partane i lønnsoppgjeret har så langt levert resultat som er meir moderate enn det Noregs Bank har lagt til grunn i inflasjonsrapporten. Regjeringa ønskjer òg å medverke til ei konkurransedyktig norsk krone gjennom restriktiv bruk av oljepengar. Kroneutviklinga den siste tida har gjort det mindre truleg med ein sterk auke i renta. Utsiktene til låg lønnsvekst og prisnedgang på importvarer gjer at sentralbanken held fast på ei gradvis tilstramming av pengepolitikken. Artikkelen er utarbeidd for Næringsbarometeret av NHO, april 26. Hordaland Sogn og Fjordane Nasjonalt Primærnæringane 2 % 8 % 4 % Olje- og gassutvinning 3 % 1 % 1 % Industri og bergverksdrift 13 % 16 % 12 % Kraft- og vassforsyning 1 % 1 % 1 % Bygg og anlegg 7 % 7 % 7 % Varehandel, hotell- og restaurant 17 % 16 % 19 % Transport og kommunikasjon 7 % 7 % 7 % Finansielle tenester 2 % 1 % 2 % Forr. tenesteyting, eigedomsdrift 1 % 5 % 1 % Off. verksemd og anna pers. tenesteyting 38 % 38 % 38 % Sum 1 % 1 % 1 % Sysselsatte Kjelde: SSB. 7

8 Sterk nedgang i arbeidsløysa Arbeidsmarknaden Det er stor nedgang i arbeidsløysa i både Hordaland og Sogn og Fjordane. Utviklinga slår aller mest positivt ut for ungdom. Stillingstilgangen aukar og arbeidsløysa går ned i alle yrkesgrupper, mest innanfor bygg og anlegg. Men den strammare arbeidsmarknaden gir rekrutteringsvanskar, særleg innan industri og bygg og anlegg. Nedgang i arbeidsløysa i alle regionar og alle yrkesgrupper Sterk nedgang i arbeidsløysa og framleis auke i etterspurnaden etter arbeidskraft gjer at fokuset i arbeidsmarknaden går frå arbeidsløyse til rekruttering og rekrutteringsproblem. Aukande bruk av utanlandsk arbeidskraft og vekstmoglegheiter som ikkje blir realiserte, er ein del av dette biletet. Ved utgangen av april var 6337 personar heilt utan arbeid i Hordaland (2,7 prosent av arbeidsstyrken), ein reduksjon på 24 prosent frå april 25. I Sogn og Fjordane var det 1173 heilt ledige (2,2 prosent av arbeidsstyrken), ein reduksjon på 22 prosent frå april 25. I første tertial 26 gjekk talet på heilt ledige i Sogn og Fjordane ned med 3 prosent samanlikna med første tertial 25. Hordaland hadde ein reduksjon på 2 prosent i same perioden. Når vi tek med personar på arbeidsmarknadstiltak, blir det ingen forskjell mellom fylka. Begge fylke hadde ein reduksjon på 25 prosent. I begge fylka er det ei eintydig positiv utvikling med nedgang i arbeidsløysa i alle regionar og i alle yrkesgrupper. Strammare arbeidsmarknad gir auka rekrutteringsproblem Med gjennomsnittleg 2,1 prosent av arbeidsstyrken registrert som heilt utan arbeid hittil i år, har Sogn og Fjordane den lågaste arbeidsløysa i landet. Hordaland ligg på landsgjennomsnittet med 3, prosent (figur 1). Aetat reknar med at ein framleis sterk etterspurnad etter arbeidskraft fører til ytterlegare reduksjon i arbeidsløysa utover i 26. Ein strammare arbeidsmarknad gjer at stadig fleire verksemder, særleg innanfor industri og bygg og anlegg, slit med å finne kvalifisert arbeidskraft. Arbeidsløysa mest redusert i bygg og anlegg I både Hordaland og Sogn og Fjordane er det nedgang i arbeidsløysa i alle yrkesgrupper. I Hordaland er nedgangen særleg sterk i bygg og anlegg, industri og kontorarbeid (figur 2). I Sogn og Fjordane er det mange yrkesgrupper som har ein nedgang på meir enn 3 prosent. Her òg er nedgangen sterkast i bygg og anlegg. Størst regionale forskjellar i Hordaland I Hordaland er det Hardanger/Vossregionen og Sunnhordland som har hatt den største nedgangen i arbeidsløysa i første tertial. I Sunnhordland skuldast mykje av nedgangen betre tider i verkstadindustrien. I Hardanger/Voss-regionen er årsakene meir samansette, mellom anna prosessindustrien går bra. Nordhordland og region Vest har hatt minst nedgang i arbeidsløysa. Desse regionane har hatt relativt stor nedgang tidlegare. I Sogn og Fjordane har forskjellane mellom regionane blitt mindre. Her er det ytre Sogn og Sunnfjord som har størst nedgang, medan indre Sogn har minst nedgang. Forskjellane kan skuldast både at næringsstrukturen er ulik (betre tider for verkstadindustrien i kystkommunane) og at indre Sogn hadde svært låg arbeidsløyse frå før. % 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5 Tiltaksdeltakarar Heilt ledige Figur 1: Arbeidsledige og deltakarar på arbeidsmarknadstiltak i fylka i prosent av arbeidsstyrken. Gjennomsnitt første tertial 26. Kjelde: Aetat. 8 Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Mest positiv utvikling for ungdom I begge fylka er det ungdom som har hatt størst nedgang i arbeidsløysa. Alders- Sør- Trøndelag Nord- Trøndelag Nordland Troms Finnmark Landet Hordaland Bergen -19 % Hardanger/Midthordland og Voss -27 % Nordhordland -14 % Sunnhordland -3 % Region Vest -14 % Sogn og Fjordane Nordfjord -27 % Indre Sunnfjord -33 % Ytre Sunnfjord -34 % Ytre Sogn -36 % Indre Sogn -25 % Tabell 1: Prosentvis endring i arbeidsløysa etter region frå 1. kvartal 25 til 1. kvartal 26.

