Planprogram. Utarbeiding av kulturminneplan. Vedteke av Balestrand kommunestyre Belehaugane i Balestrand

Transkript

1 Planprogram Utarbeiding av kulturminneplan Belehaugane i Balestrand Vedteke av Balestrand kommunestyre

2 Innhald 1. Innleiing Bakgrunn og føremål Generelt om bakgrunn for planarbeidet Føremålet med planarbeidet Forskrift om konsekvensutgreiing Føremål med planprogrammet Planområde, avgrensing Kva er viktige kulturminne? Ulike tema under kulturminneomgrepet Prioriterte område / områder (satsingsområde) i Balestrand Planprosessen -deltakarar, medverknad og tidsfristar Organisering av planarbeidet Deltakarar Opplegg for gjennomføring av planarbeidet Verkty/ hjelpemiddel Tidsplan

3 1. Innleiing I brev frå Riksantikvaren, datert , inviterte Riksantikvaren fylkeskommunane til samarbeid, for å styrke kommunal kulturminneforvaltning. Der står det mellom anna: God kulturminneforvaltning i kommunene krever kunnskap og oversikt over lokalhistorien og kulturminnene. Det er behov for styrket kulturminnekompetanse i mange kommuner, og det mangeler gode oversikter over kulturminnene. Miljøverndepartementet og Riksantikvaren arbeider med et mål om kunnskpsløft for kulturminneforvaltning og har en satsing på dette som skal gå frem til Et viktig tiltak er å legge til rette for, og stimulere kommunene til å utarbeide kulturminneplaner. Kommunedelplaner for kulturminnene er gode verktøy for forvaltning av kulturminnene og vil samtidig auke oppmerksomheten og kunnskapen om dem. Riksantikvaren oppfordrer kommunene til å sette kulturminneplaner på dagsorden ved bl.a. registrering og planlegging. Sogn og Fjordane fylkeskommune utlyste midlar til utarbeiding av lokal kulturminneplan og registreringsarbeid. Balestrand kommune har i «Kommunal planstrategi» vedteke å utarbeide ein kulturminneplan i Balestrand, og kommunen har fått tildelt midlar til arbeidet. Vilkåra for tildeling seier fylgjande; Det skal ligge føre tidfesta plan for gjennomføring av registreringar og utarbeiding av kulturminneplan. Det skal ligge føre politisk vedtak om utarbeiding av kulturminneplan. Kulturminna som vert registrert skal leggjast inn i kulturminnesøk eller andre baser som kan utveksle data med kulturminnesøk. Det skal utarbeidast korte statusrapportar om framdrift som skal sendast til fylkeskommunen to gongar årleg inntil arbeidet er sluttført. 2. Bakgrunn og føremål 2.1. Generelt om bakgrunn for planarbeidet Alle har eit felles ansvar for å ta vare på kulturminne, kulturmiljø og landskap for kommande generasjonar. Den offentlege forvaltninga har eit særskilt ansvar for å sikre at dei nasjonale måla for kulturminneforvaltning vert oppfylt. Gjennom bruk av plan og bygningslova blir kommunane heilt sentrale i dette arbeidet. Det er ei forventning frå Staten at kommunane registrerer og verdiset kulturminne og kulturmiljø som har lokal verdi og arbeider inn desse i planar etter plan- og bygningslova. Ein Kulturminneplanvil vere eit godt verkty og gje eit solid grunnlag for arbeidet. Kommunedelplanen for kulturminne vil sette temaet på den politiske dagsorden og innarbeide det i delar av kommunen si verksemd. Ein ynskjer og at planen skal ha som mål å formidle kunnskap om kulturminne og verdien av desse til kommunen sine innbyggjarar. Planen vil også vere viktig for eigarar av kulturminne. Eit kulturminne si forankring i planen er viktig med tanke på stønadsordning og tilgang på rettleiing i 3

