Case til Workshop. Korleis er det å prøve ut denne type teknologi? Det er mange faktorar som må stemme for at eit slikt tiltak skal bli vellykka.

Transkript

1 Case til Workshop Case 1 Truls er 32 år. Han har moderat utviklingshemming, ADHD, periodevis angst og paranoia. Truls har og ein affektiv bipolar liding med teikn på psykotiske utfall. Han er utgreia med eit adaptivt evnenivå som ligg på 5-7 år. Språket er velutvikla og kan for utanforståande gi inntrykk av eit kognitivt nivå som ligg langt høgare enn det som er tilfelle. Truls har hatt ein høg grad av fridom og høve til å ta sine eigne avgjersler heile livet. Dette har ført til at han er vanskeleg å rettleie i forhold til reglar, lovar og utagerande åtferd. Erfaringane hans er at det ikkje vert gitt konsekvensar for regel og lovbrot. Han har vore politimeldt for både overgrep og hærverk. Truls har erfaring med å bu åleine, noko som har gitt han høve for kontakt med rusmiljøet. Han kan tidvis ha eit stort alkoholinntak som gjer at angst, paranoia, depresjon osv. vert forverra. Truls søkjer ofte hjelp av helsevesen då han er redd for helsa si. Han ynskjer ofte å verte innlagd og har ofte kontakt med både legevakt og politi. Han har ei truande åtferd og kan ty til vald både mot seg sjølv, tenesteytarar og andre. I periodar kan han ynskje mykje psykisk støtte hos tenestytarar, medan det i andre periodar er motsett. Kartleggingar viser at det ofte er det som skjer utanfor bustad som kan trigge til utagerande åtferd, saman med eit, i periodar, nokså stort alkoholinntak. For å kunne gi Truls tryggleik, i tillegg til å ha høve til å korrigere åtferd, skulle han helst hatt med seg tenesteytarar ute i nærmiljøet. I dei maniske periodane ynskjer han ikkje følgje ute. Spesialisthelsetenesta går langt i tilrå at dette vert gjort likevel, anten som skygging eller tvungen omsorg. Skygging for å kunne danne eit bilete av kva som utløyser angst og paranoia og for, om mogleg, fjerne risikoen for at dette skjer. Tvungen omsorg for å kunne korrigere åtferd. Personalet er bekymra for korleis bruk av tvang ved skygging kan påverke åtferda til Truls. Dei tenkjer det vil virke mot si hensikt og at det vil trigge utagering og dårlege periodar. Målet er å kunne hjelpe Truls utan å invadere privatlivet hans, og personalet har ein teori om at dersom det blir tatt i bruk sporingsteknologi kan dei heller rykke ut i dei tilfella det kan vere behov for korrigering av åtferd. Til dømes når han ikkje går rett heim frå jobb eller beveger seg utanfor avtalt område. Fagpersonar rundt Truls har håp om at overvåkingsteknologi kan gjere at Truls godtek oppfølging når han er ute. Men dei er bekymra for om han forstår at han framleis vert overvaka ved bruk av teknologi. Kan dette reknas som tvang om Truls vil det sjølv i gode periodar? Kor går grensa for samtykkekompetanse? Kor går grensa mellom teknologi for overvaking og teknologi for samhandling? Korleis er det å prøve ut denne type teknologi? Det er mange faktorar som må stemme for at eit slikt tiltak skal bli vellykka.

