JOSTEDALSBREEN. Forma av is og vatn

Transkript

1 JOSTEDALSBREEN Forma av is og vat

2 2 3 Uder bree (GDB) Eit ladskap forma av is og vat Vårmarihad ved brearme (TD) har ei eorm spevidde i aturtypar frå frodig edellauvskog i lågladet til isbrear og høgfjell med arktisk klima. Jostedalsbree har ei samahegjade legde på vel 6 mil, og med sie 487 km 2 dekkjer de omlag 2/5 av asjoalparke. Verdiar kytt til brear, breelvar, morear og vegetasjo er viktige verekvalitetar. Kulturladskapet i stølsdalae har også stor verdi. U-forma dalar, morear, blakskurde fjellsider, breelvsletter, rasmarker og urer i umielege tider har is og vat forma eit ladskap i stadig edrig. Sprudlade bekkar, elvar og fossar i fjellsider og dalar kjeeteikar området. Rikeleg med vat gjev gode vilkår for platelivet og gjer at dalae i området har uvaleg frodig vegetasjo. På tur ved Tusbergdalsbree (AR)

3 4 5 Vadrig til Sudalssætra (AR) Ski på Søsipa (AR) NATUROPPLEVINGAR Ekle fotturar eller krevjade breturar Jostedalsbreområdet har lage tradisjoar som attraktivt turområde, spesielt for brevadrig og toppturar. Dei seiare åra har også krevjade turar som vårskiturar «bree på lags» gjere med ei avstikkar til de høgaste fjelltoppe, Lodalskåpa, vorte populære. Uta audsyt kuskap og breutstyr er ferdsel på bre farleg! Det er mage tilbod om breførig på brearmae krig Jostedalsbree. okså ekle fotturar med mykje å oppleve. Ture til Lodalskåpa (2083 moh), også kalla Vestladsdroiga, er ei lag heildagstur som krev breutstyr og svært god kodisjo. Dei gamle ferdselsvegae mellom dalae krig bree t.d. gjeom Oldeskaret og Supphelleskaret er speade fotturar. For turistae har Jostedalsbree, særleg med brearmae i Briksdale, Fjærlad og ved Nigardsbree, lege vore eit amgjete reisemål. I Krudale, Kje dale og Austerdale går det stiar i mot bree, Bøyabree (GDB)

4 6 7 Nyare forskig tyder på at Jostedalsbree var heilt vekksmelta for år sida. Bree ådde eit ytt maksimum i «de vesle istida» krig år Fleire stader vart då gardar teke av de framrykkade bree: Bredalsbree kalva ed på garde Tugøyae i Oldedale og garde Nigard vart rasert av Nigardsbree. Tverrelvi i Sudale (AR) Frå Jostedalsbree og dei adre breae re okre av dei høgaste fossae i verda. Strupefosse i Myklebustdale (Gloppe) og Utigardsfosse (Ramefjellfosse) i Lodale er med sie over 800 m totalfall høvesvis r. 10 og 11 av dei høgaste fossae i verda. Adre kjede fossar i asjoalparke er Vålefosse og Kjøtafosse, båe i Oldedale. LANDSKAP Største isbree på fastladet i Europa Jostedalsbree er ei platåbre med mage brearmar frå omlag 300 til m o.h. Medreka fleire midre brear er omlag halvparte av asjoalparke dekt av bre. Mykje av Jostedalsbreområdet si asjoale verdi for aturver og friluftsliv kjem av at dette er eit av dei største samahegade urørte aturområda vi har att i Sør-Noreg. Brear vert daa som følgje av overskot med sø om vitere i høve til avsmeltiga om sommare. Det ka vere kaldt, skya og vidfullt oppå bree, samstudes som det er varmt, sol og vidstille i dalae. Frost og søfall ka førekome på bree heile året. Austerdalsbree (AR)

5 Nordfjordeid TEIKNFORKLARING Hellesylt Fylkesgrese Grotli Geirager Faleide Nasjoalpark Loe NORDFJORD Ladskapsverområde Naturreservat Parkerig Tystigbree Oppstry Stry Skålatåret Sudalssetra 1775 Ivik Overattig Serverig te va Lo Nasjoalparkseter Utvik Campigplass Havald-trede Olde Skardsteifjellet Vetledalssetra Sogskardsbree Er da t Bødalssetra Selvbetjet turisthytte Ubetjet turisthytte re e Sty bree gge vat et Sprogdalshytta Byrkjelo Kjedalskrua als br ee Flatsteibu Søipa Bredalsbree 1827 lsb berg e re 1551 se sfjo rde abre Bøy Dvergsdalsstøle Lude Brevasshytta Tugestøle Vigdale LVO Supphelle ipa 1731 Vigdalstøl Tusbergdalsvatet Høgebru e Grovabree bree Kjø Vogse dals NASJONALPARK Bjørga et Spørteggbree s Tu a rd te Bigs gryte Flatbrehytta Breheime NP Gjerde Førde at Jølstrav Mjølver s Au Skei 1930 Bergsetbree Ramae Befrig Fåberg Nigardsbree NR Breakule Kvitekoll Hauge Befrigstøle Nigardsbree Fåbergstøle Fåbergstølsbree Høgste Briksdalsbree Briksdal JOSTEDALSBREEN d t te Myklebustbree Kj e sva im Bre Breim bree Breibba als Lod Sadae lt Stegho Lodalskåpa Karistova Fivla Leirdal Veitastrod Svardalsbree Skjolde Grøeg Balestrad N DE Nes 0 km Sogdal Sogdal 2 OR Marifjøra FJ Åestøle RA Berge Luster Gaupe ST fjorde Førde Gaularfjellet 1613 LU Steidalsbree 1615 Veita stro dv Fjærlad atet Navarsete Jostefo Fjær lads Formgivig og digital kartografi: Gåsvat kart-tjeester, Digitale kartdata: States kartverk N250. Tillatelse r. MAD12002-R Slæom Kupvatet lsb 4 6 M = 1:

6 10 11 Rype på bree (TD) Greplyg (ABH) Revebjelle (AR) Søsporv (AL) Hjort i Bøyadale (GDB) PLANTELIV DYRELIV Frå frodige stølsdalar til bre og karrig høgfjell De eorme spevidda i aturtypar over korte avstadar skuldast store variasjoar i lokalklima, store høgdeskilader og påverkad frå breae. I lågladet veks frodig edellauvskog med alm og lid og varmekrevjade plater som breiflagre og vårertekapp, meda 1500 m høgare opp veks alpi vegetasjo med t.d. issoleie og greplyg. Framfor bretugee i lågladet set pioerplater som raudsildre og brearve farge på det grå ladskapet. Plat ee si aturlege ivadrig år bree trekkjer seg tilbake i dalae er ei viktig gru for ver som asjoal park. Flaummarkskoge på dei slake breelvslettee er tilpassa elvae si skiftig i vassførig og elveløp, og utgjer ei særleg kvalitet i asjoalparke. Fåbergstølsgradae er de største aktive breelvsletta i Noreg. De store variasjoe i platelivet avspeglar seg i dyre livet. På breae er det lite dyreliv, berre sporadisk vadrar hjorte og dei store rovdyra som gaupe, bjør og jerv over bree. Me de vakre søsporve vil du kue møte på fjelltoppae krig bree. Legst ord i asjoalparke lever villreie. I fjell og dalar krig Jostedalsbree vil du også kue sjå okre av dei store rovfuglae som kogeør og fjellvåk om du er heldig. I dalae krig Jostedalsbree er hjorte talrik. Her er eit rikt fugleliv i de frodige lauvskoge og kulturlad skapet. Ka hede får du sjå og høyre de sjelde kvitryggspette. Jostedalsbreområdet har også potesiale for uoppdaga artar. På 1970-talet vart det fue to ye artar av fjørmygg som ikkje er fue adre stader i verda, i Vivavatet i Sprogdale i Jostedale like utafor asjoalparke. Det er få gode fiskevat i asjoalparke. Det høge ihaldet av slam i elvae gjer at tilhøva for fiske stort sett ikkje er gode ie i asjoalparke.

7 12 13 HISTORIE Jostedalsbree ei viktig ferdselsveg i gamal tid Tidlegare var Jostedalsbree ferdsels- og drifteveg frå vestlege dal- og fjordstrok til idre Sog og Austladet. Kyr og hestar vart førde over bree for å seljast på markad på Austladet, ei lag og farefull ferd. I dag ville det vere vaskeleg å ytte bree som drifteveg, då bree er midre og dermed brattare og med fleire sprekker. Kulturladskapet med gardar, stølar, bjørkehagar m.m. vitar om at meeska har livært seg «uder bree» frå lagt tilbake. Jordbruket er levade i bygdee rudt asjoalparke. På okre få stølar er det eo stølsdrift. Skålatåret (AR) De modere turisme kom til Jostedalsbreområdet på siste halvdel av 1800-talet då Europa oppdaga fjordladskapet og breae i Noreg. Turistae kom særleg til Fjærlad og Olde med turistskipa. Herifrå det var hesteskyss frå kaie til høvesvis Bøyabree og Briksdalsbree. I dag er brearmae frå Jostedalsbree av dei mest besøkte reisemåla i Noreg, og meir e meeske kjem til Briksdalsbree kvart år. Adre populære brear er m.a. Nigardsbree, Bøyabree og Kjedalsbree. Forskig Brear ka fortelje om klimaedrigar i fortida, og breae sie rørsler fortel om klimaet si utviklig i vår eiga tid. Glasiologisk forskig på Jostedalsbree har tradisjoar tilbake til midt på 1800-talet, med stor isats både frå både utaladsk og orsk forskigsmiljø. Frå breae ka ei lese av mykje klimahistorie, og Jostedalsbree utgjer såleis eit svært verdfullt klimaarkiv. Uiversiteta og Norsk Polaristitutt har gjeomført ei rekkje måleprogram, særleg for å følgje tilbaketrekkig eller framrykkig av bretugee. Frå tidleg i 1960-åra starta NVE (Norges Vassdrags- og Eergidirektorat) detaljerte og lagsiktige udersøkigar av massebalase og ulike breprosessar fleire stader på Jostedalsbree. Elles har Norsk Bremuseum og ei rekkje adre orske og utaladske forskigsistitusjoar midre program fleire stader på og omkrig bree. Bødalseter (AR)

