Bygdeutvikling og sjøfuglvern. - erfaringar frå eit utfordrande samliv gjennom 20 år

Transkript

1 Bygdeutvikling og sjøfuglvern - erfaringar frå eit utfordrande samliv gjennom 20 år

2 Bygdeutvikling og sjøfuglvern 1. Historia om verneprosessen 2. Erfaringar frå bygdeutviklingsarbeid 3. Norsk Sjøfuglsenter på Værlandet 4. Kystarven 5. Utfordringar framover

3 Erfaringar med bygdemobilisering Bulandet og Værlandet Atløyprosjektet Holmedal Vel Naturbruksprosjektet Skottlandsprosjektet Førdefjorden Vel Kystarven

4 Bygdeutvikling og sjøfuglvern gjennom 20 år Kystarven Kkkkkkk

5

6 Historia om verneprosessen Sørværet vart oppretta som Naturreservat i Dette vedtaket vart i åra etterpå følgt opp med eit omfattande sjøfuglvern langs heile kysten av Sogn og Fjordane. Sjøfuglvernet skapte sterk lokal motstand spesielt i Askvoll

7 Historia om verneprosessen Naturbruksprosjektet i Sogn og Fjordane vart etablert for å dempe konflikten mellom bruk og vern Prosjektet hadde fokus på berekraftig næringsutvikling i og ved verna område i Sogn og Fjordane På Værlandet skapte prosjektet klare haldningsendringar.

8 Verneprosessen- eit moderne bondefangeri? Vernearbeidet gjekk føre seg over fleire år først på 90-talet Folk skjøna for seint kva som var på gang Vernebyråkratane hadde nok formell ryggdekning Men då det vart alvor, tykte folk at prosessen var urimeleg og arrogant

9 Verneprosessen- eit moderne bondefangeri? kulturkollisjonar på mange nivå by mot land fagkunnskap mot lokalkunnskap spesialistar mot generalistar konservering mot utvikling angst i begge leirar partane gjekk i skyttargravene og fredsmeklarane kom under dobbel eld

10 Verneprosessen vart til intifada på Vestbredden Folkemøtet i Askvoll Distriktalliansen fekk si blomstringstid Statssekretær Børre Pettersen fiska torsk, lovde byråkratisk folkeskikk og abdiserte Tarekrigen utløyste konflikt i byråkratiet Nytilsett fylkesmann Oddvar Flæte møtte værlendingane i orkan Intifadaen utvikla seg til stillingskrig om ein oppdrettslokalitet

11 Kampen om ein oppdrettslokalitet Ein oppdrettslokalitet hamna innanfor reservatgrensa DN hevda at 4-5 arbeidsplassar ikkje var viktig nok til å justere reservatgrensene Kommunal miljøundersøking til ,- Kommunal anke og tautrekking i 6 år Stein Lier Hansen møtte seg sjølv i døra Grensejusteringa skapte etterkvart ein mildare stemning

12 Ny tilnærming Naturbruksprosjektet vart lansert som ein veg ut av uføret Landbruksavdelinga hadde lokalkunnskap og positive prosesserfaringar Hans Jakob Reite og Tom Dybwad vart sende til Vestbredden for å køyre Osloprosess. Fylkesmannen innsåg at dei tradisjonelle verneprosessane skapte for mykje konflikt og inbitt lokal motstand mot alt vern

13 Ny tilnærming Hans Jakob og Tom nærma seg forsiktig Dei speida og kartla terrenget - først i møte med kommunen Deretter møtte dei velforeininga og næringsdrivande Dei kartla næringsstrukturen, konfliktnivået og etablerarviljen Så vart det stille lenge - dei skreiv rapport

14 Ny tilnærming - rapportskriving og konklusjon Folket på Værlandet er entreprenørar som tenkjer småskala næringsutvikling basert på lokale ressursar. Fruktbart samarbeid mellom lokale initiativtakarar, kommunen og andre styresmakter vert avgjerande for utviklinga framover. Værlandet treng å lage ein samla tiltaksplan rundt fleire av desse elementa

