Skattanevnd Landsstyrisins

Transkript

1 Skjal 7 Frågreioing frå Skattanevnd Landsstyrisins l. partur (Framlagt a tingi 9/8-1974).

2

3 415 lnnihaldsyvirlit. I lnngangur: 1. Målsøki nevndarinnar. 2. Nevndarsamanseting og arbei5shåttur. 3. Hvussu frågrei5ingin er uppbygd. 4. Fyribils kanningarlirslit. 5. Ni5urløga. II SKATTLEGGINGARPRINSIPP. SAMBANDlil MILLUM SKATT OG STU'DNING: 1. Til hvat ver5ur skattur uppkravdur? 2. Treytir fyri eini g6~m i skattaskipan. 3. Eru summi skattusløg betri enn onnur? 4. Skattafyrimunir ella studningar. III SAMANBERING MILLUM SKATTATR'YST OG SKATTALAG i FØR OYUM OG ØI>RUM LONDUM: 1. Inngangur. 2. Føroyska skattatr),sti~, samanbori5 vi<l onnur lond. 3. Føroyska ska ttalagi5, samanbori5 vi5 onnur l ond. IV FØROYSKA SKATTASKIPANIN i HØVUI>SDRÅTTUM: 1. Inngangur. 2. Gjøgnumgongd av t<cim einstøku skattab6lkunum 1) Vøruskattir. 2) Inntøkuskattir. 3 og 4) Sosialgjøld og arbeiclsgevaragjøld. 5) Ognarskattir. 6) Skattur å kapitalflutningum og tilikum trnnsakti6num.

4 Ni5urstø5a. Skjøl A-F skjaltalvur. Skjal IV G. Hagfrø5islig kanning av sjålvuppgåvum fyri V FØROYSKI SAMFELAGSBuSKAPURIN OG SKATTURIN l. Inngangur. 2. Bt1skaparligir høvu<lsspurningar. 3. Bt1skaparpolitisku høvnoscn<lamålini. 4. Bt1skaparpolitisku møguleikarnir. 5. Skatturin og ht1skaparligi vøksturin. 6. Tiltøk, io stimbra Høguhugin hjå vinnulivinum. 7. Tiltøk, i5 vi<lka um figgjarmøguleikarnar hjå ti einstøku fyritøkuni. 8. Tiltøk, io mi<la im6ti at økja um figgjarmøguleikarnar hjå vinnulivinum ella samfelagnum sum hcild. 9. Tiltøk, i5 mi5a im6ti at fremja uppsparing hjå privatum fyritøkum. 10. Tiltøk, io mioa im6ti at fremju uppsparing hjå privattun htisarhaldum. 11. Bttskaparligar avleioingar av rentuskattinum. 12. Skalturin og ynskio um eitt fjølbroyttali vinnuliv. 13. Skatturin og ynskio um landsumfatandi framhur Skalturin og ynskio um at framburourin verour fiestum føroyingum a t gagni. 15. Skalturin og konjunkturrørslurnar. 16. Samandråttur. Skjul V A. Avskrivingar hjå partsæioarium. SkjalV B. Skattur og yvirtio. Skjul V C. Skjaltalva. VI YVIRLIT YVIR PARTAFELAGSSKATTASKIPANIR: l. Prinsippspurningar viovikjandi partafelagsskatti. 2. Partafelagsskatturin i Føroyum. 3. Partafelagsskattaskipanir i iltiondum yvirhøvur. 4. Serliga uhugaverdur reglur i einstøkum londtun. 5. Gongdin i partafelagsskattinum seinastu årini. 6. Samandråttur.

5 417 VII GJØGNUMGONGD A Y GALDANDI FØROYSKA PARTAFELAGS SKATTINUM: 1. Inngangur. 2. Vi~gcr~ av tcim cinstøku spurningunmn vi5vikjandi partafclags ska ttingini. 3. Ni5urstø~a. Skjal VII A: Talva yvir partafelagsskattin i VIII MØGULIGAR NY"SKIPA~IR FYHI SKAT'I'ING A V FØROYSKUl\1 PARTAFELØGUM. 1. Hvørji krøv eiga at vcr5a sett til partafelagsskatt i Føroyum i dag? 2. Hvussu væl uppfylla ymiskar skipanir krøvini '! 3. Uppskot til nyskipanir Skjal VIII A: Yvirlit yvir fyrimunir og vansar vi5 nøkrum partafelagsskattaskipanum i mun til føroysk vi~urskifti. IX HJONASKATTURIN: 1. Skattleggingin av inntøkum hjå hjimum i Føroyum i dag. 2. Prinsippspurningar vi~vikjandi hjimarskatti. 3. Hvi er 6nøgd vi~ hjunarskattinum i Føroyum i dag? 4. Møugligar fyribils åbøtur. X SKATTORIN IUA TEIMUl\1, ID FAA F6LKAPENSJ6N: 1. Spurningar i samband vi5 skattlegging av f6lkapcnsj6nistum. 2. Meting av åb6tum, i~ kundu komi5 upp å tal. 3. Ni~urstø5a. XI TILRADINGAR UM VtDAHI KANNINGAR A V FØROYSKUM SKATTAMALUM: 1. Inngangur. 2. Spurningar, i~ rått ver~ur til nt tnka upp. 3. Møguleikar fyri framhaldandi kanningum. Bokayvirlit. Løgtingsti15indi 1974 B - 53

6 418 1 lnngai\guh: l. Målsøki nevndalinnar. Føroya landsst)ti avgjørdi {t v{tri 1073, at nevnd skuldi setast at vi5gera føroyskar ska ttleggingarspurningar. Landsst)'ri() helt tai)' v era gagnligt vi() cini l)'sing av føroysku skattaskipanini sum heild, til tcss at fan citt grundarlag til at meta um, hvørjar lei5ir, i5 goagdar v6ru til at gcra skaltlcggingina befri. Ein gjøllig heildarl) sing er 6gvuliga umfa tandi og hev5i tiki5 dr1igva ti5. Ti var()' hildi() hest fyrst at gera cina hcildarlysing i høvuos<lråttum, sum kundi vera grunduring undir vi5ari kanningum, og sioani at kanna serspurningarnar hvør sær. A henda hått er møguligt at gera uppskot viovikjandi einstøkum serspurningum uttan at noyoast at bii)'a eftir at øll skattaskipanin ver<lur gjølliga kanna5. Eisini er møguligt at taka meira avmarkaoar spurningar fram um teir meh a fløktu og umfatancli spurningarnar. Spurningarnir i sambaudi vi() skattleggingina av personinntøkum cru 6gvuliga umfatandi og kunnu tiskil ikki væntast n6g gjølliga vi<lgjørclir i fyrstu atløgu. Ti var()' hildio, at rætta loysnin var at taka spurningarnar um partafelagsskatt, rentu og vinningsbyti v.m. fyrst og si5ani halda fram vi()' pers6ninntøkunum. Landsstyri()' ynskti at f{w skattlcggingina av hj1murn og samti5arskatt fyri pensianistar vio i fyrsta umfari og v6rou rnenn samdir um, at tao var møguligt at umhugsa fyribils {tbøtur {t hcsum øki, men at hcsi mmsøki av røttum v6ru ein partur av ti næsta kanningnrstignum og at møguligar broytingar her ti bert kundu vera fyrihils {tbøtur. Eisini ynskti landsstyri()' eina serstaka lysing av møguleikunum fyri javn-

7 419 stilling milhun htlsacigm m og -leigarar, og av teimum vansum, ic.'5 stanclast av, at skattskyldiga inntbkan ikki altio er eilt vælh6skandi mål fyri tørvimnn fy ri susiahun ve i tingum. Avgjørt varo, at um nevndin, meoan arbeioio for fram, helt at m{llsøkio iltti at viokast ella at tl\'isir skeivil'ikm v6ru, sum ikki voru vio sum scrspurningar i fyrstu syftu, so skuldi nevndin gera vart vio hesi millsøki og um gjørligt gera uppskot til ilhøtur. Yiomcrkjust skal, at møgulig uppskot til broytingar i skattleggingini å avisum økjum ikki skuldu vera tr~cytao av, at skattainntøkan frå hcsum økjum skuldi vcroa tarm sama sum framrnanundan. Um gjørligt skuldi ft agreioingin geva mctingar um tær broytingar i skattainntøkum hins almenna, io stumlast kundu av møguligum hroytingaruppskotum. Eisini hevur verio hildio nattt'u ligt, at ncvndin i høvuosdrattum ger vart vio, {l hvørjum økjum møguldkar eru fyri skattainntøkum, io kunnu uppvcga skattamissir, io standast av broytingaruppskotum. Havt eigur at vera i huga, at lwnda fr{lgrei<)ing,er gjørd vi<'5 galdandi samfelagsskipan i huga og at ein viogcro av, um nt1galdandi l'lla aorar samfelagsskipanir cru meira rættvisar, er uttanfyri målsøkio fyri hesi frilgreioing. 2. NevndarsamanseUng og arbehsshåttur. t kanningat,l evmlina valdi landsst)'rio at seta: Johannes Thomsen, l'ulltr{w, Carl viihelm Weihe, statsaut.grannskooara, Paula Ellefsen, statsaut.grannskooara, Arna Olafsson, fulltrt'm, eand.polit. og Arna K. Olsen, rå~gevnra. Seinri er Eyoun å R6gvi, sand.oceon., io nt'1 starvast sum roknskaparkønur hjå likningarråonum, komin vio i ncvndararbeimo. Ncvndin hcvur skipa~ scg vi~ Arna K. Olsl'n sum formanni og Arna Olafsson sum skrivara. Meginparturin av ti prakliska arhcioinum <.'r gjørt av formanni og skrivara. Nevndin hevur ikki altio verio å einum måli i teimum spurningur, sum

8 420 vi~gjørdir eru, men ein meiriluti i nevndini ( t6 ikki alti~ sami mciriluti) stu<llar tey sj6narmi<l, sum ver<la fmmførd i frugrei<lingini. Nevndin er sett av landsst)tinum og skal gcva frilgrei~ing til landsst) r i~. sum si~ani ger av å hvønn h!ltt hetta arbl'i<lsgrundarlag skal n) tast. 3. Hvussu frågrei~ingin er uppbygd. Frågrei~ingin er, sum i1<lur ncvnt, cin roynd at geva eina almenna skattafrø~isliga l~ sing av føroysku skattaskipanini i høvu~sdråttum og eina servi~ger<l av teimum spurningum, i<l landsst)ti<l hevur ynskt vi<lgjørdar. Frågrei~ingin er sostatt ætla<l at kunna nytast sum arbei~sgrundarlag undir skattapolitiskum avger<lum hj{l landsst) ri og løgtingi. Tå i<l politisk avger<l er tikin um, hvørjar prinsipploysnir, i()' vcljast skulu, t.d. å partafelagsskattaøkinum, her til at lata hcsa clla a<lra ncvnd gera t'ttkast til 16garuppskot um hetta og visa {l loysnir uppå teir serstøku 16garteknisku og skattateknisku spurningar, i~ eru sermerktir fyri ta prinsipploysnina, i~ vald var~. Frågrei~ingin er uppbyg<l i samsvar vi()' hctta sj6narmi5. 1 pørtunum II -- V ver~a teir grundlcggjandi heildarspurningarnir vi<lgjørdir. f kapitli II ver<lur greitt fri1 teim skattafrø~isligu grundsj6narmi()'um, i~ fragreimngin sum heild hvilir å. Nevndin Ieggur st6ran dent å ta~, sum i hesum kapitli stendur, ti cin suklig politisk 6heft vi<lger~ av skattamalum kann bert byggjast å cina åsannan av teimum einfaldu grundreglum, iff galda fyri skatting yvirhøvur. Hetta skal ikki ver~a skilt solei~is, at nevndin ikki åsannar, at skattal6gir, ta m saman um kemur, vcr<la gjørdar av politikkarum, i<l hava til uppgåvu at røkja politisk åhugamål. Ta~. i~ umræ~ur at peika å, er, at tey politisku endamålini kunnu ver~a nådd å ymsan hått, og at smnmir hættir stri~a mcira im6ti grundi~l'glunum enn a~rir. Ein gjøllig gjøgnumgongd av politisku endamitlunum og teimum amho~um, i~ eru til taks gevur oftast til urslit, at ta<l er møguligt at finna loysnir, i~ eru sky.nsamar, t.e. uppfylla endamåli~ uttan at avlaga skattaskipanina nevnivert.

9 421 At gcrn fullkomiliga skynsamlign skattaskipan er ogjørligt i verki, men grundreglurnar i kapitali II kunnu nytast til at meta um eitt {\Vist uppskot ger skipanina sum hcild meira ella minni skynsama ( rationella ). 1 kapitli III verour gjørd ein samanbering millum skattatr)'st og skattalag i Føroyum og i t'itlondum. Kapitul IV er ein gjøgnumgongd av galdandi føroysku skattaskipanini i høvu~sdråttum vio høvuosdenti å inntøkuskattinum. i hesum kapitli verour ikki fario ut i æsir, men vist verour å nakrar høvuosspurningar. Tey Bestu avvikini frå a<lalrcglunum fyri g6oari skattlegging vcroa grundgivin vio hi1skaparligum åhugamålum. Tao er ti ncyougt at royna at finna fram til, hvørji krøv, io tcy hi1skaparpolitisku endamålini scta til skattleggingina, og geva eina lysing av, um tao veruliga er ncyougt at avlaga skattaskipanina fyri at nåa hesum buskaparligu målum. Hctta verour gjørt i kapitli V. Høvuosdenturin vcr~ur lagdur å skalt av vinnulivsinntøku og ognarinntøku. Vi~ hesum kapitlunum II- V er fingio eitt alment grundarlag til vcga, io serstakir spurningar kunnu veroa viogjørdir ilt frå. Til her so vio og vi~ at gjøgnumganga alla skattleggingina sum hon er, um politiskt ynski er um hetta og arbeiosmøguleikar cru fyri ti. Sum åour nevnt hevur landsstyrio lagt dent å, at nakrir serspurningar v6rou viogjørdir longu i fyrstu syftu, og vcr~a teir viogjørdir i kapitlunum VI- X. 1 kapitlunum VI - VIII verour partafclagsskatturin viogjørdur. t kapitli VI verour greitt frå prinsippspurningum viovikjandi partafelagsskatti og hvussu hcsir spurningar eruloystir i ymsum londum. t kapitli VII ver~ur galdandi føroyski partafelagsskattudn viogjørdur og i kapitli VIII verour vist å møguleikar fyri åb6tum. t kapitli IX verour skattleggingin av hjimum viogjørd og i kapitli X spurningar i sambaudi vio skatting av f6lkapcnsjonistinntøkum. t kapitli XI verour vist a, hvørjir partar av ska ttleggingini scrligur tørvur vcr~ur hildin v.ern fyri at kanna, og hvussu slikar kanningar kunnu hugsast at vcr~u settar i verk.

10 422 Aflast i fr{tgrei~ingini er l'it t b6kayvirlit, sum de il s l' J' Pi t t t oluliga fullfiggja~ yvirlit yvir h6kmentir, j<)' hava wri~ n) ttar i kanninganu hci~inum (I), de il s sta tis tiskar kel du r (II) og til seinast cit t 6gvuliga 6fullfiggja~ yvirlit yvir høkur og fritgrdoingar um nøkur av teimum evnum, i5 vi~gjørd eru i frågrei~ingini. 4. Fyr'ibils kanning-artirslit. i kapitli II ver5m vist il, at lwvu5suppgitvan hji1 skattinum rr at h~ ta la samfclagsligu byroiiut av almenna virkseminum {tein rættvisan og grci<~an hutt, i~ er lættur at umsita. Skafturin skal eisini tæna ht'jskuparligum cndam{ilum, men helt a Pig ur a t vcr~a gjørt so tao avhronglar sku t tlt ggingina minst møguligt. Ti.er oftast hetur at n) ta studning cnn skattafyrimunir. Jl1 meira, io liti<)' ver~ur å citt einstakt slag av skatti, t.<l. inntøkuskatt, ju sj6nskari veroa vansamir, og ti leggja flcstu loncl scg cftir at hava eitt fjølhroytt skattalag. Kmmingin i kapitli III av skattatr~ sti og skattalagi visir, at h<'>ast almcmhj utrei5slurnar eru um 42% av tjb~art'jrtøkuni, so l'l' skattatr~ stio hcrt um Iei~ 28% og sostalt væl minni enn i fl.cstmn vestur-europeiskum londum. Skattalagio er meira cintatta5 i Føroyum cnn i nøkrum ø~rum framkomnum landi. øu hyr5in at kalla liggur a vøruskatti og inntøkuskatti. Gjøgnumgongrlin i kapitli IV av føroysku skattaskipanini i høvu<~sdritttum visir, at h6ast grundhugs~min undir henni er bcin, so cru so n6gv avvik frå hesi grundhugsan, at hon i sinum nitveraudi liki ikki uppfyllir seg i kapitli II umrøddu krøvini nog væl. Milhun annao kann visast å, at inntøkuskattastigin hcvm 6ncyouga høg skattaprosent, i5 kortini sum heild ikki g.era skattin progrcssivan, av ti at inntøkugrundnrlagi5 er ov trongt, deils ti at einstøk sløg av inntøku ikki veroa tald uppi, deils orsaka~ av frådråttumnn. Serliga er vert at peika å skattafr{hir{tttin. Møgulcikin fyri at javnstilla husaeigarar og leigarar vi()' Ieigarnfr{tdrittti ver~ur vi5gjørdur, men ikki vcr5ur mælt til at ganga hcsa leio. Skyusamari hev~i veri~, anna~ hvørt at rokna vir~i av cgnum bitsta5i upp i inntøkuna ella at avmarka rentufrådråttin. Ta~ nt skattainntøkan er citt oalitandi måt f'yri sasiahun tørvi kann loysast antin vi~ at broyta skattskylduga inntøkuhugtaki~ ella vi~ at gera citt serligt inntøkuhugtak til hctta cndamål. Eitt slikt inntøkuhugtak iltti at umfala~ alla inntøku, eisini nåtitraliuinntøku, og hert avskrivingar, io svara~u til veruligu vir~isminkingina åttu at verio loyvdar. Mælt vcrour

11 423 annars til at umhugsa at hroyta Vl1rugjøldini og gcra skattalagi~ heild meira fjølbroytt. sum tkapitli V ver~ur vist il nakrnr tydningarmiklar bt'1skapnrligar spurningar og mett ver~ur um, hvørjir møguleikar, i~ eru fyri at n) ta skattleggingina til at loysa tcir. Endamålini i bt'tskaparpolitikkinum eru at Uta ein javnan bt'1skaparligan frambur~ vi~ fjølbroyttnri vinnulivi, sum umfatar alt landi~ og kemur flest møguligum føroyingum til go~ar. Vist ver~ur ~t, at møguligt er at hroyta skattin, so at hann fremur virkishugin fyrst og fremst vi~ atminka mn markskattin a inntøku. Spurningurin um scrligar skattafyrimunir til yvirti~ararhei5i ver~ur vi~gjørdur i skjali B. Vist vcr~ur a møguligar skipanir, men ikki ver~ur mælt til at gera hetta. Vist ver~ur å at iløguhugurin kann stimbrast t.d. vi~ reglunum fyri frådrått av tapi og vi~ avskrivingarreglunum, sum vcr~a gjøllari vi~gjørdar i skjali A. 1 sambaudi vi5 privatu sparingina ver~ur vist {t, at hon m.a. ver~ur åvirka~ av skattum å inntøkuni, a ti partimml av henni, sum spardur vcrijur, a ti ognarinntøku, i~ sparifæi~ kastar av sær og av skattligu avlci~ingunum av skulcl. Vist ver~ur a, at forbrt'1ksskatturin lutvis er uppsparingarfrcmjandi, at serligar frådrttttarskipanir fyri uppsparing ofta hava størri vansar enn fyrimunir, at ognarinnløkur i Føroyum veri:~a vi~gjørdar bgvuliga bjavnt og at avmarkingar i rættinum til frådr{ltt fyri skuld til onnur cndamill cnn vinnulig høvdu f ram l privat u net touppsparingina. Rentuskatturin ver5ur eisini vi~gjørdur til tcss at vita, g65ar bt'lskaparligar grundir eru fyri hcsum serliga stuclningi til hankab6karcnlur, sum ikki rimar væl vi~ vanlig skatlarættfer~arsj6narmi<l. Hildi5 ver~ur, at hctta er cin 6rationdlur mltti at stuma sparscmi og ilogur uppå. Hann gevur litla og onga lrygd fyri netlouppsparing, og tykist heldur ikki føra tillægri rcntuhyr~i hjå vinnulivinum. Skattareglur sum t.d. lågur skattur a uppsparing i partafcløgum kunnu stimbra vinnulivinum sum heild, men tå i~ hugsa~ vcr~ur um n t ft~cmja sunnnar vinnugreinir meir cm1 a~rar, eru møguleikarnir avmarku~ir og onnur til tøk muguleggjust aftrat.

12 424 l.'!tflutnings Skalturin kann gerast meira konjunkturdoyvandi m.a. vi~ gjøldum og samti~arskatti. At enda vcr<)'ur pcikai:l {t, a t sku ltafyrimunir til frama fyri vinhulivi~ kunnu f{ta 6ynskta åvirkan å inntøku- og ognurh) ti~ i landintun og {t fa~ stri~ millum politisk mål, i~ av hcsum stcihlst. Kapitul VI gcvur citt yvirlit yvir partafelagsskattaskipanir. Vist vcr<)'ur å teir serligu spurningarnar, fyrst og frcmst um dupultskattin og tcy bt'1skaparligu og skattleggingarligu krøv, i<l sctt vcroa til purtafclagsskattin. Sioan vcr5ur vist {t, hvørjar prinsipploysnir, io eru møguligar, og å nakrar skipanir, i<)' cru royndar ella kanna5ar i ø5rum londum, t.d. frådrattarskipanin, cndurgjaldsskipanin og ymsir millumformar. Tær flcstu av hesum skipanum lætta um dupultskattin, men ta5 tykist sum at Iitil hugur.er til at avtaka hmm heil t. Gjøgnumgongdin i kapitli VII av ti galdandi føroyska partafelagsskattinum visir, at til her at høta munandi um hann, nut. vi5 at minka clla avtaka dupultskattin, ikki viogera vinningsb~ ti vcrri cnn a5rar ognarinntøkur, tippa «hol» sum tr6tandi skatt {t vinningi av sølu av partahrøvum o.t., ikki skatta utguvu av fripartahrøvum og inntøku hju m6ourfelag av d6tturfelag, men heilt clla lutvist at skatta vinningsh)'ti hj{t tttlendingum av føroyskum partafcløgum o.s.fr. f kapili VII vcr~ur roynt at visa, hvussu væl h6skandi nakn11 kt>ndar og huga5ar partafelagsskattaskipanir cru til f.cy endamål, io krcvjast uppfylt i Føroyum. t skjali VIII A vcr<)'ur hetta vist vi5 nøkrum taldømum. Ni<lurstø~an er, at skulu øll skynsemis- og neutralitetskrøv uppfyllast, er ein skipan, io skotin var5 upp i Kanada fyri nøkrum urum si<)'an hest. Hon avlekur dupultskattin vi~ at uscla ein fyrihils partafelagsskatt svarandi minst til markskatt å håinntøkuni ( t.d % ), sum ver~ur endurgaldin partaeigaranum, tu i<l hansara partur av partafclagsinntøkuni ver~ur skatta~ur saman vio inntøku hansara. Ein onnur loysn, i~ ikki er neutral, men gevur eitt sindur av lætta til partafelagsuppsparing, men afturfyri ikki avtekur dupultskattin heilt, er ein frådråttarskipan vi<)' proportionalmn partafelagsskatti uppu 35% (ialt), cndaligum kelduskatti å vinningsbyti; cisini upp å 35%, og frådråtti fyri vinningsbyti upp til 6% av eginpeninginum. Bå~ar hesar prinsipploysnir fort'ttscta, a t ren t a vcrour skattao {t sama hått sum partafelagsvinningur.