8 14 15 Kort om I ei asjoalpark er du gjest i ature Teltig på breplatået (AR) Gå der du vil, på beia eller på ski. Alt som har motor er i utgagspuktet forbode. Rast der du vil, ytt gjere telt for overattig. Rydd opp etter deg, og ta med bosset heim. Du ka gjere tee opp bål, me hugs det geerelle forbodet mot bålbreig i skogsmark mellom 15. april og 15. september. Vis omsy år du sakar ved. Du ka plukke bær, sopp og valege platar til eige bruk. Vis omsy til kulturmie, vegetasjo og dyreliv. Ta ekstra omsy i hekke- og ygletida. Jakt og fiske er tillate som elles. Hugs jakt-/fiskekort. Ikkje bruk levade fisk som ag. Du må heller ikkje ta med deg levade fisk frå eitt vassdrag til eit aa. Du ka ta med deg hud, me hugs badtvag i periode 1. april til 20. august. M194/2014 Layout: Guri Jermstad AS. Foto: Ae Rudsege (AR), Tom Dybwad (TD), Pål Gra Kiellad (PGK), Art Flatmo (AF), Gaute Dvergsdal Bøyum (GDB), Astrid Bakke Havik (ABH) og Arild Lidgaard (AL) Forsidebilde: Istår på Supphellebree (GDB), Magfold i ature (AF) Baksidebilde: På tur uder bree (PGK) Trykk: GRØSET Kvar: Luster, Sogdal, Balestrad, Førde, Jølster, Gloppe og Stry kommuar i Sog og Fjordae fylke. Fremste særpreg: Svært variert og spektakulært ladskap frå U-forma frodige dalar til alpit breladskap. Jostedalsbree er de største isbree på fastladet i Europa, med fjelltoppar over 2000 m. Friluftsliv: Det er merkte stiar og fie fotturar i dalae mot bree og over okre fjellpass mellom dalae. Det er gode tilhøve for brevadrig og vårskituar i asjoalparke. Ferdsel på og ved bre ka vere farleg! Breae er i rørsle, og det er alltid fare for isras og flaum famfor bree. Gå aldri ær bratte brear, og aldri i uder bree. Gå aldri på bree uta lokalkjed breførar. Du ka delta på orgaiserte breturar, eller leige breførar m.a. i Jostedale, Fjærlad, og Stry. Slik kjem du til : RV 604 Jostedale. E 5 Fjærlad. E 39 Jølster. RV 60 til Oldedale og Lodale. E 15 til Erdale Det går bilvegar eit stykke i mot asjoalparke i mage av dalae krig Jostedalsbree, m.a. i Jostedale, Veitastrod, Fjærlad, Stardale, Oldedale, Lodale og Erdale. Iformasjo om overattig og servicetilbod: Turistiformasjo i alle kommuae. Av større destiasjoar er: og Kart: Turkart «Jostedalsbree» (1: og 1:50 000) 10 kart i serie «Norge 1:50 000» Turkart Breheime (1: ) Breturkartet (syer breførig, overattig, m.m. Gratis på ifoseter) Oppretta: 1991, utvida 1998 Areal: 1315 km 2 Tilgresade vereområde: Breheime asjoalpark og Nigardsbree aturreservat Nasjoalparkseter: Breheimseteret, 6871 Jostedal, tlf Jostedalsbree Nasjoalparkseter, 6799 Oppstry, tlf Norsk Bremuseum, 6848 Fjærlad, tlf Forvaltig og oppsy: styre, Jostedalsbree@fylkesmae.o, tlf , States aturoppsy Sogdal, Postboks 88, 6851 Sogdal, tlf Meir iformasjo:

9 NORGES NASJONALPARKER Nasjoalparkar i Noreg vår felles aturarv Vi opprettar asjoalparkar for å ta vare på store aturområde frå hav til fjell. For ature si eige del, for oss og for komade geerasjoar. Nasjoalparkae rommar storslått atur med variert dyre og plateliv, fossar og brear, høge fjell, edelause vidder, djupe skogar, vakre fjordar og kystområde. I tillegg fi du kulturmie som viser korleis områda vart brukte før. I asjoalparkae er moglegheitee for gode og speade aturopplevigar magfaldige. Bruk de flotte ature vår på ature sie føresetader. Velkomme til Noreg sie asjoalparkar!