15 Generasjonsskiftet I fase 2 møtte den nye generasjonen på Værlandet Megger i motvind dei ville heller tene pengar enn å bekjempe byråkratiske vindmøller Fylkesmannen måtte trekkje pusten

16 Vellukka framtidsverkstad i september 2002 Hestesenter for liten og stor Nordsjøporten som profilert sykkelveg Paintball og internettcafè Verneplikt i ungdomsklubben Ny aktivitet i skulehuset Informasjonssenteret i Værlandet, ombygging av eksisterande verkstad i Værøyhamn nordplan Info.senter om sjøfuglvern og lokalsamfunn Nordsjøløypa og campingplass

17 Forprosjekt for sjøfuglsenteret Informasjons- senteret for sjøfuglvern skal knytast tett til det gamle sjøhusmiljøet i Værøyhamna

18 Øyhopping i Solund og Askvoll - ei attraktiv sjøreise i verna natur - Øyhopping knyter saman naturopplevingar og verna område til tilgjengele ge dagsturpakkar frå Bergen og Sogn

19 Berekraftig reiseliv er eit godt verkemiddel for å sikre fornuftig vern Vern utan bruk er hinsides reiselivet må vere aktivt med i utvikling av verneområda vernestyresmaktene må stimulere reiseliv dersom dei skal skape aksept for vern

20 Verneplikt Idrettslaget og Ungdomsklubben ryddar opp Belønning er økonomisk støtte til ungdomsstyrt aktivitet på Værlandet og i Bulandet

21 4.nov mai-07 Plan og Næring 21.april aug-07

22 Erfaringar frå Bygdeutviklingsprogrammet Det eigentlege målet har etter mi vurdering heile tida vore at små utkantbygdar skulle verte betre i stand til å ta vare på sine eigne interesser i høve til kommune, fylke, stat og marknad. Det operative målet har vore å utvikle lokal næring og trivsel

23 Erfaringar frå programmet Om ei bygd skal lukkast i programmet eller ikkje, kviler på to ting ferdigheiter og motivasjon Bygdene kan ikkje overkøyrast i prosessen. Då misser dei eigarskap og motivasjon Fylkesnivået må handsame bygdene som likeverdige partnarar. FMLA er truleg den einaste institusjonen i Sog F som kunne ha køyrt dette prosjektet

24 Erfaringar frå Bulandet og Værlandet ( ) Felles deltaking frå to bygder var heilt unikt, men faktisk ein framheva del av søknaden. Dette gav oss høve til å lure på kvifor same tiltak gav vidt forskjellige effektar i to nabobygder Vi fann tre nøkkelfaktorar som hadde stor innverknad på prosjektarbeidet og dei kortsiktige resultata: Graden av semje, autoritet og aktivitet

25 Verdien av semje Då vi starta var konfliktnivået langt høgare i Værlandet enn i Bulandet Ulike interesser er ikkje problematisk dersom deltakarane respekterer andre sine intersser og ikkje obstruerer fleirtalsavgjerder i prosessen Men, høgt konfliktnivå kan også føre til manglande engasjement Hvis prosjektet endar med å representere ei spesiell gruppe sine interesser, vil ressursane bli splitta og handlingsevna redusert. Konflikt med grunneigar har vore ein gjennomgåande grunn for at ulike lokale prosjektidear har vorte lagde bort gjennom desse 15 åra.

26 Verdien av lokale autoritetar Det er viktig å involvere både formelle og uformelle leiarar direkte og indirekte i prosjektstyret Hvis autoritetar i bygda kjenner sine interesser trua av prosjektarbeidet vil dei mobilisere imot eller prøve å ignorere. Formelle og uformelle leiarar har ofte viktige nettverk og lang erfaring med å mobilisere til fordel for sine eigne interesser.