9 Hordaland Sogn og Fjordane Hordaland Sogn og Fjordane Leiarar Ingeniør- og ikt-fag Undervisning Akademiske yrke Helse, pleie og omsorg Barne- og ungdomsarbeid Meklarar og konsulentar Kontorarbeid Butikk- og salsarbeid Jordbruk/skogbruk/fiske Bygg/anlegg Industriarbeid Reiseliv og transport Serviceyrke og anna arbeid Leiarar Ingeniør- og ikt-fag Undervisning Akademiske yrke Helse, pleie og omsorg Barne- og ungdomsarbeid Meklarar og konsulentar Kontorarbeid Butikk- og salsarbeid Jordbruk/skogbruk/fiske Bygg/anlegg Industriarbeid Reiseliv og transport Serviceyrke og anna arbeid Figur 2: Prosentvis endring i talet på heilt ledige frå første tertial 25 til første tertial 26 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: Aetat Figur 3: Prosentvis endring i stillingstilgang frå første tertial 25 til første tertial 26 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: Aetat. Hordaland Sogn og Fjordane Hordaland Sogn og Fjordane Leiarar Ingeniør- og ikt-fag Undervisning Akademiske yrke Helse, pleie og omsorg Barne- og ungdomsarbeid Meklarar og konsulentar Kontorarbeid Butikk- og salsarbeid Jordbruk/skogbruk/fiske Bygg/anlegg Industriarbeid Reiseliv og transport Serviceyrke og anna arbeid Leiarar Ingeniør- og ikt-fag Undervisning Akademiske yrke Helse, pleie og omsorg Barne- og ungdomsarbeid Meklarar og konsulentar Kontorarbeid Butikk- og salsarbeid Jordbruk/skogbruk/fiske Bygg/anlegg Industriarbeid Reiseliv og transport Serviceyrke og anna arbeid Figur 4: Hordaland: Heilt ledige per stilling første tertial 25 og første tertial 26 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: Aetat Figur 5: Sogn og Fjordane: Heilt ledige per stilling første tertial 25 og første tertial 26 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: Aetat. gruppa 2 til 24 år har hatt ein reduksjon på 39 prosent i Sogn og Fjordane og 28 prosent i Hordaland. Også aldersgruppa 25 til 29 år har hatt ei svært positiv utvikling, med ein nedgang på 32 prosent i Sogn og Fjordane og 25 prosent i Hordaland. I aldersgruppa under 2 år har reduksjonen vore på 22 prosent i begge fylke, men i denne gruppa var det svært få ledige frå før. Størst nedgang i arbeidsløysa blant menn Kvinner har lenge lege litt etter menn i den positive utviklinga på arbeidsmarknaden. Dette skuldast at nedgangen i arbeidsløysa har vore størst i typiske mannsyrke i industri, bygg og anlegg, medan arbeidsløysa har auka i typiske kvinneyrke i offentleg sektor. Den negative trenden for kvinner har no snudd, men framleis er det menn som har størst nedgang i arbeidsløysa. I første tertial 26 har Hordaland ein reduksjon i arbeidsløysa blant menn på 25 prosent, mens det for kvinner er ein reduksjon på 16 prosent. I Sogn og Fjordane er forskjellen større. Her har mennene hatt ein nedgang på heile 38 prosent, mens kvinnene har hatt ein reduksjon på 2 prosent. Stor auke i stillingstilgangen mest i Hordaland Aetat sin statistikk over stillingstilgangen, som omfattar alle stillingar som er lyst ut offentleg, viser stor auke. I perioden frå første tertial 25 til første tertial 26 har Hordaland hatt ein auke i stillingstilgangen på heile 54 prosent, og Sogn og Fjordane har hatt ein auke på 19 prosent. I begge fylka er det ein auke innanfor dei fleste stillingskategoriar. I Hordaland er auken i stillingstilgangen størst innanfor industriarbeid og ingeniørog IKT-fag (figur 3). Andre grupper som har stor auke, er meklarar og konsulentar, kontorarbeid og akademiske yrke. I Sogn og Fjordane er auken i stillingstilgangen størst innanfor barne- og ungdomsarbeid, kontorarbeid og ingeniør- og IKT-fag. Innanfor bygg og anlegg viser tala ein nedgang på 18 prosent. Forklaringa er truleg at verksemdene nyttar andre rekrutteringskanalar enn dei tradisjonelle som vi har statistikk over. Færre ledige per stilling Figur 4 og 5 viser forholdet mellom heilt ledige arbeidssøkjarar og ledige stillingar. Figurane viser at det i begge fylka er få ledige per stilling i dei fleste yrkesgrupper, men færrast i Sogn og Fjordane. Her er det mindre enn éin ledig per stilling innanfor helse, pleie og omsorg, undervisning og bygg og anlegg. Berre innanfor jordbruk, skogbruk og fiske er det relativt mange ledige per stilling i begge fylke. Det er òg den einaste yrkesgruppa der det har blitt fleire ledige per stilling i perioden frå første kvartal 25 til første kvartal 26. Dette er eit uttrykk for at det har blitt vanskelegare å rekruttere til ledige stillingar. Artikkelen er utarbeidd for Næringsbarometeret av Aetat, mai 26. 9

10 Mongstad-anlegget bidreg åleine med 6 % av eksportinntektene frå Hordaland. Det gjer sitt til at fylket framleis er på eksporttoppen. Foto: Bergens Tidende Stor optimisme gav liten eksportvekst Hordaland er framleis det største eksportfylket i landet når det gjeld tradisjonelle varer, med olje og fisk som sikre eksportvinnarar også i 25. Men resten av eksportindustrien innfridde ikkje. Den aukande optimismen dei siste åra har ikkje resultert i rekordeksport for det store fleirtalet av vareproduserande verksemder i Hordaland og Sogn og Fjordane. Gjennom fleire utgåver av Næringsbarometeret har vi sett korleis optimismen i næringslivet har blitt større og større. Ikkje minst gjeld det eksportindustrien. Vi har sett at dei optimistiske signala frå eksportbedriftene til dels har vore endå sterkare enn frå resten av næringslivet. Kva skjedde med bedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane i 25? Har dei utnytta dei gode marknadsutsiktene og optimismen til auka eksport? Både oljesektoren og skipsindustrien har særs høg aktivitet på verdsbasis, og det same gjeld sjømatsektoren. Tradisjonelle varer: Hordaland framleis eksportfylke nummer éin Hordaland har auka forspranget i 25 til alle dei andre fylka når det gjeld eksportverdien av tradisjonelle varer. I Sogn og Fjordane har det vore ein meir moderat auke i 25, men dei held stillinga som eksportfylke nummer ti. Tradisjonelle varer omfattar brenselstoff, råvarer, fisk, andre matvarer, drikkevarer, tobakk og bearbeidde varer. Statoil Mongstad fører Hordaland til topps Hovudgruppa brenselstoff er nesten berre raffinerte petroleumsprodukt. Denne posten er svært stor, og han er aukande i Hordaland på grunn av Statoil Mongstadraffineriet, som åleine syter for at eksportverdien av brenselstoff aukar meir enn nokon gong. Eksporten frå Mongstad utgjer nær 6 prosent av den samla eksportverdien av tradisjonelle varer frå Hordaland. Figur 2 og 3 viser eksportverdien fordelt på hovudgrupper for Hordaland og Sogn og Fjordane. Høgare prisar gir meir fiskeeksport Begge fylka har auka eksportverdien av fisk. Prisauken på laks og aure har vore i overkant av 2 prosent i 25. Det vil seie at auken i fiskeeksporten i volum likevel har vore heller moderat for begge fylka. Bearbeidde varer: Sogn og Fjordane er eksportfylke nummer to Dersom vi ser på eksporten av bearbeidde varer i høve til folketal, er Sogn og Fjordane det nest største eksportfylket, berre slått av Vest-Agder. Eksportverdien frå Sogn og Fjordane er 68 kroner per innbyggjar. Hordaland har 29 1 kroner per innbyggjar, medan landet under eitt har 34 8 kroner. Vest-Agder har 139 kroner per innbyggjar. Gruppa bearbeidde varer gjeld alle produserte vareslag (inkludert skip) unnateke brenselstoff, råvarer, fisk og andre matvarer. FYLKESFORDELT EKSPORT - TRADISJONELLE VARER Hordaland Rogaland Vest-Agder Møre og Romsdal Vestfold Buskerud Østfold Telemark Nordland Sogn og Fjordane Oslo Akershus Sør-Trøndelag Oppland Nord-Trøndelag Hedmark Aust-Agder Troms Finnmark NOK mrd Figur 1: Fylkesoversikt. Kjelde: SSB. Hordaland er til vanleg eit tiprosentsfylke av alle landstotalar, men for bearbeidde varer på landsbasis er det ikkje slik. Her har Hordaland 8 prosent, medan Sogn og Fjordane har 4,5 prosent. 1