2 Case 2 Tove er 62 år og har ei lett utviklingshemming. Ho har astma. Ho bur i bufellesskap med vaken nattevakt. Ved fleire høve har Tove fått anfall på natta utan høve til å kontakte nattevakt. Når ho vert dårleg får ho angst og går fram og tilbake mellom seng og bad. Ho har og ved eit høve opplevd at støttekontakten vart alvorleg sjuk medan dei to var åleine. Tove kjende på at ho ikkje kunne forlate støttekontakten for å hente hjelp, og ho klarde ikkje nytte telefon. Dei heldt då på med matlaging. Dette førte til branntilløp med stor røykutvikling. Tove reagerte ikkje adekvat på dette, og vart verande i bustaden saman med støttekontakten. Dette skjedde heime hos støttekontakten, i eit burettslag der det er nære naboar. Branntilløpet var oppdaga av familiemedlemmer av støttekontakten, som fekk dei velberga ut. Personalet har sett ved fleire høve at Tove ikkje reagerer adekvat i akutte situasjonar. Ho får angst, frys til og mistar kognitive ferdigheter midlertidig. Når dei har hatt samtaler med ho i etterkant viser ho ikkje innsikt i si eiga åtferd. Ho seier ho kan bruke telefonen når noko går galt og at ho ikkje treng hjelp til det. Tilsyn på natt har vore prøvd ut som tiltak, men Tove søv lett, og vaknar kvar gong nattevakta kjem inn. Ho har vore tydeleg på at ho ikkje ønskjer at nokon kjem inn og sjekkar. Målet for personalet er at dei skal vere trygge på at dei får beskjed dersom Tove får anfall eller treng hjelp på andre måtar. Dei ser behov for tovegs-kommunikasjon og varsling når ho får anfall/angst i form av overvaking av puls. Konsekvensane av at Tove ikkje får naudsynt hjelp kan bli store. Personalet reflekterer over korleis slike tiltak vert bruk av tvang og makt fordi Tove ikkje sjølv ser at ho treng hjelp. Case 3 Helge, 26 har muskelsjukdom. Han har ingen motorisk kontroll over ekstremiteter, men adekvate kommunikasjonsferdigheter men utydelig tale. Helge har kognitiv svikt på spesifikke områder og kan derfor ikkje skrive eller lese. I det daglege treng han hjelp til alt. Han uttrykker ønske om meir privatliv samstundes som at han er redd for at økt sjølvstende gjer at han får mindre hjelp av det offentlege. Helge har eit nettverk som stort sett består av personale, familie og venner av familien. Han savner å kunne halde kontakt med jamnaldrande utan at nokon heile tida veit kven han kommuniserer med. Personalet har nokon gonger kommen i konflikt med pårørande om meldingar Helge ønskjer å sende. Helge er ein ung mann i løsrivingsfasen. Pårørande uttrykker at dei ikkje synest noko om at personalet hjelper Helge å skrive meldingar kor han er i opposisjon til pårørande. Helge ønskjer og å kunne bruke internett og Spotify sjølvstendig. Helge er ein aktiv og sosial mann og er med på mykje som skjer i kulturlivet. Han har god hukommelse men det kan ofte bli for mykje å huske på. Det kan vere utfordrande å planlegge kvardagen sin ved hjelp av andre. Og Helge har eit stort potensiale for å ta meir kontroll over kvardagen sin.

3 Velferdsteknologi for unge funksjonshemma er meir enn teknologi som overvaker og varslar. Kva mogelegheiter finst det for Helge? Han har for utydelig tale til teknologi som nyttar talegjenkjenning. Kva er suksessfaktorer for eit vellukka tiltak? Case 3 Caroline 23 med Downs syndrom. Hun har moderat psykisk utviklingshemming og en autismediagnose. Caroline kan ikkje skrive eller lese, men ho meistrar enkel bruk av nettbrett og mobiltelefon ved bruk av ord- og bildegjenkjenning. Caroline har eit enormt stort behov for forutsigbarheit i det daglege, også fram i tid. Ho spør personalet mykje om kven ho skal vere med og kva ho skal. Om ho har følelsen av at noko ikkje stemmer, spør ho alle personale ho kjem over. Dersom nokon seier feil eller uttrykker usikkerhet, eller om ikkje personalet svarar akkurat det same, vert ho tydeleg frustrert med påfølgande utagering. Det har vore prøvd tiltak med timeplan og symboler, men personalet erfarer at det er vanskeleg å ha dette tilgjengeleg heile tida og kvar gong ho spør som til dømes under bilkjøyring. Kva erfaringar er gjort med tanke på bruk av slik teknologi i slike situasjonar? Kva fungerer? Kva fungerer ikkje? Kva er suksessfaktorene? Case 4 Frode er 30 år. Han har diagnosen autisme. Frode bur i eigen tilrettelagt bustad. I det daglege har Frode eit stort behov for struktur og rutinar. Er han vaken, så må han ha personalet rundt seg. Dersom han er åleine, kan han øydelegge ting. Han et gjerne rå eller frossen mat. Han har mellom anna ete rå kylling. Pårørande synest det er svært fornedrande for Frode at han et rå mat. Frode er til tider utagerande mot personalet. For personalet er det vanskeleg å tilkalle hjelp i ein slik situasjon. Det er vanskeleg å få brukt mobiltelefon når det står på. Brukar har ikkje nattevakt i bustaden, og kan gå ut på natta dersom han vaknar. Om han er åleine på dagtid, vil han også gå ut og løpa vekk frå bustaden. Brukar er i god fysisk form, og kan springe langt på kort tid. Personalet har ein teori om at det kan vere det at dei er tilstade i bustaden heile tida som i nokon tilfelle triggar utagering mot personalet. Dei tenkjer at dersom dei fekk varsling når han går ut på kjøkenet, og dersom dei fekk varsling når han går ut i gongen, så vil Frode kunne vere meir åleine og kunne finne meir ro i kvardagen. Case 5 Andreas 24. Mild psykisk utviklingshemming i tillegg til bipolar liding. Andreas meistrer PC, Internett, mobiltelefon og nettbrett bra. Sender ofte meldingar til personalet utanom arbeidstid om kven han skal være med og kva som skal skje. Ønskjer ikkje hjelpemidlar eller timeplan fordi han ikkje ønskjer å vere «sånn som dei». Personalet skriver lapper til han i starta på veka, men desse forsvinn. Meldingane han sender personalet er nok en blanding av et ønske om merksemd og trong for å vite kva som skal skje. Han har nedsett hukommelse og merksemd. Personalet har ein teori om at dersom han får moglegheit for å planlegge si eiga kvardag ved bruk at teknologi