13 KapitulIX vi5gcr hjt'marskattin. Vist VCl'Ol\1' il, at hann er cin oloysiligur partur av pcrs6nskattinum, og at ta<) ti ikki lwr til at faa yvirlit yvir fylgjurnar av viogongdum loysnum i1 hcsum spurningi, fyrrcnn longur er komh:'5 å leio vio kanningum av sjålvmn pcrsonskattinum. Sum eina fyribils loysn vcrour peikao il cina hækking av Iltiverandi konnfr!ldrilttinum ur kr. upp i :>.000 kr. Spurningurin um at avtaka skattin å f6lkapensi6n clla gcra uppkrevjingina cinfal<lari vcrour slutt viogjørdur i kapitli X. Hiltt vcrour frå at avtaka skattin, men vist vcrour it møguldkar fyri at gcra hann cinfaldari. 1 kapitli XI vcrour vist {t teir st<'n u partarnar av føroysku skat tlcggingini, io kunnu tørva gjølligari kanningar vio åb6tum fyri eyga. 5. Ni3urløga. Sioan kanningararbeioio varo gjørt, men åorenn cndaliga t.'ltgavan av frågreioingini varo handuo landssf)rrinum eru ymsar broytingar gjør<lar å økjum, io mnrøddar cru i frågreioingini, m.a. er konufrådråtturin tvifaldaour upp i kr., og lætt er um nioara endan a skattastiganum. f sambaudi vio tær broytingar, io gjørdar v6rou ijanuar 1D74 snmtykti løgtingio at åleggja landsst)rrinum i hesi tingsetuni at leggja uppskot fyri tingi~ um broytingar i samskatting av hjt'mum, soleiois at hcnda hroyting i høvuosheitum er grundao å, at inntøka teirra ver~ur bytt i helvt. Sum tao ski1st av kapitli X er cin hroyting å hendan bogvin av so st6nnn tydningi fyri pers6nskattingina sum heild, at hon helst bert kann veroa vi~gjørd forsvarliga av øllum pers6nskattinum, sum hann er. Tann st6ri åhugin, io verio hevur scinastu tioina fyri ikki bert hjunarskattinum, men cisini yvirtioararheoi, avskrivingar, hi1saeigara- og Ieigarafrådråtti, samtioarskatti, proportinalskatti, hruttoskatti, javnvågarskatti, bendir a, at ein slik gjøllig vioger~ av pers6nskattinmn eigur at ver~a sett frarnmaliga i ti ætlan fyri vioari kanningar av spurningum, io har her t hev ur vcrio høvi til a t ncrta lcysliga vi o, sum nevndin roknar vit5, at politisku myndugleikarnir fara at seta i verk. f einum folkastyrdum samfelag sum ti føroyska vcr~a hroytingar i skattlegging ikki (Ittonktar og settar i verk uttan citt oroaskifti, sum almenn- Løgtingstil5indi 1974 B - 54

14 426 ingnrin tekur lut L H6nst skattalcknikkur oftn er so fløktur, at hcrt teir Um skiljn hmm, so ern høvni:~sspurningarnir i skattleggingini so cinfaldir og so t)'clningarmiklir, at tn5 er hæ5i gjørligt og ncy5ugt at hin vanligi borgurin skiftir oril um teir og tckur stø5u til tein a. Nevndin vånar, at henda fragi~ei5ing, i5 sum ncvnt i fyrstu syftu er ætla5 sum citt arbei5sgrundarlag hjå myndnglcikunum og grundnrlag unelir vi5ari kmmingum eisii1i fer at roynast eitt holt grnndnrlag unelir cinum upplystnm og sakligum oroaskifti manna millum mn fram ti5arska ttlcgging Føroya. Hin 16. mars l 974. Johannes Thomsen Ey5un å R6gvi Olsen Carl Y. \\'cihe Arne K. Olsen (form.) Pauli Eilefsen Arni Olafsson (skrivari)

15 427 II SKATTLEGGINGAHPIUNSIPP. SAMBANDID l\iillum SKATT OG STUDNING 1. Til hvat vertiur skattur uppkravdur? a) Byti~ av byrtiini av samnytsluni. Tær vørur og tænastur, i5 framlciddar ver5a i privata partintun av samfelagnum vcr5a selelur å markna5inum og brukararnir gjalda ein pris fyri tær, i5 skal gjalda lam1 kostna5, i~ framlei5slan av vøruni hevur ført vi5 sær. Tær vørur og tænastur, i5 framleiddar ver5a hja ti ahnenna ver5a fyri ta5 mesta ikki seldar fyri kostpris, men ver5a hcilt ella lutvist latnar brt'1karunum fritt. Sum dømi um tænastur, i~ ver5a lutnar brukarunum heilt fritt, kann ver~a nevnt slikt sum undirvising ella almenn koppscting, og sum dømi um tænastur, i5 ver5a latnar brtikarum fyri minni cnn kostpris, kann nevnast slikt sum fer5hlg vi~ Strandfaraskipum landsins ella busta5ur å kostdeildini i Hoydølum. Tær framlei5slukrcftil't i5 br(rktar ver5a til at framlei5a hesar vørur og tænastur, ver5a, åvikavist hcilt og lutvist, goldnar igjøgnum skattin. Ta5, at ein partur av framlci~slukreftunum er hundin til framlei~slu av felagsnytsluni er cin smnfelagsøkonomisk byr5i. Høvutisupp gavan hjå skatunum er at byta hesa byrtii sum hest. b) Litiur i inntøkubytinum. Ta~ inntøkubyti, i5 ein markna~arstyrdur buskapur førir vi<l sær, samsvarar sjaldan vi5 ta5 politiskt ynskiliga byti<l. Ritt almcnna

16 428 skipar ti fyr i cini umfordciling vi~ t'tt stuclningnr ( trnnsfereringnr ). a t krevja upp skaft og gjalda Sknttm in skal soslatt C'isini lænn hesum umfordeilingarendamåli. c) Ffggjarpolitisk endarnal. Harumfrnmt skal skafturin tæna hæ~i figgjarligum endamålum. almennum og serstøkum 1 fyrsta urnfari skal skalturin Iilsamans tæna til at minka tml privata eftirspurningin til n) tslu og iløgur, so n6g miki~ verour rftir av framlei~slukrefturn til hitt nlmenna. Henela styring av samlnon eftirspurninginum verour oftast framd vi~ ti fyri eyga at fnn allar framlei<!slukreftir i landinum n)rttar fult t.h - hvørki meii u ella minni, ti annars førir ta~ til åvikavist prisb6lgnan og arbr>i~sloysi. Sku t! urin {n h kar ht'iskaparligu at fer()' borgaranna. Vi()' skattaregltmum hu til nl fåa teir at arhci~a. vinna, hrukh, spar~ ella ileggja mcrm <:lh ~!;irlid. Hinvrgin kunnn mynrluglf'iknmir eisini 1rgg_in scg eftir at leggja skattin solci5is til rættis, at hann er nttanveltaour ( neutralur ), t.e. å virkar atfero horgnranna minst møguligt (;t f d einari Iiberalistiskari åsko<!an, i~ byggir a, at borgararnir sjmvir havn hest skil {t, hvat io gagnar teimum sjalvum hest, og at ta()', sum gagnar ti einstaka, sum oftast eisini gagnar samfelagnum, verour neuptralitetskravi~ rættiliga t)'dningarmikio. 2. Treytir fyri eini gofiari skattaskipan. l\feginkrøvini til eina gb~a og væl virknndi skattn.skipnn eru hcsi: Hon skal vera a) Rættvfs b) Greio c) Løtt og kostna~arlitil at umsita d) Samsvara vio b(iskaparpolitisk endamål. a) Rættvfs: Høvu<!suppg(tvun vi<! ska ttimun er sum n evn t a t hyt a hyr<larnar av ti ahnenna virkseminum millum horgarnrnar. Var onki krav nm, at hesar byroar skuldu bytast rættvist, var ikki hrt'rk fyri cini skattaskipan. Hitt almenna kundi tå bert lagt liesar byr~ar tilvildarliga

17 429 å l'instal<ar horgarar. Skattasldpnnin cigur ti at veita horgarnnnm trygd fyri, at hyroarnar vcroa h~'ttar rættvist. Hættvisiskravio skal vcroa uppfylt tveir vcgir: Vntm ætt, t.e. at horgarar i somu nmstøoum skulu bera somu skattabyroi (mannamunur må ikki gerast) og loddrætt, t.e. at borgarar i ymiskum umstøoum skulu bera tilsvarandi ymiska skattahyroi (ska\tturin skal latast eftir førimuni). Spurningurin er sioani, hvussu sambanclio imillum bctri umstø5ur og støn i skalt skal vera. Hcttn velst nbgv um politiskur mctingar, men tann grnn<lhngsan, i o h~t aftanfyri tær flest u skattaskipanir mn okkara lcioil, er n t tao er avlopsfiggjarmcgin hjå horgarunum, i() eigur at avgcra, hvussu ståran part av hyroini, i5 tao er rætt og rimiligt at leggja å teir. Yio avlopsfiggjarmcgina hj{l cinum hitsarhaldi ver5ur mcint vi() teir møguleikar fyri n)'tslu ella uppsparing, io hitsarhaldii)' hcvur (tt yvir tail, sum skal til fyri at uppfylla tcy grumlleggjamli livskrøvini. 1\-Ieinhogin er, a t trupult er a t avgcra, hvussn stor hcsi grundleggj and i livskrøv eru. Var ta5 gjørtligt at gera av, hvnssn n6gvar kr6nnr, i5' hclta livsminimum er, so var lætt at mata avlopsmegina. Var livsminimum kr., hev()i ma5ur vi kr. i inntøkn cina avlopsmegi uppå kr. Vaks inntøkan so vi5 50% til kr., vaks avlopio vio 100% til kr. Taldømio visir prinsippio: avlopsmegin veksnr skj6tari cnn inntøkan. Siga vit, at skattur, fyri at vern rættvisur, skal vaksn i mnn sum avlopsmegin, og tail lj6oar rimiligt, so fylgir av lwsum, at ein rættv'is skatting skal vera. pmgrosiv, t.e. vaksa sk.iotari enn inntøkan. H et tn er galclancli, uttan mun til um mioao veronr 1m6ti cini umfordciling gjøgnum skatt og stwlning ella ei. Henela grnndhugsan, at ta~ er avlopsfiggjarmegin, antin hon verour nytt til at figgja n) tslu ella uppsparing, sum telur, førir cisini frmn til, at tao, sæ~ (tr rættvisissj6nnrmioi, er skeivt at vitigera. ymisk sløg av innltøku ymiskt ella. at skatta tey hvørt fyri seg. Fært tit kr. er figgjnrmegin vaksin vi<l hcsi upphædd, annaohvørt peningurin stavar frå lønar-

18 430 arhci()i, arhcit)i i cgnum virki, rcntu av tw{mi, vinningsb)'ti av partnhrøvum, shluvinningi av jør(), ht.'tsum clln virtjishrøvum, n)rtslu av egn a ri framlei5slu, arv i, g{tvu o.s.fr. Og hcvur tt.'1 in n tøku f rå fleiri kcldum, cign hcsar inntøkur at veri'5a samanlagdar, so cin eykainntøka upp:'t kr. vcr()'ur skatta() hartjal'i, um tt.'1 hev5i kr. frmnmanundan, cnn mn t\1 hert hcv()i kr. Rættvisissj6narmi~i~ talar sosta:tt fyri einum vi~fevndum skattagrundarlagi ( «comprehensive tax base»). h) Grei~. Ein skattaskipan cigur at vera so gtei~ sum gjørligt. f cinum f6lkast)tdum samfclag hcvur borgurin krav upp:'t, at skattingin er uppbygd eftir grcio'um prinsippum, i5 vanligi horgarin kunn skilja og g6()taka, og a l rcglm nar eru so grcionr, at møguligt er hjå horgaranum at roknn lit, hvørjar skattaavlcioingnr, i5 hansara figgjarligu avgcroir føra vi() sær. Eisini teir mynduglciknr, i5 skulu umsita skattaskipanina, hava krav upp:'t, at hon er grci5. c) Løtt at umsita. At umsilta eina skattaskipan krcvur frmnlcioslukrcftir, io kundu vcri5 n)rttar til okkurt anna5, hæ5i hj{t li almcnna, hj{t fyriløkunum og hjn h(tsarhaldunum. Ein skn ttaskipan skal ti vcra Iøtl og hilig i umsiting. Hctta gerst m.a. vio at gera grei5ar høvuosreglur vio fåum und an tøkum, vi o a t m inka um tørvin fy ri almemmm cftirliti vi()' at gera skipanina so, at virki og personar sj{tlvkravdir hava eftirlit vio hvørjum øorum, og vi()' at gera uppkrevjingina einfalda. d) Tænir biiskaparligum endamalum. Okkara liberalistiski markna5arstyrdi ht.'tskapur hyggir sum kunnugl å ta grunduppfatan, at mest kemur burtur (Ir fyri hcildina, t{t io einstnklingar sjålvir slcppa at takn flest møguligar figgjarligar avgeroir uttan uppilegging omnnifr{t. H1tsarhaldini eru hest fyri, tå i<)' tey sjålvi 6heft slcppu at gcra av, hvussu n6gv tcy skulu arhei5a, vinna, bruka og spara, hvussu n)'tslan skal ver5a samanset t og i hvørjar ognir uppsparingin skal setast. A sama hått ver5a framlei5slukrcftirnar n)'ttar {t hentasta h!ttt, um virkini sjålvi oheft sleppa at avgera, hvat i<)' tcy skulu framlcioa, hvussu n6gv og å hvønn hått.

19 431 Bert i {tvisum førmn er hctta ikki so, og t{l her til hj{t ti almcnna vi5 bo5um, forho~um clla figgjarlignm stu~lnm ella hyr~um at åvirka atbur~in hja httsarhaldum og virkjum so, at hann kcmur i samsvar vi~ heildina. Øll skattlegging åvirknr avgcr~irnar hj{l borgarum i stm ri ella minni mnn. J(t hægri skattirnir crn, j1'1 støn i vcr~ur avirkanin. Sum dømi kann nevnast, at skattur å arhei~sinntøkn minkarum arbei~shugin, at skattur å n)'tslu heldur enn uppsparing minkar mn nytsluna og økir um sparscmi~, at gjøld å arhci~smcgi minka um nytsluna av arhei~smcgi og frcmja rationalisering, at scrliga løtt skatting av passivari uppsparing fremnr hana og ti kanska minkar um hugin at gera aktivar iløgur o.s.fr. Ot fra ti, sum her er nevnt, kemnr ein til ta ni~urstø<lu, at cin skattaskipan so vift gjørligt eigur at vcra uttanvelta<l, t.e. avirka atfer~ borgaranna minst møguligt uttan so er, alt mynduglcikarnir vilja bruka skattarcglurnar til at nan avisum httskaparligum ella ø~rnm malum, t.d. at f{w folk at arhci~a og spara mcira, gera flciri iløgur og hr(tka minni o.s.fr. Kunnu tey 4 krøvini sameinast? Skilligt er, at summarav tcimum trcytum, i~ her eru umrød<lar, styoja hvørja a~ra, meoan a<lrar strioa im6ti hvørji a~rari. T.d. kann kravio nm, at skipanin skal vcra grei5, eisini uppfatast sum eitt rættvisiskrav um at tey, i~ ikki duga at lesa l6gartckst og ikki havn rå~ at bruka serfrø5ingar, ikki ver5a verri stødd enn hini. Hinvegin er greitt, at j(t størri bmakur, i~ gjørdur ver~ur fyri, at cin og hvør mtmur i umstø~um skal åvirka skattin, j(t fløktari vcr5ur skipanin. Og samstundis eisini dyrari at umsita. Sum nevnt omanfyri talar rættvisiskravio fyri, at øll inntøkusløg ver~a skatta<l eins og unelir einum. Hetta ger eisini skattingina grci~n. Hinvegin kunnu umsitingnrligar grnndir tala fyri at skattn inntøku fra ymsum heldur ymiskt ella hvørja fyri seg. Størsta stri5i~ vcrour to imillum rættvisiskravi<l og ynski~ um a t sturoa buskaparliga frambur~inum. Allar skattarcglur, i~ mi~a im6ti at stu<'sla borgarunum til at spara

20 432 upp, gera iløgur o.s.fr. hava Iyneli til at koma teimum til g65ar, i5 hava fiestar møgulcikar frammanundan, og veroa li oræltvisnr. Leggjast skal lu aftumt, at tarm J'rmnhurour, iostem1st av, at rcghu wu ver5a brt'tktar, helst i longdini skuldi ført vi5 sær, al cisini tey minni mentu fara at fiw mcira burtul'ltr. lilvildin manna millum immi at n~ ta skaltlcggingina til at fremja uppsparing og iløgur stcndst fyri ta5 mesta av, at ta()' ikki er gjørligt at sign i hvønn mun tcy minni nwntu ventliga f(m nakao burturtir, og al avlei5ingarnar av slikum skattrcglum oftast eru <>greioar fyri almenninginum. Ta io krøvini solci()'is koma i strio hvørt vi5 annao, er trupult hjå eini nevnd av fakmonnum at vclja hvørji krøv, io skulu vinna og hvørji mugu dvinn, ti hetta er eitt politiskt val. Spurningurin, io fyrst cigur at vcr()'a svaraour, l'r hvat io rin - uttan at taka dagnr imillum politiskar asko()'anir - kmm loyva sær at kalla «gott» og «hest» i hesum sambandinum. Tå io 6heftar tilraoingar skulu gcrast mn skattleggingina er eyoskilt, at eitt tiltak, io sarnsvarar vio tær omanfyri nevndu treytirnar er hetri enn eitt tiltak, U~ ikki!) kur cina clla flciri av Ilesum trcytum. Stendur vali()' imillum tvey tiltøk, io hvørki uppfyllir allar treytirnar, må ein apolitisk tilråoing vcra at riloa til tao tiltakio, io sum hcild vikir minst frå treytunum. At enda eigur at vera undirstrikao, at tær ncvndu treytirnar til skattasldpanina bert eru partar av einum meira umfatandi kravi til alla samfelagsst) ringina og til alt alment virkserni yvirhøvur mn skynsemi ella rationalitet. Vio skynsemi clla rationalitet verour ikki berthugsno um, at umsitingin ella framleioslan av almennum tænastum, sum t.d. undirvising og sjukrarøkt, cigur at veroa framd vio so lågmn kostnaoi i mun til fram Ieitssluna sum gjørligt, men uppaftur meira verilur hugsao um, at tey tiltøk, ift hitt almen:na setur f verk til tess at åvirka samfelagsbuskapin, ikki koma f strift hvø:vt vift an.na3, men tvørturim6ti samvirka, so tey tæna sama endamåli. Skulu broytingaruppskot gerast er neyougt i eitt åvist mat at velja

21 og setu nøkur høv fremri enn onnur. i hesum vali hevur ncvndin roynt at fylgja nøkrum mrginreglum. Ta~ er greitt, at ncy~ugt er at vir~a rættvisiskmvio høgt, serstakliga, ta i~ talaner um inntøkuskattin, i~ jt'tst verour hildin at h6skn serliga væl til at uppfylla hettu krav. Skattaskipanin hyggir jli i 6gvuliga st6rlm mun a eina loyala mcovirkan fra borgarunum. Benda loyala me~virkan kann hcrt væntast av horgarum, i~ sjålvir cru sannførdir um, at skipanin er so rættvis, sum hon kann ver~n. 1 teimum metingum av ymiskum skattatiltøkum, i~ gjørdar veroa i hesi frågreioing, ver~ur kravi~ um rættvist skattabyti sett fremst. Hctta rættvisiskrav merkir, at sknttahyr~in fyri citt tioarskei~ verour bytt millum borgararnar i mun til vøksturin i avlopsfiggjarmegi tcirra i hesum tioarskeioi og sostatt hrytur sum minst av frå eini progressivari skatting av einum vi~fcvndum skattagrundarlngi. 3. Eru summi sløg av sk:atti betri enn onnur? Sum nærri verour umrøtt i III kapitli eru n6gv sløg av skatti: 1) vørugjøld, 2) inntøkuskattur, 3) sosialgjøld, 4) arbei~sgcvaragjald,!) ) agnarskattur og 6) kapitalflutningsgjøld o.t., o.s.fr. Spurningurin er um naka~ einstakt av hesum skattasløgum er betri enn øll hini, og ti kanska åtti at ver~i~ nytt hurturav. Til hetta er at siga, at alla hesa øldina hava mcnn hildi~. at vanligur inntøkuskattur h6ska~i eina hest til at uppfylla tey høvue'skrøv, io å~ur eru umrødd, serliga kravi~ um skatt eftir førimuni (måld sum avlopsfiggjarmegi ). Ju størri, io samla~a skattatr)'stie' vere'ur, jt't sj6nskari veroa t6 vansarnir vi~ at leggja ov ståran den t {t hctta cina slagi~ av skat ti. Tae' tykist vcra trupult at skapa citt inntøkuhugtak, io er eitl heilt Mitandi mark fyri ska ttaorkuni. Tå i~ markska Huri n ( ska tturin a v scinastu vunnu kr6nuni) fer ov langt upp, virkar skatturin avbronglandi inn a buskaparliga atburoin hjå virkjum og ht'tsarhnldum o.s.fr. Onnur Løgtingsti~indi 1974 B - 55

22 434 slog av skatti uppfylla nøkur av hinmn enclamitlunum hctur, t'l'll l.d. Iættari at umsita dia hnva ynskiligari ht'1skaparligm avll i<'singar. Orslitif5 er, at londini alt ml'ira royna nt lr.ggja seg cftir al f'{w eitt fjølbroytt skattalag- (skatlaslruktur), so onki scrstald skattalag wr<'sm n) tt so har<)'liga, at vansarnir av ti vcroa ov sjonskir. 4. Sk!lttafyrimunir eua studningar. At samband imillum skaft og stu<lning er cyosæo. Studningar vcroa figgjaoir vio skatti..tit mcira almcnnur cin studningur er, jt't støtti lildndi cru fyri, at tao er stu<lningsmottakarin sjitlvur, io figgjar sin cgna stu<lning vio øktmn skatti. Her skal ikki veroa gjort mcira vio hcncla t~ clningarmikla spurning, og ongin gjøgnumgongd av føroyskum stu<lningsskipannm ( ella skipanum, io føra vi<'s sær, at alinennar tænastnr, io gol<lio kundi vcri<'s fyri, veroa latnar fritt) verour gjørt i hcsi syftu. Vit venda okkum heldur til ein annan prinsippspurning: U m so er, a t hit t almcnna ynskir at stu<'sla borgannn til at gcra citthvørt, eigur stuoulin so at vcroa latin sum studningur ella sum skattafyrimunur? Sum longu n evn t, hava nagvar ska ttarcglur til endam{tls a t {lvirka ht'iskaparliga athuro borgaranna, soleiois at tcir fåa skattalætta vio at gera sum myndugleikarnir ynskja og skattabyroar, um teir gera tao, i5 mynduglcikarnir ikki ynskja. Summar av hesum ska ttareglum cru almennar ( generellur ), t. d. virka vørugjøldini sum heild sum skattur a n)'tslu, soleiois at uppsparingin sleppur undan. Aorar skattarcglur virka tlrvcljan<li (selektivt), t.d. cru serliga høg gjøld å summum vørum, io skulu fita folk at hrt'tka minni av hesum vørum. Dømi um hetta er avgjaldio av rtisdrekka og onnur sløg av «eiturskatti». A virkisøkinum kunnu nevnast avskrivingarreglur, sum vio at geva skattafyrimunir sum skattalætta og skattmhscting, stuola folki til at gera iløgur, og lågur skattur å rcntu, io skal Uta folk at spara upp å bankab6k. Tå ii:lmyndugleikarnir skulu itvirka horgararnar, hava teir sum oftast tvinnar høvu~smøguleikar: 1 ) hoo ella forboi:l og 2) figgjarlig tilskot ella avgjøld.

23 435 Hin fyrri hcjvu~smoguleikin er ofta trupul at umsita, vckir kanska eisini motsto~u og kunn :'t ti ht'tskaparliga økinwn ofta gcra ska5a vi<~ at virka 6ralionclt, solei<1is al minni fæst hurlun'tr fyri smnfdagii.~ sum heild. Hin scinri møgulc'ikin er of'ta læ! t a ri at f'!m al rima vi~ tann markna5urst)t<la ht'tskapin og er ti tikin fram um. Tann spurningurin, sum hcvur {timga okkarn her, er hvorj i s løg av figgjarligum stuoli, io hest cru, skattafyrimunir ella hcinlci~is sludningar. Til tcss at meta um hctta eigur fyrst at ver~a spurt hvat, i5 smmwarnr bet ur vi o lcy krøv, i5 omanfyri cru set t til cina g<'><~a skat tlcgging, og sii~ani, h vat Hl er skyusamas ti hm l urin al skipa almcnna virksemii's sum heil d, soleiois a t teir ymsu partarnir av ti ikki koma i s trio hvor vi o annan, men tæna sama endmmlli. Av ti, sum i 2. pctti l'l' sagt um krøvini lill itm g<'><ja skatlaskipan skilst, at skattafyrimunir vii's ymsum endammum kunnu fora til, at sknttaskipanin vcrour minni rætlvis og grcii's og hartil torførm i at umsita. Fra einum skattleg-g ing ar-sjonarmi~i eig-ur gtundreg-lan ti at vera, at skattafyrimuuir ikki eig-a at ver~a nyttir, tå iti beinleitiis stmlningur kuudi veri~ broktur viti sama iirsliti. Bert tå il) skattafyrimunirnir uppfylln sjmvt endammii's bet ur, t.d. ti at cndam{tlio er rættiliga alment, kann veroa ratt til at n) ta tcir. Eisini fra einum landsfig g'jarlig um sjonarmi~i kemur ein til ta~ iirslit, at skattafyl'imunir eig-a at ver~a briiktir viti va1 tisemi, sjalvt ta i~ teir uppfylla endamali~ eins g ott ella betur enn studning-ar. 1 figgjarpolitikkinum skulu teir, io styra, alla tioina roym1 at n:'m teimum målum, i~ teir hava sett sær fyri, vio so litium kostna/)i sum tilber. Skal vnlio millum mål og mcoal veroa ra tionclt, so krcvst, a t møguligt er hjå teim s!)tandi at ftta at vita, hvussu IH'>gv ta<) kostar at n~'ta citt åvist meoal til at nåa cinum åvisum m{lli. Til hetla er tn5, at hudgeltio, figgjurætlanin, skal nytast. Er tao n(t so, at kostnai'surin av nøkrum til!1-jkum ikki kemur til sj6ndnr å t'ttrei5slusiouni i figgjarætlanini, men kr6gvar scg vio eimun c'jkcndum tali å inntøkusiouni sum mistur slmttur, so f{m teir, io avgeroirnnr skul u taka, eina fulska mynd, i o ikki ger teir førar fyri a t vcga møguleikarnar skynsamliga av hvør m6ti øorum.

24 431i Afturut hesum kcmur, at t'!trei5slurnar it figgjarl6gini skulu PIHlursko5ast it hvørjum {u i, og <lømast skal um, hvørt brttk er fyri teimum longur clla ikki, mm cinki slik! ltrligt eftirlit Pr vi() skattal6gg{tvuni. Sokann vcr<>a spurt, hvi skattafyrimunii so vcroa hrt'1ktir. Hartil er at sign, at teir i sununum førum, sum!t5m nevnt, uppfylla malio belur enn nakar studningur. Vi<lhvørt vcr5ur hil<lio, a t hi>nst ta() samhær t skynsanum hugsunarhittt skulcli gjørt monnum tao sama, mn teir fingu cina milli6n sum skattalætta clla sum studning, so er «psykologiskur» nnmur {t, sum ger, at skattalættin virkar sterkari. 1 ø5rum førtun cru skattalættarnir kanska lættari at umsita. Viohvørt ver<lur t a() kanska cisini hil di() a t vera positivt, a t t a() ikki sæst, hvussu nogv, i() eitt tiltak verttliga kostar, og at ta() slepsl unelan at taka stø<ln til tao a hvørjum {u i. Sæ() frit vinnuli vsins si5u er j t'tst tao, a t c in skip an ikki ver5ur endursko5a5 a hvørjmn {u i, gott, ti tao gcvur h ygd, io ger tao møguligt at taka avgcroir, io røkka flciri {u fram i tic~ina. Eitt annao, i5 ger, at menn halda skattafyrimunir vera hctri enn studning er, er at tann forlrcytin, io ncvnd varo omanfyri, nevniliga, at studningsskipanirnar ver5a endursko5aoar vi() skynsemi i samband vio hvørja figgjarl6g, ikki vcrour hildin at vera uppfylt. Teir sum finnast at studningsskipanum visa a, at oftast er rættiliga trupult politiskt at minka um ella nvtaka studningar, hoast rationellur grundir skuldu vcri() fyri ti. Lagt kann vcr<>a afturat, at ut frit einari Iiberalistiskari ltskooun ver<>a skattafyrimunir ofta hildnir a t vcra bet ri cnn studningar, ti at studningarnir ofta vcroa latnir {t cin slikan hått, at tao merkir eina uppilegging i avgcr5ir vinnulivsins, me5an skattnrcglurnar oftast eru meh a almennar og tiskil gcva vinnulivsmonnum frim i hendur. Hinvegin er t6 prinsipielt onki til hindurs fyri, at ein studningsskipan er so almenn, at bon ikki skcrjir frælsi m<>ttakarans, og at ein skattafyrimtmur verb'ur latin tlll(lir so strongum trcytum, at tao mcrkir eina munandi uppflegging. Ta<> er bert sjåldan, at hetta hcndir.