4 bruk og vedlikehald. Både skulevesen, næringsliv og kultursektor kan nytte kulturminna til å skape høg kompetanse og gode opplevingar. I forvaltninga innan areal-, plan-, og byggjesaker vil ein lettare kunne ta omsyn til kulturminneverdiane og gje ei meir effektiv handsaming. I planen ynskjer ein å utgreie kva kulturminne som skal dokumenterast/registrerast for ettertida før dei går tapt, kva kulturminne som skal takast vare på, kva tiltak som må i verk settast for at ein skal ta vare på kulturminna. I forvaltninga innan areal-, plan- og byggesaker vil ein lettare kunne ta omsyn til kulturminneverdiane og gje ei meir effektiv sakshandsaming. Kulturminneplanen er eit viktig dokument som er styrande for kommunen si sakshandsaming av kulturminne Føremålet med planarbeidet Arbeidet med kulturminneegistrering og kulturminneplan skal bidra til: 1. auka kunnskap og medvit om kulturminneverdiane i kommunen 2. oversyn og verdisetting av viktige kulturminne, kulturmiljø og landskap 3. at dei nasjonale databasane Askeladden og Kulturminnesøk til ei kvar tid er oppdaterte 4. betre forvaltning av kulturminne blant anna gjennom bruk av plan- og bygningslova 5. at det vert utvikla eit godt samarbeid mellom ulike aktørar 6. at samarbeidsmodellane med lokale kunnskapsmiljø er gode på lang sikt Forskrift om konsekvensutgreiing Forskrift om konsekvensutgreiing er ikkje relevant for denne planen Føremål med planprogrammet Gjennom arbeidet med planprogrammet skal det avklarast korleis den tematiske kommunedelplan skal innrettast, samt omfang og innhald. Arbeidet med planprogrammet er også ein prosess der kommunen kjem fram til kva som er dei viktigaste problemstillingane knytt til kulturminne og kulturmiljø og kva som skal vere målet med planarbeidet. Ein skal og kome fram til prioriterte satsingsområd/-er innan kulturminne. Planprogrammet er eit fleksibelt verktøy for den tidlege fasen av planarbeidet og skal tilpassast den konkrete plansituasjonen og planbehovet. Som eit minimum skal planprogrammet gjere greie for formålet med planarbeidet, planprosess og medverknad. 4

5 3. Planområde avgrensing 3.1. Kva er viktige kulturminne? Kulturminne og kulturmiljø er viktige ressursar og verdiar i lokalsamfunnet. Kulturminne kan ha verdi som kjelde til kunnskap og opplevingar, og som bruksverdi. Kva kunnskap kan kulturminnet gje oss? Kva opplevingar kan kulturminnet gje oss? Og Kva kan vi bruke kulturminnet til? Det er opp til kommunane å avgjere kva som er viktige kulturminne i kommunen, og som skal omhandlast i kulturminneplanen. Utover det kan kulturminnet også ha regional eller nasjonal verdi. I nokre tilfelle kan kulturminneverdiane også vere på eit internasjonalt nivå, som våre verdsarvobjekt Ulike tema under kulturminneomgrepet: Ein må gå igjennom eksisterande kunnskap, vurder om det må føretakast kontrollregistreringar, eller om det skal registrerast på andre måtar enn det er registert i dag. Gjev kulturminna som alt er registrert eit godt og dekkande bilde av dei lokalhistoriske forholda? I kulturminneplanen vil ein lage ei kort skildring av Balestrand si historie og oversikt av ulike kulturminne. Avgrensing er ikkje gjort men aktuelle tema for denne delen er: Vår eldste historie Kyrkjer, kyrkjegardar, gravplassar, Jordbruk, næring og industri Vegar, Ferdselsårar Samfunnsinstitusjonar Reiseliv Busetnadar og bustadtypar/ bygningar Mat og drikketradisjonar Lokal litteratur og forteljing/segn/historie/overtru knytt til stadar i bygda Gamle handverktradisjonar Lause gjenstandar Skulehistorie Stølsmiljø Stadnamn Kjende kunsthandverkarar /kunst lokalt, nasjonalt, internasjonalt 3.3. Prioriterte område / områder (satsingsområde) i Balestrand Kulturminnefeltet er stort, og no i planprogramfasen skal ein kome fram til område/-er som er særmerkte og viktige for Balestrand. Det vil kanskje også verte naudsynt å gjere avgrensingar innanfor satsingsområder. Det vi endar opp med som dei viktigaste kulturminna, som fortel om og representerer det særmerkte innan Balestrand sin kultur og identitet skal registrerast, verdivurderast og leggast inn i ein handlingsplan som skal opp til politisk handsaming kvart 4. år. Prosjektgruppa for kulturminneplanen har føreslege 2 hovudpunkt som satsingsområde, og ynskjer at innbyggjarar i Balestrand tek stilling til om dette er våre viktigaste kulturminne, det særmerkte som fortel om bygda sin kultur og identitet. Eit val av satsingsområder inneber at ein i denne omgang vel vekk andre område. Dei vil få ei kort omtale i kulturminneplanen, men vert ikkje tekne inn i handlingsdelen. Ved seinare politisk handsaming er det likevel mogeleg å få inn andre kulturminne i handlingsplanar. Vi ynskjer og at innbyggjarar brukar registreringsverktyet og databasen kulturminnesøk og registrerer kulturminne både innan og utanfor satsingsområde. Dei to hovudpunkta ein føreslår er: 5

