HANDLINGSPLAN MOT BARNEFATTIGDOM VESTNES KOMMUNE

Transkript

1 HANDLINGSPLAN MOT BARNEFATTIGDOM VESTNES KOMMUNE

2 Innhald 1.0 Innleiing Fattigdom i Noreg i Konsekvensar av barnefattigdom Barnefattigdom i Vestnes Kven er låginntektsfamiliane i Vestnes? Tiltak mot barnefattigdom i Vestnes Vedlegg Låginntektsgrenser pr 2015 (kjelde: SSB) Kjelder

3 1.0 Innleiing Noreg er framleis eit av dei landa i verda med minst sosiale skilnader i befolkninga, men seinare forsking viser at skilnadene er aukande og i vårt land. Utfordringane kring born og unge som veks opp i fattigdom i Noreg har fått mykje merksemd frå sentrale styresmakter dei seinare år. Regjeringa har laga ein eigen handlingsplan mot barnefattigdom: «Barn som lever i fattigdom. Regjeringens strategi mot barnefattigdom ». Fattigdom kan vere eit vanskeleg tema å drøfte i Noreg sidan hovudbilete framleis viser eit land prega av stor økonomisk velstand og gode materielle levekår for dei aller fleste. Vestnes kommune ved NAV- kontoret har sidan 2014 motteke midlar til eit prosjekt vedkomande nedkjemping av barnefattigdom. Bakgrunnen for at prosjektet vart sett i gang var minst todelt. Tilsyn med dei sosiale tenestene, både nasjonalt og lokalt, viste at NAV- kontoret ikkje var gode nok til å ta omsyn til born og unge sin situasjon ved foreldra sine søknader om økonomisk stønad (sosialhjelp). Dette ønska vi å gjere noko med. Vidare viser statistikk for Vestnes kommune, som vi og vil kome attende til, at ein høg del born og unge i Vestnes lever i hushald med inntekt under dei definerte grensene for låginntekt/ «fattigdom». Kommunestyret fekk rapportering kring prosjektet og tilhøva her i kommunen i møte den 14. april 2016 (sak 36/2016). Det vart då fatta vedtak i to punkt. I pkt 1 var rapporten tatt til vitande, mens pkt 2 var formulert slik: «Kommunestyret ber om at arbeidet med ein heilskapleg plan mot barnefattigdom i Vestnes kommune vert sett i gang snarast råd». I samband med rapportering til kommunestyret kring kommunal planstrategi vart det varsla at handlingsplan mot barnefattigdom ville ligge føre til behandling våren

4 2.0 Fattigdom i Noreg i 2017 Som nemnd i innleiinga er Noreg framleis eit land der dei skilnadene i inntekt og levekår er relativt små og risikoen for fattigdom og sosial eksklusjon er relativt liten, samanlikna med andre land, jf figur 1 nedanfor. Dette heng mellom anna saman med et godt utbygd offentleg utdanningssystem, høg sysselsetting og yrkesdeltaking, og universelle velferdsordningar. Samstundes veit vi at den norske velferdsstaten er under press. Utsiktene til reduserte framtidige inntekter frå olje/gass, «eldrebølgjen» og auka innvandring er kanskje dei mest sentrale utfordringane som velferdsstaten må forhalde seg til i tida framover. Figur 1: Definisjonar på fattigdom: «Absolutt fattigdom» er den fattigdommen vi gjerne høyrer om frå den «tredje verda» og som handlar om at ein manglar midlar til å dekke sine heilt grunnleggjande behov for varer og tenester. Dette vert ofte også omtala som «ekstrem fattigdom». I den vestlege verda har ein i hovudsak velferdsordningar som gjer at absolutt fattigdom heldigvis ikkje er noko særleg relevant tema. Når vi i den vestlege verda diskuterer fattigdom i eige land, snakkar vi som regel om «relativ fattigdom». Som omgrep skriv «relativ fattigdom» seg frå arbeid av den engelske sosiologen Peter Townsend. Han omtalar relativ fattigdom slik: «ein person er fattig dersom vedkomande manglar ressursar til å delta i samfunnets aktivitetar og å oppretthalde den levestandarden som er vanleg i dette samfunnet». Altså ein definisjon som fokuserer på eventuelle avgrensingar i menneske sin moglegheit for livsutfalding og deltaking i samfunnet. For å kunne studere endringar i fattigdom over tid og mellom land er det vanleg å nytte ein inntektsbasert definisjon av fattigdom. 4