25 437 At cn<la skal ver~a norti~ vii.'~ cin annan trupullcika, i~ stcihlst av, at studningsvcitingar og skattur ver~a tengd saman. Sosialar veitingar ver<)a ofta treyta<)ar av, at sknttainntøkan liggur nii)anfyri citt {wist mark. Dømi um hetta eru m.a. f6lkapensi6n å~renn 67 ara aldur, sjukrakassalimaskapur, gjøld fyri barnagari)ar, studningur tilnæmingar o.t. Vi~ at geva skattalættar a tann hatt, at minka~ vcr<lur um skattskyldugu inntøkuna ( t.d. vi~ avskrivingum, ella vi~ at t.cl. rentuinntøkan ikki vcr~ur tald vi~). ver~ur hitt almenna ofta eisini at vcita m6tlakaranum sløl'ri sosialveitingar enn upprunaliga ætla~. Ein brei~king av skattainntøkuhugtakinum hcv~i ti eisini høtt mn tcir trupulleikar, sum i dag standnst av at n)'ta skattskyldugu inntøkuna sum grundarlag undir sosialum veitingum. Ver~ur ikki hildi~ politiskt gjørligt at brei~ka sjålvt skattainnthkuhugtaki~ og minka um ta {lvirkan, i~ t.d. 6realistiskar avskrivingar hava a inntøkuna, er ein gongd lei~ at skapa eitt serligt sosialinntøkuhugtak, i~ er meira bruttokent enn skattskylduga inntøka, og er reinsa~ fyri å~urnevndu avskrivingar. Niliurstø6an må ti vcra, at hæ<)i ynsld<) um eina g6~a skattaskipan og um eina skynsama st)rring av huskaparpolitikki hins almenna tala fyri at nyta studning heldur enn skattafyrimunir, men at onnur sj6narmi~, einahelst ynski3' um ikki at lcggja upp i avger~ir vinnulivsins ofta føra til, at skattalættar kortini vcr~a n)'ttir.

26 438 III SAl\IA:\BEHil\'G l\fillcl\l SKATTATH\'ST OG SKATTALAG f F0HOYUM OG ØDHUl\1 LONDU:\1 l. Inngangur. a. Skatta:trysti6 er eitt mat f'yri, hvussu storur skatturin i einum laudi er, sanunett vi6 landsins inntøkur. Ort5ii~ skattalr) st ella skattahyroi lj{joar heldur negativt. Tao ge\'lll' Ynrhuga av, at skafturin er pcningur, io fer fyri skcyti, ti onki fæst burtur (n honum. l\ienn cru ti nt'1 so sm(lll l'arnir at n~ ta mcira ultanwltaoa lwitio skat Lapartur ( «lnx ratio»), lit fr(l lcil'l i :\skooan, ni tå ii:)' skalturin i cinum lnndi er cin storri parlur av t.i<'>ilarinntokuni enn i Hormn landi, er hclta helst barn ti, at folk i li fyrra landinum ynskja eina lutfalsvist stmti sanm~ tslu og minni cinstaklingan~ tslu cnn i ti seinra landinum. f smnmum Iondum viljn f<'>lk l.d. heldur h:lya fleil i harnagart5ar, skt'1lar og sj t1kraht1s rnn flcit i hilar. Hcsi f6lk høv<lu sostatt vcrii:)' verri fyri cnn tey eru nti, um skatturin varo minkacrur og samn)rtslan vio honum. Vi~ skattalag (skattastruktur) ver~ur meint vi~ samansetiugina av skattinum ef.tir slagi. Fyrst og frcmst ver<)'ur hugsno um b~ lit5 millum inntøkuskatt, ognurskatl, vørugjold, Iøntakara- og arheit)'sgevaragjøld o.s.fr. Skattalagio er <'>javnt fn't einum lnndi5 til annai:)'. Hetta stendst sjalvsagt av, at politisku malini vi()' skattleggingini kunnu vera so ymisk, men er cisini eitt Lirslit av, at summi lond em komin longur {lvcgis hitsimparliga enn onnur, og at londini hava ymsar skattatraditi6nir. b. Ttl io hugt verour at åvisum pørtum av skattal6gg{tvuni er altio van<li fyri, at heildin verour gloymd. Tai:)' er ti umr{loandi fyrst at gcra sæt eina heildannynd av føroysku skattaskipanini, harimillum cisini av skattatrysti og skattalagi, so til her at siggja i1 hvønn hogvin, io møguligt og ynskiligt er at broyta skipanina sum hcild. Harvit)' skul<li hetri tryg d fingis t fyri, a t tær broytingar, i o skotnar vcrt)'a upp, h<'lska in n i ta heildarmynrlina, i5 føroyingar halda, at teir eiga at arbei5a fram im6ti.

27 439 ~. l<',n oyska skattatrysti~, samanbori~ vi~ ommr lond. næstu si()u l'l' l'øroyska skattatr)'sti() smnmctt vi() OECD A talvu 1 {J loncl1). Sum lnf5 smst {J talvuni, so liggja Fm oyar i ni<)'ara l'ndanum. NorJurlonJ sum heild liggja høgt. Sama er um tcy storu væl framkomnu lon<lini i Yestur-Emopa al sign. Schwcitz er to citt undantak. Annars sæst, at tal) er ley slylsl {t Ieio komnu Iondini, io Iiggja {t hotninum. ltsa hr) tur to av. f flcstmn Iondum hevur skat! a tr) stio vcri() vaksandi alla hesa øldina, og scrliga sijani 2. hcimsbardaga, og so k Yur risini vcrit) i Føroyum. Tolini tykjasl to ikld henda {t, at skattatr~'stit'5 i Foroyum er vaksi() storvcgis hcsi scinaslu urini. 'fa() rættiliga Iaga føroyska skallatr) sti() stene1st!6 ikki av, at almenni parturin av bt'1skapinum er litil, sum hann t.d. er tao i USA, Sehweitz,.Japan clla PortugaL i ø()rum Iondum svara alml'nnu tllrei()slurnar sum procent av tjo()arinntøkuni umleio til skattatr) stio. f Foroyum i 1D68-70 svara<ju tær til 42% av brnltotjojarinntøkuni, og v6rn sostatt npp{j seg støn i cnn i Danmark og næslan lilm so st{n ar sum i Svøriki. 1 ) OECD: Organisation for Economic C:ooperation and Development ( Felagsskapurin fyri Bt'Iskaprn Iigt samurbei()i og framlnu ()) mnfatar øll tey meira framkomnu londini i Vestureuropa og Nor()uramelika og Japan, Australia og New Zealanrl.

28 l IO Talva l. SAl\lANBUHDliH. fi\lillui\1 SKATTATRY'ST f FØROYUM OG OTLONDVM ( H70) Allur skallur i Pct. av hrultatjo()arinntøkum i marknaoarprisum l. Føroyar Danmark !) 3. ~orcg Svøriki Finnland fsland Frankariki U.K D. Veslurt)'sldand Holland Itulia friand Sc\veitz Portugal Spania U. S. A. 17. Japan l l l l l l. t. l Keldur: Viilvikjandi Føroyum, Tjo~arroknskapur 1968, 1969, 1970 og Rigsombudsmandens beretning 1969, 1970, Vi5vikjandi OECD lonclum: Si b6kayvirliti~ nr. II.l. 3. Føroyska skattalagi~, sama.nborits vits onnur lond. Sum umrøtt var~ i kapitli Il, so royna menn i f'lcstum lonehun at gera skattalagi~ fjølbroytt vi5 at nyta ymisk sløg av skatti og gjøldum. Ta()' er åhugavert at vita, hvørji skattasløg, i~ n)'tt ver()'u i ymsum londum, og hvussu st6ran dent londini leggja {t ymis sløg av skatti. Torført er at samanbera skattalagi~ Iandanna millum, men ta5 hevur mi

29 441 Pydnast OECD at gt t a Pin millumlanda g<)i:'5kl'ndan upphs tingarh{llt. i<) umfatar hesar hblkar: 1) Skatlur å vørmn og tænnstmn. 2) Skattur {t inntøku (hjit einstnklingum og feløgum). 3) Gjøl<l til sosialar tryggingar. 4) Arheiosgcvaragj øl d it arhciosløn o. t. 5) Ognarskattir. 6)Skattir {t figgjarligum trnnsakti<'>num. 7) Aorir skattir. t Føroyum er h~ tio millum lll's_~r sknttahættir samnwtt vi<) nøkur onnur OEC.D-lond i talvu 2, il siou III, H. Sum tao sæst å talvuni er skattalagio bgvuliga bjavnt i ht'!hll11 londum. Vørugjald og inntøkuskattir cru to teir t) clningarmrstu skattirnir i flestu lon<lunum. t cinstøkum londum, t.d. Frankarild og Ilalia sæst, at inntølmskatturin hevur litlan t) dning, meoan sosialgjøldini, mest løntakaragjøl<l. eru ogvuliga stor. Nytslun av sosialgjøldum er annars ogvuliga c'>jøvn. A Vesturcuropciska meginlandinum vcroa tey c'>gvuliga nogv hr(tkt, minni i Bretlandi, irlandi og Norourlondum. Eisini er nytslan av «øorum skattum», io mest eru ognarskattir, ogvuliga ojøvn, vio serligum t) <lningi i enskttalancli londmunn og Schweitz og Japan. Taka vit hini Norourlondini fyri scg, sæst, at tcy leggja rættiliga litlan dent tl ognarskatt, nakao størri clent tl socialgjøld, men t6 rættiliga 6javnt. Noromenn tykjast n) ta tey til at lætta um innløkuskattin, sviar til at lætta um vøruskattin. tsland skilir seg hmtur (u vio at lita lutfalsliga meirn å vørugjald cnn nakao annao OECD-land og rættiliga IiW~ tl inntøkuskattin. Føroyar likjast burtur (tr l1llum hinum vio al hava l'itt 6gvuliga eintmtuo skattalag. Bæ~i sosialgjøld og agnarskatlir telja vælminni enn i nøkrum av hinum londunum. Tiskil verom onki anna<llancl at lita lutfalsliga so n6gv i1 inntøkuskattin sum Foroyar. Svøriki togar tb upp i mbti. Men eisini vøruskatturin verour at telja lutfalsliga meira cnn i Iondum vio meira javnbyttum skattalagi. Bert tsland og irland, io hæoi hava helelur litlan dent {t inntøkuskattinum, krcvja l'in størri part av skatti sintun upp sum vørugjøld. Løgtingstit'Sindi 1974 B - 56

30 442 Talva 2. SAMANBUHDUR il\ullul\i SKATT ALAGID f FØROYUM OG OTLONDUM ( ) Høvu<5sskattab6lkar i pet. av samlaoa skattinum. ' ~~ ;:;;c;. o...., MVl tj; 1. Føroym 2 ) 2. Danmark 3. Norcg 4. Svøriki 5. Finnlund 6. island 45 3 ) ) ) ,4 6 ) Frankariki 8. U.K. l o 9. Vesturtyskland Hollund Itulia irland 13. Schweitz 14. Portugal 15. Spania U.S.A. 17. Japan ) 1\lest ognarskattir 2 ) Figgjararini 1968/(i9, 1969/70, 1970/71, Kelela: Rigsombudsmandens beretning 1969, 1970 og ) Innflutningsgjøld (tollur) og framlci~slugjøld v.m. 4 ) Lands- og kommunuskuttur, f6ikapcnsi6nsgjold, sj6munsskattur. 6 ) Sj(Jkrakassi og vanlukkutrygging. 6 ) Htlsuskattur (bert i T6rshavn, n(j nvtikin). Kl'ldu vi!'h'. OECD: B1ikayvirlit 111', lf.1.

31 443 IV FØHOYSKA SKATTASKIPANI:\f 1 HØ\'UDSDHATTUl\1 Ta~, sum ey~kcnnir føroyska ska ttalagi<l er, sum vist it i kapitli III, at so gott sum allur skattur hvilir å teimum bå<lum høvu<lsb(>lkunum: vørugjaldi og inntøkuskatti. Sosialgjøld hava ogvuliga litlan og ognarskattir als ongan tydning. Um so er, at menn halda voruskattin og inntøkuskattin havn nittt ta hædd hcsir skattir kunnu hera, so er møguleiki fyri <lcils at figgja komandi utbyggingar av sosialu tryg<lini igjøgnum gjøl<l frit pørtunum :\ arbei<lsmarkna<linum, clcils at Ieggja skatt anna<lhvørt it nettoagn (form(tgu) ella a fasta ogn (jør()' og hygningnr). Tær hugsanir, i()' havn vcri<l frammi vi<lvikjandi parlafclagsskattinum mi<la im6ti at Iætta um dupultsknttingina av hesum feløgum og solei<lis minka um tann skattamismun, i()' mcnn halda vera aktivmn vinnulivsinntøkum fyri. Tær hugsanir, i()' hava vcri<l franuui mn skalt av hj(mum, hera :1 sama bor()'i~. Tilrå~ingar, sum heilt ella lulvist skulu koma hesum ynskjum til møtis, fara at føra til støn i ella minni skattmniss fyri landskassan og kommunurnar. Um so er, at Mrei<lslurnar og avlopini hj{l lamlskassanum og kommununum ver()'a hildin at havn cina hoskandi stødd, kmm skattamissurin bcrt ver()'a uppvega()'ur vi()' ø<lrum skatlahækkingum. Fyri at fåa eitt yvirlit yvir føroysku skattaskipnnina i dag l'l' ni<lanf'yri stutt greitt frå, hvussu t:um føroyska sknttnskipanin er, h)rtt i teir skattab6lkar, sum unnødelir cru frammanfyri. 1 hesum yvirliti er føroyska skattaskipanin fyrst og frcmst mett M frit einum skattleggingarsj6narmitli. Tcy scrligu krøv,i~ httskaparliga stø<lan i Føroyum i dag kann hugsast at scta til skatlingina, vcr()'a vi~gj~-jrd i kapitli V. Fr{tgrei()'ingin skuldi eisini givi()' einn hylling {t, hvørjir mngull'iknr crn fy ri a l brei()'ka skn tlagrundarlagi~ til a t vig a up p møguligar ska ttamissir,

32 444 io standast av hroytingaruppskoltjm. t hovu<~shcilum Yl'r~a fyrimunir og vansar vif5gjm dir l'yri hnmn ska Ilahulk in sær. IIvussu st<'n tolini Cl'll l'yri tcy ymsu skattnslogini i Føroyum vcr~ur vist i skjaltalvu ly, A. ::!. Gjøgnumg ong-d av teimum einstølm skattabolkunum. l) V øruskattir. a. Innflutning sg'jøld. Yr1ruskattirnir i Føroymn cru fyrst og frcmst innflutningsgjøld. Yanliga 13% innflutningsgjaldio umfatar at kalla allar vørm. Harmnframt koma onnur innflutningsgjølcl i1 rælliliga mnfatandi vørubolkum, framlcioslugjnld il sukur- og drykkjuvørum, bcnsin- og hilgjald o.s.fr. Tcy g6vu i 1971/72 um 91 milj6nir kr. tilsamans. Tvinnir møgulcikar er u, mn so er, a t ynski er mn at lcggja cnn støl'l i dent i1 hcsi gjøld f skattlcggingini cnn higartil: at hældm gjøldini clla hrcioka grundariagio unelir IC'imum. At hækka gjøldini er teknisk! lætt. YandamMini crn m.a., at vøruskattur vanliga hcvur Iyncli til at venda «lyngra cndanmn niourcftir» og ralm hum minni mcntn meinast..jli hægri gjoldini cm, jtl slorri er hugurin at slcppa sær unelan vio at kcypa i titiondum o.s.fr. Skal grundariagio hrriokast, so kann hctta m.a. gcrast via at fara fr{t innflutningsgjalclimun til mciniroisskatt, sum umfatar alla vir~isøkingina, cisini ta, sum fer frnm cftir at vørnn er komin til Føroya, og sum cisini umfntar trcnnstur. Vir~isøkingarskattur ( VØS) clla «mcirvir()isskattnr» (l\ lys) wrour mcira og mcira hrtiktur. Hanner :'1 cin h{dt lættur at f{wst vio, og hann er tao sum nkonomarnir ropa «llcii trahn», t.e. han n ]iggm yj(~ som u fyngel {\ øllum forhrt'iki og fær ti onga hronglnndi {tvirkan it forhrt'ikssamansetingina. Eisini er skafturin tnnn sami, wn nmm er farin igjøgnum færri clla flciri li~ :'1 vcgmun til kcyparan. Skal YØS sl'last i verk i Føroyum, frr hl'!tn at krcvja rættiliga storm fckniskar fyrireikingar, ti hl ~;in skattur vrrour væl truplari og d~'rari at umsita enn hitt Iltiverandi innflutningsgjalcli~. Umframt vanliga innflutningsgjalclio, io mnl'atar mestsum allar vørur, er sum ncvnt cisini scrligt innflutningsgjalcl {t rættiliga n<'>gv-

33 445 um vnrum, vi~ ymiskum satsum il ymislmrn vørurn, t.cl % :i klæilum, % il el-hcntleikum og % a silvurlutum. il<:tlingin viil hesmn ymisku satsum hevur helst veri<~ at sknttn»luksusvørur» haroast, og sostalt gcra innflutningsgjøl<lini progressiv. So hvørt sum vælstan<lurin vcksur, flytist marld~ imillum nryosynjarvørur og luksusvørur. Ta~ hevoi ti verio vcrt at tild~ hcsar ymisku satsirnar til umhugsunnar og hugt eftir, um luksus-hugtakio i hcsi 16ggitvu frmnvegis er ti~arh6skan<li, og um sa tsirnir kun<lu vcri~ samsldpaoir, so la~ heri varo talan um cin t>lla lvcir sat sir umframt vanliga inntøkugjal<li~. b. utflutningsg'jøld. Otflutningsgjøld havn ongan tydning i føroyska landshtisarhaldinum i dag, men fyri 10 6rum sioan høvdu tey rættiliga st6r~m tydning. Otflutningsgjøld veroa mest brt1kt i teirn ri vøruframleioandi londunum. Serliga i tcim stylri itlcio komnu londunum er innlendski peningahtlskapurin so sh1tt {tlei<~is komin, at lltflutningsinntøkurnar eru at kalla tær rinastu peningainntøkur, io eru at fna hendur å hjå myndugleikunmn. Otflutningsgjoldini skulu tå virka i staoin fyri vanliga inntøkuskatlin. Onki av OECD-londunum hevur tllflutningsgjøld av tydningi. Sambært Ii\IP )-fr:lgrcioingina fr:'t 1067 um islcndsku skattaskipanina høvdu islendingar tit frauwegis rættiliga høg tllflutningsgjøld å fiskavørum. (Jtflutningsgjøld eru lolt at umsita. Hvussu!ry samsvara vi<~ rrcttvisiskravi~ er ojavnt. Frit htlsknparligum sjonarmioi er tao at finnastat tltnutningsgjøl<lum, at tcy eins og øll onnm hruttoviri~isgjold, straffa fyritakssemi og raka framlci~slu vio lutfalsliga Iitlari viroisøking bart. Verour sama prosent lagt i1 allar fiskavnrur, Vl'J'our harvio cisini lagt gjald i1 meirvir~io, ii'5 stavar fr{t Lilvirking :'1 landi. Hesum slcpst tb undan vi~ at leggja landingarvir~i~ til grund. 1 ) ll\1 F: I n t er national l\ionetary Fund (Alt j 6oagj aldoyrirgrunn urin). Si b6kuyvirlitio nr. I. 3.

34 446 Bæ()'i islcndsku og føroysku ittflutningsgjøldini v<'>r~u n) tt til at figgja studnings- og ittjavningarskipanir fyri fiskivinnuna sjålva. Føroysku gjøldini vor~u avtikin i samband vi~ eina kreppu hjå fiskivinnuni i fyrru helvt av 60-årunum. Ot frå rættvisissjc'marmi~i fcllur ta~ nmtitrligt at ittjavningarskipanir, hæ<li milhun fiskimcm1 innan fyri citt {n, og pris- clla konjunkturutjavningartiltøk yvir longri tioarskei~, vcr~a figgja~ via slikum gjøldum, i<l hvussu er i ti~um, til io vinnan vcrour hildin før fyri at bcra tao. Konjunkturpolitisk sj6narmio tala fyl'i hcsum smna. 2) Inut&kuskattir. Fyrst er at vi<lmerkja, at føroyski inntøkuskatturin sambært galdandi log er uppbygdur å umlcio sama hått sum i ø~rum londum. Loggitvan hyggir a tao høvuossj6narmio, at skatturin skal latast eftir førimuni, og at folk i sonm umstøoum skulu lata sama skatt, og mioao verour immi, at skatturin skal roknast progressivt av samlaou inntøkuni. Sum tao ski1st av hesi kanning, so cru rættiliga munandi avvik frit hcsum høvuossj6narmioum. Hctta verour l)rst i tølum i skjali IV G. Hagfrøoislig kanning av sjålvuppgavum fyri A skjaltalvu IV B eru tøl, i<l visa gongdina i skattskyldugari inntøku og åliknaoum skatti 1960/61-1H73/74. Soleiois sum landsskattastigin 1) sær ut- ovasta skatlastig er 77%- sær itt sum, at hanner rættiliga har<lur. Hyggja vit heldur at ti sonevnda javnvågarskattinum 2) ( t.e. skalturin av eini inntøku, io ikki hroytist, tå io rcglan um frådriltt av goldmim skatti sleppur at virka), so sæst, at hin sonevndi markskatturin, skatturin av seinast vunnu kr6nuni, i longdini ongantio fer upp um 48-49%. Hcttu «skattaloft» er meira at kalla lågt, summett via grmmalond okkara. Sum uvist i kapitli III er føroyska meoalskattatr)rstio Iitgt, smnanhorio via grannalondini, men inntøkuskatturin her ein sløn i part av hcsum trysti cnn i grannalondunum. Hetta, og so nevnda «skattaloft» er helst atvoldin til, a(t skattahjsti~ å låginutøkum i Føroyum hejst kenst rættiliga hart. 1) Si skjaltalvu nr. IV C. 2) Si skjaltalvu nr. IV D.

35 447 A skjaltalvu IY :l er vist, hvussu skattainntøkur og -upphæddir eru h~ ttar i m illmn in n t ø k u j a5rini. Menn ciga ti helst at vera varonir vio at økja um inntøkuskattaupphæddina vio at hækka skattaproscntini. Spurningurin er so, hvørjir rnøguleikar, io cru fyri at vioka um skattagrundarlagio. SkattagrundarlagUS kcmur sum kunnugt fram å lann hått, at fyrst vcrour uppgjørt, hvussu stor inntøkan er, sioani vcroa frådr{tttir loyvdir og so verour hen<la skattskylduga inntøkan skattløgd sambært skattastigan. Kommunuska tlmin verour t6 lltroknaour solciois, n t ska ttskylduga inntøkan vcrour hækkao clla lækkao, {torcnn skattaproscnlio vcrour hrt'ikt. Tao, sum scrmcrkir føroysku inntøkudefinitionina, samanborio vio onnnr lond, er al tao i F"Jroyum mestsum hara cru lønarinntøkur, inntøkur av aktivm i Iuttøku i vinnu og pcnsi6nsinntøka o.t., io veroa roknaoar sum skattskyldug inntøka. Inntøkan av passivm i kapitalagn vcrour mctt o j nvn t. Ren tuinn tøka av Umshrøvum (oh liga ti6num) er vanlig skn ttskyl<lug inntøka, rcnta av hankah6k i Føroyum er ikki vanlig skaltskyldug inntøka, men vcrour skattao vio scrliga Utgum cndnligum kelduskatti upp{t %% av innistan<lan<li. Er rentun 8% vcrour skatlurin sostalt bert '/w = 6,25 av rcntuinntøkuni. Hctta er ein munandi studningur til rentuinntøkur, og cin studningur, i~ er støn i, jt'1 støl ri skattskylduga inntøkan er. Hjå pers6ni vio einum markskatti uppå 30% er studningurin umlcio 24%, men er markskatturin 4R%, so er stu<lningurin umlcio 42%. Naturaliuinntøkan av ht'1staoi i cgnum sctht1sum vcrour ikki tald vio sum kapitalavkast. Kapitalvinningur, t.c. vinningur nv at selja ognjr dyrari enn tær v6rou keyptur, i~ summasta~ni verour roknaour uppi skattskyldugu inntøkuna og n~rastaoni verour skattaour vio serligurn kapitalvinningsskatti, vcrour ikki rokna~ur sum skattskyldug inntøka i Føroyum. Um rentuskattin kann vcrila lagt afturat, at rcnta inntil 19:>3 varo roknao upp i skattskyldugu inntøkuna. Taovisti seg!6, at tann rentuinntøka, i~ uppgivin varo, var munandi minni enn rcntut'itreioslurnar hjå peningastovnunum. Gjørt var ti av at taka rentu av hankah6k burtur t'u vanligu sknttainntøkuni og heldur lcggja ein endalignu kcl<luskatt å hann uppå %% av innistandandi, sum tå svara~i til umleio 14% av rentuni å banka-

36 448 huk uttan uppsogn, i~ t:'1 var vanligasti innskotshmturin. Scinri er rentun hækka~ mmuuhli, og storri partur av innskotumun ('l'u :'1 uppsogn. Renluskalturin hev ur ti vcl'i~ cit t minkandi prosen l av l'(~ntuinntøkuni, mc5an skaltaproscntio av vnnligari inntoku er vnksin fr:'1 umlci5 13% i 1953 til umlei5 28% i 1 U71. 1\lisnnunH'in imillum skatl av renlu og a~rari inntoku er ti vaksin munandi, og ein ajourføring clla munandi hroyting tykist ti ncyoug. Holmast kann vio, at skattamissmin hj{l lnndskassa og kommununum vi~ a t ska tla ren tuinn te-1im vi~ i llll'~al!) - 10 j(>, heldur en n vi~ l m e~ al ~O% sum aorar inntc-jkur man liggja um l'inar -1 mill. kr. {u Iiga. i kapitli Y vcr~m vent aftur til tcir ht'1skaparligu spurningarnar i samhandi vi<'s rcntuskattin. Sifiani eru tat5 frådrattimir. Allasla~ni er loyvt at draga litrcioslur fri1, i~ ncyougar eru fyri at vinna inntøkuna. Tær flcstu av hesmn lttrei5slum cru vanligar rakstrnrlitrei5slur, io ikki volda scrligar trupulleikar. f summum førmn kmm tioarfcslingin av slikum kostnaoi vera nakao torfør. Her ver5ur scrliga hugsao mn frildrattin fyri slit o.t. :'t realfæfeingi. avskrivingarnar. Eftir danskari fyrimynd er nt't innførd 30% saldoavskriving av yrkisgøgnum, herundir cisini av skipum. Atgongd er eisini til at forskotsavskriva skip upp i 45%. Hesir avskrivingarmøguleikar cru rættiliga rt'nnir. Fri atgongd er til at dragn tap, volt av avskriving av skipum, fril i inntøku, io stavar fra ø&um vinnum. Hetta kann i einum skeieli viel st6rum iløgum gcva landskassa og kommunum stc'lran inntøkumiss. Um avskrivingarreglurnar av hcsi orsøk skulu hroytast, er cin annar spurningur, i5 ma siggjast i sambaudi vi5 tann vinnustuolingarpolitikk, io mennannars halda tørv vera fyri. Vent verour aftur til henda spurning i kapitali V og skjali A til kap. V. Ein onnur (ttrciosla, iel ofta er ney~ug fyri at vimut inntøku, er renta av lånum.