11 Spesialtema: Eksport TRADISJONELLE VARER HORDALAND Eksport i mrd. kroner Figur 2: Hovudgrupper tradisjonelle varer Hordaland. Kjelde: SSB. TRADISJONELLE VARER SOGN OG FJORDANE Eksport i mrd. kroner ,5 7, 6,5 6, 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5 Brenselstoff Fisk Bearb. varer Anna Brenselstoff Fisk Bearb. varer Anna Figur 3: Hovudgrupper tradisjonelle varer Sogn og Fjordane. Kjelde: SSB. For bearbeidde varer var auken frå 24 til 25 på 3,7 prosent i Hordaland og 4 prosent i Sogn og Fjordane. På landsbasis var auken 4,9 prosent. Nabofylket vårt i nord, Møre og Romsdal, hadde ein auke på heile 11,6 prosent. Sogn og Fjordane er fylke nummer åtte når det gjeld eksportvekst av bearbeidde produkt, mens Hordaland er på niandeplass. Rekordoptimisme, men ikkje eksportrekord For første gong presenterer vi ein fylkesfordelt statistikk for gruppa bearbeidde varer. Figur 4 og 5 viser utviklinga i eksportverdi for dei viktigaste varegruppene og viser såleis eksportutviklinga for produksjonsverksemdene i dei to fylka. I figur 5 for Sogn og Fjordane er ikkje varegruppa metall (aluminium m.m.) med. Denne gruppa representerte 6 milliardar kroner i 25 av totalt 7,3 milliardar kroner samla for bearbeidde varer og får ikkje plass i figuren. BEARBEIDDE VARER HORDALAND Eksportverdi i mrd. kroner 3,9 3,6 3,3 3, 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1,2,9,6,3 Industrimask., utstyr Annan maskinind. Vitsk. og tekn. instr. Metall, unnat. jern og stål Jern og stål Telekomapp., utstyr Andre transportmidlar Figur 4: Bearbeidde varer Hordaland. Kjelde: SSB. BEARBEIDDE VARER SOGN OG FJORDANE Eksportverdi i mrd. kroner 1,4 1,3 1,2 1,1 1,,9,8,7,6,5,4,3,2,1 Køyretøy for veg Jern og stål Industrimask., utstyr Annan maskinindustri Andre transportmidlar Figur 5: Bearbeidde varer Sogn og Fjordane. Metall er ikkje med. Kjelde: SSB. Vi kan slå fast at rekordoptimismen på langt nær har resultert i rekordeksport for det store fleirtalet av dei vareproduserande verksemdene i Hordaland og Sogn og Fjordane så langt. Hordaland: kraftig nedgang i bygging av skip for eksport Gruppa bearbeidde varer i Hordaland viser sterk reduksjon i bygging av skip for eksport og kraftig auke for telekom og metall, medan dei andre gruppene har hatt ein heller svak vekst. Skip dominerer innanfor varegruppa andre transportmidlar. Eksportverdien har gått ned frå 3,7 milliardar kroner i 1999 til 476 millionar kroner i 25. Den kraftige nedgangen bidreg sterkt til den låge eksportveksten for Hordaland. Artikkelen held fram på side 26. Konsernleiar i Lerøy Seafood Group, Ole-Eirik Lerøy. Eksporterte 7 millionar middagar Menneske i 58 land åt 14 millionar kilo Lerøy-eksportert sjømat i 25. Det gjer Hallvard Lerøy AS til den største fiskeeksportøren i landet. I mars mottok Ole-Eirik Lerøy Hordaland Eksportpris for 26 på vegne av Lerøy Seafood Group. Kva har gjort Lerøy Seafood Group til ein så stor fiskeeksportør? Noreg har gode naturforhold for akvakulturproduksjon. Vi har mange lokalsamfunn og god infrastruktur langs kysten, noko som er unikt. Det gjer Noreg til eit godt land å drive fram fiskenæringa i, og det gir eit godt utgangspunkt for eksport. Lerøy peiker òg på den nære relasjonen til produsentane langs kysten og den sentrale plasseringa i Bergen. Her er det mykje kvalifisert arbeidskraft og mange å velje mellom når nye folk skal tilsetjast. Marknadstilpassing I dag eksporterar vi fersk fisk direkte til restaurantar, matvarekjeder og store ferdigvareprodusentar med svært høge krav til presisjon. Vi satsar på mattryggleik og kvalitet; dette har alltid vore sentralt dersom ein skal overleve på denne marknaden. Når vi eksporterer til så mange land, må vi heile tida vere på vakt. Det er alltid spenningar i marknadene, seier Ole-Eirik Lerøy. 11

12 Troll A er ein kjempe i norsk gassproduksjon. Med reservar for 7 år kjem feltet til å vere viktig for norsk økonomi i svært lang tid. Foto: Statoil Veksten held fram i 26 Næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane er i stadig større grad prega av optimisme. Det er ingenting som tyder på at veksten er i ferd med å flate ut. Det viser den siste bedriftsundersøkinga som er gjord for Næringsbarometeret våren 26. Optimismen er stor i dei fleste næringane. Energi: Full gass på norsk sokkel Investeringsnivået på norsk sokkel ser i 26 ut til å komme opp i rekordhøge 93,5 milliardar kroner nesten 5 milliardar høgare enn toppåret 25. Årsaka er den høge oljeprisen og gjenopninga av Barentshavet. Spesielt er investeringar som gjeld feltutbygging og leiteverksemd, venta å auke. HOVUDFUNN Omsetnad: I begge fylka er optimismen stor innanfor industri, reiseliv og forretningsmessig tenesteyting. I Hordaland er det dessutan mange bedrifter innanfor havbruk, bygg og anlegg og varehandel som ventar vekst. Lønnsemd: Størst tru på auka lønnsemd er det i industri, havbruk, reiseliv og forretningsmessig tenesteyting. I Hordaland er det òg mange innanfor bygg og anlegg og varehandel som ventar betre resultat i 26. Investeringar: I begge fylka er investeringslysta størst i havbruksnæringa. I Hordaland er det òg mange bedrifter innanfor industri, energi og varehandel som planlegg auka investeringar. I Sogn og Fjordane er prosentdelen størst i industri og reiseliv. 12 Det oljerelaterte næringslivet på Vestlandet, som står særleg sterkt innanfor vedlikehald og modifikasjonar, kan sjå framtida lyst i møte. Investeringane som gjeld vedlikehald og ombyggingar på norsk sokkel, er i år venta å komme opp i nesten 4 milliardar kroner. Trenden er at desse investeringane aukar, slik at dei etter kvart utgjer hovudtyngda av aktiviteten på norsk sokkel. Regjeringsforslaget til forvaltingsplan for nordområda opnar for oljeutvinning i felt som ligg inntil felta Goliat og Snøhvit. Næringa er svært nøgd med at omgrepet petroleumsfrie soner ikkje er brukt i meldinga. Det er store forventingar til oljeaktiviteten i nord. At industrien utanfor kysten i nord skaper ringverknader også på land, er ein føresetnad for ei vidare vellykka utvikling av olje- og gassindustrien i nord. For leverandørindustrien i Hordaland og Sogn og Fjordane er dette ei utfordring. Det er ikkje godt nok at desse bedriftene sender ferdig fabrikkert utstyr nordover. Statoil seier følgjande: Leverandørindustrien må gjere samarbeidsavtalar med bedrifter i nord eller etablere eigne dotterselskap og slik skape positive verknader i dei tre nordlegaste fylka. Marknadsutsiktene i petroleumsnæringa er svært gode. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret viser at dei fleste bedriftene ventar at omsetnaden, driftsresultatet og talet på tilsette skal auke i år. Innanfor kraft- og vassforsyning er det venta ein meir stabil situasjon. Industri: Full kapasitetsutnytting Industrien har ei svært god utvikling. Resultata frå den siste bedriftsundersøkinga stadfester at veksten kjem til å halde fram i 26. Rekordhøg investeringsaktivitet på norsk sokkel, gode tider i norsk og internasjonal skipsfart, høg byggjeaktivitet, lågt rentenivå og høg økonomisk vekst er forklaringa. Over halvparten av dei 36 industribedriftene som har svart på undersøkinga, budsjetterer med auka omsetnad i år. Optimismen er høg i alle delar av industrien og like stor i begge fylka. Dei oljerelaterte bedriftene ventar noko større vekst enn resten av industrien, og det slår sterkast ut i verkstadindustrien. Kapasitetsutnyttinga i industrien er no så høg at større produksjon vil gi seg utslag i fleire tilsette og auka investeringar. Den siste undersøkinga skil seg frå dei tidlegare ved at prognosane for sysselsetjingsveksten er oppjusterte. Rundt 4 prosent av industribedriftene planlegg å tilsetje fleire i år.