4 som er tilpassa hans nivå i bruk, men lik anna teknologi i utsjåande, så vil han finne meir ro og trygghet og oppleve meir sjølvstende i kvardagen. Kva seier erfaring om situasjonar som dette? Om vi tenker litt vidare ut frå case Korleis kan velferdsteknologi til unge funksjonshemma bidra i fritidsaktiviteter og sosialt samspill? Case 6 Morten er 28. Han har Down syndrom og har lett psykisk utviklingshemming. Han er sjølvstendig i leilegheita når det gjeld ADL og kjem innom fellesområdet når han vil vere sosial eller treng hjelp til noko. Han har stor utfartstrong og er alltid klar for tur. Han uttrykker frustrasjon når personalet seier at dei ikkje har tid til å gå på tur. Ved fleire høve har Morten stukke av frå bufellesskapet anten fordi han er sint eller fordi han synest det er morosamt å stikke av og lage stress blant personalet. Når han drar ut på tur åleine, har personalet alltid funne han att på faste stader; hos mor, på kafeen eller ved fotballbana kor han pratar med dei som er på trening. No har idrettslaget tatt kontakt med kommunen fordi det er mange av borna på fotballtrening som vert redde for Morten. Personalet opplever det som stressande at Morten kan stikke av. Dei blir redd for at noko kan hende han, eller at nokon utnyttar han. Dei ynskjer ein form for varsling anten når han går ut eller når han har gått utanfor avtalt område. På fagmøter reflekterer dei over at dei synest det er ubehageleg at dei må fortelje Morten at det ikkje har tid til å gå tur med han. Dei opplever og at han helst vil gå på tur åleine og at han vert oppgitt på å måtte ha følgje. Case 7 Tora er ei dame som har passert 55 år, ho bur i eit rekkjebustad saman med 3 andre personar med hjelpebehov. Tora bur i nærleiken av eit tettstad på Vestlandet. Huset ligg om lag to kilometer frå sentrum, som også er administrasjonssenter for helse- og omsorgstenestene i kommunen. Tora har Down Syndrom, ho har behov for ein del hjelp både på dag og kveld. Tidlegare har dama hatt stålkontroll på dagar og klokkeslett, og har vore opptatt av at gjeremål blir gjennomført til avtalt tid. Nokre dagar i veka går ho til på dagsenter, men i det siste ser ein at det har oppstått mykje forvirring rundt det å halde orden på vekedagar og klokkeslett. Ho har også nokre gongar rota seg vekk og ikkje funne vegen til dagsenteret. Mykje tyder på at ho no gløymer meir og blir lettare forvirra med tanke på tid og stad. Ein er redd for at dette er teikn på at ho no er i ferd med å utvikle aldersrelaterte helseproblem, og vurderer nødvendige tiltak ut frå endringane som har oppstått. Som ein del at dei nye tiltaka vil det vera naturleg å vurdere velferdsteknolog som medisindispensar med varsling om ein dose ikkje vert tatt, og tidsinnstilte lys som kan indikere om det er natt eller dag. Tora er ikkje samtykkekompetent. Erfaringar med like situasjonar er at aldersrelaterte helseplagar for personar med Down syndrom er hurtig progredierande og det blir viktig å innføre nye teknologiske tiltak så fort som mogeleg. Ein søknadsprosess som tek mange månader kan dermed gjere at tiltak som kunne medført ei betre kvardag for Tora, ikkje vert gjennomført.