37 449 Ofta er torført at siggjn {l einum ]{mi, um la~ er ætla~ at figgja vimm rlla n) tslu, og ti havn mong lond, harimillum Danmark, hildi() ta~ vera 6gjørligt at skilju imillum og hava ti givi~ loyvi til at druga alla rentu fra i skattskyldugu inntøkunl Tann størsta rcntm'itrei~slan til nytsluen<lmnfil vi~vikir oftast egmun ht1sta~i. Teir havn ti roynt at fingi() javnvåg i aftur vi~ at rokna cina ella a()ru rentnav h(isavir()inum upp i inntøkuna. Ein onnur orsøk til, at nt'>gv lond loyva fr{ldrått fyri alla rcntu er, at rentu(tlrcioslur fr{l gamlari ti~ hnva wrii:'5 hildnar at vcra citt tckin um fåtækt. f okkara døgum, t{l i() prish6lgnanin W'r, at tao Joysir sl'g at læna, eru storm rentulltreioslur lika so ofta dømi um, at pcrsonur er mt1gvandi og hevur råo at læna. f summum londum, t.d. T)'sklandi, hal<la tcir scg til at skilja imillum vinnulan og brt1kslån, og sostatt veri:'5a hvørki rentur av ht1salånum ella inn tøka av cgmun ht1staoi tikin vio. f Føroymn er øll rcnta loyv<lur frå<lr{lttur, men ongin inn tøka verour rokna() av egmun ht1sum. Hesin skeivleiki er til størstan fyrimun fyri tey, sum eru hest fyri frammanundan og er serliga til mismun fyri tey, i~ bugva til Ieigu. Orsøkin til, at hesar reglur kortini galda, er helst, at folk flest havn egin hus. Sæo fra sjonarmioi hins einstaka er hcnda skipan cin fyrimunur, men hyggja vit at heildini, siggja vit, at hesar rcglur m{w burtur av skattagrundarlagnum, vio øllum tcimum vansum, io av hesum standast. Heldur ikki kapitalmarkna5arsj6narmio tala fyri at uppihalda hesum reglum. Vi~hvørt hevur veri~ tosao um at royna at skapa betri javnvag i millum husaeiga.ra.r og leigarar vio at gcva leigarunum loyvi at drag-a leiguna ella ein part av henni fra. Ein sifkur fradrmtur hevoi givicl betri javnvag imillum hesar ba5ar bolkar, men eins og allir fr{ldrattir i skattskyldugu inntøkuni hcv()i hann veri~ til størstun fyrimun fyri håinntøkurnur ( tey, i~ hava høgan markskatt og råo at gjalcla st6ra httsalcigu) og hevoi eisini måa~ burtur av skattagrunclarlagnum. Prisurin fyri javnvagina millum eigarar og leigarar er sostatt ein økt avlaging av skuttaskipanini. Løgtingstitsindi 1974 B - 57

38 450 Eisini kann hugsast, at politiska ynskicl er ikki at skapa javnv{tg hnillum cigarar og lcigarar, 11H'll jt'rst at roytw at slu~la f<>iki til at ft'ta sær cgin ht'ts. Um so er, er gjørligt al finna skynsmnnri kioir cnn at gcva sl<attafyl'imunir, io sum ncvnt cru til storstan fyrimun l'yri ley, sum t'ru hest fyri frnnunanundan, og sum kunnu cl \'a til oysl vi<~ ht'rsart'tmd og 6skynsama nytslu av teim knøppu framlcioslukref'tunum inn.an hyggiidnaoin. Annars vcr~ur vent aftur til rentuspurningin i kapitli V. A~rir spurningar i samhan<l vii:~ frmlrmt fyri t'tlrci~slur, i~ cru ncy~ugar fyri at vinna inntøkuna \'iclvikja t'itrrioslum, har ivi Pr um IIYar, i<) mnrki<~ imillum e i ns taklingan~ tsl u og kos tnai:) gongur, c i t t nt't litreioslur til fcr~ing, hil, telefon, repres en t a t ion o. t. Ycrcla møguleikamil fyri at draga slikar t'ttn i~slur fr(t alt ov rt'nnligar, so fm ir hctta ikki hc'rl til skattamiss, nwn cisini til, at Miti~ hj{t almenninginum {t rættvisio i skattaskipanini minkar. Ncvndin lwvur ikki kam1a<~. hvorjir nwguleikat f~ti støn i skattaupphæ<ld, io eru {t hcsum økinum. Hctta lt mest C'in spurningur um, hvussu gott l'f'tirlit, i<~ skattamyndugll'ikarnir vilja ofra. T{t io ncttoinntc1kan, t.c. hruttoinntøkan --;- ney<'5ugar t'rtrciclslur av at vinna inntøkuna, er uppgjørd, cru risini slc1rri og Slllit'rri frådråttir. Størstur er skattafrådratturin, t.c. fr{tdr{tllur av goldnum, forfal<lnum kommunu- og landsskatti. At allur galdin skatlur kmm dntgast fr{t hevur verio scrmcrkt fyri Danmark og tcy lon<l, hvors skatlalbgg:'tva ht vtu havt danslm fyrimynd, t.c. fsland og Furoyar. f Danmark var hcnda regla avtikin i f einstøkmn ø~rum londum, t.d. PSA, lll'vur wl'io loyvt at dmga gohlnan konnmmuskatt fr{t. Hetta hcvur hjt'tlpt til at t'ttjavna munin {t skattatr) stinum i ymsum kommunum. Fr~\drt'tttur fyri allan goldnan skaft hrvm fyrst og frrmst fa {tvirkan, at sknttagrun<larlagio minkar, og at skattaprosmtio ti -- alt annao likt - m{t sctast hægri. Mett er, a t i inntøkunum, i o v b ru uppvignar i 1072 umlpio 0R2 milj. lu., var gjør<lur cin sk,ttafr{tdr{tltur (vcruligur og roknaour) upp{t tilsanwns umleio 130 milj. kr. svaran<li til umleio 2!>% av bruttoinntøkuni å~rrnn

39 451 skaltafr{hirittt, i~ hevur Vl'l'i~ umki<~ ;512 milj. kr. Tann inntøkuskattur, sum i 1B73/74 var~ likna~ur il 1!>72 inntokuna var 1il4 milj. kr. svarandi til :30% av hruttoinntøkuni og 40% av ncttoinntøkuni. Skattal'riulrilttarrcglan, har goldiu skattur kann dragast frit i skattskyldugu innt11kuni, er serliga til mismun fyri folk vi~ ojavnari inntøku. Folk vi~ vaksandi inntøku f{ta heldur ikki so nogv burtur lll' frådråttinum. Seinastu årini cru ti f'jeiri og tkil'i t'arnir at drngu utrokna~an skattafrådrittt i {trsins inntøku. Ein slikur rokna~ur skattafr{hlr{tltur sigur onld um, hvussu storm skatta(tlreioslur, skaltgjaldurin hcvur havt, men er citt tcorctiskt tal. Skattafr{ldr!lttarrcglan førir vi~ sær, at tann veruligi skatturin, hæ~i mioalslmtturin og markskalturin, i longdini vcrour væl lægri enn hann er samhært skattastigan. So hvm t sum markskattaprosentio nærkast 100%, nærkast javnvågarskalturin av scinastu kr6nuni ;)0%. Um so er at cin hcldur, at l6ggt varar hyl'ppa scg vio at gcra ein skattastiga, ic'5 røkkur upp mn tcy 100 prosl'ntini, so l'ørir hetta vio sær, at mark skalturin ikki fer upp um ;)0%. Rcglan karm tå sigast at vera ein vcrjn fyri tcir pcrs6nar, hvørs markskaltur annars hcv~i nmt upp mn ;JO%. Varil gjørd ein regla um, at scinasta kr6nan i mesta lagi kundi skattast vi~ f>o%, høvdu heldur ikki {\our ncvndu folk havt tørv fyri skattafradrattinum. Ta~ er cin stbrur spurningur, um vansarnir av, at citt!tsctt skattaloft møguliga vcr~ur førkno uppcf'tir cru wrri cnn tt'ir vansar, io standust av at drngast vi~ skattafrådrilttarrcgluna. Ein onnur fylgja av skattafr{ulrmtinum er, sum vist er å i kapitli III, at vcruligi skattastigin ( t.e. javnv{tgarstigin) ver<lur «hogin» å ein slikan hått, at ein rættiliga skj6tt kenmr upp{l t.d. 40% av seinastu kr6nuni, men si~ani er rættiliga drt'tgt upp til tey umleio l~~~. sum i løtuni er hægsti javnvagarskatturin a scinastu kr6nuni. 1 ) 1 ) Si skjaltalvu IV D.

40 452 Metingin av skattafradrmtarrættinum kann ti samanfatast so: 1 ) Hann ger skattaskipanina 6grei~a, ti harm ger ta~ truplari hj{1 vanligum folki at rok1u1 LH, hvørjar skattaavlci5ingar, i<j cin inntøkubroyting f ær. 2) Hann g er ta~ uey~ugt at arbei~a vi~ n6gv hægri skattastiga. Pm so er, at høgur skattur i1 seinastu kronuni minkar um hugin hji1 f<'>lld at arbcioa og vimu1 mcira, so førir hctta «optiska hcdrng» til at skafturin styggir uppaftur mcira av arhcioskraft burtur cnn ney<jugt hcvoi vcrio. a) So leingi sum tann ska ltasligin, i(}' I6ggi1 vuvaldi<j skal tak a s tøi'5u til, ikki r r tao, sum m a h'ma likararnir kalla «t nmsformeraour» til cin javnvi1garstiga, avlag a.r roknaoi skattafradrmturin skattastig an so Ieiois, at progrcssi6nin helst er sføl'l i i fyrrn cnda og minni i scinra cnda cnn ætlao. Ycnda vit nt'1 aflur til høvuoskrøvini til eina g6<'5a skattaskipan, sum grcitt er fr{l i kapitli II, so er grcitt, at høvuostrcytin fyri cini rættvisari skatting, ncvniliga cin vi(}'fcvnd inn tøkudcfinition, io umfatar allan vøkstur i figgjarmcgi, ikki er uppfylt vio ti inntøkuskatting, io er galdandi i Føroyum i dug. Orsøkin til hetta kann vcra tradition cllu ynskio um heldur a t uppfylla onnur krøv, sum t.d. lættari mnsiting clla ht'iskaparlig endamål. i hvønn mun ta5 er riloiligt at halda frmn vio hesum avvikum frå ti vi5- fevnda skattagrundarlagnum vcrour umrøtt seim i undir vi<lgeroini av teimum einstøku inntøkubolkunum. Møguleikarnir fyri at hrcioka um skattagrundarlagio vio i fyrsta lagi at vioka sj{tlva inntøkudefinitionina, so hon umfatar cin størri part av øllum rcalisera<lum vøkstri i figgjarmcgi, t.d. so at ognarinntøkur veroa viogjør<lar å sama hått sum arbeiosinn tøkm og i øorumlagi vi~ a t seta strangari krøv til, hvørjar utrcioslur, i<j kunnu geva skattafr{tdrått, skuldu verio til steoar. Ein slf.k breitiking av skattagrunda.rlagnum ger ikki bert skattleggingi-na rættvfsari og greitiari, men gevur eisini møguleika fyri at seta skattaprosentini ni~ur og sostatt sleppa unda.n nøkrum av teimum vansum, i~ høg skattaprosent kunnu geva.

41 453 Her eigur at ver~a lagt aftrat, at ein hrci~king av hugtnkinum «SknUskyldug inntøka» cisini hevi:'5i hjmpt til tn5 i kap. II umtnla~a vandamali~. at hetta hugtak sum nt'1 er, er illa n) tiligt sum met fyri sosialum tørvi. Skal sknttainntøkuhugtaki5 gernst n) tiligt til hetta endamål, eigur ta5 i fyrstu lagi at umfnta allu inntøku (t.d. eisini rentur), i ø5rum Ingi mil krcvjast at nllar inntøkur, eisini natt'n aliuinntøknr rrn mettar realistiskt, og i seinasta Ingi mugn f'rådråttirnir gcva cinn sanna mynd av standinum. Hetta er ikki minst galdandi fyri avskrivingarnar, i5 sambært galclnndi reglur of'ta crn væl støn i cnn ventliga vir~isminkingin a framlci~slut61unum. Ver~ur hildi5 6gjørligt at rcinsa skattainntøkuhugtaki5, so ta~ l) kur hesi krøv, eru ra5ini helst at gcra citt scrstakt «sosialinntøkuhugtnk», i5 uppfyllir hesar treytir og møguliga eisini kundi fingist at uppl)'st nnka~ av ti, sum nt't ver~ur fari5 cftir, Ht i~ kommunalu likningarvøldini hækka clla lækka lanclsska ttainntøkuna fyri at firma fra m til kommunuskattainntøkuna. i skjali Y A er nm tii:'5 vi5, at avskrivingarnar mest tykjast vcra til figgjarligan ampa fyri kommunurnar. Hetta talar kanskn fyri at lata ta «renlistisku» inntøkudefinitionina ver~a lagda til grund fyri hæ~i sosialvcitingum og kommunuskatti, so at ta~ hert var<) lanclsskatturin, og ikki kommunurnar og sosialu kassarnir, icl v6ru rak ti r av ska ttafyrimunarveitingum løgtingsins. Eitt objektivt inntøkuhugtak til hrt'tk fyri hæ~i sosialvcitingar og kommunuskattaålikning hcv5i eisini kunnao gjørt kommunuskattin hetri enn hann er ntl vi~ hækkingmn og lækkingmn t'1t fra mcira subjektivum grundum. Sum er vertsur inntø-kuskattudn i Føroyurn roknaftur av inntøkuni fra årinum frarnmanundan. 1 cini ti~ vi5 vaksan<li inntøkum mcrkir hetta, at vertdiga inntøkuskattnprosenti~, t.e. skalturin i ålmanakkaarinum 1972 i % av inntøkuni sama ar er minni enn tcy!tour nevndu skattaprosentini. Skattur av garnlari inntøku hcvur umsitingarligar fyrimunir fram um samti5arskatt, vi5 ta5 at skattagrunclarlagicl er dtt kpnt tal, t:'1 ii:'s skatturin skal ralmast t'tt og krcvjast upp. Sarntitsarskattur gcvur horgnranum tann fyrimun, at mcginparturin av skattinum av årsins inntøku er goldin, ta icl ari5 er fari~. og at broytingar i inntøkuni ilvirka sknttgjnldingina vio tn~ sama. i eini tio vicl javnt vnksancli inntøku ger samticlarskatturin skattagrundarlagi~ størri, og hctta ger tacl møguligt at brttka lægri skatta-

42 prosent til tessat krt vjn cina { visa upphædd inn. Tao, at skalturin hroytist vi<~ inntøkuni, er eisini t'in konjunkturpolitiskur fyrimunur. Ta~. nl flcstu grannalondini n) ta samti~arskntt, skapir eisini eftirlitstrupulleikar. Hcvur ma<~ur cina 6vanliga s tora inntøku i 1!}71, skal hann ikki skatta av lwnni fyrren n i l!>72/7:~. Han n kan n ti1 sleppa unelan hcsum skat ti vio at l'! y la uttanlands ( ella koma undir danskan sj6mansskntt) i 1972/70, og sioan venda lwimaf'tur. Hella er citt ålvarsligt «hol» i g aldandi skattaskipan, sum til lwr at tippa, t.d. vio at {lscla cina rcglu mn, at inn!bkuskatturin lt'ir sl'inastu 12 ella l i) m{maoal'llar M~I't nn pers(mui' I'Iytir av Iandimun (dia ft'r und ir sjomnnsskntt) minst skal svarn til alla In skattskyldugu inntc1kuna i hcsum tioarskcioi. Av umsitingarligum orsøkum kundi rpglan vcrio so, at um munurin t'i' minni cnn t.d kr. wr<\u1 ongin hroyling fra nt'igaldandi skipnn. Halda menn hcsa Icio vcra ov torfc1ra, Mti i minsin lagi okkurt at vcrio gjørl vi()' cndurvunnar avskrivingar. Hctta kan n gt-rast vio a t samtykkja, at slik inntøka skal skattast vi()' fn\flyting. Ein slik rcgla virkar 6rimilig, um maour flylir hcimaftur, {lorcnn frt islin fyri at innthkuføra m gativa saldo er t'1tnmnin. Bøtast kann mn lwtta vio at loyva, at skalturin i slikum føri karm ver<la afturgoldin eftir umsokn. :3) -- -t) Sosialgjøld og arbeillsg-evaragjøld. Sum tao sæst av tal v u 2 i kapitli III, i()' samanhcr skattalagio i ymsmn londum, so havn Nor<lanlond og Bretland lagt litlan dcnt {l slik gjøld, me<lan londini tl mcginlandinum havn figgja<l mcginpartin av sosialu trygdini vio gjøldum, scrliga slikmn sum arbeillsg-evarar og løntakarar lata hvønn sin part av. Fakmcnn hava veri<l rættiliga 6snmdii um, hvør sum i scinasta umfari her hyr<linn av hcsum gjøldum: virkini, Iøntakarnrnir clla forbrt'ikararnir. Ongin ivi er um, at løntakararnir sjmvir noy()'asl at bcra cin st6ran part av hesmn gjøldum, å tann hått at lønirnar veroa tilsvamndi lægri. Hetta er serstakliga galclandi i tcim vinnum, io kappast vio titlond. Hj{t lcimum vinnum, io hava cin vanlan hcimamarkna()'a her hctur til at scta prisirnar upp og solciois sk(tgva hyroina yvir {t forhrukararnar.

43 455 Fyrimunurin vi<\ hl sum gj ol d u m er m.a., a l grundariagio er h re i! t og a t tcy eru hmnpuliga lhtl at t'tlrokna og gjalda. Eisini mit haldast vcra nltttin ligt, at åvisar trygdnrskipanir, sum t.d. arlwi<~sloysistrygd, sj\1kraløn, vanlukku trygging, uppiskoytiscft il'lonartry ggingar o. t. vcroa goldnar {t hcnda hått. Tn<\ at ein partur av \ilrcioslunum vcrour figgjaour il hcnda hiltt, minkar um tr)'stio il høvuossnkttalh Idunum og leimum hronglancli avlcioingum, io ov sl(n skattaproscnl il vønnn clla inntøkn hava. Vansarnir cru m.a. at nakao av umsitinganhrrioslum fylgir vio bæoi hjå virkjum og ti almcnna. i cinum tionrskcioi vio arlwiosloysi kmm ein slikur skattur it arhciosorku koma illa vio. Vndir øorum umstøoum m{t cin skattur, io fær arhci<~sgcvarnrnar at spara um hr\1kio av arhci<'5skraft tykjust rationaliscringsfrcmjandi og ti gagnligum i longdini. Ein skattaumlcgging å hctta horoi<'5 kcmur hclst hcrl upp {t tal i samhandi vi<'5 t.'ltbygging av tcim sosialu skipammum, st'rliga fyri løntakararnar. Um sjukrakassag'jaldi<s er at viomcrkja, at hctta er cin skattur, io lagdur verour a allar personar viff umlcio somu lyngel uttan mun til inntøku tcirra. Ein slikur skattur er <lcgrcssivur og sostatt i stri5 vio kravi5 um eitt rættvist skattah~ ti. Ti var rættari at latio hcsa hyroi hvilt å ti vanliga in n tøkuskn t timun. 5) Ognarskattir. Hesin holkur kann b) tast i tveir høvuoshmkar: vanligtm ognarskatt (formuguskatt) og fastognarskatt, t.e. skalt å jøro og bygningum. Øll OECD lond uttan Grikkaland n) ta ognarskatt av onkrum slag. Av teimum 23 Ionduntun cru to 13, i<'5 ikki n~ ta vnnligan ognarskatt, men b er t 2, i~ ikki n)rta fastognnrska lt (Finland og G rikkaland). Øll Noroanlond uttan fsland n) ta hum vanliga ognarskattin. f summum Iondum havn ognnrskattirnir Iilsamans stbran figgjarlignn tj clning. 1 \.nnada, USA, frlandi og Bretlnn<li gcva tpir meira enn 10% av smnlnou skattingini i Danmark umlcio 5%.

44 456 n. Vanlig a og narskattin, t.e. skattur it nettoformt'tguni hj{t f<>lki skuldi, sæo t'tr tckniskmn S.J(marmioi, horii.) til at hrt'tkt i Fm oyum. Tær ognaruppgeroir, i a skul du verio grundarlagio, veroa Iongu sum er la t nar in n. Ivasamt er to, mn tao hevi:)i Ioyst SL'g at lagt slikan skalt it. Tær storu ognirnar eru so fitar, at skalturin hevai givi<'5 Iitio av sær. b. Vi~ fastog narskattinum Iiggur annarslciois fyri. Brt'tktur vio mitta samsvarnr hann vio rættvisiskravio. T<'> kann likviditeturin gerast t~itt problem, vie> tac> al vøkstur i viroi av fastogn bert kann gerast til pcning via sølu ella luntøku. Hctta problem vcrour oftast loyst vio at lata skattin standa sum Um. Burtursæo frå spurninginum mn eina hcina viraismeting er ska tturin grciour at skilja og lættur at havn crtirlit vio. At hyrja vio slikmn skatti krevur nakao av kostnaoi til mctingar. Annars er hanu rættiliga cinfaldur al umsita. Fr{t einum ht'tskaparligum sjonarmioi hevur fnstognarskatturin fleiri fyrimunir, smhr. kapitul Y. l\la. cr hcsin skattur ikki hundin til pers{mligu inntøkuna og farnar ti ikki fyritakscminum. Fastognarskattur er hest hoskandi sum Iokalur skattur, i Føroyum sostatt sum konununuskattur. Serliga avtoftingarbyg<iir via litium inntøkugrundarlagi og n6gvari fastagn!t uttanhiggja hondum, og vakstrarplass vio stårum figgjartørvi og ti høgmn pcrsonskattatr) sti, men via skjott vaksandi fastognarviroum og ti hreioum grundarlagi undir fastognarskatti, kundu lætt um inntøkuskattatr) stio via fastognarskatti. Spurningurin um eina skattaumlcgging it hcnda h6gvin velst ti lutvist um åhugi er fyri at lætta mn inntøkuskattatr)'stio i {taurnevndu kommunu, lutvist mn ilhugi er fyri at føra ein jar5ar- og h)'art'tthyggingarpolitikk, i5 miaar immi cinari mcira rationellad n)rtslu av jøroini.

45 Skattur a kapitalflutning um og tilikum transaktionum. Her ver5ur mest hugsa5 mn skalt {t arvi og gitvum og stcmpulgjøld å skjeytum, smtmålum o.t. Frit einum rættvisissjonarmi5i5 må lwldast at hæ5i arvur og gåva eru inntøka, sum øll onnur inntøka, og ti sj{tlvsagt ciga at ver5a tald upp i vanligu skattskyldigu inntøkurnar, t6 knnska skatta5 vi5 kapitalinntøkuskatti, um slikur finst. Hetta eigur to ikki at gnlda fyri arv og gåvu millum folk, i<l veroa samskattao sum limir i sama ht.'tsarhaldi. Politiskar orsøkir kundu eisini runnist til at skatta scrliga arv uppaftur haroari, ncvniliga ynskio um støn i ognar- og harvi<l cisini inntøkujavning. Hesi sj6narmio veroa to sjitldan gjøgnumførd konsekvent. f Føroymn er arvaskatturin rættiliga l:.'tgur, og til her at slcppa sær unelan honum vio at geva gåvur, vi5 ta5 at gitvur ikki vcroa skatta5ar sum arvur. Figgjarligi t) dningurin av arntskattinum er i dug litil. Stem pulskattur ( i5 er citt slag av umsctningsgjal<li å ognum) er ongin i Føroyum. Hmm hcvoi ncyvan veri5 scrliga trupul a t umsitio, men hev m valla givi5 nogv av sær. 3. NilSurstøtia. Tann gjøgnumgongd av føroyska skattalagnurn, io gjørd er frarnmanfyri frarn til hesa niourstø5u: A. Sum heil d: i) H6ast grundhugsanin undir føroysku skattaskipanini samsvarar vi5 tey krøv, sum i kapitli II vorou sctt til eina gooa skattaskipan, so må åsannast, at hon ikki i silllll11 IlllVCI'Hndi liki llppfyllir hcsi krøv nog væl. Scrstakliga stendur :'1 at lt.'tka kravi5 til inntc-jkusknttingina um, at skattahyroin eigur at vcra h) tt milltnn horgararnar eftir førimuni i samsvari vi5 inntøkub)rtio cftir ti viogongdu inntokud('finiti6nini. Hagfrø5isligu kanningar ncvndarinnar bcnda tl, at fr{tdråttirnir måa Løgtingsti~indi 1974 B - 58

46 45R so nbgv hurlm av skattagrundadagnum, at skalturin h(mst pragressivan skatlasliga l~r al kalla proportionalur fyri allm inntokur uttnn tær lægstu. ii) at ikki skuldi vcri<'5 torført at funni<~ innlr1kukl'ldur, i<~ kunnu uppvcga tann skattmniss, il5 lmnn standasl av tcimum nwguligu tilr{toingum, io gjørdar vcr<~a vil5 hcsi fr{tgrcioing sum grun<larlag. B. Vi~vikjandi teimum trimum spurningunum, m hildi~ hevur veri~ ney~ugt at gera vru t vi~: i) Hiisalcigufr{ulrMtur i i) n~'tslan av ska ttainntøku sum grundarlag und ir sosialum vcitingum og iii) skatting vil5 frmlyting er fyrihilsniourstøl5an: Viov. i) Tao er gjørligt at Utn bet ri javnv{tg imillum cigara og leigarnr vio at gcva lcigarunum fi :'tdrmt, men ta()' hcv<ji wrio hctri fyri skattaskipanina sum heild at faril5 hinvcgin og heldur avmarkno fr{tdråttin hj a htlsaeigarunum. viov. ii) Vio at hrci<jka skattainntøkuhugtakil5 og n~ ta studningar heldur enn skattafyrimunir, vcrour skattainntøkuhugtakil5 at gcva eina sannari mynd av figgjarorku horgarans ov harvi<j cisini sosiala tørvi hansara. Ber hctta ikki til, er møguligt a t gcra citt SC'rligt «Sosialinntøku»-hugtak. Ycrt hevoi vcril5 at umhugsa cisini at i1trokna kommunuskattin eftir ti. vii:'sv. iii) Hcsin skcivlciki cigur at verl5a rættal5ur sum skj6tast. C) A~rir spurningar, i~ verdir eru at g eva gætur: 1) Vørugjøld: i) endurskooan og cinfal<ling av innf1utningsgjøldum, ii) umhugsan av almcnnum vørugjaldi, sum t. <l. meirvirlsisgjaldi, iii) figgjan av konjunkturlltjavningarskipanum vi~ tltflutningsgjøldum. 2) lnntøkuskattur: i) inntøku<lcfinati6nin er trong, ii) ognarinntøkur verl5a vil5gjørdar 6javnt, iii) skattafr{ulrmtarreglan virkar 6rationelt, iv) rentufradråtturin er ikki so sjålvsagdur sum fyrr, iv) Skattastigin er helst ov brattur fyri sm{l- og mcoalinntøkurnar, v) hækkingar- og lækkingarskipunin vil5vikjan<li kommunuskattinum er neyvan rationel. 3-4) Sosial gjøld og arbe itssgevaragjøld: i) Sjitkrakassagjal(lio er cin degrcssivur skattur, ii) Hesi gjøld kunnu nvlasta høvuosskattakeldurnar. 5) Ognarskattir: i) kunnu avlasta kommunala inntøkuskattin, ii) kunnu fremju rationella jaroarn)'tslu. 6) Transaktio nsgjøld: i) Arvaska tt ur u ttan g{n uska tt l' l. inkonsl kven t ur, ii) Stem pulskattur kun di veroi~ umhugsa~ur.