6 1. Fortidsminne Balestrand er rik på fortidsminne. Busetnader og gravminner er registrerte og kan finnast i Kulturminnesok.no. På Bala har me Belehaugane som er godt kjende og er litt av Balestrand sin identitet. Bala har vore eit betydeleg gardssamfunn med opp til 7 gravhaugar frå eldre jernalder og jernalder som var utgravne i Funna i desse gravene er no på Museum i Bergen. Arkeologisk utgraving på Bala i 2012 viser busetjing som er Ca 4000 år gamal. Det kan og nemnast litteratur og sagnforteljingar om Kong Bele og Fritjov den frøkne i samband med Bala. (Immateriellt) Gravminner andre stader er på Målsnes 6 gravminne frå jernalder-bronsealder, Dragsvik 5 gravminner frå jernalder-bronsealder, Tjugum 1 busetjing frå steinalder og 1 gravminne jernalder-bronsealder, Sværafjorden 2 gravminne frå jernalder, Torsnes 1 busetjing frå steinalder, Meland 1 busetjingsområde frå steinalder, Nessane 2 gravminner og 1 gravfelt frå bronsealder-jernalder, Sæle 3 gravminner frå jernalder-bronsealder, Linde 3 gravminner frå jernalder-bronsealder, Saganeset (nedafor Skaret) 3 gravminner frå jernalder-bronsealder, Dannaneset 3 gravminner jernalder-bronsealder, Kvamsøy 8 gravminner frå jernalder-bronsealder, Holmen 1 busetjingsområde frå eldre jernalder og Askelund med funn av våpen og reiskap. Til saman 46 gravminner og busetjingar frå steinalder, jernalder og bronsealder på strekninga Nessane Vetlefjorden. Lunde har ingen fortidsminner, men namnet Lunde peikar på ein stad knytt til offerstad ( ein Lund) Det bør kanskje lagast ein «visningsstad» for fortidsminner i Balestrand. 2. Bygningsmiljø Bygningsmiljøet i Balestrand kommune er mangearta og viser eit mangfald i både funksjon og arkitektur. Mest synleg er nok bygningsmiljøet frå slutten av 1800-talet med dei mange kunstnarvillaer langs med sjøen. «Nordens lys» tiltrekte kunstnarar frå Europa og fekk dei til å slå seg ned bl.a. i Balestrand. Andre særmerkte hus er Askelund futegard. Andre private hus i Holmen har også særmerkt arkitektur og det har vore fleire kafèbygningar i sentrum og utetter langs stranda. Den eldste bygningen er likevel Kvamsøy steinkyrkje frå ca Dei andre kyrkjene er også kulturminner med Tjugum kyrkje frå 1863 og Sæle kyrkje frå Kvikne hotell som vart bygd frå 1877 til 1913 er eit fyrtårn i bygningsmiljøet i Balestrand. Bedehusa er kulturminner frå byrjinga av 1900-talet. Landhandelsbutikkar var det mange av frå slutten av 1800-talet i mest alle grender. Likeins skulehusa. I Lånefjorden er skulehuset framleis intakt. Innan jordbruksmiljøet er det stover, løer, kvernhus smier og stølar som er verdifulle kulturminner og som dekkjer ein lang tidsperiode i Balestrand. Andrinastova i Sværefjorden er teken godt vare på av bygdekvinnelaget der. I Nessedalen er det ei tømmerløe frå talet som trengs å takast vare på. Frå nyare tid kan me sjå byggjefelt i Lærargata og Øvre Sande i Holmen frå åra. 6

