Dette skal vi læra i dag - Sette opp budsjett - Sparing - Korleis spare pengar på mat og andre utgifter

Transkript

1 Økonomi og skatt

2 Dette skal vi læra i dag - Sette opp budsjett - Sparing - Korleis spare pengar på mat og andre utgifter - Kvifor betalar vi skatt - Jobbe svart - Sjølvmelding, skattemelding og skatteoppgjer

3 DEL 1: Økonomi og sparing Økonomiplanlegging Kvifor er det viktig å planlegge økonomi? Oversikt over inntekter og utgifter Vite at ein har pengar for heile månaden

4 Gjer det mogleg å spare Unngå gjeld Finne ut om ein har rett til å søke om supplerande stønad frå NAV Budsjett W0J6LiH1nK8mL&index=3 - Ta utgangspunkt i di inntekt og dine utgifter - Det finnes mange malar på internett ( eller

5 SIFOs Referansebudsjett Statens institutt for forbruksforsking - Kan vera greitt å nytta for å samanlikna - Basert på et rimelig forbruk - Legg inn kjønn, alder og inntekt for å sjå! Budsjett Regnskap Inntekter

6 Introduksjonsstønad Lønsinntekter 3000 Barnetrygd 0 Anna inntekt 0 Sum inntekter: Utgifter Husleige 4500 Straum 500 Internett 400 Mobil 250 Mat 2240 Kollektivtransport 600 Anna 3000 Sum utgifter:

7 Differanse: Budsjett Regnskap Inntekter Introduksjonsstønad Lønsinntekter Barnetrygd 0 Anna 0 Sum inntekter: Utgifter Husleige Straum Internett Mobil

8 Mat Kollektivtransport Anna Sum utgifter: Differanse:

9 Fyll ut eit budsjett Gjekk du i null, pluss eller minus?

10 Sparing Vi nyttar ordet sparing i to samanhengar. Sparing som at ein prøver å kutte ned på utgifter og sparing som at ein set av pengar for å nytta dei på noko seinare. Begge deler er like viktig!

11 Sparetips! Få oversikt over din økonomi, sjå på skattemeldinga og lag budsjett. Opprett ein eigen konto for faste utgifter som automatisk blir trekt den dagen du får løn. Med efaktura og avtalegiro slepp du ekstra avgifter i banken. Lag en bufferkonto slik at du kan betala fortsette utgifter. Anbefalt er 1-2 månadsløner. Då unngår du kredittkort, avbetaling og inkasso. Dersom du er under 34 år kan du oppretta BSU-konto (bustadsparing for unge). Gjer deg mange fordelar når du skal kjøpe bustad. Sjekk om du har den rimelegaste tv-avtalen, internettleverandøren, mobilabonnementet.

12 Når du har vært på sjukehus i for eksempel Bergen søk om refusjon for reiseutgifter på helsenorge.no pasientreiser Spar straum: Har du en bustad på 200 kvadratmeter kan du ifølge ENØK spara 4400 kroner årleg på å senka temperaturen frå 23 til 21 om dagen, og frå 21 til 17 grader om natta. Bruk biblioteket! Lån bøker og filmar i staden for å kjøpa. Unngå bruk av bil og buss viss du kan. Gå eller sykla du sparer både pengar og blir sprek!

13 - Det kan løna seg å kjøpe klede/utstyr/møbler brukt. Sjå på facebooksider, finn.no eller Fretex og Brukt`n på Voss - Byt med/gi bort til vener og kjende - Følg med på sesongsal - planlegg kva du treng i fram i tid

14 Korleis spara i kvardagen Ta med deg matpakke på jobb/skule. Bruker du 50 kr dagen (måndag-fredag) på lunsj blir det kr i året! Dersom du kjøper kaffi kan det være lurt å lage sin eigen heime og ta med på termos.

15 K va kan man heller bruke kr på? 20 kjøretimar? 1 veka ferie for to? En billig bil?

16 Tobakk Røyk og snus - ein pakke (20 stk) sigarettar = 100 kr 100 kr x 365 dager = kr Det gir både økonomiske fordelar og helsefordelar å slutte med tobakk. Sjekk ut

17 Korleis spara penger på butikken - Skriv handleliste og planlegg måltida for heile veka. Gå på butikken berre 1-2 gonger i veka. - Følg med på gode tilbod: sjekk om noko er nær datogrensa! - Rema1000 og Kiwi er normalt sett vinnarar i pristestar. - Sjå på prisen. Det er over 20 kr forskjell på det billegaste og det dyraste brødet. - Samanlikn prisar per liter eller kg. - Kjøp store pakker / økonomipakker. - Vel dei rimelegaste merkene (Firstprice, coop x-tra, Rema best pris, eldorado). Ofte er kvaliteten og smaken like god. - Bønner og linser kan vera like sunt og godt som kjøtt, samtidig som det er mykje billegare.