47 SJUAL IV A YYIRLITYVIR YMISK SLØG AV SKATTI FYRI SKATTAARIXI 1969/70, 1970/71 og 1971/72 Skattur v.m. i , 1970/71 og 1971/72, hyttur eftir slag og uppkrevjandi stovni. (milj. kr.) t) Lanclskassin Kcnnmtmurnar So:; i a lgjold a) ~ ~ '.:.:.. ~...: ~ 1~ t:: :: ~~ c: ] -,., - ~ 'C ;:::: ;; <.::: : :J: = 1969/70 41,5 62,2 0,8 104,6 1970/i'l 43,3 74,5 1,1 118,9 1971/7~ ,3 153,1 l ' ~ ~':J: -. "' ::: ;> :::::::: ::: ~ :... ~- -- :r."";: ~ ~~ ~-~ ~ -:: :r....:::: ~ ~...=-:::: ~~ ~;: ~ ~f' 30,5 U,li 31,1 4,3 1,7 6,0 34,4 0,(\ 35,0 3,8 1,9 5,7 43,1 Li 4-Li 5,3 2,2 7.5 l ;.. ::,.': ,i 159,{) 20;),2 c:,. -o ~ Kel da: Rigsombudsmandens bt rt'lning , l Fc')lkapensjc'msgjald er il"okna~. 2 ) Bert i Torshavn. Avtikin frå og vil) 1972/i3. 3 ) (;trci~slutolini cru n~ tt (t.c. rokna(5 er vi5 javnvåg). 4 ) Flutningskassar irokna5ir. Almannakkaåri

48 4611 SK.JAL IV R YVIRLIT YYIH SKATTSKYLDCGU 1:'\~TØKUl\A FYRI ALl\1ANAKKA AHINI 19;)U, 1068, 1!Hln, 1970, 1071 og 1972 (milj. kr.) Talvan, io visir, hvussu sten skattskyl<luga innihkan var i skatta{u unum 1960/61, 1969/70, 1970/71, 1971/72, 1972/73 og 1973/74, t.e. i almanakka {n inum 19!'5U, 1968, 1969, 1970, 1971 og 1972, og hvussu n6gv, io varo utskrivao i skatti til landskassan og kommunurnar hesi figgjar{u. 1960/ / / / / /74 87,6 236,9 255,8 299,1 233,7 382,1 9,0 30,5 34,4 43,1 53,9 62,4 (j,u h 39,0 36,4 52,2 63,0 82,8 0,8 4,3 4,8 5,7 6,7 8,4 15,3 73,8 76,2 101,0 123,5 153,6 17,5 31,::! 29,8 33,8 32,3 40,2 Keld a: 1960/ /73 Higsomhudhmandens beretning Kel da: 1973/74: Føroya Lfkninganåt'5. 1 ) Vit'5mcrkjast skal, at he1 l' r skattur (go l din c Ila roknat'5ur) frådrigin.

49 461 SKJAL IV C. l. LANDSSKATTASTIGIN 1 ) A. Fyri støk. E1 stigainntøkan minni enn kr. vcrt'sur ongin skattur at gjalda. c c c e" ~ Cl! l..:.: '2 o c Q c 'c/)... r:: ' :E r.. r:: - r... JJO ~ ~~ g~ :..:,.!( r... r..,.:.: :-..:.: ~r; w s :.. ('($ o ::J s , meh a enn :e "'

50 162 B. Fyri uppihaldat ar. Er stigainntnkan minni enn k., \'CI'<Im ongin skattur at gjalda fl.OOO !) il.OOO meira cnn 1 ;),()()() ilo.ooo 7iJ.OOO ;) 6.11il 10.11;) l;),81il :H.O()il 17.il();) 11 il.ilo;) 2;-)i),;}()i) :> LHl.OOO ;) Ltoo. o o o 20 2o, () ) Hctta er stigin, Slllll hann su lit å<ii enn broytingina, i<l gjm d vm f5 i januat Umrøl5an av skattastiganum i ht si f åg eii'ling vi<lger sj{dvsagt tann stigan, il5 galt, tå it's fari/5 vart'l undh kanningina. Til samanheringar ve ilm hum hroytti stigin vistur u næstu sil5u.

51 463 SKJAL IV C. 2. ~~ h ~z ~ ~ - '" ~... (';l C'J tt:; tr. o o ao.ooo meira cnn mere end :) :w.ooo G.OOO o :>0 (),{)!)0 l ()00 4~.() li>.ooo ao.ooo 4(}.() ;), % 20% 27 % 3;)% 41% 57 % 63% 68% 7o% 72% 74 % 76 %

52 4(i4 ~ ;: c ~ ~ c 5 s -- CJ :J ~ Cll- - L. ::l ~.!t: t:tj C"' i:'t: C 't; Q 8 'f: ~ :.a!j c-:: L. :r. r... c c. ~~r.. > ~ c c ~ ~ ':';! <:1) L. r... 8 ::: r...!<: ::;.:,...!<:..:.:: ~~- ;..... ':J; I:J) w w 2 s :;.r!j ::l Cll o o o % ;) % % ,7;) % % i' fJ.850 ilo.ooo 63 % % o % % % meira enn over (i.600 ;) % 2) Hetta er stigin, sum hmm var<l hroyttur i januar 1974.

53 465 RK.TAL JV n YVIRLIT, ID YtSIR SAl\lBAJ\'Dif) il\iillul\l FYRSTAARSMARKSKATT OG JA VNV AGARl\IARKSKATT ( FYRI UPPIHALDARAH ). 1 ) ~:::- ~,;::: ~ :n J, </) - ~ o c r..c L.. :::: CIS :... ~-LO ~ c-j -..., -:c ::l ~:.;:,...c J =':~ :l C: :.... ~d.. ~ := ~ t: + t: :r. ~... c::s- ".-.( :-.:, ~..,.. ::l t: to c::s.5 ~ E :...~ :r. ::;:~ ::: c ~ :.J :-:! ~ ;... :r. ~ c :::: ::l :r. "' ~.a~ s~~ ::... ~ 10~-:::: c;;~ CIS L.. ~ t:._, :... t:7 o. ~:..s-;~]=~ ~ ~ o. ::" ~ ~ "Cl;~ ~ g E-<.8 :::: ~== o "...; ~ ;; ~ % 16,7% 35 % 29,9% ,3% 20,8% 41,6% 29,4% % 27,0% 52 % 34,2% % 28,6% 55 % 35,5% ;)7 % 36,6% 72 % 41,9% % 37,9% 76 % 43,2% % :m,s% 81 % 44,8% % 40,5% 83 % 4f5,4% % 41,2% 85 % 45,9% % 42,2% 88 % 46,8% l) Byggir å skattastigan, sum hann så lit å<jrcnn broytinginu i januar LøgtingstH'Sindi 1974 B - 59

54 SKJAL JV E YVIRLIT YVIR SKAIT OG IN:L\"TØKU FYRI SKATTAARID 1973/74 ~., :0::._,,..;;;:. ~ :::: ' ~ s.!c ::l!:1: :... '~ ~ d~ C'i E-< '::1; d -.:.:: d IS) ~ o :::: ~ ::s = :::::..!::::... e':l _ c. æ """ tzl... :::: ' ~... '... ::::... : ~;. s~.a 5 _g.~ ~ ~ ~ u-s~~e2 -er. E.s...:.:: =~ ~ e.o ':/). '""" + ~ = :.!C d o :;... _, = ~ = :::::: ::..!:::... ~ -':J: ~ ;-- <:)::. - ~- ~ ~ t =.:: -~...:.:: >... octn:== Cndir l.OOO () yvir () {) ,0 8,0 11,1 12, ,5 30,87 36,71 42, ,22 63,61 -? J -,1 79,11 86, ,0 10,74 14, ,59 26,85 29,57 32,48 35,99 38,88 42,1 44,17 46,25 ~ ~ ~ , ,64 K d da: Likningarrå(5i<J. 1 ) lletta tal er sostatt størri en n tann uppgivna 1972-inntøkan uttan skattafrådrått (goldnan og rokna5an).

55 467 Skjal IV F. YVIRLIT YVIR SKATTATRY"ST Jt'YRI YMSAR INNTØKUB6LKAR Inntøka uthm skattaf1 ådrått skattur tilsamans Javnvågarskattur i% kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr. 240 kr. 360 kr. 600 kr. 770 kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr kr. 7,4 7, ,7 14, ,6 26,8 29,!) 32, , ,2

56 468 TV. (j, HAGFRØiliSLIG KANNING AV SJÅLVUPPGAVUM FYRI l. Inngangur. Sum lio i kanningnrurheioinum hevur ncvnclin latio gera cina hagfrøaisliga kanning av cinum tirskuroi av sj{llvuppgåvum fyri persl)nar i ( Ein kmming viovikjandi sjillvuppg{lvum hjå partufcløgum fyri 1972 er umrødd i skjali YII A). 2. Endamål. Endamillio vio cini sliknri hagtalsl) sing er at Uw cina mynd av upph) tingini av inntøkum og fr{uldttum cftir slagi, so til her at meta um hvørjar fylgjur, io umhugsaoar clla uppskotnar hroytingar fara at fna {l samlaou skattaupphæ<ldina hj{l ti almcnna og i1 skattuupphæddina hjå skattahorgarum i ymiskum umstøoum. 3. l{anni-ngarhåttur. Til farast skuleli unelir innsavnan av hagtølum m.a. til stuolan av hcsum nevndararhcioi var grdtt, al cin hcildarkanning umfatandi allar teir uml personar i Foroyum, i<) vc)ru unelir skattskyldu i 1972, ikki kundi sctast i vcrk. Ti var ncyougt at l'inna fram til eitt minni tal av sknttgjaldnrum tittiknar {l lilikan hmt, at tcir hagfrøoisliga forsvarliga umhooaou heildina. Hetta var gjørt {l tann h:'lft, at føoingarelagul'in hjl1 li cinstaka skattahorgaranum vm n~ ttm sum illvp!jingar kriterium. Hetta er ein hllttur, sum vanliga vcrour n) ttur til slikar kanningar. Innsavnanin for fram {l tmm h{dt, at allir skattahorgnrar føddir i sepfl mher m{mao hlivu kmma<)ir. livtia er t'in slt'li'iii' lnu <)artn(mi i Fol'Oytllll umfatandi mnl. 10% av hcildini. 1 hcsum sambaudi er vcrt at ncvna, at ta gift ur ma5m stenelur sum ska ttaborgarin i familjuni, var()' fario eftir føoingardegnum hj{l honnm. Rrrt teir skat taborgarar, sum lmvdu lntio sjt'ilvuppgavu inn voru kmmaoir, t.v.s. har skattskylduga inntokan varo {lsctt cftir metan 1ikningarvaldsins, vart5 viokomandi ikki tikin vio i kanningina. Hrlta kemst av, at i tilikum føri er tao ofta 6gjørligt at gt rina ilt inntøku- og fr{ulråttarsioina til fulnar. Rættingar rru g.iørdar av likningarvaldinum {l sjmvuppg{ivlll' vio Mullfiggja!fum clla skl'ivum uppl~ singum v6ru to tiknar vio. Vrt t er al gera vart vi~. at l'inhvm t'trdrllttur av einari hagfrooisligal'i lwild m{l takast vi5 fyrivmni, sj{,jvt mn iirtøkuhåtturin er hagfrø<)isliga

57 469 forsvarligur. Tao er torført orsakao av lørvandi uppl) singum al gcva cina heilt greioa mynd av reprcscntivitclin i gjørdu kanning, men her skal hert selast upp cin sammeting milhun funna og faktiska mcoalinntøkn fyri kalendarilrio: 1. Tal av sknttgjaldarum \lei:)alinntøkan (skallskyldug) f nalii's 1.(iOX lait 17.!l4il , f nali<'s i 'f~, Me<'5alinntøkan sambart kamting samsvarar sostatt hcill gott (97,1 7c) faktisku mci:)alinnløknni. 4. Kanningarurslit. Urslitii:) i høvuosdr{ltlum er vist i talvu nr. 1 aflast i hcsum skjnli. t tcim tcknisku viomerkingunum til talvuna verour greitt fr{l, hvussu io hon eigur at veroa lisin. Her verour hert grcitt frå nøkrum høvlioslll'slitum, sjalvt innsavningar- og tiirokningararheioio hevur vcrio so lioarkrcvjandi, at ta<l ikki sioan tao varo lokio hava vcrio stundir til at kanna tølini til i æsir og troyta serliga nagvar av tcimmn fjølhroyttu møgulcikum, io tølini geva. Urslitini v6ru m.a. n) tl sum grundarlag undir mctingum mn skattamissirnar av teim uppskotum, io Iøgtingia viogjør<li i januar. 1\Iælt verour til at meira någreinilig viogero av ti tilfari, sum er komio burtur (n k:umingini verour gj ørd. A inntøkushsuni er vcrt at gl'va gætur, at stivliga %av samlaou pers6nligu hruttoinntøkuni er lønarinntøka ( «egin- og harnainntøkm> ), at konuinntøkurnar heri vbru umlcio 7o/r, at inntøka av egmun virki {t'ttroour og landhunnour iroknaoir) tclur li ti<) mcim en n f6lka- og avlamispcnsionsinntøkurnar. Einans i h61kinum omanfyri kr. havn inntølmrnar av sjålvstøi)unmn virki mtmmhli t) dning. At konuinntøkurnar havn støl'l'i vckt 1 h1'>llmnum vi(}' h~1gal'i ht!skiinntøku er væl skiljan<li. Sum ta<> sæst av teim nii)astu rl'glunum i talvuni so cru lutvis flcil i hjt'm og lutfalsliga fl('il i av konumnn i vinnu, jt'1 hægri huskisinn tøkan er. Vi<lvikjandi inntøkuh~ timm1 sæst, at 71 ',i( av sj{tlvuppg{tvunum vistu cina hruttoinntøku nioanfyri kr. og v<'ml IH"sar innlokur.12 rr. a\' hrhitoinnt11kunum, men 48 'ir av skattskyldugu inntokunum. B<'Jlkurin imillum kr. og kr. varo 17 o/r av horgnrunurn, sum Jwvdu 26 % hæoi av hrutloinnløkl.llhi111 og sknttskyldugu inntokunum. B<'>lkurin om an f'yri kr. umfataoi :l o/r av horgarunum, sum høv<lu ikki rærri

58 470 enn 18 % av bruttoinntøkunum, men bcrt 1i3 % av skattskyldugu inntøkunum. Orsøkin til, at låginntøkurnar hava cin størri part av skattskylclugu inntøkunum enn av bruttoinntøkunum, ll1l'oan lutfallio er øvugt fyri h{linntøkurnar er a t fin n a å frådrattarsi~uni. Tey 71 prosentini av borgarum, sum høvdu eina hruttoinntøku ni<~anfyri kr. høvdu 34 % av frildr{lttunum, mcc'~an tey 5 % omanfyri kr. høvdu 26 %. Fr{Hiråttirnir vaksa sostatt progressivt vi<! inntøkuni ( sh. prosenttølini i talvu nr. 1 t'ttfyri rcgluni «fr{ulråttur tilsamans», so at stigainntøkan veksur degressivt. Hetta ger tao ney<!ugt at f'aru eitt sindur longur og kanna hvussu, U~ teir progressivt vaksandi fr{lclrattirnir virka saman vio ti progrcssiva ska ttastiganum. Hetta er gjørt i talvu nr. 2, sum visir, at in slitio vcrour tao, io fryktandi var fyri, nevniliga at so skj6tt, io hruttoinntøkan nær upp um kr. minkar progressi6nin mett eftir skattinum i prosenhun av hruttoinntøkuni burtur i a t kalla onki. Frådråttirnir uppvega sostalt ta ætlaou progrt'ssi6nina, so heildarilrslitio ver5ur at kalla tao sama sum ein hevoi fingio burtur iu einum umleio 2:5 prosent proportionalskatti av bruttoinntøkuni. Um teir einstøku frådratth nar er at viomcrkja, at tann størsti av teimum, sum væntandi var er skattafradråtturin, 3/;) av honmn er galdin skattur og 2/5 roknaour. Vcrt er at geva gætur, at inntøkmnar ni~an fyri kr. meira nyta frådrått av goldnum skatti, meoan inntøkurnar omnnfyri kr. meira n,) ta roknaoan frådrått. Næststørsti fr{ulriltturin er hall av fastari ogn {ht1sum ). Hallie~ veksur eitt sindur skj6tari enn inntøkan, inntil niltt verour uppå kr., si~an veksur tao eitt sindur spnkuligari enn inntøkan. Frådriltturin av avskriving hjå partreioarum v.fl. telur helst minni i heildini, enn menn høvdu roknao vio {6,3 % av samlnon fr{ldråttunum), men vert er at peika!1, at hesin frådråttur er {>gvuliga 6javnt b,) ttur. 5 % av horgarunum høvdu 61 % av avskrivingunum. fl. Sama:ndrattur. Tey kanningaritrslit, io her eru drigin fram, og sum sjmvsagt ciga at ver~a lisin vio ti var~semi, io mælt ver~ur til i pctti 3 omanfyri geva cina talmynd, io undirhyggir tao sum sagt verour i kapitli IV mn inntøkuskatt. Sum nevnt er tørvur å, at tao tilfari5, io fingio er til vega, verour viogjørt gjølligari eins og ynskiligt er, at hagtøl av hcsum slag støougt ver~a hildin a jour.

59 Talva l. l d o.:: "' C> o O"> O"> 00":> o~ "i C> Skattahagtol fyri o c: :::... C> c o o C> o o c o inntokuåri ci c~ o~ c~ CO g:;: c- ::"-l :<:) ~...". '-"" er-- x C>... :::: i 1000 O f-.o i 1000 % i 1000 % i 1000 % i 1000 % i 1000 % i 1000 % 1. Samla5 inntoka , , , , , , ,0 2. Egin- og barnainntoka ,1 12,980 80, , , , ,7 41,017 75,8 3. Konuinntoka - o. o. o 38 0, , , , , ,4 3,709 6,9 4. ("tr. og IandbCma~ur , , ,0 55 0,8 2 0, ,3 1,181 2,2 5. Inntnka ay C'gnum virki 162 2, , , ,G 176 4, , ,7 (). F<")lka- og avlpension , , , , ,4 7. Onnur inntoka o o. 73 1, , ,9 74 1,0 51 1,2 82 1, ,0 8. r;.o]din skattur , , , , , , ,0 9. Hoknallur skattur , ,1 1.19:1 8, , , ,5 4,411 8,2 10. Hl'lvt av h. uppsparing 5 0,0 36 0,2 6 0,1 47 0,1 11. Pers("m liga r tr~ g~ingar 181 2, , , , , , ,8 12. Konufritc\ritttur... ' 13 0, , ,2 70 1,0 56 1,3 40 0, ,9 13. Rentufr{1dr{1ttur ,2 79 0, ,8 39 0,5 21 0,5 29 0, ,5 14. Hall samb. roknskap , , , ,9 77 1, Hall av fastari ogn , , , , , , ,5 16. Avskr. P/R og SLIF 25 0, B4 4, , , :\i"'rir frådrilttir , , ,8 194?- - ' 109 2, , ,9 18. Fri1dråttir tilsamans ,0 4.5R9 28, H , ,0 Hl. Skattskyldug inntoka , , {)4, , ,115 65,0 :w. Skattahorgarar , ,3 48 2,8 36 2, ,0 21. Hjun , , , , , , ,2 22. Konur i vinnu , , , , , , ,2 -...] ""'" -

60 472 ViflnterkingHl' til 'W lvn.1. Yatnrætt h)rtir lalvan skattahorgararwll upp i inntokuh<'>lkar rftir h ru t to in n t ~1kuni. Loddræt t er in n!ok u- og fr{u!r{tl tarsi<'5an grcina sund ur. lllll'lllll f mm t eru uppl~ singar av scrligmn Mmga Iilmir vi<'5 i lalnma, t.v.s. teigirnit 20, ~1 og ~2. j() visa lalio {t ska!tahorgarum, kanningin fcvnir yvir, ll\'ussu n6gv av Iwsum vol'll hjim og talio it konum vio sjitlvstoougari vinnuinntøku. Sundurh) tingin av inntoku- og fr{ulrm!arsi<)uni hyggir i hovuosheitinum it ta upphygging, sj{dntppg{tvan 1 nn hcvur, men storri fr{tvik l'l'll!6 gjord. f nioanfyrislandandi viomcrkingum til tcir cinstøku trigamar i talvuni l'l' mmtmari<'5 {t avvaroandi tpigi i sjmvuppgitvuni sc'lt vio i klomhrum. I. lnntøkusi~an. 1. Snmlao inn tø k a Inntøkur tilsmnans. 2. Egin- og harnainn!1-jka ( partur av 1) Hjit hitski vio mch a ('Jlll cinmn pcrs6ni: Lonarinntøka hj{t manni og samskattn<)tml hørnum. 3. Konuinntøka ( partur av 1) Lønarinntøka hj{t giftari konu. 4. (Jtr. og landhimaour ( 2 og :~) Lønarinntøkur hj{t lttr6<'5rarmonnum og lan<lhimaoarinntøkur. il. In n tøka av cgmnn virk i ( 4) 6. FMkn-og avl. pens. v.m. (partm av;}). 7. Onmn inntøka ( parlur av;), 6, 7, 8 og!l). Ymsar rt>ntuinntøkur, vinningsb)rti, vinningur av fastari ogn, uppihaldspcningur v.m. II. Frådråttai'Si<San. 8. Gold in skattur ( 10 a). Skattur goldin i inntøkuitrinum. 9. Roknaour skattur. Javnvi1gsska ttafr{ulritttur ( istaoin fyr i fr{ulrm t fy ri goldnan ska tt). 10. Helvt av tvungnari uppspal'ing ( 10 h). Bert galdan di fyri ungfmk millum 1 {) og 21 {u. 11. Personlig ar tryggingnr ( 11 a og h). Allir fr{tdråttir fyri pers. tryggingar hæoi vi~ 6avmarka<lum og avmnrkaoum frådrmtal'l'æt ti.

61 12. KonufrådrMtur (14) Frådråttur i inntøku hjl1 konu i sj{llvstøougum virki. ta. Hentufrå<lrllttur ( 17). Frådråttur fyri rcntur, ikki tiknar vio i ht'1sa- clla øorum roknskapi. 14. Hall samb. roknskap ( lx ). L). Hall av fast a ri ogn ( 1 n). Rentm.'ltreioslur i samband vio veoskuld i ht'1sum, trygging og tilllsiting av fastm i ogn. 16. Avskriving i P/H og K/F. Personlig avskriving i parlrcioarium og kommanditfcløgum ( einamest forskotsavskriving ). 17. Aorir frådratlir (12, 1:~. 1;), 16, 20 og 21). Limagjald til vinnufclag, uppihaldspeningur, løntakarafr{tdrmtur v.m. 18. Fradråttir tilsmnans. 19. Skaltskyldug inntøka. Samlao inntøka ( 1) + Fr{u\rMtir ( 18 ). LøgtingstH'Hndi 1974 B

62 474 1'alva 2. 1'aldømi til lysing av bruttoskattatrystinum sum urslit av samspælinum i.millum frådråttir og skattastiga !! RO-!l!l R.OOO <;~ 2R';i> 35% 41% 46% 53% 2.Rii0 R RRO iA40 () % 33% 39% 44% 49% 58% 2.12!) GR 17.:{!) ,4% 23,8% 25,4% 26,0% 26,5% 27,3% \'it'5mcrkingar til stilurnar: (2) l\ictt tit fr{t uppl)rsingum i skjali l\' E (s(ilu 1-3), (3) Tikit'5 tir skjaltalvu (rcglu 18). (6) l\ictt th frå skjali ly E (s(ilu 6) (umfatm hæt'5i landsskatt, f6lkapensj(msgjald og kommunuskatt).