13 Oppdaterte framtidsutsikter for 26 Resultata tyder òg på at lønnsemda i industrien kjem til å gå opp i 26. Forventingane er oppjusterte i forhold til undersøkinga i fjor. Høg etterspurnad, låg rente og gode resultat gjer at industrien no i større grad investerer i maskiner og utstyr. Rundt 3 prosent av bedriftene planlegg å investere meir i 26. Det er fleire enn for eitt år sidan. Det er flest innanfor verkstadindustrien som vil investere meir. Årsaka er truleg at det etter fleire år med låge investeringar er behov for fornying. I tillegg er det behov for meir kapasitet. Bygg og anlegg: Veksten blir avgrensa på grunn av mangel på arbeidskraft Bygg- og anleggsnæringa har hatt ein sterk vekst dei siste par åra. Låg rente, gode tider for næringslivet og minkande arbeidsløyse gjer at byggjeaktiviteten er rekordhøg innanfor både bustad og næring. Mange planlagde infrastrukturprosjekt fører òg til sterkt press i anleggsmarknaden. Veksten kjem til å halde fram i 26. Bedriftsundersøkinga tyder likevel på at veksten er avgrensa av tilgangen på arbeidskraft. Det er nok rekrutteringsproblema som gjer at bedriftene i begge fylka har halvert prognosane for sysselsetjingsvekst i 26. Nær 4 prosent av bedriftene budsjetterer med auka lønnsemd i 26. Resten reknar med eit driftsresultat på linje med fjoråret. Næringa ventar stabile investeringar. Fiskeflåten og fiskeindustrien: Forsiktig vekst i fiskeindustrien I fiskerinæringa har råvareprisane utvikla seg positivt, mens utgiftene har auka på grunn av dei høge drivstoffkostnadene. Signala frå fiskeindustrien i begge fylka er relativt positive. Nesten halvparten av dei 22 bedriftene som har svart på undersøkinga, ventar omsetnadsauke i 26. Dei ventar ein svak vekst i lønnsemda. Men utvalet innanfor fiskeri er relativt lite. Havbruk: Framleis høg etterspurnad etter norsk laks Havbruksnæringa er prega av optimisme. Næringa er inne i ei omstrukturering som resulterer i færre og større einingar. Det fører òg til at næringa får tilført kapital. Landbruk: Størst reduksjon i driftsresultatet Landbruket ventar ein relativt stabil omsetnad i 26, men det er urovekkjande at nær 4 prosent av bøndene som har svart, ventar ein reduksjon i driftsresultatet. Det er i tråd med resultata frå det førre Næringsbarometeret, og her skil landbruket seg klart frå resten av næringslivet. Undersøkinga omfattar eit relativt lite utval i primærnæringane, og resultata må derfor tolkast med varsemd. Skipsfart: Høg etterspurnad innanfor offshore Dei siste åra har vore svært gunstige for den internasjonale skipsfarten. Ratane har vore høge og utnyttingsgraden god. Den store etterspurnaden kombinert med god lønnsemd over fleire år har resultert i høg investeringsaktivitet. Det er svært mange skip i bestilling, og verftskapasiteten på verdsbasis er sprengd. Vi har ikkje sett noko tilsvarande på 3 år. Tilbodet av både tank- og bulktonnasje kjem til å auke med 5 6 prosent dei neste to til tre åra, det er meir enn den venta etter- Bedrifter i % Kvar tredje BA-bedrift i begge fylka rapporterer at dei ikkje klarer å få tak i den arbeidskrafta dei treng. Dersom alle planlagde prosjekt skal gjennomførast, må tilgangen på arbeidskraft bli betre Hordaland Sogn og Fjordane Industri Energi Bygg og anlegg Fiskeflåte og fiskeindustri Havbruk Alle dei 22 havbruksbedriftene som har svart på undersøkinga, ventar at den gode marknadssituasjonen kjem til å halde fram eller bli betre i 26. Ei positiv prisutvikling saman med større volum gjer at halvparten av bedriftene ventar auka omsetnad i år. Fleirtalet trur at det kjem til å slå ut i høgare lønnsemd. Transport og komm. Hotell og restaurant Landbruk Varehandel Privat personleg tenesteyting Bank, finans, eigedom, forretn. t.yt. Figur 1: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret nettodelen bedrifter som ventar auka omsetnad i 26 samanlikna med 25 (n = 1491). Personalsjef Bente Nesse, Havyard Leivik Havyard Leirvik treng fagarbeidarar og ingeniørar Med ein ordrereserve på opp mot to milliardar kroner har verftet Havyard Leirvik i Sogn stort behov for fleire medarbeidarar. Ifølgje personalsjef Bente Nesse er planen å auke den faste bemanninga med 2 3 personar. Vi må byggje opp heile organisasjonen, men er først og fremst på jakt etter fagarbeidarar og ingeniørar. Det er ikkje lett å få tak i nok norske fagfolk, særleg ikkje når vi ligg litt usentralt til. Vi må derfor setje ut delar av oppdraget til underleverandørar. I periodar har vi 5 6 personar med ulike logoar på kjeledressen som jobbar inne på området vårt. Den faste bemanninga er på rundt 18 personar. Vi kjem til å ha høg aktivitet utover i 28, avsluttar Nesse. 13

14 Oppdaterte framtidsutsikter for 26 spurnadsauken. Fleire nye skip på marknaden har den siste tida ført til fallande ratar innanfor både tank- og bulksegmentet. Det er venta at ratane kjem til å halde seg på eit lågare nivå framover Hordaland Sogn og Fjordane Innanfor offshoresegmentet er situasjonen ein heilt annan. På grunn av den høge oljeprisen er aktiviteten rekordstor. Reiarlaga leiter etter kapasitet innanfor både riggar og supplyfartøy. Manglande verftskapasitet bidreg til å halde tilbodet nede. Det tek tre til fire år frå eit fartøy er bestilt, til det blir levert. Dersom den høge oljeprisen held seg, kjem dei høge ratane innanfor offshoresegmentet til å vare ved. Bedrifter i % Industri Energi Bygg og anlegg Fiskeflåte og fiskeindustri Havbruk Transport og komm. Hotell og restaurant Landbruk Varehandel Privat personleg tenesteyting Figur 2: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret nettodelen bedrifter som ventar auka driftsresultat i 26 samanlikna med 25 (n = 1491). Bank, finans, eigedom, forretn. t.yt. Transport og kommunikasjon: Meir etterspurnad meir konkurranse Innanfor transport og kommunikasjon er det i stor grad venta ein stabil marknadssituasjon i 26. Den høge aktiviteten i næringslivet gir større transportvolum. Samtidig rapporterer fleire at nye aktørar kjem inn på marknaden, og at konkurransen veks. Den høge oljeprisen fører òg til høgare drivstoffutgifter. Resultata frå bedriftsundersøkinga tyder på at større transportvolum blir utlikna av auka kostnader. Dei fleste ventar stabil lønnsemd samanlikna med fjoråret. Bedrifter i % Hordaland Sogn og Fjordane Industri Energi Bygg og anlegg Fiskeflåte og fiskeindustri Havbruk Transport og komm. Hotell og restaurant Landbruk Varehandel Privat personleg tenesteyting Figur 3: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret nettodelen bedrifter som ventar auka investeringar i 26 samanlikna med 25 (n = 1491). Bank, finans, eigedom, forretn. t.yt. Fleire av transportørane har planar om å investere i nytt materiell. Denne tendensen er størst i Sogn og Fjordane. Her planlegg nesten 3 prosent av bedriftene auka investeringar. Reiseliv: Hotell og restaurant: God start på 26 Overnattingsbedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane har hatt ein god start på 26. I begge fylka auka talet på overnattingar i januar og februar meir enn elles i landet. Auken var på sju prosent i Hordaland og 17 prosent i Sogn og Fjordane, mens han i landet totalt var på tre prosent. Hotell og restaurant er den næringa i undersøkinga som i størst grad ventar auka lønnsemd i 26. Det er utlendingane som står for den største auken i begge fylka. Utnyttinga av sengekapasiteten har vist ei tilsvarande positiv utvikling. Det tyder på at reiselivsatsinga i regionen no begynner å gi resultat. Desse resultata er særleg gledelege sidan Hordaland og Sogn og Fjordane i 25 hadde ei svakare utvikling enn landet totalt sett. Resultata frå bedriftsundersøkinga viser at næringa vurderer marknadsutsiktene som gode. Over halvparten av hotella og restaurantane ventar auka omsetnad i år samanlikna med fjoråret. Signala frå næringa er meir optimistiske enn på same tid i fjor. Hotella i Hordaland er særleg optimistiske. Nær halvparten av bedriftene reknar med betre driftsresultat i 26. Det er blitt fleire som ventar auka investeringar i Sogn og Fjordane. Her planlegg 4 prosent meir investeringar. I Hordaland reknar ein med eit tilnærma uendra nivå. Varehandel: Framleis størst vekst innanfor engroshandel Dei gode tidene i industrien førte til ein auke i engroshandelen på over åtte prosent i 25. Både Hordaland og Sogn og Fjordane hadde høgare vekst enn landet totalt. I detaljhandelen auka omsetnaden nasjonalt med 4,3 prosent. Med ein vekst på 5 prosent låg Hordaland noko over landsgjennomsnittet. I Sogn og Fjordane auka omsetnaden med berre 1,3 prosent, lågast i landet. Resultata frå bedriftsundersøkinga tyder på at veksten i varehandelen held fram. Rundt 6 prosent av bedriftene i Hordaland og 4 prosent i Sogn og Fjordane ventar at omsetnaden kjem til å auke i år. Forventingane er oppjusterte i forhold til same tid i fjor. Bedriftene i begge fylka ventar størst vekst i engroshandel og bilsal. Her budsjetterer over 6 prosent med større omsetnad. 14

15 Sterk byggjeaktivitet innanfor både bustad og næring gir sterkt press i anleggsmarknaden. Her frå eit Veidekke-prosjekt i fjellet ved Høyanger like før påske der ein dykkar inspiserer ein vasstunnel. Foto: Veidekke Den auka omsetnaden gir seg utslag i fleire tilsette, særleg i Hordaland. Her planlegg vel 3 prosent å auke bemanninga i 26. Butikkeigarane i Hordaland er òg mykje meir optimistiske med omsyn til lønnsemdsutviklinga enn i Sogn og Fjordane. I Hordaland ventar over 4 prosent auka lønnsemd, mens berre 17 prosent gjer det i Sogn og Fjordane. Resultata tyder på ein forsiktig vekst i investeringane. Offentleg verksemd og anna privat personleg tenesteyting: Stabilt i offentleg sektor God prisvekst og høg omsetnad av bustader sørgjer for rekordgode tider for meklarbransjen. Eigedomsbransjen er prega av ein heit marknad med sterk prisvekst og rask omsetnad av bustadar. Frå april 25 til april 26 har bustadprisane i Noreg stige med 13 prosent, og i Hordaland med 15 prosent. Størst har prisveksten vore i Fana og Ytrebygda med heile 18,5 prosent. Gjennomsnittsprisen per kvadratmeter for bustadar i Bergen er no 24 2 kroner. Av dei store byene er det berre Tromsø og Oslo som ligg høgare. Også utanfor Bergen er omsetnadstida svært lav, med berre 17 dagar. For Sogn og Fjordane finst det dessverre ikkje slik eigedomsstatistikk tilgjengeleg. Stor aktivitet i næringslivet, særleg i petroleumsnæringa og byggje- og anleggsnæringa, aukar behovet for teknisk tenesteyting og analysar. Bedriftsundersøkinga viser at bedriftene innanfor bank, finans, eigedomsdrift og forretningsmessig tenesteyting er blant dei mest optimistiske i utvalet. Halvparten av bedriftene i begge fylka ventar auka omsetnad i 26. Med rundt 9 sysselsette er offentleg sektor den største næringa både i Hordaland og i Sogn og Fjordane. Dei offentlege verksemdene som er med i undersøkinga, ventar i stor grad eit stabilt aktivitetsnivå i 26. Det gjeld både offentleg forvalting, helseog sosialtenester og undervisning. Det er ikkje venta endringar i talet på tilsette. I anna privat personleg tenesteyting er situasjonen derimot ein annan. 4 prosent av desse bedriftene budsjetterer med omsetnadsvekst i år. Denne næringa omfattar mellom anna frisørar, treningssenter, ein del offentlege føretak og museum. Også når det gjeld lønnsemd, er denne næringa optimistisk for 26. Omsetnadstida for bustadar i Bergen har gått noko opp frå april 25 til april 26. Det tar no i gjennomsnitt 16 dagar frå ein bustad vert lagt ut for sal til den er seld, like lang tid som i Oslo. Omsetnadstida er framleis blant dei lågaste i landet, berre slått av Stavanger. Datagrunnlag Nesten 4 prosent planlegg å tilsetje fleire, flest innanfor forretningsmessig tenesteyting. Samla sett er det venta mykje høgare vekst enn for eitt år sidan. 4 prosent av bedriftene ventar auka lønnsemd i år. Det er noko færre enn for eitt år sidan. Næringsbarometeret er i stor grad basert på ei bedriftsundersøking som Aetat gjennomførte i mars 26. Undersøkinga omfattar rundt 15 verksemder 918 i Hordaland og 573 i Sogn og Fjordane. Bank, finans, eigedomsdrift og forretningsmessig tenesteyting: Framleis stor etterspurnad Bedriftene innanfor bank, finans, eigedomsdrift og forretningsmessig tenesteyting nyt godt av dei gode tidene. Overskotet til dei seks største meklarkjedene i Noreg blei i 25 det høgste nokosinne. Marknaden er prega av sterk auke både i talet på føretak og meklarar. Næringar Hordaland Sogn og Fjordane Energi Industri Bygg og anlegg Primærnæringane Transport og kommunikasjon Reiseliv Varehandel Offentleg sektor / anna tenesteyting Bank, finans, eigedom, forretningsmessig tenesteyting Anna 8 6 Sum