5 I ei relativ tilnærming til fattigdom er det vanleg å relatere dette til det generelle inntektsnivået i landet. Til mål for det generelle inntektsnivået tek ein utgangspunkt i medianinntekta 1. Innan EU/EØS er låginntektsgrensa sett til 60% av medianinntekta 2. Det er vidare vanleg å skilje mellom årleg og vedvarande låginntekt. Årleg låginntekt tyder at hushaldet i eit einskild år har ei inntekt som ligg under låginntektsgrensa, medan vedvarande låginntekt tyder at hushaldet over fleire år (som regel tre siste år) har hatt ei inntekt under låginntektsgrensa. Det er verdt å merka seg at det å berre sjå på inntektsmålet i seg sjølv ikkje fangar opp andre levekårsfaktorar som og kan vere viktig, til dømes busituasjon, helse og andre materielle forhold. Del innbyggarar i Noreg med vedvarande låginntekt auka frå 7,7% i perioden , til 9% i perioden Dette tyder på at det er grupper i samfunnet som ikkje har fått teke del i den realinntektsauken som elles var i denne perioden. Ser ein på nasjonale tal for del born i låginntektsfamiliar viser «Oppvekstrapporten 2017» til Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (BUFdir) at 10% av alle born i 2015 vaks opp i ein låginntektsfamilie. Dette utgjorde då born. 3.0 Konsekvensar av barnefattigdom Oppvekstrapporten frå BUFdir trekkjer fram fire områder kor born i låginntektsfamiliar vil kunne oppleve levekårsulemper. Desse fire er: Lokal miljø Helse Deltagelse/skule Samspel Lokal miljø: born i låginntektsfamiliar er oftare utsett for dårlegare buforhald. Vidare så flyttar desse borna oftare enn andre born, og bytte av skule reduserer til dømes moglegheitene for stabile sosiale relasjonar. Særleg i byar kan svake levekår bli konsentrert geografiske, til dømes til spesielle bydelar. Helse: foreldre i låginntektsfamiliar har oftare dårlegare helse enn befolkninga elles. Dette påverkar borna sin helse og borna har oftare dårlegare fysisk og psykisk helse enn andre born. Deltagelse/skule: Jo lågare utdanningsnivå foreldra har, jo færre grunnskolepoeng oppnår borna deira. Borna i desse familiane har større fråvær frå skule enn andre born og er meir utsette for mobbing. Desse borna har og lågare sannsynlegheit for å fullføre vidaregåande utdanning. Born i 1 Median er eit statistisk mål for sentraltendens i ei fordeling. Gjennomsnitt er det vanlegaste målet for sentraltendens, men dette gir ikkje noko godt bilete for inntektsfordelingar. Dette fordi ein liten del av befolkninga har svært høge inntekter, noko som ville trekke kunstig opp gjennomsnittet. Median er ganske enkelt den midterste verdien i ei ordna fordeling. 2 OECD nyttar ei låginntektsgrense på 50% av medianinntekta, som då gir noko lågare inntektsgrenser enn definisjonen innan EU. 5

6 familiar med dårlig råd brukar meir tid «framom skjerm» og deltek sjeldnare i organiserte fritidsaktivitetar. Samspel: ressursvake familiar har eit høgare konfliktnivå, og foreldra har oftare psykiske problem. Foreldra i desse familiane nyttar oftare negative stilar som oppdragarar, som til dømes å vere mindre involverte i borna sine. Desse familiane er og meir utsatt for vald i nære relasjonar og oftare i kontakt med hjelpeapparatet, til dømes barnevernet. Det er grunn til å streke under at det ikkje nødvendigvis er slik at dårleg råd i seg sjølv forklarer levekårsulempene som er beskrevet ovanfor, og det er mange døme på at ein kan vekse opp i ein familie med dårleg råd og likevel klare seg bra i vaksenlivet. Men sidan ein ser at dårleg råd i så stor grad samvarierar negativt med andre levekårsindikatorar inneber fattigdom ein betydeleg risikofaktor for born sine oppvekstvilkår og deira moglegheiter til å greie seg i vaksenlivet. Det er og grunn til å merke seg at sjølv om fattigdomen artar seg svært annleis i land som Noreg og til dømes land i den tredje verda, viser internasjonale studiar at den psykososiale opplevinga av det er likeins. I alle land er fattigdom forbunde med skamkjensle. Fattigdomsrelatert skam vil ofte føre til kjensler som makteslausheit, sjølvforakt, fortviling og resignasjon, og auke graden av sosial tilbaketrekking og eksklusjon. 4.0 Barnefattigdom i Vestnes Vi vil i dette avsnittet gje ei oversikt over situasjonen i Vestnes på området. Tala er henta frå Bufdir sin nettstad Sidan fattigdomsstatistikken og låginntektsgrensane baserer seg på berekningar av medianinntekt, som igjen tek utgangspunkt i skatteoppgjera, vil det på dette området vere eit etterslep i rapportering. Tala som er nytta her er a jour pr Tala for Vestnes blir samanlikna med jamnstore kommunar i Møre og Romsdal, samt samla tal for fylket og landet. Tabell 1 Del born og unge i hushald med låginntekt siste år (2015) I 2015 levde 8,6% eller 113 born og unge i Vestnes i hushald med inntekt under låginntektsgrensa. I utvalet her hadde berre kommunane Hareid og Sunndal fleire. Resultatet for landet er som det går fram på 8,5% medan resultatet for Møre og Romsdal samla er på 6,6%. 6