63 475 V. FØHOYSKI SAl\IFELAGSBOSKAPPHIN OG SKATTUHIN l. lnng-ang ur. Sum aorastaoni ummtt, so er ynskiligt, at skattaskipanin i einum lundi samsvnrar vio biiskaparpolitisk en<lamål. Her verour roynt at visa {t, hvørjar ht'iskaparpolitiskar - og her scrliga vinnupolitisknr -- avlcii~ingar io galdan<li skattaskipan hcvur, og hvussu bon kundi hugsast at fingist til at samrima hetur vio vanliga gootildn bi1skapm lig cn<lamm. Her verour fyrst og frc'mst hugsno u m ska tt n v partafl'løgum, vinningsh~ ti og rcntu, men cisini av øorum ognar- og vinnulivsinntøkum. Løntakaraskalt og 6heinleiois skattir vcrour cisini ney<'sugl a t triva i. Skal hctta vcr<'sa gjørl, er fyrst neyougt at visa å, hvørjir hi1skaparligir spurningar, ii:~ hava størslan t~ dning i Føroyum i dag og sum Prn mest vi~komandi i1t frit skattlcggingarsjonarmi<'si. Sioani vcrour vist tt, i hwn jum førum skattaskipanin, sum er, frc'mur clla tarnar ti ynskiligu gongdini, og at enda verour gjør<l cin mcling av møguleikunum fyri hroytingum, i<'s kundu fåa skattalagio at rima hctm samtm vio teimum hiiskaparpolitisku malunum uttan at koma i strio vie~ grun<lkrøvini til skattaskipanina. 2. Buskaparlig-ir høvu~sspurning-ar. Føroyska samfejagio er Iitio og landio liggur langt fr{t tcimum hitskaparligu miodeplunum i Emopa. Hetta og mangt annais ger tao torført og kostnaoarmikio at fåa tær vørur og tænaslur til vegn, i<5 tørvurer {t. H6ast bitskaparliga framgongd scinru årini, so er bruttotj6oaritrtøkan ( BTO) pr. iht'tgvn, io er tao mest n~ tta mntio fyri framleiosluorku og vælstand, frmnvegis vællægri rnn i tcimum londum, vit havn mest samband vi<s. BT(J pr. ibi1gva i Føroyum vm i 1 H71 kr. 1R.200,00, mc~an BT(r pr. ibitgva i Danmørk var kr ,00, nltso 4!~% størri ( clla tann føroyska 30% min ni). A skjaltalvu V.C. er BT(J pr. iht'tgva fyri Føroyar og nøkur onnur loml. Nåtturligi f61kavøksturin uppå umleio 1,3% {n liga (hur~nravlopi<'s) vcrour skorin niour i helvt av burturflyting, so at vernligi f6lkavøksturin sioan 1970 hevur ligi(5 ni<5ri {l 0,6%. Burturflytingin itr Føroyum ger ikki hert eina fåmenta tj6!l enn fåmentari mrn hon hroytir samstundis f6lkasamansetingina, so at vinnuføri parturin av f61kinum minkar. Aftrat

64 471i ht'slun koma so c)javnai'nir i f<)lknsmnanselingini innanoyggja. ::\fakl'ir landsparlur eru i fe ro vi<~ a l vcroa avfolkaoir, me<~an uorir hav a s tora tilflyt ing. Vinnulivio er framvegis l'intmtao. Fiskivinnan umbooar ein fj!n oing av vinnan<li f6lkinum, ein lrioing av hrullofaktorinnf<-jkuni og umleio helvtina av øllum vinnulivsiløgum. 07% av iltflutninginum er fiskur og fiskavørur. Harafturat kcmur, at meginparturin av ti idnao, i<~ er, nnnaohvørt er fiskiidnaour, io tilvirkar ritvørurnar hj{t fiskivinnuni ( flakavirkir, mjølvirkir) clla sc'lur framld()'slu sina til fiskivinnuna ( skipasmiojur, togog siwrisvirki o. t. ). Krøvini hj{t f6lki, hæi)i til privata og almcnna n~ tslu, eru støl'l'i enn orkan at framieion tao, io kravl verour. l\lunurin kcmur partvis til sj<lndar sum tilskot uttanifdt. Tilskotiii fra danska Iikinum var i 1970 uppå 88 milj. kr., svarandi til 14% av bruttotj6iiarui~tøkuni (hetta prosent hevur staiiiii viii seinastu årini). lioast hctta tilskot er munmin imillum realinntøkuna i Føroyum og i Danmark t6 framvegis ræltiliga st6rur, og hetta saman vi<~ teimum eintmtaou vinmmwguleikunum er helst tmm buskapm Iiga høvuosatvol<lin til hurturflytingina til Danmarkar og f<>ir vansar, io av hcnni stanclast. :l. Buskaparpolitiski høvuiisendamalini. Teir frammnafyri nevn<lu trnjhth ikamir rrn avgerandi fyri, hvorji hiiskapnrpolitisk endamm, i() ver()'a sctt fremst. Mest umr{lcjandi er at skapa cin buslmparlig-an framburii, i() kmm minka tm1 inntøkunmnin millum Føroyar og grannnlondini, gera tn<~ mf'im liviligt at hi1gva Føroyum og gcra Føroyar minni hundnar av tilskotum uttnnif'rå. Samstundis eigur vinnuliviii at gc rasl nwira fjølbroytt, lutvist fyri at minka um vandan av haksl:'ltri i hovuosvinnuni, lll('jj Sl'rliga fyri al gt ra landi()' ført fyri at hjooa folld citt størri i1rval av størvum enn higm til. Eitt annao krav er, at vinnulivsitlhyggingin umfatar alt Jandiii, so at hetri javnv{lg milhun landspartarnar fæst til V<'ga. Eisini m{t krevjast, at hi1skaparliga frnmgongdin kemur flest møg ujigum føroyiugum til g6iiar.

65 477 Hesi mm styoja lutvist hnn t annac's, ml'il strio ll'irra millum er t<'1 ikki 6hugsundi. Sum dømi kann vcron lll'vnt, at ein keldn til hitskapadigan vøkstur er, at framlcii.'5shtkrel'tirnnr: arheioi, rrallmpitalur og jør<'5 kita in vinnum vio litium produkliviteti til vimm vic's støl'l'i produktiviteti. Tao er twyvan nakao at ivast i, at i løtuni cru hæoi føroysk arhei<'5skrart og kapilalur mest prallukliv i fiskivinmmi. Ynskio um skjotnn vokstur talar ti fyri at veita hæoi mcira av arhcic'ssmegi og av kapitali til hcsa vinnu. Hinwgin talar ynskio mn fjølbroyttari itrval av arheic'ssplåssum fyri at lei<'sa arheii'ssnwgi og kapital inn i a<)rar vinnur, sum i løtuni ikki cru kappingarfømr vic's fiskivinnuna. A smna h{tlt kann sigast, at ynsldi:) eina spjaoing av vinnulivinum ltt um landio er i str1o vio ynskio um hr{toan vøkstur, io sum ortast hl Yur gagn av mi<)savning. Aftur her må sigast, at lala vil sunnnar landsparlar, vcgna v{ma vinnumøgulcikar, hava cina st6ra folknltlflyling, er ongin trygd fyri, at hcnda hurturflyting jitst lcitar til teir pnrtarnar av Føroyum, io hava trot {l arbeiosmcgi. Bon kann eins væl lcita nornstn5ni, ti cisini i i1tlandinum er lætt at Uta arhci<)i. At enda kann veroa lagt aftrat, at eisini ynskio mn al wjksturin skal wrn fiestum føroyingum at gagni, kann føra til, at voksturin wrour minni enn annars. Fyri tao fyrsta kann hl'lta krav l'm a til at lltlcndsk vinnulig tiltøk i Føroyum veroa sk<)gao, ti at tcy wron hildin at vcrn tilmest gagn l'yl'i itllendingar. Harnæst kann ynskio um at flest møgulig skulu slcppa upp i part at h~ ta, altso inntukujavningarynskii:'s, føra til minni llppsparing og færri iløgur. 4. Buskaparpolitisku møg uleika1nir. Ta<'5 at Føroyar hava so Mvarsmnar lrupuleikar at berjast vi<'5, sum vist er {l frammanfyri, skapir st6ran tørv fyri b(tskaparpolitiskum tiltøkum fr{t ti almenna, io mioa 1mMi grundlcggjandi strukturhroytingum upp{t longri sikt. Eisini ta<'5, at foroyski hitskapurin l'l' so opin, t.c. hevm so nc1gv samhund vi<'5 mnlwimin ( Inn- og ittrlutningurin svamoi i 1971 til {tvikavist!)7r.;., ()Cf t l h 46% av BFI) skapar tm v fyri h(tslmparpolitiskum tiltøkum, io mi<'5a i m <>ti ko n j unkt ur(ttjavning. Tao at hilskapurin er so nær teng<lur at uttanlandahandlimm1 gct hitskaparpolitikkin torførari. Tao, at Føroyar cru parlur av eini stm ri rikispind

66 47R fm ir i fleiri førum vi<l sær, at tcir stovnar, i~ skulu f'rt'mja tcy ht'lskapm politisku tiltøkini, ikki finnast, ella cru milttlcysir. Bt'1skaparpolitisk tiltøk, i<l aorastaoni vcr~a mett munagc>o kunnu ti vcra 6nytilig i Føroyum. Hetla ger tao so mikio mcira umr{loandi, at tcir møguleikar, ii5 eru, vcri5a nytlir til fulnar og {t rættan hlttt. Møguleikarnir fyri at føra almcnnan ( gcm'rcllan) figgjarpolitikk cru avmarkaoir og møguleikarnir fyri at rcka gencrl'llan pcningapolilikk cru at kalla ongir. Tcir møgulcikar, io finnasl, cru fyrst og fremstat n)'ta skattlcggingina og tær lttrcioslurnar, io st~tclar veroa fgjøgnum løgtingshis figgjarlog, og at 16ggcva t.d. i vinnum{llum. Nioanfyri vcri5ur fyrst og frcmst greitt frå møgulcikunum fyri at nyta skattleggingina sum ht'1skaparpolitiskt amhoo, men t6 vcrour cisini hildio neyougt i støoum at pcika {t, hvørjir aorir møguleikar, io finnast og sum kanska cru betur nytiiigir enn skattatiltøk. 5. Skattorin og biiskaparligi vøksturin. a. V øks t urin og frmnlci~slukrcftirnar. Tao sum til cina og hvørja tio setur mark fyri framlc'ioslumøgulcikunum er hvussu n6gv, io finst av framleioslukrcftum. Hesar kreftir kunnu skipast i 3 høvuosholkar: 1 ) nå ttt'1rurikidømi. 2) arbei~smegi. 3) framleioslut61 ( realfæ ). Ofta visir tao scg t6, at hcsar framleioslukrcftir ikki vcroa n)'ttar til fulnar: Viovikjandi mittururikidømi-num karm hugsast, a t fiskigrunnnr vcr~a ikki royndir, fiskasløg ver<la ikki nytt, jøro liggur i 6røkt clla ver~ur n) tt 6hent. Viovikjandi arbei3smegi kann hugsast, at arbcil$sloysi er. Tn5 kann vera

67 479 arsti~ararbei<)'sloysi {t sum ri el la v et ri, konj unk t urarhei~sloysi i v{mal igum ti<lum ella strukturorhd<'~sloysi i itvisum hygdum, fyri åvisar al<lurshc'>lkar ( t.d. cldri ), fyri kvinnur, fyri fi>lk viil' realpr{lgvi, fyri tcy, i<l ikki toln strævio arheioi o.s.fr. Eisini kann hugsast, at arheiosnwgukikar cru, men at folk ikki havn hug nt arheii5a so n6gv sum tey annars kunnu. Vi~vikjandi framlei~slut6ium knnn eisini hugsast, at virkir liggja 6n) tt eina ti~ av iu imtm ella at skip ver<'~a logd vcgna manningartrot, fiskaloysi o.s.fr. Viljn vit hnva htiskaparligan framhm<'s ræt'sur ti mn 1) at n)'ta framlci5slukreftirnar bet ur, 2) at økja um framlci<lslukrc'ftirnar vi~ at gcra tær fleh i og betri. Spurningurin er si~an, frcmja cina slika gong<l. hvussu io skallapolitikkurin kann hugsast at h. Skatturin og n) tslan av framlci~slukreftunum. Her vcrt~ur hugsno um, hvussu skattingin kmm {tvirka athuroin hj{t cinstaklingum og vir kj u m solci()'is, a t mcira vcrour fin gi~ burlur (Ir tcimum framleioslukreftum, io finnast. Til hctta knnn fyrst veroa viomcrkt, sum cin alment gal<landi regla, at skattur å inntøku minkar um t'trtøkuna av øktum virksemi, og li hevur lyn<li til nt minka mn virksrmitl Yorugjøld minl<a keypiorkuna av tlrtøkuni og sostalt um veruligu (n tøkunn. Tcy skul<lu ti av røttum wri~ eins darvandi og in n tøkuska tturin, nwn vi<~ tao at tcy virkn minni beinlci~is vcrour hildi~. nt tey virka veikari. Eisini kann hugsnst, at tr~ vio at gcra tao d) rari at liva noyoa folk at vinna meir fyri ikki at minka um livif6tin. Hcttn sj6nnrmi~ lmnn t6 C'isini vi5 vissum rætti vrr~a hrt'tkt upp{t inntøkusknttin, og ti eigur cin ikki nt yvirmctn tao virksemisdarvandi åvirknnina hjå skattinum. Ht si sj6narmio lala fyri at gt ra skattin llhcf'tan av inntøku11i (og n~'tsluni ), mc'n hctta Pr torfort at sameina vio rættvisiskrnvi<l Kundu vit hugsa~ oklmm, at møguleiki varo fyri at meta nryvt mn inntøkumøgulei karnar hj{t pcrsbnum, hrldur P1111 vrruligu inntøku teirrn: so kun di ri n hugsa<~ sær ein skat!, io vuro ålagdur eftil hcsum møgulcikum og ikki rf'tir ti vrruligu inntøkuni. Slikur sknttur hcvoi sum ta~ sæst ikki tarnn~ virkishug-

68 4HO inum og wri5 rættvisur samstundis. Ongin hevur higm til tom5 i holt vi<~ at seta rina slikn pers6nska t taskipan i vcrk. Gnidandi føroyski skattastigin er, sum nevnt i knpitli ly rættiliga hrattur. SkattafrådrMtarrcglan gpr t6 at javnv{tgarmarkskatturin onganti5 nær upp it!>0%. Sum nevnt so er tao markskatturin, sum er avgerandi fyri huginat vinna inntøku. Til bcr at minkn um mm kskattin vio at vh~ka sknttleggingnrgrundarlagi()', fyrst og frcmst <il'finiti6nina av, hval io ('l' skaltskyldug inntøka, men eisini vi()' at skt>rja frådrmtirnar. Hjå partafeløgum kann tao, at inntøkan lulvist wr t~ur dupultskatta()', minka um hugin hjå leiosluni til at stcvna im6ti størst møguligmn yvirskoti. Hetta l' r 6hcppio, vi()' tao a t yvirskoti()' er tann <<succes-indikator», i() skal visa, a t virki5 arheioir rationelt. Tao kann ti sigast hcilt alment, at :wtøk i~ vi~ at breitika skattagrundarlagi~ minka um markskattin a inntøkum, ofta.st fremja virksemi og bii skaparligan fm.mbur~. Um tær einstøku framlei5slukrcftil'llar kann leggjast aftrn t: Vi5vikjan<li 1. Nitttt'1rurikirlømi. Her kann ver5a mint aftur {t tao, i() varo nevnt i kapitli IV um fastognarskatt. Hcsin skattur liggur!t t.d. cimnn jnronrteigi uttan mun til, um hann verour væl, illa clla kanska slættis ikki nyttur. Skafturin ger, at tn()' ikki er kostnaonrleyst at lata hnnn liggja 6nyttan og skuldi sostaft lagt citt åvist tryst å cigm an til anna5hvørt sjålvur at nyta hann hctur, clla lala onkran nnnnn, i() hevur hug og hcgni at n~ tn hnnn befri, fita høvi til tcss. Tå io talnn er um n{ttf(trurikidmni, i<l L'l' felagsogn, t.d. oljnn undit ella fiskurin {t lnndgrunninum, kann ta() cisini vern hæ()i rættvist og rffcktivitetsfremjandi at leggja avgjøld {t teir, i5 uppn{ta tann fyrimun fram um onnur at f{w loyvi ( oljuhoringarkonscssion, trolloyvi) til at troysta hesa fclagsogn. Viovikj and i 2. Arhcielsnwgi. Ta()', i()' n evn t er i innganginum mn skn tt og virkscmi Pr eis i ni gal<lnndi fyri arhei5shugin hj{t løntakarum. Spurningurin, um tao er møguligt vi()'

69 4X1 sknttatiltøkum at fremjn hugin hj{t lønlakarum at t'llaka sær yvirwsararbei~i er vor()in n~istur f'ieiri sta()ni, t.d. hæt~i i l >anmørk og i Føroyum. Løgtingi() samtykti hin 12. november tnn at heita {t landsst~ti() um at åleggja nevndini at vi()gera lwnda spuming. Hesin spurningur hoyrir saman vi() øllum pers6nskattinum sum heild, men verour t<'> vi()gjørdur nærri i hcsi syftu, si skjal V.B. Arbei<Ssloysinum viovikjandi er at nevna, at til tess at hasa ti er fyrst og fremst br(tk fyri arbei()spl{tssum, harimillum eisini arheiosputssum, i() eru serliga h6skandi til nakrar av teimum b6lkum, io n evn< lir v<'>ru, ti a t te ir hovdu scrliga trupul t vi o a t finna arheioi sum n(t er. Hdta vert\ur ti fyrst og fremst cin spurningur tnn at økja mn nøgdina og n) tsluna av framleioslut6lmn. Avgerandi fyri framleit'sslustød<lina er cisini dyg din {t arhci()smcgini hjt't løntakarum og virkiseigarum. Hesa dygd verour fyrst og frcmst nørt um vio lttbugving, i() er eilt øki, har skattlcggingin neyvan hcvur nakran avgerandi tydning. Viovikjandi 3. Framleioslutol (realkapital ur). Um åvirkanina hjå skattintun {t lmgin hjt't l'igarunum til at gcra n~ tsltt av teimum framleioslugøgnum, io finnast, kann visasl til tao sum frammanfyri er sagt..meira åhugavcrt er nt kanna åvirknnina å tilg()ng dina av framlci()'slutblurn, altso iløgurnar i violikahal<l, llthygging og en<lurn~ gging av realfæfcinginum. c. Skatturin og tilgongdin av frnmleioslugøgnum. Her eigur fyrst og f'remst at veroa hugsao um framleioslugøgn i or<'ssins vi5astu merking, t.e. eisini umfatandi iløgur hins almennn hæ()i i tey t<'>l, j()' ney~ug eru til framlei5sluna av teinuun almennu tænastunum: sj(tkrah(is, sk(tlar, h6kasøvn o.t. og grundiløgumar i vt gir, havnil. dverk,!plpfonverk, strandfer()'slu, i<'s eru ein avgeran<li fyt itreyt fyri, at ky almcmm og privatu framleioslut<>lini kunnu virka. A vgeran<li fyri, hvussu storm i<'s iløgurnar ver<'sn er Løgtingstii5indi 1974 B -- 61

70 482 1) iløguhugurin {tvikavist hj{t li alnwnna og hj:'t fyrilokunum, 2) møgull'ikarnir, fyri at figgja lwsat il0gur, t.c. lilgongdin av t ginpcningi og Umifæi t'u inn- og t'itlandimun. 1) fløgurnar. i) Almcnnu iløgurnar. Hvussu storm tær alnh'nnu gnmd- dia fmmkiosluilogut'iwi' slmlu vcra, er cin politisk avgcro. Ta() er l<'> greitt, at lwnda avgcro er {tvirka() av, hvørjir figgjarn1<1gull'ikar i<~ t ru: n) rakstrm yvirskot {t figgjarællanini, h) ]{m fr:'t privat a se k lorinum ( hankum c Ila hrævl{m) og c) l{m (n t'ttlandinum. ii) Yinnulivsiløgumar. fløguhugurin i vinnulivinum et fyrst og frcmsl trcytaour av, at ta()' finnast møgulciknr fyri iløgum, itl kunnu IH'ra scg. Artrat hesum er ney()'ugt, at figging fæst, antin vit) cginkapitali clla l:'mum, og at l:'mitn ytimar eru slikar, ni naka<) av ti, i() ilogan kastar av sær, VLTour l'f'tir til eigaran. Ta()' alnwnna kann sosta tt :'tvirka ilc1gurnar hj{t vinnulivinum vio at :'tvirka a) Høgulmgin og h) figgjarmøgulcikarnar og treytirnar. Summi tiltøk kunnu :'tvirka hæ<)i iløguhug og figgjm111øgulrikarnar samstundis. Her skal fyrst vi()'mcrkjast, at hitt nlmcnna kann royna at Inga sinar cgnu ilogur eftir tørvintun {t vinnulivsilogum. f summum førmn cru almennar ilogur og vinnuiløgnr i kapping um arheiosmcgi PIIa figgjarkrldnr, i oonmt fønun cru almennar iløgur cin trcyt fyri at privatar vimmilogm kunnu vil'lm. (T.d. eru havnir ein frcyt fyri skipadrift og fiskavirkjum ). 6. Tiltøk, i~ stimbra Høguhugin h.ia vinnulivinum. At royna at {tvirka iløguhug in hj:'t vinnulivinum kann t.d. veroa gjort vi<) tiltnkum, io slmltt (J yggja sølurut av fr:unll'iosluni. I>omi: sltl tm:'tlar sølu til hitt alnwnna, wrja 1m<'>ti t'ttlendslctl'i lwpping, pl'ist'rljayningarskipanir fyl'i r{tvorw o.t. l'lla vi()' at g( ra ih1gukostna()in minni ( l.d. studningu r til iløgur). Skattatiltøk, io bert stila im<'>ti a t Hkja um Høguhugin og ikki samstundis

71 mi()a imoli al rt'nnka um f'iggjannoguleikamar igjognum skatlat'tlsl'ling o.t. l'l'u ikki n<')gv hrt'tkt. Tao, io ol'ta farnar iløg uhug'inum hj1t ti l'instaka l'l' Mtin fyri ti tapi ( J'isiko ), io kann slandnsl av l'ini iløgu. Skaltm l'ghu io loy\'a fradratt av tapi, o.l. geva loyvi til al f'lyln tapsavdrmlin arturel'lil' l'lla frmnl'l'tir Iil tcy itr, lit iil l'in inntøka l'l', sum lapii.'5 kann veroa drigiil frå, minka um kostnaoin av tnpinum hj:'t ti sum gjørdi ilogunn og ha1 vit) Illll tteosluna fyri tapi, og cru sosta t t ill'lgul'rt'mjandi. Tær galdandi føroysku reghn nar loyva flyting av tapi :! :'n frnnwftil'. nwn ikki afturcrtir. f summum Iondum l'l' t.d. Ioyvl at l'lyta Pilt tap frameffir i upp til 20 in og afturdtir i :i {u. Tann Sl'rliga føroyska n glan um fr{idriltt av tnpi, io stelhist av {Ihyrgd av Umum hji1 virkjum fremur hugin at taka l'isiko. Inntukur hji1 partafeløg um \'l'roa sum m vnl i sl<'mm mun hn'1ktm Lil sjitlvf'igging av ilugum, og l'in partafclagsskatting vit) mildari skatting av lmrluravlcggingunum og harom i skatting av vinningsh~ ti ltt um rin<t itvisa stødd, skuldi eisini verio iløgufl'l mjandi. Tiltok, io mioa im6ti at fim f(jlk al sela pl'ning i parlal\'li'jg kunnu l'isini hugsasl at Yl'ra iløgufremjandi. l\lillum slik lill< Jk kunnu hugsasl milcl skn tting av vinningsh~'ti (i hvussu er ikki lwroari en n av øonnn kap i talinntøkum ), loyvi til at drnga tap l'ri1, iostem1st av, at partalmw vi<~ solu l'lla avtøku fclagsins eru rallin i viroi o.s.fr. Eitt annao tiltak, i~ kundi hugsast at uld um lmgin hji1 fc'>lld at ogna sær partahrøv, er at loyvn fr{ulrittt fyri pl'lling, j()' wr~lll' n~ ttur til kl'yp av partahmvum. Ein slik skip1m hcvur somu vl'ikll'ikar sum tær fr{tdritttarskipanir fyr i uppsparing, i~ unh oddar e ru i 1 O. pl'l t i i lll'sum kap i tli, mm artrat hcsmn verour ta~. at uppsparingin skal sctast i partabræv at skapa scrligan vanda fyri bynsktum avlci5ingum. Partafeløgum viovikjandi er tb vert al minna i1, at næslan all vinnuligt virksemi kann skipast sum parlafl'løg; men ikki her til at Iita il, at øll partafcløg hava tann iløguhug, io umtala~ur er omanfyri. 7. Tiltøk, iti vuska um figgjarmøguleikat'11ar hjå ti einstøku fyritøkuni. Tiltøk, io mioa im6ti at r(nnka mn figgjnrmøguleikarnar kmmu h~ tast i tvcir høvuosh6lkar: Tiltøk, i o mioa i m c'> ti a t figgja iløgurnar h.i{ ti einstøku fyritøkuni, og til tøk i5 mioa imbti a t ukja mn figgjnrmøguleikarnar hji1 vinnulivinum dia samfclagnum sum heild. Her verour fyrst trivii's i

72 4M ley liltøk, ii'5 mi~a immi figging av i111gum i ti einstøku fyritøkuni. Slik liltøk kunnulutvist veroa av kreditpolitiskum slag. i Føroyum, har mogulciknr ikki eru fyri gt nen llum kreditpolitikki, vcr~ur roynt at lmta um hetta vio sc1 støkum «tu veljandi» ( «scleklivum») kreditpolitiskum tilløkum, sum t.cl. nlmennum veohaldum fyri Umum, almennum studningi til lækkan av ren hun (l. d. kl'yp na tionalhnnkans av realkredit tumshrøvum til parikurs), rentufdum Umum l'lla li sum hrt'1kt hcvur wrio i fiskivinnuni i nøkur itr: studningsl{mum, i<'5 l'l'u rentufri, avdr{dlm fri og Vl'l'~a niourskriva~i i onki eftir 20 {u um og li i sdnnsta uml'ari el'll næslan rt>inur studningur. Skattaskipanin ver~ur l'isini n~ tt, t.d. i1 tann hmt, at møguligt l'!' at sela 20% av vinninginum skat Iafritt i ein i11->gugrunn, og høtir hctta um møguleikarnaj' hji1 f'yriløkum til sjmvl'igging. Ein slik skipan svamr til citt rcntufritt Um fr{t skatlamynduglcikunum. Sløl'l'i t~ dning h: m t tb skat tligu avskriving-armøg-uleikarnir. Ta~. a t tal.~ finnast møguldkar fyri al avsluiva kostna<)'in av l'nunll'ioslul<)lum, so hvørt sum hesi slitast dia av VJ~l'lllll grundum, t.d. ll'kniskum f'ramstigum, gcrast minni wrd, l'l' smn ncvnt i I\' kapitli ongin studningur i sjmnnn sær, men heri l'in fylgja av, at læt tl!rl'i~slur, i~ cru m y~ugar til tcss al vinna inntøkuna, Cl'll loyvdur friuln'tt lut. Stuoulin kt>mur fyrst upp i1 tal,!{t i<'5loyvl Cl' at draga dna avskriving fr{t, i~ er sløl'l'i l'llll fat) sum f'rmnlcioslut<'>lio l'l' fallio i viroi. Tær føroysku regi urnar geva Joy vi a t a vskriva :w j ( a v h{>kao um viroi, shr. nioanfyristandandi taldømi: T<'>lio kosfar kr. og \'l'l'()ur l.d. kl ypt i oktober l!l/:3. Da gu r lk>ka~ vir oi Loynl avskriving (i l 000 kr.) i {u i nu m 1/ ()() :w 1 l l/ 1-7!) 4!) 1!> 1/ l - i() :~- lo 1/ 1 - ii 2 1 i 1/ ;) IMas t teknisk i fnunlnu ~urin g n, a t n6gv framll' ii.)sht h'> l l' Idas! s kj<'> la ri en 11 tcy slitast, so cru helst lt y fægstu, i~ falla so skjm l i vil ~i. al vij oisf'allit) S\'ara r til a vskrivingamur.