7 4. Planprosessen - deltakarar, medverknad og tidsfristar 4.1 Organisering av planarbeidet Formannskapet er kommunen sitt «faste utval for plansaker» og styringsgruppe for denne planprosessen. Overordna ansvar for kulturminneplanen ligg til kommunalsjef for oppvekst. Det vert oppnemnd prosjektansvarleg for kvart hovudtema, lokal person med interesse for kulturminneområdet. Det er nedsett styringsgruppe beståande av kommunalsjef for oppvekst, kommunalsjef for tekniske tenester, politikar og lokal historikar (medlem av sogelaget). Fylkeskommunen ved prosjektleiar for lokale kulturminneplanar deltek i prosjektgruppa som observatør og rådgjevar etter trong. 4.2 Deltakarar Følgjande aktørar vert tilsendt planprogram og planutkast (kan bli supplert); Offentlege planinstansar Sogn og Fjordane Fylkeskommune. Andre aktørar Balestrand Sogelag Tjugum og Esefjorden Grendalag Fjordane Grendalag Nessane Grendalag Kvamsøy Grendalag Grunneigarar som vert direkte berørte av tiltak Personar med interesse for kulturminne Skulane Barnehagane 4.3 Opplegg for gjennomføring av planarbeidet I samband med utarbeiding av plan har kommunen fått tilskot frå Riksantikvaren til å registrere kulturminne. Kommunen står fritt til bestemme kva for type kulturminne vi ynskjer å registrere og det er heller ikkje lagt opp til at dei som registrerer skal ha spesielle forkunnskapar for å utføre registrering. Riksantikvaren har utarbeidd registreringsskjema og ei registreringshandbok som gjev rettleiing i korleis registrere kulturminne. Riksantikvaren har også utvikla «Kulturminnesøk.no» som er ein ny nasjonal publikumsportal som formidlar alle registrerte kulturminne. Gjennom å motta tilskotet har kommunen også forplikta seg til at kulturminne som blir registrert og blir registrert på denne portalen. Fylkeskommunen er til hjelp med å arrangere kurs i registrering og kulturminnesøk og elles fagleg rådgjeving undervegs i registreringsprosessen Inspirasjonssamling vart gjennomført mai Registreringskurs er planlagt gjennomført i starten av september Planprogrammet blir då vedteke samstundes som registreringsarbeidet vert oppstarta. Truleg vil ein måtte arrangere fleire opplæringskurs i registrering og bistå med 7

8 rettleiing og hjelp til registrering. I kommunen skal det lagast eit lokalt arkiv for registreringar som er grundigare enn den delen av registreringane som blir lagt ut på kulturminnesøk. Det vil bli forsøkt sett ned arbeidsgrupper med ein ansvarleg koordinator som tek føre seg registreringar innanfor dei to satsingsområda som blir valt ut i planprogramfasen. Dette vil vere personar med kunnskap og/ eller interesser innanfor dei ulike felta. Under, og etter, registreringsperioden vil det bli arbeidd med kulturminneplanen sitt innhald. Styringsgruppa skal saman sette opp forslag til handlingsplan med naudsynte opplysningar om forventa kostnadar. 4.4 Verkty/ hjelpemiddel Følgjande dokument vil kunne vere til hjelp i planarbeidet: 1. Registrering av kulturminne og kommunedelplan for kulturminne Håndbok for lokale registreringer Riksantikvaren har laga ei handbok for gjennomføring av lokale registreringer av kulturminne på internett. Handboka kan lastast ned frå Riksantikvaren si nettside. Målet med handboka er todelt, det eine målet er å styrke kunnskapen om kulturminne. Det andre er å få oversikter over kulturminneverdiane for å gjere rette val i forvaltninga av kulturarven. 2. Landskaps- og stadanalyser. Riksantikvaren har laga metodar for landskapsanalyser i lag med Direktoratet for naturforvaltning og for kulturhistorisk stadanalyse (DIVE-metoden). Desse metodane ynskje ein vert nytta for å betre kunnskapsgrunnlaget for planvedtak i kommunane. 3. Kulturminne i kommunen Kulturminneplaner Utgjeve i november 2013 av Riksantikvaren. Dette er ein kulturminneplanrettleiar som er eit bidrag til kommunen sitt arbeid med kommunedelplaner for kulturminne og kulturmiljø. Målgruppa er kommunar som skal i gang med, eller har starta arbeidet. 4. Tidlegare registreringar i Balestrand kommune Det er gjennomført mange kulturminneregistreringar i Balestrand. Desse skal nyttast i som grunnlag for planarbeidet. Døme er: Sefrak - register: Eldre bygningar og andre kulturminne (landsdekkande) Askeladden register: Offisiell database over freda kulturminne og kulturmiljø i Noreg. Stadnamn i Balestrand kommune, fylkesarkivet1995 Registrering av eldre hus og bygningsmiljø i Balestrand, Balestrand kommune 1983 Fylkesatlas (nettstad) Geoatlas (nettstad) 8

9 4.5 Tidsplan Planarbeidet skal som utgangspunkt ha slik framdriftsplan: Hovudfasar og milepelar Ansvar Dato (mnd.år) Oppstart, Planprogram Utarbeiding av forslag til Planprogram SG/RM Vedtak om oppstart av planarbeid og planprogram F Planprogram på høyring/off. ettersyn fram til RM Vedtak av planprogram F/K Gjennomføring av planutarbeiding og handsaming Utarbeiding av planforslag SG Vedtak om høyring/off. ettersyn av planforslag F Planutkast på høyring/off ettersyn fram til RM Slutthandsaming (med eventuell avklaring/mekling) F Vedtak av kommuneplanen K SG Styringsgruppe, RM Rådmann, F Formannskap, K - Kommunestyret 9