7 Tabell 2 Del born og unge i hushald med vedvarande låginntekt (2015) I Vestnes kommune budde 9,7%, eller 111 born og unge, i 2015 i eit hushald med vedvarande låginntekt. Dette er som ein ser tett på det samla resultatet for landet (10%). Av kommunane i utvalet hadde berre Sunndal ein større del. Her var det 12,3% eller 147 born og unge. Resultatet for Møre og Romsdal var på 7,2%. 4.1 Kven er låginntektsfamiliane i Vestnes? Vi vil i dette avsnittet presentere nokon karakteristika ved dei hushalda som borna nemnde i avsnittet ovanfor lever i. Dette for å gje eit bilete av kven dei desse hushalda er og synleggjere risikofaktorar. Kjelden for data er den same som ovanfor. Tabell 3 Del born i hushald med låginntekt med einsleg forsørgjar (2015) 43,3% av borna i Vestnes (49 born) som lever i hushald med låginntekt lever med einsleg forsørgjar. I kommunane Rauma og Averøy er delen større, med 48% og 64%. Vestnes ligg då noko over resultatet for landet og for Møre og Romsdal, der resultatet er om lag 38%. 7

8 Tabell 4 Del born i hushald med låginntekt der hovudforsørgjar har låg utdanning 3 Her ser vi at Vestnes kommune med sine 59% plasserer seg tett på resultat for landet samla sett (60,3%), og berre Sunndal kommune har høgare del enn Vestnes blant dei kommunane som det blir samanlikna med. Det er kjend frå anna statistikk at utdanningsgraden generelt i Vestnes er noko lav. Dette kan hengje saman med ein «generasjonseffekt» der både kvinner og menn i Vestnes for år sidan relativt enkelt kunne få arbeid utan særleg utdanning. Dette bilete er endra i dag, då det nesten ikkje finst arbeid att som ikkje krev noko kompetanse, minimum på vidaregåande skule- nivå. Tabell 5 Born i hushald som mottek meir enn halvparten av samla inntekt som offentlege overføringar Som tabell 5 viser kjem Vestnes noko betre ut i denne samanlikninga. 43% av borna i låginntektshushald i Vestnes lever i hushald som mottek meir enn halvparten av sine inntekter frå 3 Med låg utdanning meiner vi her berre grunnskule 8

9 offentlege overføringar. Berre Hareid og Rauma av kommunane har lågare del med om lag 37%. Resultatet for fylket er på 49%, medan resultatet for landet er på nær 60%. Tabell 6 Born i hushald med låginntekt utan nokon yrkestilknytta Som i tabell 5 ser vi av tabell 6 at Vestnes og her kjem noko betre ut enn i tidlegare tabellar. 46% av borna i hushald med låginntekt i Vestnes lever i hushald utan at nokon av dei vaksne har yrkestilknyting. Dette er lågare enn del for Møre og Romsdal (50%) og for landet med 55%. Igjen er det berre kommunane Hareid og Rauma som har lågare del born enn Vestnes. Tabell 5 og Tabell 6 tyder på at familiane med låginntekt i Vestnes i stor grad har minst ein vaksen som er i arbeid, men at dette ikkje gjev tilstrekkeleg inntekt for heile hushaldet. Tabell 7 Born i innvandrarhushald med låginntekt, frå Afrika, Asia, Latin- Amerika, Europa utanom EU/EFTA og Oseania utanom Australia og New Zealand. Tabell 7 viser del born i hushald med låginntekt, kor hovedinntektstakar har anna landbakgrunn enn Noreg. Som ein ser ligg Vestnes relativt høgt. Sunndal skil seg markant ut, noko som antageleg har 9