73 485 Hugsa vit okkum, al l't amll'ii:)slut<'lli<'5 i laldominum omanfyri Vl'r()ur selt 2/1 1 B77 fyri kr., kemur undan kavi, at henda ognin l'l' vori:)in mett!lo.ooo kr. ov h'tgt og al nl'lloinnthkurnar i undnnfarmt {u tnnmt havn verio!lo.ooo kr. størri rnn h<'lkai:l. Tær ;)0.000 kr. \'l't'i:)a li tiknar vio sum skattainntnka i 1 H77. Av lwsun1 sæst, al avskrivingarnar ktmnu geva l'in skallafyl'imun, io svnrar till'itt rentufritt!{m fr{t ti alnwnna. Fyri skip er ikki lwrl algongd til al avskriva l'ftir omanfyrinevndun glum, men hannnframt eisini atgongd til al s{lltnu'tlaavskriva lil% {n Jiga upp til 3 år, frit ti at skipio er umhioii:\ og til tao verour latio eigaranum. Av ti at skip hava stun i Iildndi til at halda viroi()', enn t.d. maskinur, nut. ti at tey et u Iætt flytilig og ti kunnu avhcndast lættliga, so vl'r()ur nmguliga rentufria l{mii:) igj11gnum avskrivingar enn slolti til skip t nn Iil onnm frmnlei()'slut6l. T{t io so riggingin av skipum er sera lagttlig vio realkredit!-, fiskarihanka-, sludnings- og kurstapsumum, vcr()'ur t'trsliti()', at ventliga gjaldorkukravi()' ( likviditctskravii:)), i<) ein skipsiløga sl'lur til teir, sum Høguna gpra, vcr()'ur t ættiliga n6gv minni enn til aorar iløgur. Lagaligar avskrivingattl'glur l'l' helst!mm mest hrt'1kli hitllurin at stu()'la iløguvirksl'mitl hji1 vinnulivinum. Orsøkin l'l' m.a., at tæt hæoi stimlmt iihguhugin og sj{tlvfiggingarevnini hj{t vinnulivinum i senn. Yio ti, io nevnt var i kapitli II mn hrt'tk av skattafyrimunum l' Ila })('inh i<)is sludningum i huga, kan n wroa lll.'\'ilt, at slw l tafyrimunurin av skattat'ltseting vi()' avskriving Jwlst virkar nwim stimhrandi fyri iløguhug j.n cnn cin tilsvarandi studningur, sum t.d. rentufrift Um. Tacl tykist sum mcnn halda la()' Yl'l'a mcirn umr{t()andi at slcppa undan cini skattat'tlrcioslu C'nn at f{w part i cini studningsskipan av tilsvaran<li stødd. Yio nt vcra skatlafyrimunur gl'ylll' avskriving ml'st Iil tl'iita, sum vinna mest. Sæo t'tr einum slmttligum rættvisissj6narmioi ('l' lwlta 6ynsldligt, men fr{t einum n in t ht'iskapadigum sj bthii'mi()i m{t!ai.'s sigast a t ve r a ynskiligt at l'in skipnn l'l' til s!hrstan fyrimun fyri tamt, itl vi()' al vinna mc'sl, visir at hann l't' nll'sl Pl'ft ktivur. Tl'it vansar av prinsipil'ilum slag, io avskrivingarfyrinhmit fora vii.'5 SR'I' eru umrøddir i kapitli II og 1\'. Harumfmmt ('l' l'isini i hvussu l'l' <'in vansi av ht'tskaparligum slag, lll'vniliga, at jt't støiti inntøkan hj{t l'ini fyritoku

74 4Nii Pr, j(t meh a ræou1 t IIll a t sleppa undan skat ti vio avsl<rivingum. 'l'l'y :'trini its vinnan gevur serliga n<'>gv av sæt, ver<~a iløgmnar ti serliga st<'>rar. Scrliga innan vinnm vits st<'n um konjunkt mskif'tum sum fiskivinnuni vcroa tær Iagali gu avskrivinga rna r, SL'rliga s11 t tm:'tlnavsl<rivingar, a t skapa citt alt ov 6javnt iløgulag. Sum :'tour ncvnt er tats.ittst iløgur i skip, its vcrtsn stuolatsar mest av føroyskum avskrivingnneglum og ti «sl'lektiva» k red i t lp o li tikkinum. N ak rir a v kim spurningum, i o standas t av avski'ivingart < gltmum C' ru vitsgjørdir i skjali V.A. 8. Tiltøk i6 mi6a im6ti at økja u.m fig-g'jarmøg-uleikaruar hja vinnulivinum ella samfelagnum sum heild. Eydnast tao at stimhra Høguhugin n6g væl, hmm saml'l'lagio l'yit ella seinni i ta støou, at figgjarmøguleikarnir sela l'itt mark l'yri samlaou iløgum samfclagsins. Ein iløgufrcmjancli politikkur eigur ti cisini at stimbra samlnon Iilgongdina av figgjan, annaohvørt sum uppsparing hja ti almcnna, virkjumnn <'lin pcningastovnunum, eins og tltlendsk f'iggjan eisini må umhugsast. a. Uppspuring hins almenna. Hitt alnwnna kann, vio ">ktum skatti, c1la vi<~ at minka tun rakstrar(ttreioslurnar, spara upp, og {t hcnda h:ltt figgja sinm t gnu iløgur o~ vi<l thumi cisini ilhgumar hj{l priya!a scklorinum. A lwnda h{!lt kann l itt økt skattatr) st sostalt økja um uppsparingina i samfclagnum. Um hcnda lcits Pigur at wroa fylgd, l'l' i stort mllt l'in politiskw S(Hil'IIingur. h. Figgjan uttanifra. Slik figgjan knnn mmaohvørt Yera 1) passiv, t.e. sum Um, ella 2) aktiv, t.c. sum iløga i dia kt yp av fnrovskum fyritokum dia vio kcypi av føroyskum partahrøvum.

75 4H7 1) Passivut kapitalinnflutningur. Higartillwvur ta~ mest wri~ hilt almcnna, sum hevur skipa<) l'yri tilgongdav ltth rhlskum limifæi, fyrst og fn msl til l'igging av almcnnum iløgum, men eisini i Pin vissan mun til pl'iva lnr iløgur ( Realkrc<li t stovnurin, Fiskaribank in, «Egnswlviklingslim», idnaoargrunnurin, «Norsk» l'igging av l'iskiskipum o.s.fr. ). Lagaligi renluskalturin lyldst ikki at hava drigio t'tllendskt fæ til føroyskar peningastovnar, ci heldur lwvur t'ttlcndski åhugin fyri føroyskmn Hmshrøvum wric) st6rur. Ein føroyskur lmpongskattur {l reint føroyskum Umsbrøvum fæt ti neyvan heldur nakra itvirkan i so m{tla. Holmast m{l vi o, a t almen n fl-->roysk hræval{m it alhdmsmadmaoinum ikki skulu hera kupongskatt. 2) Aktivur kapitalinnflutningur. Ikki er h c ilt grcit t, hvussu sthi:'5an hjit føroysku myndugleikunum er m6tvcgis heinlei~is tltlendskum iløgum. Ø<Jrmncgin slanda fyrimunirnir av ti vitan og kunnleika, i<) ofla fylgja vi~ thiendskum n~ iløgum, hinunwgin vandin fyri ti val<li, io stilrar og kapitalsterkm t'ltlcndskar fyritbkur kun nu f{w i cinum so li!hun samfclagi sum ti føroyska. (Ttlendsk kcyp av føroyskum fyritokum gcva helst færri fyrimunir l'illl n~ iløgm, men sonm vansarnar, og mugn ti hal<last at vcra Iiti~ ynskilig. Hetta talar fyri so vitl gjm ligt at gpra skattingina av 1'<-Jroyskmn fyritøkum ncutrala viovikjandi {tvikavist l'l--jroyslmri <'lla tltlendskari ogn, og i hvussu er at ansa cftir, at skalturin ikki fremur hugin at sdja virkir, i~ gnnga væl, til titlrn<lingar. Royndir, t.d. hjit islendingum, visa, at l'l' scrligt ynski um at fita tillendskur fyritøkur at s<'ta virkir {l stovn, krl'vja tcy ofla Sl'rligar skattafyrimunir. Einstøk lond bjb~a frammanundan fyritøkum grnrrl'llan skuttalætta. Til dømis hj<'>i)ar friand tltll'ndskum fyrih-1kum upp til 20 års skattafrælsi {l t'ltflutningsinnthlnun, Hm tær seta virkir å stovn i {wisum landspørtum. Slikur mismunur å inn- og t'ltlendinghm er eitt rættiliga {tlvarsligt avvik fr{l vanliga rættvisiskravinum.

76 Summi snu'tlond havn lagt seg eftir at vinna innl11kur vi<l at skatta t.d. partal'døg 6gvuliga l agnliga og d raga {t tarm hilt t thlendsk l'døg til sin og Uta tey at lcggja ståran part av innihku tcirra har. Um hcnda lcic's l'igur at VL rc'sn gingin er l'in politiskur spurningur, og wrour ikki komic's nærri inn :'t hann i hesi fr{tgreii.'~ing. c. {Tppspal'ingin hj:'t privattun fyritøkum og h\tsarhaldum. Hit t almenna kan n {t ymsan h{t tt royna a t ll ggja viourskif'tini so til rættis, at privati srktorurin fær hug og vilja til at spara nh'ira upp. Henda uppsparing kann koma til sj6ndar sum sj{tlvfiggjan av virkjmn og t.d. sl'lht'tsum, l'lln hon kann veroa sl'lt {t hankah6k ella i viroishrøv, sum 1:1ns- elln partalmw. Eisini kann uppsparingin koma li! sj<'>ndar sum minkac's skul d, v.ø.o. v t> ro a n~ t t t il a v d rå t t. Te y tiltøk, i o hi tt almenna kann seta i vcrk til at stimbra sparingina hj{t :1vikavist fyritøkum og ht'tsarhaldum wroa viogjørd i tcim næstfylgjandi pcttunum. 9. Tiltø k, i~ rni~a irnoti at frernja uppspadng hja privaturo fyritøkum. Tao sum gt>r av, tun L'instaklingar ella fdl'>g, i<~ eiga virkir, spant upp av virkisinntokuni, er sj{tlvsagt fyrst og fremst støddin {t avlopinum. Fyri frløgini er l<'> eisini avgcmndi, hvussu st<'mm part av avlopinum partaeigararnir vilja hava lit sum vinningsh~ ti. Yanliga hugsanin l'r, at tao er avlopio hj{t virkjunum, io ger av, hvussu n<'>gv, io try spant upp, og teir sjmvfiggjarmøgulcikar, io hl'rvi~ skapast, gcra samun vio Umimøguleikunum av, hvussu st<'m11 iløgur, it~ tey lwlda seg tora i holt vio. Åvirkunin hinvegin: at g<'joit iløgumøguleikar og vuntandi ella <l~t skapa stm ri uppspnt ing i fl'løgunmn l'r n6gv veikari. lån Um tao almcnna vi~ kn,ditskamtan og høgal'i rentu roynirat skl't'.ia J{mimøgulcikarnar hj{t fyritøkum l'l' ti ikki vist, at ta~ førir til st6rvrgis vøkstur i uppsparingini hj{t fyritøkunum, men trt'iligari er, at tats so ver5a n~ ilugurnm, io minka. Ta5 Pr ti torført at hugsa sær kredittpolitisk tiltøk, io ft'('tllja uppspal'ingina hjlt fyritøkum uttan at tarna iløgunum. Frægast kann lwtta lwlst ver<la gj 11rt vi5 a t Jwroa a vdrltt tartt t ytimm {t ahm'iullllll l{umm til virkini, ella vi~ hækkandi rentu {t teim Uunnn, io nt't litla og onga rentu hcra, so at rentun eftir eitt åvist {mnn{tl for upp {t ella upp um markna5arrentuna og harvio gav monnum hug ut gjalda Ilmini aftur {tc'sn nn tioina, um rlt5 vol'u til tess.

77 .jl{\1 Konjunkturhundnar l't'nlur og avdrt'tttir hovdu ktmna<) gjol'!, at lutl'alsliga n6gv varo avdrigi<~. Ut ii.~ r:'toini v6ru Lil tao. Tao sum mesta ill1t1gan hevur Pr ti>, hvorjir skattamøg uleikar, i~ at fremja uppsparing'ina hja fyritøkunum. eru fyri Avskriving-arreg Iurnar, ii.'5 gcra Inoguleika fyri f'jaldari uppsparing og iløg-ugtunnarnir, io gcva nwgull'ika fyri opinhemri uppspnring t'l'll llt'yihi åour. Somulciois møguleikamir l'yri Iagari skatting av ti fyritøkuinntøku, io uppspard vcrour, t.d. i pariafcløgum. Fyritøkur hava vanliga litlan hug at st'ta uppsparing sina egin virkisgøgn. annao t nn Skattafyrimunir Lil pensions- og atjrar tryg-darskipanir. io virkini gcra fyri mcoarhcioarar kan n f:'w tc'y a t sl'la IH'ning i uppsparingarsldpanir og harvia i tryggingar- og pt>ningastovnar. Konjunkturutjavning-argrunnar fyri tær mest viobrcknu vinnurnar, tmtin vio almcnnari luttøku clla vio skattafriulrattarmc1gulcikum, høvdu eisini fmmt eina peningauppsparing hj{t fyritøkunum i g6oum tioum, men sjmvsagt cina tilsvarandi ncgativa sparing i v{ma tioum. Lagt cigur at vcroa aftrat, at ein t~ oandi t{lltur i avgcrijini hj:'t virkjunum um, hvussu storm iløgur tl'y skulu gern, og liyussu tær skulu figgjast vio {tvikavist Umum og L'ginpeningi, altso uppsparing, c r prisvøksturin infla tic'jnin. Ein prisb6ig nan, sum tann, ii.~ wrio lwntr seinru :'trini, frcmm hugin til iløgur og ger Hmifi~ming ynskiliga, ti al prisvokstmin fær tcy keyptu tblini at vaksa i peningaviroi og skuldina at minlm i veruligum vir~i (kcypiorku). Naka()' av hestml skl'ivlt>iku wrom nl'tla<~ vi<" al rl'n!an hækkar, solei<~is nt bon gcvur ltwmnranum nakn<'f av rn<lut gjaldi fyl'i minkancli kcypiorku i1 ltll:'mi hansara og minkar tilsvarnncli lllll fyrimunin hj{l skuldarnnum. Ein politikkur, io kuncli str()'ga prish<'>lgnanini, hcv<\i ti skapt hetri javnvilg imillum iløgur og figgjarnmgulcilmr. f Foroymn er sum { ()'ur nrvnt ikki hugsingur mn at gjøgnmnføra slfk tiltok, og føroyski politikkurin m{t ti vrra at royna at laga scg sum frægast eftir- ti prisvøkstri, i<'5 innflu ttur vcrour uttanifru. LøgtingstH5indi 1974 n - 62

78 4!}0 10. TiJtøk, i6 mi6a immi at fremja uppsparing hja privatum husarhaldum. Avgcroandi fyri st"hidina i1 hitsarhaldsspal'ingini er inntøkan hji1 hitsarltaldinum..tit stc-nti inntoka, lutfalsvis støn i kann uppsparingin vc ra. Tao at st6rinntøkufolk ti spara cin storri part nv inntøku sini cnn smainntøkuf6ik, ger at ein inntøkuiltjavningarpolitikkur, t.d. vio progn ssivum skatti og sasiahun tilskotum, flylir inntøku frit trinmm, io sparn til tciri a, io britka, og minkar soslatt um samlaou uppsparingina. Eisini try ymsu uppsparingan'!hlanu'tlini havn t~ dning. Spart kann vctoa upp til scrstøk rndam:'ll: hits, hil, nwhlar, Pina u l tanlandnfer<), cina ilthitgving, stovnscting av l'gnmn virki o.s.fr. Tit <'l' talan um itls<'fing av n) tslu ( clln iløgu) fyri ritt s ly l ri tioarskl'io. Spar! kann cisini Vl'r<)a upp til «ringar tioir» elln Iil rllisin'. Tit er talan um ittseting av n)rtslu i rættiliga langa tio. Nakao væl vcr<)ur spart upp vio at avdraga skul<l, nakac~ vc'rour spart upp igjøgnum livstr~ ggingar- og pensi<'jnsskipanir og so er nakao cftir av avlopssparing, io kcmur f ram vie\ a l n~ tslan av cini elln aorari orsøk ikki vcrour rættiliga so st<'>r sum inntøkan. t hesmn føri kann partvis vcra talan um dna vanasparing. Folk hava kanska vant seg til heri al hritka RO clla 90% av ti, io tcy hnva at rilon yvir, dia scta kanskn so :-:m:'t mall riel krc1y til lilvc'runa, at nwginparturin av inntokuni Yl't't~ur stan<lancli obritktur. At prisb6lgnanin {lvirkar uppspnringina til nokur av hcsum Pndam{tlum er cyosæo. Uppsparing til at keypa citthwn t, t.<l. ln'ts, hil o.t. wrour avidmo tvcir vegir. (Jtlitit'5 til prisvokstur ger tao iltrookandi at krypa skj6tt, og ti er neyougt at spara lann Ill'yc~uga JH'ningin upp sum skjmast. Prisvøksturin ger tao hinvegin Iønandi at sjitlvl'iggja so litio sum gj11digt og læna so nogv Slllll gjørligt til Iu ypi<). Henda sl'inra itvirkanin l'l' oftast sterkari og ger uppsparingina hj{t hitsarhaldunum minni og frcmur n~ tsluna. Fyri uppsparingina til ellisitr hevur prisholgnanin t'<pltiliga st<'n an t~ dning, U hon ger folk hangin fyri, at pcningaviroin skalminka so n<'jgv, at lu ypiorkan nv ti, io tl'y fita ilt tit, r1 minni cnn av ti, io fl'y sl'la inn nit, h<'>nsl rentuna. Renfan i1vh kar neyvan sfødclina i1 ti stuttfrl'istaou t>n<lant:'tlsuppspal'ingini st6rvcgis. Tann langfreistaoa cndam{tlssparingin er mcim itvirkao av 1'<'111- uni. Vanasparingin vcrour neyvan i1virka st6rvegis, hvørki av prisvoksfri ella ren t u.

79 l!l l 1'a<i sum rentan og prish61g nanin hava tydni-ng fyti er ikki endilig a, hvussu stor i<i uppsparing-in sum heild ver<sur. men meira, hvat i<s hon ver<iur sett f. Litg rl'nta og hr{totll' pl'isvokstur gern la<) minni Ionandi at scta uppsparingina i pcningakmv ( fordringm ), sum t.d. hanka- clla spariknssnhøkur og l:'mshrøv, og ml'ira lmum<li at scta hana i joro, hygningar ella framlcioslutt'll (an tin personliga el la vio at keypa partabrøv) clla varandi brukslutir. Spurningurin l'l' sh'5nn, hvussu skat t min kann hugsast at iwirka uppsparingina og hval, io hon vcrow sett i. Her kann serliga wrt5a hugsno mn a) inn tøkuska t tin yvirhøvur, h) skattin av ti partimnn av inntøkuni, io uppspard wrom, e) skattin av inntøkuni av uppsparingini ( ognarinntøkuni) og d) skattligu avkioingarnar av skuld. vi5v. a) Innlokuskatturin yvirhøvur. Sum {tour n evn t gongur c in progressi\'lll' skat tur nwst t'it y vir tær inntøkur, io mest kann ve1 oa spart av, og minkar ti um sparingimt. viov. h) Skalturin av ti pnrtimnn av inntøkuni, io uppspardur verour. Sum hcild kann sigast, at vørug'jøldini rnka hcrt tann partin av inntøkuni. i o fer til n) tslu, og eira ti uppsparingini. Sum {tour u m talao, so skcrj a gjøldini kortini kcypiorkuna hjit allari inntokuni og gera, at folk f{w verri rm5 en n åour til a t spar: t up p. Uppsparingin s Jeppur ti kort in i ikki h c ilt oskala<)' undan vøruskattinmn. t inntøkuskattleggingini er nmguligt at gera fradratt i skattleg gjandi iuntøkuni fyri einstøk sløg- av uppsparing-, t.d. gjold til pcnsionsskipanir og Iivstryggingar. f ymsum Iondum havn teir eisini roynt ymsnr aomr skipanir, t.cl. solciois, at pers(mar skattafritl kunnu sl'ta l'ina upphæ<ld inn n cina bankkonto, lata hann stancln i :5 {tr og so f:i.n hnna thal'lur antin vi<)' einum 6gvuliga l:'tgum avgjal<li ella hcilt skattafritt. Serskipanir hnva cisini verio gjørdnr t.d. fyri bom, fyri ungf<'>lk, i<'5 vilja spara upp til hi1stn~, ella til stovnsc'ting av virkjum o.t. Tær donsku «indexkontraktirnar» knunu cisini vet oa nevndnr. Til tciitn gav hil! almcnna ikki hert ska ttafrådrilt t, men garn n teraoi cisini fyri kcypiorkuni vi o a t g('va scrliga r pristalsvi5bøtur, t{t io peningurin {t cllisårum skal tnkast lltnftur. Um allar hesar skipanir er at sign, at tær cru vio til at gera skattingina

80 -1!12 minni rættvisa, eru ol'tast tungar alumsila, og lt upull l'l' al visa 1'1, al tlet veruliga hava l'm t til eina n<'ltouppsparing og ikki JH rt eru vor<)n:u riggjat)ar vi<) flyting frit ot>rum slogum av uppsparing, ella em1tlt vi<) Um!olm. 1 Danmark hava trir roynl nrttiliga n<'>gvar slilmr skipanir. llll'll av omanfyri nevndu grundtun hava lrt t oftast hav! stokkuta livitio. viov. c) Skat!min av ognarinnlc->kum. Sum Ilt'\'lll i kapilli I\', wr<'5a kapitalinntokur i Føroyum skattaoar <\invnt. Nakrar fltm, t.d. l'l'nla a\' l:'lllslmwum og vinningsh~ ti Il\' parlalmwum \'('!'oa, ('ills o,<.{ in11tokut a\ sj:'tlvslo<)'ug:u i vinnu, skalta1'5ut fult t'!l. At'5rnr, sum, t. d. vinningm vi<) sol u a v fas tog n og viroisbrovum \'l rt)a al s ikki skattaoar. Innt"Jka av egnum ht'tslaoi, sum i nbgnnn Iondum l'l' skallskyldug innt~-jka, er tao ikki i Føroyum. Rcn!a m hanka- og spal'ikussah6k f(w servioger(), vio Ine) at lær veroa skattaour sediga lltgt. In n to k a a v k a pi lalogn Y<' ro ur so s la l t sum!w ild skn l tai) 6gntliga milt, og skuldi helta i l'itl!tvist mål kunna ok! wn uppsparingshugin, men \'io ti litlu vitan, it) l'l' lok vi<jvikjandi ll-imum faktorum, io ltvirlm uppspal'ingina i Føroyum, L'l' tai'>' <'>g.iorlif~l at siga naknt) 11111, h\'ltssu sl<'>r Jwncla livirkan er. Ta<J skibt 16 grc ilt av li, sum l'ranujhllluihlan er sagt, at henda skatting her! c'j' l'in av mongum faklot um, i<) l1virkn nppsparingina, og at hon li nryvan hcvur avgrmncli t~ clning. Yii) storri vissu mit haldast, al!mm 6javna skattingin av ymsum og-narinntøkum, hevur avirkan a hvat, i<s uppsparing-in ver<sur sett i. Hesit skaltn<'>juvnat kunnu f'{w spm if':pio al ll'ila hmlur frit!(ms og parlahrønnn (og sjttlvflggjan av vinnu) og yvir {l hanka- og spal'ikassahokurnar, ella hl'ldut i jmo, selht'ts og varandi hrt'tkslulit. Ein slik gongd fa t ('ftirspumingin, scrliga ('ftit faslogn al vaksa uppaftur tm ira, Slllll so aftm fm ir Iil prisvhkstur {t jori), gomlt11n IH'tstnn og n~ hygdlllll ht'tsum. sum sionn fnrir til uppafhn strwri kapilalvinning l1 hl sum luhmj, hækkancli Ionit og vinning innan hygginginn o.s.fr. Sostalt kann hugsasl, at skattingin kann hirla upp undir pl'isvokslut in

81 illwsum øl<i. Fornyski ht'tskaplll'ill yvirhovut t'r somikio' opin, al prishroytingarnar i Føroyum yvirhovut Yl'ri)a lær sonut sum i t't!iondum. Tai.), at tann parturin av foroyska ht'tskapinum, i<) hl'vttr vi<) hygging og fastogn a l gt>ra, er cin av teim fint, H~ c r eitt sindur avslongdur fri1 umveroini, ger tao møguligt at hava stm'l'i ella minni prisvokstur {t hcsum øki enn t'tllandio. Mcnn eru ojavnir it milli Ulll, hvussu storan t) dning i<) lu sin inflati6nsvandi hcvur havt i Føroyum higm til. Grritt er, at so hvort sum innf'lutli prisvøksturin, inntc1kuvoksturin og f<>ikamiosavningin viihin upp:'t seg, vcr5ur alsamt støn i van<li fyri, at lwsir vansar gl rasl all sj6nskari. Hvat io serliga rentuskattinum viovikur l'r vct t at minna :'t, at hann sb. kap. IV i sini tio bcrt varo innfønlur av eftirlits og umsitingarligum grun<lum, og ikki var ætlaom sum m1kar scrligur stwlningur til rcntuinntølmrnar. f oroaskiftinum renluskattinum viovikjandi, sær tao to!tl sum at ta<) rru tær buskaparligu avlei5ingarnar av hrsmn skat li, j(} slorslur drnlur vc t our lagdur il i <lag. Scrliga vcrour dentur lagdur {l lwsi sjt'marmio: l) Rentuskatturin f'rcmur uppsparing i Foroymn. 2) Realren tusjonarmioi5. 3) Rentuskatturin førir til lrrgri Umirrnlu hji1 vinnulivimmt. Hcsir spurningar vrroa mcrri viogjordir i 11. pclti. Har wrour komiij til ta niourstø5u, at tmm n!tvrrandi <'1gntliga Utgi rcntusknlturin, iij sæddur fr{t vnnligmn skattlcggingarsj6narmioum rr bræltvism, ikki i sinum nt'tvermhli lild tyldsl havn h!tskaparligar fyrinnmit". i<~ ikki kunnu vrrou uppn{ul<lir {t annan hmt, io slrii.)'ir minni im<'1li /41'lottm skat tleggingarsioi. vii5v. iv) Skattligu avlcioingamar av skuld. Sum nt't er, er øll renta av skuld loyvdur fr{ulrmhtr i skattainntøkuni. At rcnta av vinnuskuld Pr loyvdur l'r:'l<lrilltur et i samsviii' vi() aoalrcgluna um, at nllar t'ttrciifslur, io ncyougar ('ru til tessat vinna inntøkuna, kunnu dragast fr{l.