27 Verdien av oppstarta aktivitetar Turisme fekk høg prioritet i aktivitetsplanen, og Bulandet hadde av ulike grunnar mest nytte av det. Folk frå Bulandet greidde å få ulike igangsette tiltak in i aktivitetsplanen. Ved å adoptere oppstarta aktivitet fekk prosjektet raske og positive resultat. Værlandet prøvde å utvikle ny turisme frå botn av. Dette vart ei for stor utfordring, og ingen synlege resultat vart oppnådde i prosjektperioden.

28 Erfaringar frå vårt lokale prosjekt kritiske suksessfaktorar Synlege og raske resultat er nødvendig Putt positive lokale aktivitetar inn i prosjektet frå første stund Finn ein god balanse mellom mobilisering og utvikling av private verksemder. Vi må akseptere at andre haustar profitt av vårt gratisarbeid. Bygg og bruk nettverk mot makta utanfor lokalsamfunnet læring og lobbyering. Hald fokus på mogelegheiter og ver stolt men ikkje arrogant

29 Kva skjedde etter at prosjektet var avslutta? I Bulandet vart det bygd ny fiskeindustri, turismen byrja å vekse forsiktig og omdømmet som eit vitalt lokalsamfunn vart styrka gjennom gode medieoppslag Politikarar byrja å besøkje Bulandet for å sjå resultata, og dei møtte stolte og høflege folk med sterk sjølvtillit bygd på suksess. Den gamle planen om veg mellom Bulandet og Værlandet vart plukka fram og seld inn ved mellom anna å vise til dei positive erfaringane frå bygdeutviklings-prosjektet

30 Kva skjedde då prosjektet vart avslutta? Værlandet utvikla seg i ein anna retning Ulike små verksemder vart starta opp av ein ny generasjon energiske kvinner (Torbjørn Lølands babies) Generasjonsskiftet var nødvendig for å kunne ta eit steg framover, og eit kollektivt mobiliseringsprogram var truleg ikkje rett tiltak i rett tid for Værlandet i 1992

31 Værlandet fekk ein ny start I Naturbruksprosjektet Den nye generasjonen ville heller tene pengar på sjøfuglvernet enn å halde fram vernestriden. Turisttrafikken har endra seg. No er Værlandet kopla på. I motsetning til Bulandet som enno er heilt avhengig av fiskeri, har Værlandet utvikla eit meir variert næringsliv Skulenedlegging og sterk bygdepatriotisme har skapt spenningar, men kloke lokale leiarar fokuserer på samarbeid

32 Norsk Sjøfuglsenter på Værlandet - eit naturinformasjonssenter med lokal forankring og nasjonal betydning - Norsk Sjøfuglsenter på Værlandet Av Per Arne Tveit

33 Norsk Sjøfuglsenter status pr. dato Staten har løyvde 6 mill. over statsbudsjettet Værlandet Gjestehavn opna ny serveringsstad med plass til 130 i juni Sjøfuglsenteret opna i juni 2012 Reguleringsarbeid for Havsuitter er starta opp Gangbru er bygd og fleire nye infotiltak er planlagde.

34 føremålsparagrafen Stiftinga Norsk Sjøfuglsenter skal bygge opp og drive informasjonssenteret for sjøfuglvern i Værlandet. Senteret skal arbeide for formidling av kunnskap og auka forståing for sjøfuglvern i Noreg. Norsk sjøfuglsenter skal skape møteplassar og utvikle partnarskap mellom eit vekslande mangfald av initiativ som fremjar senteret sitt føremål. Senteret skal også vere eit knutepunkt mellom menneske og kystnatur Senteret skal fremje sjøfuglvernet ved å stimulere til lokalsamfunnsutvikling i vid forstand og arbeide for ein sterk lokal eigarskap til natur- og verneverdiane.