10 samband med at dei over år har vore ein stor asyl- og busettingskommune. Med sine 42% ligg Vestnes jamt med tala for Møre og Romsdal, medan ein ligg noko over talet for landet (nær 36,8%). For Vestnes sin del er det usikkert kor stor innverknad asylmottaket har i desse tala. Personar som budde på mottaket og som hadde fått busetting, men ikkje busettingskommune, vart rekna som innbyggarar i Vestnes kommune. Om nokon av desse hadde born vil dei vere medrekna her, men det forklarar neppe heile resultatet. Born i hushald frå desse områda er utsett for risiko for fattigdom, noko som igjen vil kunne hemme borna sin deltaking og integrering i Noreg. Det vil vere fleire årsaker til at desse hushalda har låg inntekt. Det kan til dømes handle om at foreldre med innvandringsbakgrunn ofte har låg utdanning frå heimlandet, noko som gjer det vanskeleg å kome inn på arbeidsmarknaden i Noreg. Vidare kan svak yrkestilknyting handle om at foreldra ikkje beherskar norsk godt nok for den norske arbeidsmarknaden. I tillegg er familiane frå desse områda ofte større, med fleire born, noko som gjev fleire å skulle forsørgje for same inntekt. Tabell 8 Born i innvandrarhushald med låg inntekt, frå EU, EFTA, USA, Canada, Australia og New Zealand I tabell 8 ser vi Vestnes skiljer seg klårt frå dei andre kommunane med den høgste delen born. I Vestnes er delen born 29%, medan del i Noreg er nær 17%. Møre og Romsdal ligg og noko over resultatet for landet med 19,5%. Dette må forklarast med stor arbeidsinnvandring til Vestnes, og vi ser nedanfor litt nærare på innvandrarbefolkninga i Vestnes. Vestnes har dei seinare åra blitt eit «multikulturelt samfunn» Statistikk frå SSB (a jour pr 2017) viser at det er 789 personar i Vestnes med innvandrar bakgrunn 4. Dette utgjer 12% av innbyggartalet i Vestnes kommune. Tabellen nedanfor angir nokre klare tendensar med omsyn til kvar desse kjem ifrå og kjønnsforskjellar: 4 Talet omfattar innvandrarar og norskfødde born med innvandrarforeldre. 10

11 Tabell 9 Innvandrarbefolkning i Vestnes, etter kjønn og opphavsstad (Kjelde: SSB, 2017) Europa unntatt Tyrkia Afrika Asia med Tyrkia Nord-Amerika Sør- og Mellom- Oseania Statsløse Uoppgitt Europa unntatt Tyrkia Afrika Asia med Tyrkia Nord-Amerika Sør- og Mellom- Oseania Statsløse Uoppgitt Menn Kvinner 1535 Vestnes Bland menn er dei fleste (350 personar) frå Europa og dette må for ein stor del skuldast arbeidsinnvandring til industrien. Mennene frå Afrika og Asia (til dømes Syria og Irak) vil i stor grad handle om busette flyktningar. Bland kvinnene vil dette i stor grad handle om ektefeller til arbeidsinnvandrarar og flyktningar. Det er busett berre eit mindre tal einslege kvinnelege flyktningar. Delen av kvinner frå Asia er langt større enn delen for menn, og differansen vil truleg handle om familiegjenforening mellom norske menn og kvinner frå Asia, typisk Thailand og Filippinene. Som vi såg av tabell 7 og tabell 8 er det stor risiko for at innvandrarar og deira born lever med låg inntekt. Dette gjeld både hos arbeidsinnvandrarane, flyktningane og dei familiegjenforente. Det er truleg ein tendens i desse familiane til at mennene er i arbeid, medan kvinnene er heimeværande eller evt berre i noko arbeid på deltid. Kostnadsnivået i Noreg forutset i stor grad at begge vaksne i barnefamiliar er i arbeid, og i så høg stillingsstorleik som muleg, for å unngå låg inntekt. 11