5 Case 8 Ein kommune skal byggje nye omsorgsbustader. Det er til saman 10 leilegheiter fordelt over to etasjar. Fleire av bebuarane er personar med alvorleg utviklingshemming som vil ha behov for tilsyn og snuing, samt skift i løpet av natta. Nokon av dei kommuniserer berre ved å lage lydar, andre sett seg opp i senga medan nokon kan kommunisere og ropar om dei treng hjelp. Nå får dei tilsyn ved at personalet opnar døra og går inn. Målet er å redusere tal på forstyrrande tilsyn som gjer at brukarar vaknar. For nokon brukarar er det ønskeleg med tovegs kommunikasjon slik at nattevakt kan kommunisere med brukar og om nattevakta er oppteken andre stadar. I dei nye bustadane vil kvar brukar bu i eigen leilegheit, og det vil vere lengre å gå mellom kvar brukar. Personalet har fleire problemstillingar dei ynskjer løyst ved hjelp av velferdsteknologi og har reflektert over kva som er bruk av tvang og makt og kva som ikkje fell inn under lovverket. - Bustadane er over eit stort område kor personalet ikkje har oversikt over kven som kjem og går. Personalet tenkjer at eit sensorkamera som slår seg på ved rørsle kan hjelpe på denne problemstillinga - Uteområdet er stort og dårleg belyst slik at personalet ynskjer seg sensorstyrt lyskastar - Det er mange leilegheiter og mange dørar i bygget. Personalet tenkjer at det må vere praktisk med kodelås på alle dørar Korleis vil det vere med ein teknisk installasjon på eit fellesområde som kan kategoriserast som overvaking av enkeltpersonar? Case 9 Astrid er 50 år, ho har Williams syndrom. Ho er engsteleg for helsa si og veldig oppteken av kor mykje ho søv. Personalet registrerar og at søvnen hennar varierer svært mykje og ynskjer å hjelpe henne til å få betre søvn. Personalet meina at det hadde vore nyttig med ein søvnmålar samt at dei registrerar kva ho gjer i løpet av dagen av fysisk aktivitet og korleis ho et. Dei har snakka med Astrid om søvnmålar, og ho er sjølv positiv til det. Pårørande er skeptisk og tenkjer at det vert mykje overvaking og er usikre på kva som kjem ut av alle målingane. Case 10 Sara, 62 er ein dame med lett utviklingshemming. Ho bur åleine i leilegheita si. Ho har ofte falt når ho har reist seg frå godstolen sin. Sara har fått smykkealarm, men det har vist seg at ho gløymer å trykkje på den, eller at ho skadar seg såpass mykje at ho ikkje får til å trykkje. Sara har også falt fleire gonger når ho skal ut av senga på natt. Personalet er bekymra for Sara og stikker ofte innom for å sjå til ho både på dagtid og nattestid. Sara likar godt å vere åleine, og gir uttrykk for at dei stadige tilsyna er unødvendige. Sara gir uttrykk for et behov for sjølvstende samstundes som at ho snakkar mykje om dei gongane ho har falt. Personalet tenkjer at falla har traumatisert ho. No har pårørande ynskja at dei tek i bruk velferdsteknologi i form av varsling når ho går ut av senga og når ho reiser

6 seg frå stolen slik at personalet kan komme inn og hjelpe. Dei ynskjer og kamera på soverommet. Case 11 Petter er ein mann i midten av 30-åra som bur i rekkehus i nærleiken av ein tettstad på Vestlandet. Huset ligg om lag to kilometer frå sentrum, som også er administrasjonssenter for helse- og omsorgstenestene i kommunen. Petter har ein utviklingshemming og har behov for ein del hjelp. I tillegg til utviklingshemminga har han ei psykisk liding som gjer at han lett kan bli flyktig og forvirra, og han har ikkje alltid oversikt over tid og stad. Ein morgon han skulle gå til arbeidssenteret kom han ikkje fram. Det blei sett i gang leiteaksjon og mange blei redd for at det var tilstøyt han noko, ikkje minst familien. Etter nokre timar, og mange involvert i leitinga, blei han funne utanfor bustaden sin. Einskilde netter kan Petter stå opp for å ta seg ein liten tur ut, han hugsar sjeldan på å låse ytterdøra og familien er redd for at han skal gå seg vill om natta, eller at ubodne gjester skal ta seg inn i huset og stele eller skade han. 5 dagar i veka er Petter på arbeidssenter, han får litt hjelp i heimen før han går til arbeidssenteret saman med nokre naboar. På ettermiddag får han hjelp i heimen til å lage seg mat, reingjering og klesvask. Gjennom natta tek nattpatrulja seg nokre turar innom bustaden for å sjå til at alt er i orden, ofte må dei slå av lyset eller låse ytterdøra fordi Petter har vore ute. Familien ynskjer betre tilsyn på natt. Nattpatrulja har mange dei må sjå til, så det kan fleire timar mellom kvart tilsyn. Dessutan er der ein del av naboane til rekkehuset som blir forstyrra av bilane som kjører om natta, og har gitt uttrykk for at dei helst ser at kommunen sluttar med denne kjøringa.