16 Arbeidskraftbehov Over 7 fleire sysselsette i 26 Arbeidskraftsbehovet held fram å auke. I Hordaland er det venta 6 fleire sysselsette i år, mens det truleg blir 12 fleire sysselsette i Sogn og Fjordane. Men arbeidsmarknaden strammar seg til. Det er tildels store rekrutteringsproblem i visse yrkesgrupper. Størst er problema i verkstadsindustrien. Behovet for arbeidskraft aukar Næringslivet på Vestlandet er prega av svært gode tider med aukande etterspurnad, betre kapasitetsutnytting og auka lønnsemd. Behovet for arbeidskraft stig, og arbeidsmarknaden strammar seg til. Fleire bransjar har store problem med å rekruttere den nødvendige kompetansen. Næringsbarometeret har følgt med på korleis konjunkturoppgangen har slått ut i dei to vestlandsfylka. I januar 25 skreiv vi at næringslivet hadde stor tru på auka omsetnad og betra lønnsemd, men at sysselsetjingsveksten kom til å bli relativt låg i dei fleste bransjane. I mai same året rekna vi med at sysselsetjingsveksten i 25 kom til å bli på 3 4 i Hordaland og 3 i Sogn og Fjordane. Resultata frå bedriftsundersøkinga tyder på at veksten blei noko høgare i begge fylka. Hordaland Sogn og Fjordane Industri Energi 3 4 Bygg og anlegg Primærnæringane Transport og kommunikasjon Reiseliv Varehandel Offentleg verksemd 2 3 Bank, finans, eigedomsdrift og forr. tenesteyting Tabell 1: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret venta sysselsetjingsvekst i 26. Bedrifter i % Hordaland Sogn og Fjordane I januar 26 rekna vi med at sysselsetjinga i år skulle auke med 5 i Hordaland og 1 i Sogn og Fjordane. Den siste undersøkinga for Næringsbarometeret viser at bedriftsleiarane no oppjusterer prognosen noko. 1 5 Jordbruk, skogbruk og fiske Bergverk/ energi Industri Bygg og anlegg Varehandel/ hotell/rest. Transport og komm. Bank/ finans m.m. Figur 1: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret bedrifter som melder om alvorlege rekrutteringsproblem (n = 1491). Offentlig og privat tenesteyting Utfordringa for næringslivet er likevel at den største auken er venta innanfor dei yrkesgruppene der det for tida er mangel på arbeidskraft. Det kan dempe den venta veksten. Nær 7 fleire sysselsette i 26 I Hordaland er det venta ein sysselsetjingsvekst i 26 på rundt tre prosent, dobbelt så høgt som bedriftene rapporterte om på same tid i fjor. Det kan gi seg utslag i rundt 6 fleire sysselsette. I Sogn og Fjordane er det venta ein vekst på rundt 2,6 prosent, mykje høgare enn for eitt år sidan. Samla kan vi få ein auke på nesten 12 sysselsette. 16 I Hordaland er arbeidskraftsbehovet størst innanfor industri, forretningsmessig tenesteyting, varehandel og bygg og anlegg (tabell 1). I Sogn og Fjordane er arbeidskraftsbehovet størst innanfor transport, forretningsmessig tenesteyting, varehandel, bygg og anlegg og reiseliv. Veksten i transportnæringa kjem til dels av at Fjord 1 overtek konsesjonar fra HSD i Hordaland. Det ligg an til rundt 6 fleire sysselsette i industrien. Industrien i fylket klarer altså å kompensere for nedtrappinga ved Hydro Aluminium i Årdal og Høyanger. Fleire utlyste stillingar Den venta nettoveksten er på nærmare 7 sysselsette, folk skifter jobb, og dei som går ut av arbeidslivet, skal erstattast alt dette gjer at mange stillingar skal fyllast i 26. Mange stillingar blir fylte utan at dei blir utlyste. Likevel er talet på utlyste stillingar ein god peikepinn på korleis utviklinga er. Per første kvartal var det utlyst nesten 1 stillingar i Hordaland og nesten 23 i Sogn og Fjordane. I begge fylka er dette ein stor auke samanlikna med året før. Store rekrutteringsproblem innanfor bygg og anlegg og mekanisk industri I begge fylka er det til dels store rekrutte-

17 Også i reiselivet bruker ein mykje arbeidskraft frå utlandet. Det er òg tilfellet ved Kviknes Hotel i Balestrand. Kokkane på biletet er frå venstre soussjefane Alfred Kerschbaumer (Austerrike) og Andy Krebs (Tyskland) og Chef de Cuisine Theo Stucki (Sveits). Foto: Oskar Andersen ringsproblem i visse yrkesgrupper. Det vil seie at stillingar står tomme fordi bedriftene ikkje klarer å rekruttere nok medarbeidarar. Bedriftsundersøkinga viser at rundt 15 prosent av bedriftene i begge fylka har alvorlege problem med å skaffe nok arbeidskraft. Rekrutteringsproblema er størst innanfor bygg og anlegg, mekanisk industri, transport og forretningsmessig tenesteyting. Desse næringane melder òg om størst behov for arbeidskraft. Innanfor mekanisk industri, som omfattar verftsindustrien og den oljerelaterte leverandørindustrien, seier over halvparten av bedriftene i begge fylka at dei manglar folk. Konsekvensen blir at bedriftene anten må la vere å konkurrere om oppdrag, eller at større delar av produksjonen blir sette ut til leverandørar andre stader i landet eller i utlandet. På lengre sikt kan det føre til tapte marknadsdelar. I Hordaland er det først og fremst ingeniørar innanfor olje, bergverk og metallurgi det er mangel på. Det er fleire hundre tomme Hordaland Ingeniørar og teknikarar innanfor petroleumsverksemd Overflatebehandlarar og lakkerarar Universitets- og høgskulelektorar og andre vitskaplege stillingar Sjukepleiarar Hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar Industrimekanikarar Stillasbyggjarar Tømrarar og snikkarar Kundebehandlarar (bank- og forsikringstenester) Buss- og sporvognførarar ingeniørstillingar i fylket. Ingeniørmangelen er ikkje så stor i Sogn og Fjordane. Her manglar industrien fagarbeidarar som røyrleggjarar, VVS-montørar og platearbeidarar. Sjølv om ein relativt stor del av bygg- og anleggsbedriftene i begge fylka melder om rekrutteringsproblem, er ikkje underskotet på arbeidskraft stort. Næringa har mange små bedrifter som treng éin til to nye medarbeidarar. Totalt blir det relativt få. Det kan sjå ut som om BA-næringa tilpassar seg ved å leie inn arbeidskraft frå utlandet. Innanfor transport er det mangel på skipsmaskinistar, dekksoffiserar og lastebil- og vogntogsjåførar, mens det innanfor forretningsmessig tenesteyting er mangel på ingeniørar. Fleire vurderer utanlandsk arbeidskraft Den stramme arbeidsmarknaden gjer at stadig fleire bedrifter vurderer å tilsetje medarbeidarar frå dei nye EU-landa. I begge fylka er tendensen størst innanfor bygg og anlegg og industri. Sogn og Fjordane Røyrleggjarar Reingjeringspersonale i bedrifter Lastebil- og vogntogførarar Platearbeidarar Tømrarar og snikkarar Operatørar innanfor metallvareproduksjon Sveisarar Grunnskulelærarar Kokkar Servitørar Tabell 2: Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret den mest etterspurde arbeidskrafta i Hordaland og Sogn og Fjordane (n = 1491). Innanfor industri seier nesten halvparten av bedriftene at dei har planar om eller vurderer å tilsetje medarbeidarar frå dei nye EU-landa. Innanfor bygg og anlegg er talet 4 prosent. Også ein stor del av reiselivsbedriftene planlegg å bruke utanlandsk arbeidskraft. Ingen konsekvensar for lærlinginntaket Det er ingen ting som tyder på at bruken av utanlandsk arbeidskraft på kort sikt kjem til å gå ut over lærlinginntaket. Bedriftsleiarane signaliserer eit stabilt og høgt inntak av lærlingar det neste året. Bygg og anlegg utmerkjer seg med flest lærlingbedrifter; over halvparten seier at dei har tilsett lærlingar. Innanfor industri har i overkant av 2 prosent tilsett lærlingar. Stort behov for teknisk kompetanse i Statoil Informasjonssjef for Statoil i bergensregionen, Stor aktivitet med mange Harald Schjeldrup. Foto: Statoil nye prosjekt og vidareutvikling av eksisterande felt gjer at Statoil planlegg å tilsetje fleire. Statoils informasjonssjef i bergensregionen, Harald Schjeldrup, seier det er snakk om fleire titals personar med teknisk/naturvitskapleg bakgrunn: Til no har rekrutteringa gått greitt, men vi ser at arbeidsmarknaden er i ferd med å stramme seg til. Behovet for ingeniørar, geologar og geofysikarar og andre med tekniske fag er stort både hos oljeselskapa og i leverandørindustrien. 17