12 5.0 Tiltak mot barnefattigdom i Vestnes Ein handlingplan og tiltak mot barnefattigdom må dels rette seg mot å førebygge og dels mot å kompensere for ein evt aktuell situasjon. For vaksne er den viktigaste vegen ut av fattigdom eit arbeid og ein inntekt som gjer familien sjølvberga på eit akseptabelt nivå. For borna i familiane som er i denne situasjonen må arbeidet rettast inn mot å sikre deltaking, inkludering og førebu dei på eit vaksenliv der dei kan forsørgje seg sjølve, og slik forhindre at fattigdom går i arv mellom generasjonar. I tråd med det som er nemnd tidlegare omkring konsekvensar av fattigdom vel vi å innrette tiltaka kring følgjande overordna strategiområde: 1. Lokal miljø/bustadforhold 2. Deltaking arbeid/skule/fritid 3. Helse 1. Tiltak i høve lokalmiljø/bustadforhold Vestnes kommune skal sikre at ein har eit tilstrekkeleg tal bustadar til utleie for vanskelegstilte på bustadmarknaden Vestnes kommune skal sikre ein sosial bustadpolitikk der det og leggast til rette for utbygging av rimelegare bustader for førstegongskjøparar og personar med lågare inntekt Vestnes kommune skal revidere og rullere «Bustadsosial handlingsplan» Vestnes kommune skal prioritere barnefamiliar med låginntekt i samband med tildeling av «Startlån» 2. Tiltak i høve deltaking arbeid/skule/fritid NAV Vestnes skal prioritere personar frå låginntektsfamiliar ved tildeling av arbeidsretta tiltak som til dømes kurs, arbeidstrening og lønstilskot Alle einingar i Vestnes kommune forpliktar seg til å ta imot personar til arbeidstrening/språkpraksis NAV Vestnes skal sikre at barn og unge sine behov for deltaking og inkludering blir prioritert i samband med deira føresette sine søknader om økonomisk stønad (sosialhjelp) NAV Vestnes skal bidra inn i Introduksjonsprogrammet for busette flyktningar med opplæring innan privatøkonomi NAV Vestnes skal bidra inn i Introduksjonsprogrammet for busette flyktningar for å auke arbeidsrettinga av programmet NAV Vestnes skal samarbeide tett med Oppfølgingstenesta i fylkeskommunen kring elevar som står i fare for å falle ut av vidaregåande skule Vestnes kommune sikrar at ein til ein kvar tid har tilgjengelege barnehageplassar i kommunen Vestnes kommune følgjer opp ordninga med redusert foreldrebetaling i barnehage for føresette med låginntekt 12

13 Vestnes kommune vurderer innføring av ei tilsvarande ordning med redusert foreldrebetaling for SFO for føresette med låginntekt Vestnes kommune skal sikre at framandspråklege elevar i grunnskulen får eit individuelt tilrettelagt undervisningstilbod som gjer dei budd til å gjennomføre vidaregåande opplæring Vestnes kommune vidarefører og vidareutviklar «Utstyrssentralen» på Frivilligsentralen Vestnes kommune følgjer opp funna frå prosjektet «God integrering- ei berekraftig samfunnsutvikling i Vestnes» 3. Tiltak i høve helse Vestnes kommune styrkar rettleiinga av familiar gjennom oppretting av stilling som familierettleiar i Helsestasjonen Kommunepsykolog deltek i Helsestasjon for unge og har konsultasjonar med born og unge for å motverke psykiske vanskar Vestnes kommune følgjer opp funna frå prosjektet «3-trinnsmodellen» og sikrar god samhandling «på tvers» mellom hjelpetenestene og sørgjer for at ein arbeidar heilskapleg med utfordringane i familiane 13

14 Vedlegg Låginntektsgrenser pr 2015 (kjelde: SSB) Lavinntektsgrenser i kroner (årsinntekt) basert på ulike avstander til medianinntekt. Inntekt etter skatt, etter husholdningstype, tid og statistikkvariabel Enslig Enslig forsørger med ett barn Enslig forsørger med to barn Enslig forsørger med tre barn Par uten barn Par med ett barn Par med to barn Par med tre barn Par med fire barn EU-skala, 60 prosent (kr) 14

15 Kjelder - «Fattigdom og levekår i Norge. Tilstand og utviklingstrekk 2016.», rapport frå NAV - «Oppvekstrapporten 2017», rapport frå Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet Prosjektrapportane frå tidlegare år - Statistisk Sentralbyrå- diverse statistikk - Bustadsosialhandlingsplan for Vestnes kommune - Handlingsplan mot vald i nære relasjonar for Vestnes kommune 15