18 - Motstå fristelsen til kjøpa unødvendige søtsaker/snacks sjølv om dette ligg rett ved kassa. - Ikkje gå på butikken når du (eller barna) er svoltne! Har du nokre gode sparetips? Lær barna å spare - Det er viktig at barn får ei forståing av pengar og sparing. - Barn kan få eigen sparekonto i banken. - Barn kan ikkje alltid få det dei vil, men dei kan ynskja seg til bursdag eller andre høgtider. - Lommepengar kan være eit alternativ. Som t.d. løn etter å ha hjulpet til heime.

19 - Sjå for morosame oppgåver og filmar om økonomi. Forsikring Treng vi forsikring? JA

20 - Alle kan vera uheldige og hamna i situasjonar som kan koste deg mange pengar dersom du ikkje har forsikring. - Forsikringsselskapa rådar alle å ha innbuforsikring, reiseforsikring og ulykkesforsikring. - Eig du bil eller bustad MÅ du ha forsikring

21 DEL 2: Skatt

22 Vi spleiser - Alle bidrar med det dei kan - Det norske samfunnet er som eit spleiselag - Skatteetaten si rolle er å få inn pengar frå folk til ein felles kasse, slik at vi kan betala for felles goder - Pengane frå felleskassa dekker utgifter til blant anna sjukehus, barnehagar, skular, vegar, pensjonar, trygd, bibliotek og introduksjonsprogram - På denne måten skapar vi eit velferdssamfunn

23 Kven avgjer kor mykje skatt du skal betala? Politikarane på Stortinget avgjer kor mykje skatt du skal betala. Skatteetaten bereknar kor mykje skatt du skal betala av inntekta di

24 Kvifor betalar vi skatt? Du betaler skatt av inntekta di og avgifter når du kjøper varer og tenester for å finansiera velferdsstaten: 10 år grunnskule 3 år VGS Høgskule/universitet Sjukehus Fastlege Helsesøster Sosialhjelp Introstønad Bustøtte Vi får etter behov og yt etter evne

25 Totalt: 2,2 millionar

26

27 Offentlige inntekter og utgifter

28

29 Skattekort Du må sjølv bestilla skattekort om du Utan skattekort, vil du bli trukke 50 prosent i skatt. før! ikkje har hatt det Skattekort kan bestillast på skattekontoret eller på skatteetaten.no/skattekort Arbeidsgjevar hentar ut skattekortet elektronisk Får du jobb i tillegg til introduksjonsprogrammet MÅ du endra skattetrekket

30 Det er ikkje alt du treng å betala skatt for - Lønnsinntekt under kr per år -Småjobbar for ein husstand knytt til t.d. heimen, hytta eller bilen kan du tena 6000 kr per år per husstand. NB: Har du svært mange småjobbar kan det bli rekna som verksemd og du må betala skatt. - Arbeidar du for eit idrettslag eller frivillig organisasjon kan du tena opptil kr skattefritt. - Har du arbeid frå ein arbeidsgjevar og ikkje tenar meir enn 1000 kr på eit år er dette skattefritt.

31

32 Alle må har minid eller BankID for å logga inn

33 Kva er svart arbeid? Du tener pengar på ulovlig måte Du betalar ikkje skattar og avgifter svart-arbeid

34 Er det greitt å arbeida svart? Til dømes som: - «Pirat-taxi» - Dagmamma - Vaskehjelp - Bilmekanikar Diskuter!

35 Kva mistar samfunnet ved svart arbeid?

36 Mistar pengar å bruke på felles goder Øydelegg for dei som arbeidar lovleg Er det greitt at dei som ikkje betalar skatt skal få nytta seg av veldfersgoder? Dette mistar du viss du arbeidar svart Feriepengar

37 Løn ved sjukdom Pensjonspoeng Ulykkesforsikring Oppseiingsvern Attest frå arbeidsgiver Lønsgaranti Dagpengar under arbeidsløyse Skattemelding (tidlegare selvangivelse)

38 Eit dokument som visar: Kor mykje inntekt du hadde i fjor Kor mykje formue Kor mykje gjeld Blir sendt ut i byrjinga av april Sjekk opplysningane Sjekk at talla og informasjonen stemmer med opplysningane du har fått frå:

39 arbeidsgjevar NAV bank bustadselskap barnehage og kanskje fleire Dersom alt stemmer treng du ikkje gjere noko, dersom noko er feil må du registrera det på skatteetaten.no innan 30. april

40 Skatteoppgjer Blir utbetalt mellom juni og oktober Har du betalt for mykje skatt, får du pengar tilbake når skatteoppgjeret er ferdig

41 Har du betalt for lite skatt, må du betala restskatt