18 Spesialtema Fantastiske utsikter i nord er leverandørindustrien vaken? Eventyret i nord er i gang. Vegen nordover ligg open for alle verksemder som har erfaring frå olje- og gassbasert arbeid i Nordsjøen. Olje- og gassutbygginga utanfor Finnmark treng erfaringa, teknologien og kunnskapen på Vestlandet. Vil du vere med, så heng på! Verksemdene på Vestlandet må vite at det er no toget går. Dei må vere til stades, ikkje sitje på gjerdet og vente, seier regiondirektør i NHO Hordaland, Tom Knudsen. Han minner òg om at det ikkje berre er olje- og gassrelaterte verksemder det er behov for. Mykje på gang Arbeidet med Snøhvit er komme langt, oljeselskapa slåst om Shtokman-utbygginga på russisk side, ENI-utbygginga av Goliat-feltet kjem truleg i gang om nokre få år, forvaltingslova for Barentshavet sør er på plass, og det er politisk vilje til å satse på utbygging. Dersom vi skal få den storstilte utbygginga som er ønskt, er Nord-Noreg avhengig av kunnskapen frå selskapa på Vestlandet. Ei satsing i Nord-Noreg kan òg vere starten på ei satsing i Russland eit land med mange utsikter innanfor olje og gass. Framleis er det usikkert kor mykje olje og gass som finst i nordområda. Derfor tel mange verksemder på knappane om dei skal satse i nord. Skal vi etablere oss i nord, blir det langsiktig. Framleis er vi usikre på kor mange oppdrag det blir i Barentshavet. Derfor har vi enno ikkje teke stilling til kva vi skal gjere, seier selskapsutviklar i Profitek, Stein Olsaker. Politisk vilje I regjeringserklæringa frå Stoltenberg IIregjeringa er det slått fast at utbygginga i nord blir det viktigaste strategiske satsingsområdet i Noreg i åra som kjem. Regjeringa ønskjer ei fredeleg og stabil utvikling av nordområda og at Noreg skal vere ein ansvarleg kyststat også når det gjeld miljø. Derfor er det lagt opp til nullutslepp. Kom til Hammerfest! Styreleiar i Petro Arctic, Arvid Jensen, trur at utbygginga kjem skikkeleg i gang i 28/9, og at ho i første omgang kjem til å halde fram til 212/13. Optimismen rår i Hammerfest, og Jensen trur på ei kontinuerleg industriutvikling i nordområda. Til det treng dei kunnskap og kompetanse. På grunn av utbygginga i Russland har vi etablert kontaktpunkt i Murmansk og Arkhangelsk. Vi byggjer opp kompetanse for å kunne rettleie og hjelpe medlemsverksemdene våre med å etablere seg både i Noreg og i Russland. Innovasjon Norge er òg på plass i Hammerfest og Vadsø. Kontoret i Hammerfest er oppretta for å kople verksemder frå resten av landet saman med kompetansen og verksemdene som alt finst i dei nordlegaste fylka. Næringslivet i Nord-Noreg kjenner områda, verksemdene og miljøet i denne delen av landet, derfor vil det vere positivt om næringslivet på Vestlandet kan samarbeide med lokale selskap, meiner direktør Nina Broch Mathisen i Innovasjon Norge Hordaland. Felles front frå vest? Er Hordaland og Sogn og Fjordane flinke nok til saman å fremje industrien sin overfor dei store utbyggjarane og leverandørane i nordområda? Eg trur vi er flinke til å stå saman og gjere felles framstøyt overfor industrien, men vi kan nok kanskje bli endå betre, innrømmer Tom Knudsen. Det er mange felles tiltak og fleire arenaer der verksemdene kan møtast for å finne felles prosjekt. Ei utfordring for næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane er å skape sterke cluster i olje- og gassnæringa, slik at verksemdene saman er sterke i konkurranse med andre norske selskap og internasjonale verksemder. Oppgåva vår er i første rekkje å skape møteplassar og vise at det er store oppgåver i nord. I dag er det like viktig å reise til Nord- Noreg for å promotere fylket og verksemdene som å reise utanlands. Dessutan treng vi gode kommunikasjonslinjer nordover. Fleire flyruter og nye direktefly er naudsynt, hevdar Knudsen. Styreleiar i Petro Arctic, Arvid Jensen. Foto: Petro Arctic Petro Arctic - ein døropnar Petro Arctic er ein interesseorganisasjon for verksemder som ønskjer å posisjonere seg som leverandør til utbygginga i Nord-Noreg og Barentshavet. Styreleiar Arvid Jensen synest at verksemdene på Vestlandet har vore flinke til å marknadsføre seg, men at dei framleis kan bli betre. Han held døra vidopen for fleire etableringar i nord. Vi treng kompetansen og erfaringa deira for å kunne utvikle det nordnorske olje- og gasseventyret. Dessutan er vi ein døropnar inn i den enorme russiske marknaden. Eg trur på ei kontinuerleg industriutvikling i nordområda, derfor er det viktig å vere med no og posisjonere seg, oppmodar styreleiaren. Regiondirektør Karin Halle i NHO Sogn og Fjordane peiker på at NHO skal informere, stimulere til nettverksbygging og vere pådrivarar, slik at leverandørindustrien kan trekkje vekslar på kvarandre når dei rettar seg mot olje- og gassindustrien. Også Hordaland Olje og Gass (HOG) er oppteken av å vere med å skape arenaer, støtte opp om cluster og vere ein pådrivar når det gjeld å fremje det store og tunge olje- og gassmiljøet vi har i Vest-Noreg. 18

19 Aktivitetar knytt til Snøhvit-utbygginga skjer på Melkøya. Foto: Statoil / Eiliv Læren DESSE HAR SATSA I NORD: Adm. dir. Kurt R. Andreassen i Coast Center Base AS. Foto: CCB AS CCB i Kirkenes I mai blir Kirkenesbasen operativ. CCB eig 51 prosent av basen i Kirkenes, og adm. dir. Kurt Andreassen trur at dette er starten på eit stort eventyr i nord. Han er optimistisk og meiner at det kjem til å bli aktivitet på basen. For Coast Center Base (CCB) på Sotra er dette ei langsiktig satsing. Med ein 3 mål stor base og ein djupvasskai i Kirkenes reknar CCB med å utvikle baseverksemda i nord. Men forventingane i Finnmark er høge, og det er mange eigedomsspekulasjonar, så det er ei utfordring å få politisk fokus på tilrettelegging for oljeindustrien. I dag er støtta til den russiske flåten ein viktig aktivitet for byen. Vi er i dialog med kommunen for å finne langsiktige og gode løysingar som gir akseptable rammevilkår for utviklinga av forsyningstenester i Kirkenes, seier Andreassen. Andreassen er optimistisk og trur at basen kan byggjast ut til å vere forsyningsbase for fleire av operasjonane som skal gå føre seg i Barentshavet. Dagleg leiar i West Industri Service, Jørgen Agledal. Foto: West Industri Service West Industri Service håper på Shtokman Vi har fått klare signal frå Statoil og Hydro om at vi er leverandør til leverandørane deira. Vi er for små til å bli direkte leverandør til dei store selskapa. På Ormen Lange leverer vi til Aker, fortel dagleg leiar i West Industri Service AS i Florø, Jørgen Agledal. Han ser store moglegheiter i nord og vil gjerne vere med på Shtokman-utbygginga, då som leverandør til dei store oljeselskapsleverandørane. West Industri Service leverer i dag personell på Ormen Lange til Aker