35 Planane framover Tilsetting av driftsansvarleg i % stilling Etablering av driftsavtale med Direktoratet for Naturforvaltning Utstilling fase 2 i 2014 eller 2015 Etablering av ein ny stilling som Naturveiledar i løpet av 2-3 år (SNO)

36 Planane framover for Værøyhamna Utbygging av fiskebryggjer for funksjonshemma Organisering av transport til Alden Skilting og merking av turløypenett over heile Værlandet Utbygging av ny overnattingskapasitet med ca 24 sengeplassar (Streten AS) Regulering av hyttefelt med ca 15 tomter Tilbod om naturguiding i kystlandskapet Naturskule

37 Målgruppene til Norsk Sjøfuglsenter og Værlandet Gjestehamn Båtturistar frå Bergen til Ålesund Dagsturistar og weekendturistar frå Bergen og Sogn og Fjordane Skuleklassar frå Vestlandet Studentgrupper Ulike faggrupper med interesse for naturopplevingar Wildlife tourism frå Storbritannia og Nord-Europa

38 Værøyhamna er eit naturleg senter for formidling av opplevingar og kunnskap om øyriket

39 berekraftig reiseliv

40

41 Kystarven eit av 15 hovudprosjekt i det nasjonale programmet Naturarven som verdiskapar Prosjektperiode

42 Prosjektet sitt hovudmål er å gjere Kystarven (kystlyngheiene, naturbeitemarkene og verneområda for sjøfugl med randsoner) til verdiskapar og profilbyggjar for HAFS-regionen gjennom næringsutvikling innan reiseliv og sauebruk, kunnskapsbygging og skjøtting av kystlandskapet

43 Kystarvprosjektet er delt inn i 6 delprosjekt som er fordelte på kjerneområde og randsoner i Kystarvområdet (HAFS) Kjerneområder i Kystarven Randsoner i Kystarven

44 Delprosjekt 2 Tilrettelegging for oppleving av Kystarven Tiltak 1: Kystarvkart og Kystarvapp Tiltak 3: Opplev Kystarven på Værlandet Tiltak 4: Folkesti og Filosofigang i Fjaler Tiltak 2: Tett på kystnaturen i Skifjorden Tiltak 5: Kystled Solund

45 Omtrent slik vil dei fleste bygdetavlene sjå ut. Kvar kommune får 4-5 bygdetavler. Bygdetavlene skal ha eit oversiktskart som viser alle Kystarvstiane i det aktuelle området.

46 På nokre Kystarvstiar har ein investert litt ekstra i utsiktspunkt

47 Konklusjonar og erfaringar Verdien av eit mobiliseringsprogram er først og fremst avhengig av ressursar i bygda. Hvis bygda har kriseforståing og samstundes maktar å sjå sitt potensiale, kan dei ha nytte av eit bygdeutviklingsprosjekt Bygdemobilisering med feil timing kan sende bygda frå gale til verre, og mobiliseringsprosjekt har ikkje råd til å mislukkast. Vi kan ikkje tenkje som i bedriftsrådgjeving at all erfaring kan vere nyttig erfaring.

48 Konklusjonar og erfaringar Institusjonane på fylkesnivået er som regel alltid positive til bygdeutvikling, men ingen likar å spele andrefiolin Fylkesbyråkratiet og kommuneadministrasjonen er meir hemma av restriksjonar, planar og skrivne strategiar enn eit lokalsamfunn. Der resultata i bygda snakkar for seg sjølv, må byråkratane skrive rapport og lage planar.

49 Konklusjonar og erfaringar Dersom lokalsamfunnet har kunnskap og personar som kan lese og forstå det regionale nivået, kan dei greie å skaffe ekstra midlar til sine prosjekt Det er ofte nødvendig å legge eit hardt press på kommunen og regionnivået, men ingen tener på total krig

50 Konklusjon og erfaringar Politikkutvikling og planlegging på alle nivå treng lokal aksept Vi er enno ikkje gode nok på ekte partnerskap Det lønnar seg å arbeide langsiktig og legge stein på stein. Prosjektarbeid er tidsavgrensa, men oppgåvene er uendelege. Takk for merksemda!