Kværner Stord AS og Vetco Aibel AS. Får vi kontrakt på å jobbe på Shtokman, kjem vi til å fly dei tilsette inn. Slik gjer vi det med dei 7 vi har på Ormen Lange i dag. Eg trur det blir vanskeleg å finne nok kvalifisert personell i nordområdet, derfor satsar vi på å frakte folk sørfra. Gjennom tett dialog med oppdragsgivarane håper dei å posisjonere seg for fleire oppdrag. Adm. dir. Lars Hellandsjø i Wergeland-Halsvik. Foto: Wergeland- Halsvik Wergeland-Halsvik i Hammerfest Vi fekk ei fantastisk god mottaking i Hammerfest, derfor var det ikkje vanskeleg å etablere seg der, seier Lars Hellandsjø i Wergeland-Halsvik AS i Gulen. Verksemda har jobba to år på Snøhvit med å leggje stein som dekkjer rørleidningar på havbotnen. Lars Hellandsjø meiner ein må ta mange omsyn når ein skal etablere seg i Finnmark. Han nemner til dømes Sametinget og råderetten det har i Finnmark. Han peiker og på kor viktig det er å ta omsyn til lokale politikarar. Vi har hatt ein god dialog med dei. Men eg er redd for overoptimisme. Kor mykje olje er det? spør han. Enno veit vi ikkje det. Adm. dir. Tor Saltvold i D&F Group. Foto: D&F Group D&F Group i Hammerfest og Murmansk Vi tek utfordringa frå nord og har alt etablert oss både i Hammerfest og Murmansk, seier adm. dir. i D&F Group, Tor Saltvold. Verksemda, som er ekspert på overflatebehandling og brannisolering, har hovudkontor i Bergen. Dei har jobba i fem seks år med å etablere seg i nordområda. Det har vore mange delegasjonar, og det har teke mykje tid. Men no er vi der, og vi jobbar målretta mellom anna for å få kontraktar på Shtokman-feltet, som vonleg kjem i 21. Det har vore naudsynt å bruke desse åra for å komme i posisjon i forhold til dei store kontraktane. I Murmansk er eit norsk cluster i ferd med å etablere seg. Det er til god nytte for alle verksemdene. Oppdraga er mange, derfor er filosofien konkurranse heime, samarbeid ute. Russarane er òg opptekne av at norske verksemder arbeider saman. Saltvold peiker på at det er risikabelt å gå inn i Russland. Dei samarbeider derfor med ei russisk verksemd. Ei av dei store utfordringane i Russland er kommunikasjon og logistikk. D&F Group har hatt nytte av å ISO-sertifisere verksemda. 19

20 Regionale utviklingstrekk i Hordaland I denne artikkelen har vi sett på regionale utviklingstrekk i Hordaland. Region Vest merkjer seg ut med størst arbeidsplassdekning og kraftigast vekst i både folketalet og sysselsetjinga. Bergensregionen er med vel halvparten av folketalet og to tredelar av sysselsetjinga mest dominerande. Dette er òg den regionen, saman med Nordhordland, der ein finn flest bedrifter som planlegg å auke bemanninga i 26. Regionane Sunnhordland og Hardanger/ Midthordland og Voss har hatt den svakaste utviklinga dei siste åra. FAKTA Inndeling i regionar er i dette Næringsbarometeret i hovudsak basert på Aetats inndeling i regionar. Regionane i Hordaland Bergen: Bergen og Os Region Vest: Sund, Fjell, Askøy, Øygarden Nordhordland: Modalen, Osterøy, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden Sunnhordland: Etne, Sveio, Bømlo, Stord, Fitjar, Tysnes, Kvinnherad, Austevoll Hardanger/Midthordland og Voss: Jondal, Odda, Ullensvang, Eidfjord, Ulvik, Granvin, Voss, Kvam, Fusa, Samnanger, Vaksdal Inndeling i næringsgrupper Tradisjonelle næringar Primærnæringane Industri og bergverksdrift Utvinning av råolje og naturgass Kraft- og vassforsyning Privat tenesteyting, handel og service og transport Varehandel, hotell- og restaurantverksemd Transport og kommunikasjon Finansiell tenesteyting Forretningsmessig tenesteyting og eigedomsdrift Offentleg forvalting, offentleg og privat tenesteyting Offentleg forvalting Offentleg personleg tenesteyting Privat personleg tenesteyting Vekst og optimisme i Bergen Bergen er både den nest største byen i landet og regionssenter for store delar av Vestlandet. Det speglar seg i næringsstrukturen, som er dominert av handel og service, forretningsmessig tenesteyting og transport. Prosentdelen sysselsette innanfor offentleg forvalting og tenester retta mot privatpersonar er omtrent på nivå med dei andre regionane i fylket, mens prosentdelen sysselsette innanfor tradisjonelle næringar er mykje lågare. Regionen har stor innpendling frå kommunane rundt. Meir enn kvar tiande person som jobbar i Bergen og Os, bur utanfor regionen. Sysselsetjinga var relativt stabil frå 2 til 22 og har hatt ei positiv utvikling sidan. Veksten i nye arbeidsplassar har særleg komme innanfor tenesteyting og varehandel, mens det har blitt færre arbeidsplassar innanfor tradisjonelle næringar. Relativt sett har sysselsetjingsveksten vore omtrent lik i Bergen og Os. Den årlege folketalsveksten har dei siste fem åra lege på rundt éin prosent. Det er berre region Vest som har hatt sterkare folketalsvekst. I 25 var det rekordhøg bustadbygging i bergensregionen med meir enn 2 igangsette bustader. Bedriftsundersøkinga I vår viser bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret at i Bergen og Os er prega av stor optimisme. Det gjeld særleg forretningsmessig tenesteyting og bygg og anlegg. Innanfor varehandel er optimismen meir moderat. Det er i denne regionen og i Nordhordland ein finn flest bedrifter som planlegg å auke bemanninga det kommande året. Ekspansivt i vest Dette er den mest ekspansive regionen i fylket. Både folketalet og sysselsetjinga veks kraftig. Det er denne regionen som har flest nyetableringar per 1 sysselsette. Trass i kraftig vekst i nye arbeidsplassar er det mange som jobbar i Bergen. Berre vel 6 prosent jobbar i sin eigen region. Både Fjell, Sund og Askøy har eit stort innslag av industriarbeidsplassar. Mellom anna husar industriområdet på Ågotnes mange offshorerelaterte bedrifter. Regionen har dessutan eit av dei største kjøpesentra i fylket, Sartor Storsenter, som gir mange arbeidsplassar i varehandelen. I tillegg har regionen relativt mange transportarbeidsplassar. Totalt sett er teneste- og servicenæringane og tradisjonelle næringar omtrent like store. Det er i denne regionen vi finn den kraftigaste sysselsetjingsveksten i fylket dei siste åra. Veksten har særleg komme innanfor varehandel, offentleg og privat personleg tenesteyting og bygg- og anlegg. Det har òg vore ein viss vekst i industri og transport. Sysselsetjinga i Fjell voks kraftig frå 2 til 21 og frå 23 til 24, mens Askøy har hatt ein stabil vekst i heile perioden. Øygarden og Sund har hatt ei varierande utvikling. Regionen har òg hatt den sterkaste folketalsveksten i Hordaland dei siste åra. Veksten har vore særleg sterk etter 2, med ein vekstrate på vel to prosent i året. Alle dei fire kommunane i regionen veks kraftig. Askøy har hatt sterkast vekst med tolv prosent frå 2 til 25, mens Sund har hatt lågast vekst med snautt åtte prosent. Bustadbygginga i regionen har vore på eit jamt høgt nivå i fleire år. 2