82 4!1-t At l'l'llla av privatskuld t r loyvdur frlulrlll!tu kannantin slandasl av, al torført 0r at scta mark milhun privatslmld og vinnuskuld, dia at hildio hev ur verio, n t maour vi o skul d hcvt5i min ni slmt tafori en n hin skuldarf'rii, og ti skuldi g,jalda minni. Hctta scinri ncvnda sj6narmi<'5i<'5 var ht'lst væl grundao i ddri W~. Ut io lænt varo av arm6o, og hevur 6ivao fmmvegis gildi fyri ltvis sløg av skuld, i<'5 mugu haldast at vcron neyoug i einum :!.visum skl'ioi i Iivinum, l.d. ]{m til kcyp av bt1staoi clla til at figgja eina tilht'igving. Sum {tour nevnt hevur prish<'>lgnanin sioan seinra lwimshat daga gjort la<'5 lønandi at seta scg i skuld. f dag er gongdin ti tann, at tey, sum i dag hava st6ra privata skuld ikki Pru JH'yoard~Tini, men hl'ldm ky, sum i kraft av ognum, s tbrari in n tøku, el la en n hctur, tryggari fra m tioarinn tøku, P ru før fyri at flw nbg stor Um. Tann sosinla grunclin til at geva skattafyrimunir til folk yj(5 privatari skuld heldur sostatt ikki longur, sum heild, men Jwrt i undantaksfm um sum tcim åournevndu. Umsitingarliga grund in finst fmmvrgis, men i flriri Iondum w rom skil t imillum privatskuldog vinnuskuld, og eisini er muguligt at lcita millmnlcioir, io gcva lutvisan skattafyrimun, og ti ikki gl'ra vanlukkuna so st6ra, mn fullur rentufr{ulrmtui' ikki fæst, og ti gcra kravio til cina hcilt ncyva upphyting minni Mrookan<li. Grund er til at halda, at rentufrådr&ttirnir havn oynskilig-ar buskaparligar avjei(iingar og a t taff hevoi vcriff gagnligt at avmarka~ teir. 11. Buskaparligu avlei(iingamar av rentuskattinum. Tarm 6javna skatting av ognarinntøkum i Fm oyum io {ttfur er unu 0dd, sten<lst ikki minst av ti serviogcro, i<'5 I'Pnta av innskoti {t hnnka- og sparikassah6k hcvur lul\'t sioan Hl;-)3, Tit iff tala()' verow hroytingat av skattinum ti {!Visum ognarinntøkum, t.d.partafelagsinntoku, kcmur tmdan knvi, at ein samskiprm av allari ognarinntøkuskatting t'l' ynskilig. Spurningurin er tå, um tao er ren tuskalturin (og onnur avvik, t.d. at summi sløg av ognnrinntøkum CI'U skaltufri ), io skal hroytast, clla ta5 rl'll allar hinar ognarinntøkurnar, io eiga at Um viofpro sum rpnturnar. Sum umrøtt i kapitli II og aornstaoni Pr ongin ivi mn, hval it5 rættast er M fr{t einum vanligtnn skattarættf0roarsj6narmiffi: at skatta øll sløg av inntøku

83 4!l5 cins og undir l'inum. Spmningurin c1 sii~an, um tao finnast n6g sierkar bt'tskaparligar ( elln umsilingarligar) grunuir til at skatta rentur (og kanska cisini aorar ognarinntnkur) so mildliga sum llll vcrour gjort. Bt'tskaparligu gnmdirnar fy ri a t uppihalda nt'tgaldandi rent uska ttaskipan vcroa sagdar al vera hesar: 1) Rcntuskatturin frrmur uppsparing i Føroyum. 2) Rcalrcntusj6narmi5'io. 3) Henluskatturin føl'ir til lægri }'('Hl u hj{t føroyska vinnulivinum. Nioanfyri verour roynt at gcva hcsum sj6n:mnioum eina gjølliga viogero. viov. 1) Hcntuskntlurin fremur uppsparing i Føroyum. Mcnn bera <>tta fyri, al wr<'fur rcntuskatturin hækkaour, so hann samsvarar hctur vio skat! av a5rari inntøku, so fer hp!ta lutvist at fr-m1 til, at uppsparingin minkar, lutvist at ein partur av ti, sum nt'1 stendur inni i føroyskum pen in gas tovmnn, veri'5ur flu tt u r av lan<linmn og set tur i peningastovnar ella limshrøv i Danmørk, har tao er truplari hj{t føi'oysku skattarnynduglcikunum at hava eftirlit vio, al rc'nluinnløkan vcrour skattao. 1 h{toum fønnn vcrom t'n slitio, at minni vcrom av lttlimspcningi til føroyska vinnulivio. Til hesa hugsan skulu hesar vit.~mcrkingat vcroa gjørdar: a) Ein skattaumleg g'ing io fm ir vi<)' sær a t markskat t urin {l lunararlll'ioi og fyritakscmi varo setlur ni~ur, liknleii:~is markskalturin av sparipcning, i o verour set t ur i fc Jroysk parlalwøv og Iimslmw, nh t~an skal t ltrin {\ bankahbkauppsparing varo hækkaour nakaf5, ll1l'll ikld upp {l fulla hædd vio vanliga inntuku, skalturin {t ognarinntoku t'u litiondum framvegis varo sum {l aorari inntoku, og kapilalvinninglll' t.d. {l faslagn varo slmttaour, kann ikki smn lu ild sigast at vet on uppsparingarforoancli. Hinvcgin skt!ldi Pin slik umkgging hdst ført til cina uppsparingarumlegging, soll'i<~is at f6lk fingu hug al flyta uppsparing sina fr{i passivari ogn, sum t.cl. fastogn og hankainnskotum, og Iil aktiva ogn i cgnm i fyritøku dla i partnfelagi.

84 l! Hi h) E in hækldug a v l'moyska ren t 11slm Il in 11m t. d. t il l'in i :w ~r ( sv:mmdi t il nh'oalskaltatr~ stit)) nw<'jan innlok11r av hankainnskotum dia J(msht'o\' mn i Danmark vel'i:)'a sknllno l'ult t'tl, kann nh>guliga grra, at lai) i rin vissan fer a t loysa sc'g hj(t l'moysk JH'iva t f'<'>lk i a l fly la pen i n g til Danmarkar. Bankm entan i Daumm k hcvnr ikki i scinn11 {mtm vrrio nrvnivert hægri cnn i Fm oyum, men sionn dnnska rpntuavtnlan l'or t'tr gild i l'yrst i l!l73, er innl:'msren fan hj{t donskum pcningas (O\'IHIIH hækkno munatl<li, mn)an føroyska innl{msn'nlan he\'ui' staoio vio. L:'msht'R'varrn lan ht'viit' ll'ingi Vt'i i t) so h og, a t h o n kan n 11 PP''t'ga munin millum 30~,;:. og tey -I0-4Xr..t,.., io svara til javnv:'tgm skattin!t føroyskum h{linntl-jkum. Hartil ('t" at viomc'rkja, at nakao av hesum fwilingi undit ollum umstooum hcvoi cndai:) i donskmn Umshrøvum vi<'f tao, at foroysk11 hankarnir hovdu n~ tt ein part av innskoltmt sinum til at keypt slik Umshrøv fyri. Yet our hcnda flyting ov stor, ver~ur ney~ugt at taka avlei~ing-arnar av, at tå its Føroyar eru partur av danska kapitalmarkna~inum slepst ikki undan at bj6tsa føroyskum spararuro føroysk bl.nsbrøv vi<s rentu, its er kapping arfør vits donsko lånibrævsrentuna, um peningurin skal vertsa verandi i Føroyum. Onkm Mtast kanska l'yri, ni cin fornyskur kl'lduskattur {t t cnih kann f{w folk til at sctn pening in i danskar hankar dia ]{mshrov til lt'ss at sk{tkn sær un(lan hesmn skatti. Til hetta t'r at vi5mt'l'k.ia, at ta<) nc~ van er grund Iil at halda, at cin st<'n ur partur av fm oyskum sparnnun hava hug at gcra scg sekan i skat tasviki. L{mshrøvunum vi5vikjandi et vandin neyvan sl6t tw, ti rokna nh'nn vi5, at cin kupongskattur (t Umshrævarrntu vcr5ur innførdur i Danmørk. Annars er hæ5i fyr i Umshrov og hankainnskol a t peika {t Il' ir t>l'l ir] itsmøgulcikar, i5 finnast, t.d. i ognaruppgt'r5unum. F!w nwnn vnrohugan av, at mishrt'rk i støn i stfl l'er fram, her til at taka upp snmvinnu vi<l dnnskn skattavcrki<lum hctta. Eitt argument hnoti cinum rentuskatti, i5 svarar til tnt>oalskatt, er at hann ('l' orættvisur vits tats at hann ik ki er prøgressivur.

85 4!17 Hetta Pr sum a()rastaoni!tvist, ein!tlvarsom atrinning, ii.'s m{l vegast upp im<'>!i ll'inmm umsitingarligu l'yrinllllllllll og ti studningi til bankaog sparikassauppsparing, io politiski ynski et um. 1 hcsum førinum er helst lættari at hcra i høtuflaka fyri Mæt Ivisina imoti tcimum, hvors markskattur liggur omnnfyri me<'sal enn im6ti tcimum, hvørs inntøkur liggja nib'anfyl'i meoal, t.<l. f<'llkapl'llsi6nistum. Tiltess at geva cin lætta tillwsi f{>lk og til at gcva ein sl rligan stu<lning til la uppsparing, io er mest {n it kao av rentuhæddini: l'llisuppspar- ingina, er helst m'yougt at gcra onkra sl'rskipan, t.d. solci<'sis at f<mwpensir'mistar ( clla folk oman fyri 60 i1r t.d.) fiw loyvi at flyt a cina nærri åsctt!1 upphædd av sin i uppsparing y vir i1 <'in a skat Iafria ko n to, solei<'sis sum i <lag ve r() ur gjørt vi() skat Iafria r s tovnar. t~ m t a <'S Vl'ri'Sur hildio umsitingarliga gjm ligt kundi hugsast, at oll f!jlk t.<l. fingu atgongd til at havn 20-2i>.OOO kr. standandi i1 l'ini skattafriari uppsagnarh6k, soleiois a t tæt fy l's t u kr. a v ren tuinn tb kun i v{mj skattafriar. Hl'sar upphæddir kundu sioan Yl'rio hækkaoar, ti1 io f<'>lk nåddu pensic'msaldurin. Tilsvarandi skipanir fyri viroislm>v vcroa helst truplur at umsita. Vi<lv. 2) Hcalsj<'>Iwrmioio. Nakrir forsprnkarar fyri ti ntjv<'j'andi l:'1ga rcntuskattinum leggja <lent å ta~ sonevnda rcalrentusjonarmioio. Henda hugsan hyggil i1, at i l'ini tit~ vi<'s pl'ish6lgnan er meginparturin av ti rentu, it's spararin fær, hert sams~ ning fyri la minkandi keypiorkuna hj{l sparipcninginum. Bl'rt ll'y JH'OSl'nlini, io fam upp um prisvoksturin cru ventlig inntøka: t'pah <'llla. Er rl'ntan t.d. ~V( og prisvhksturin ()~',-, so er realrenlan Jwrt 21/r-, og ti skuldi Jwrt hon wrio skatlai's. Ein 40)"' skattur å totalrcntuni fær tøku totalrentuna at falla til -tj~r~. so tøka rralrrnlnn vcr~m 4,8% --:- 6% = _,_ 1,2~(, so spararin lwvur hall. Ein -107r skattur {l realrenhmi skul<li lwrt wrio -107r av 2r.-( = O,S~f. so l11ka realrrntan gjørclist 1,2% --- ikki scrliga n<'>gv. men til frægari enn onki. Samhært hesa hugsan <'l' vanlig skatting av totalrenluni ikki lll'rt til skaoa fyri sparsemi~ og sosta tt 6økonomiskt, nwn lwint f ram bræt t vis. Tillwtta er at vi~mcrkja, at hbast tao. at vandamikit's er at fara at innfø1 a Løf.(tingstlnin<li 1974 B-- fi3

86 498 mun hnillum }Wningainntøku og l'l'alinntøku i skallainnlokuhugtakit\ so mit vi~gangasl, al jt'1sl vic'5vikjandi l'l'lllll l'l' mtmm in imillum hcsar hl1~ar sloddir sl'diga t~ dningarmikil. Spurningurin er to, um tari serliga hvilir å ti almenna ig'jognum skattalættar at bera so i band, at spararin fær ful1a samsyning fyri uppsparing sina. Meira limulig-t hevrii veriri at ålagt låntakaranum hesa hyr~i, t.d. ig'jøg num eina hægti utlånsrentu, i~ gav møgujeika fyri eini hægti inn Jansren'tu. Sum lt<)'ur Ill'vn t, er Jimihugmin gc'jt)'ur i e i ni tii~ vie.)' prishc'jlgnan, l i hon gl~vm Umlakaranum fyrimun. Ta~ al rl'nlut gl'va rælt Iil skallafr1tdrlltt her 11 sama hor~itl Hugsa vit okkum l'ina fer<)' l'lln, al skaltapi'osl'hiit)' er 40 og prisvøksturin ()j{, so sæst, at av l'ini t'tll:'msn n lu upp l1 1 W ( uppvegar skaltafr1tdr{lfturin ley -l prosl'nlini og prisn-1ksturin hini G, so at realrcnt1m aftan:'t skalt wr~ur O! Hella hrndir 11, at 11mtakarin \'Pruliga hevur rlt<)' a t gt va spa r a ran u m l' i n a f u Ila sams~ n in g fyr i prisvoksturin, so hetri javnv:'tg fæst imillum l:'mi- og spal'ihug i samfc'lagnum. NM!t'tdigasti millin at gcra hetta er al hækka l'l'hiuna. Ein slik n ntuh1pkking IH'voi gjmt Foroyar til l'itt ra~lliligl hitn nluland. Hctta lll'v~i lwlst gjort, al minni av foroyskum sparipl ningi lwv<)'i lrilao til 11anmarkm sum langfrl'islao Umsht æ, akl yp hj:'t f'oroysku hankunum, og at Umifrr hl'ldur hl vt)'i leilaf~ higar, so at Foroyar gjørdisl nl'!toinnflytm i av privalum l:'mifæ og ikki Ill't!ot'IIf'lytari sum nl1. Eintnn sliktun innflutningi av l:'mifæi er 16 IH'rt lørvut {t, iloguhugurin er n<'1g slorlll'. Vansin vi~ h{n'l'ntupolitikkinum lwvoi wrio, al iloguhugurin kanska lll'vi\i minka<l Hit! alnwnnn lll'vt)'i ti lwlsl wri<)' noylt al hn'tk! l'in part av nwirskattainntukuni av l'pntununt til rl'nlutilskot til la'i' ilogur. sum annat)' hvort Cl'll nwsl :'tvirkn<)'m av n nluha ddini, t.d. i h~ gningar, dia av oorum grun<lmn wroa hildnm a l hav a scrliga s t b ran t~ dn ing. ForhrtlksUmini hovdu hin\'l'gin f'ingi1)' at hnt svi<)'all av li IIH'im n alistisku rpnlrrntuni, og hl'\'()'j ht>tla lwlst c.-j]<! lll'ltospat ingina hj:'t lu'tsarhaldum. HaJda menn hårentujei~ina vera ogong da, so her eisini til at g era skat.taregjurnar so, at tann sl<attafyrimunur, iri ein skatting einans av l'palrentuni g evur spararanum heilt eua lutvist ver~ur goldin av Iåntakamnum o~ ikki av sakleysum skattaborg-arum.

87 49!l Hella gerst vi<.'5 at avmarka skatlafrlhinhlin fyri n ntulllrrii'5slur. so al hann hel'l svarar til rcah l ntuna. Prinsippic'5 Vl'l'~ur Ut, at i taldominum omanfyri skal spnrarin hert skattast vi~ -10~:t, av W;?.. w; =.l()',i av 2'/o = O,Wfr., nw<'5nn l{111laknrin hrrt kann draga lo'k. ()';; =.J'.i l'rll, og hdla gt vur honum ti hl'rl l'in skat!alætta svarandi til.. t()';i :1 v -t ; = l,()';i. llugsa vi l okkum, a l h:mkin l'isini l d u r 40'/r i skaft av sinmn n nluvinningi upp{t 10'-i - - WA = ~,;,so veri'5ur hann at lala O,W/r i skalt, og vil siggja at nettoskattmin, sum va n!andi var, vcrc'5u r 1,()';? -- l,()';? = O. Ein rein realrentuskatting- er torfør, ti hon krt'ylll' al l'in alla ti<'5ina!agar seg l'f'tit ti skil'tandi prisv11kstrinum. Ein tillaging kundi to hugsast, t.<l. vic'5 l'inum lltgum skat taprosl nti li rl'nluinnthku --i taldøminum omanfyri hcv~i t.d. 101ft wri~ {l ll i<.'5 --- og l'ini tilsvarnndi n glu {t t'ttl:'mssi<)uni, soh ii'5is al t t ntut'!lrri~slnn ikki var()' <lrigin fr{t i skattainntøkuni, llh'nlo~'r vt'n ou l't {ulrigin i sjmvum skattinum. Ein slik skipan ln voi w i~ «rreltvis» samha rt n alt'l'lltusjt'mnrmi<)ii'5 og hcvm samstundis stui'5la<'5 prninga-uppsparing og minkai'5 mn llmihugin. Helst lh'voi hon l'isini virka~ ov dan mhii li summar ilogur, i<'5 lai'5 alnwnnn ti hcv<'5i vt'rio noytt at givio n'ntustudning til. Eisi1li sosialt ynskiliga skuld, sum t.d. ht'isal{m hj:'1 ungtun f<'jlki, io sctn ht'igv, hcvoi hc'lst wrio m ~ ()'ugt at stu~lao. l-ll sir stut'5lar kundu hugsast at writ'5 gjør<lir {t tann h :'t! t, a t mcrri litgreind l{m sum t. d. l{m frit lkalkrt'd il!s t ovn in u m, f dna<'5at grunninum og hankal{m svarawli till'in itvisan part av ht'lkforda vir<'5inum HV ti kapifaji, j~ Val'O hundin i l'ini fyrifoku fi'hlllyl'gis kundu dmgasl fr{l i inntøkuni hj{t fyritokuni og at l{m f'r:'t sparikassa, 1-lt'IsaUmsgnmni o.l. i n~ ggjum h(tsum og vio merri avmarka<.'5al'i Umitio kundu gl va storri ska ttafr{ulrit t t, t. d. :m cl la 40%. Rea]rentusjonarmiti'i(j er sostatt ikki uttan ahuga, men skal farast eftir ti, eig ur ta6 at ver6a gjørt konsekvent. :1) Rentuskatturin førir til Jaogri limirentu hji1 vinnulivinum. Ein av teimum atfinningnm, H'5 kunnu grrast imoti n nhtskattinum i dag er jt'tst tamt mtmm, io gjorclur Yl'r('5ur i1 rmtuinntolm og rt ntut't!rcioslu. J-levn r <'in person ur ein markska tt up på 401ft, kan n t a~ loysa se g a l la n a pcning fyri 10~f. sum vio l'ini skatlasparing upp{t 4~/r wrour til l'ina

88 500 nettort>nlu uppi1 67r, og sela Jll'ningin inn i1 h<'>k til R~ (, sum vi<'~ einum rentuskat li upp:1 %'j(, vrr5ur til cina tøka rcntu uppi1 7112%, so 1 ~% wrour til avlops. Minsta kravi~ til konsekvens i skatting-ini må vera, at ein hug'sa~ ti6n sum henda ikki nui kunna loysa seg, disposi Viohvørt vcrour tann hugsnn horin uppi1 mitl, at tann lågi rrntuskattul'in ikki so n6gv kl mur spamrunum til g<'>oar, men gt>r, a t in n Iansren t an kan n haldast la gri l'llll l.d. i l>:mmørk og sostalt Pisini llll{msrl'lllan. Fyt imunurin skuldi sostalt Pisini komi<~ limlakarunum fyrst og fremst vinnulivinum til gooar. Til Jwtta er a t siga, a l le y lo!, i o firmas t t il og vi<~ 1 Di2 hen da it, a t inn Umsrentan hj{t tt'imtmj foroysku )H'ningaslovnunum er nakao sum i Danmørk, tttl{msrpntnn hjil hankunum likalt'iois, mroan tttl{msn ntan hjil teim føroysku sparikassunum lykisl wra cill sindm ln gri enn hji1 kim donsku. Tao l't' sostalt ongin grund Iil al halda, al rcntuskattafyrimunurin ntour skitgvn5ut yvir {t vinnulivio. :\h n, ht'tsaeigarar f{w fyrimun av ti Utgu sparikassarentuni. Sum ili:~ur er norlio vio, l'l' fat')' lwnl i 1!17:!, al avtalan milhun danskar peningnslovnat um a l hal da som u innumsren t u, l'l' avtikin, og nettilig kapping hevur nt't tikio Sl'g upp ll'il'l'a milhun um innlånsfæi(')'. 1-Ic tta hevur ført til munandi hrel<king i donsl<u innlimsrentuni. I-lenda n nluhækking l't' ikki komin til sj(mdat hji1 foi'oyskum JWilingastonunn cnn. Spumingmin tr, um l'in Pigur al \'l'l'11 so hjarlskygdm al halda, u( tann ren lumtmm, ii'5 hen II' tild<')' spg up p i 1!)7.1 fer a t s In n da vi()', og a t hcttn fer at hcnda ti, at ren luskalturin l Føroyum l'r la gri cnn l Danmark 'fil i~ cin hugsar m n, a l l li<')'a rskl'ioin u m sioan n n luska lllll'in kom i gildi i 19;)3 og inntil1b72 hl'yllt' n nltmhmurin wl'io Iiii! og sum frit Irio minkandi, er m yvan gt tmd til al Iita i1, at lmm njunut in, i<')' nt't l't' uppkomin, f et a l standa vi5longi. Heldur l'igur al veroa rolmao' vio, al la<~. at li1n idill'lul'in i 1!17:~ lwvur vcrio c'jvanliga gc'jilut i Foi'Oyum (og {1\ anliga lrongut i l hnntnt k) hl'ylll' fingio føroysku )Wningastovnat'IHII' al gl'\':t s:pr 1-~c'Ji~ar slundit vie')' at hækka rentuna, nwn Ut io likvidildsyiourskiflini al'lut Vl't'oa nwit a normal i hitilt ml Iondum f ara innsko tsrmluma r a 1'1 w a t næt kasl. Sum {t~ur m v n t k ems l ikki huri m ft'il, a l la<')' a l Førnya r l'i'll Pin p a r lur av einum størri kapitalttwt knaoi, g<'r al I'Hmyska n nlan!æt lliga dia lt'l'kliga ver<lur at laga seg <'ftir I'l'nhmi :'1 «huvu<lsmarkwt<')'inum». Vilja llll'llll

89 501 gern Føroyar til h'tgrentuland uthm at missa limifre til t'tllandio, so t r ncyougt vi<'5 kreditpolitiskum tilt11kum, i<~ kunnu gir<)'a føroyska kapitalmarknnoin inni. Eitt av teim tiltukum, i~ ti1 kun<lu komi<'5 upp li tal var cin «rcntut'ttjavningarslmt hil'» li allal'i rcntuinntøku t'1r t'ttlandinum. USA hevur havt dn slikan skatt (JET) i Imkur {n, nwn Pr i fl r<'f vi<~ at avtaka hmm, ti at tcir ikki halda scg hava hritk fyri honum, sum konjunkturvi<'5urskiftini cru ni1. Ni6urstø6an rentuskattinmn vii:'5vikjandi vrrour sostatt, at tnnn nt'tvrran<li 6gvuliga lit gi rentuska tturin, i<'5, sæddur f'rlt vanligmn skat tlrggingarsj6narmi~um, er 6rættvisur, ikld i simnn nitvemndi lild tykist at havn hitskaparligar fyrimunir, i<~ ikki kunnu wroa uppnå<ldir {t annan hlttt, io sh i~ir minni imbti g6<'5um skattlcggingarsi<'fi. Ein hækkan av hcsum skatti, so harm nærkaoist nwoalinntøkuskattinum hevoi gjørt skattingina rættvisari og samlaoa skattlrggingarmynstrio fyri kapitalinntøkur bet ri. Tt'ir mest sannlikiligu hitskapal'ligu og sosialu \'ansarnir av hesum kunnu rættast vio t ini rættiliga cinfaldari undantaksskipan. Ver<'5ur fario eftir realrentusjonarmimnum her risini til at skapa cina skipm1 fyr i t cn tuinn tc-:~kut og -il trei~slur, i~ hæoi kan n vera ræt t vis og bt'tskaparliga gagnlig, men sum helst krevur størri umsiting. 12. Skatturin og ynski6 um eit.t fjølbroyttari vinnu1iv. a) Tnngangur. Ynskio um dtt fj11lhroyttari vinnuliv Pr sum nevnt citt ht'tskaparligt høvu~st nclam:'tl. H r r kan n vcr~a hugsa()' m n a t gera fiskivinnuna og fiskiidnaoin mpira fjølhroytt, mrn mrst vct ()'ur hugsa()' mn i<lna5, sum ikki n~ tis t a t lilvirka fiskavhrm, og um framlci()'sju av tænastmn, t. <l. fcr5amannavirksrmi ( h11 ismu ). ~i~anfyl'i vcrom drnhtr lagdur i1 idnamn, men tær hugsanir, i<) sl'ltat vrroa fram, kunmi dsini wr5a n~ ttar lll1l aorar vinnugreinir. b) Skattorin og idua~arutbyggingin. Fyri at rnrta um, hvussu i()' skattingin kundi hugsasf at virka til l'ranm fyri idna5arupphyggingina PI' Vl'rf fyrst og fn msl at gl vn sær fat tllll, hvm jh hlwu5snwinhogarnir fyri idna<~art'tthyggingini eru og si5ani at meta um, hvussu skattm in kann hugsast al {tvirka tpir. Mrstu nwinhogarnir fyri idnaoaritthyggingini l'l'll helst slikir sum:

90 502 l) Litil hrimnnwt lmai~ur. :2) Fjnrsløi)an fr(t trim slt'>i'lt mnrkna<)unum. :l) Li til lradilit'm. -1) T,n vm :'t l:'mipcningi. G) Tm vur :'t cginpeningi. t1) T111'Vlll' :'t hmari lri~slu. 7) Ton m :'t idna~arvandari arih'i~smegi. Yif~ fh stu av ht sum nll'inhogwn gt t st \':tlla n<'>gv vi~ skallinum, lwlst e ru t a~ her t tcir undir p k t. -t og :l nevndu. Spurningurin Pr si<)'an, hntssu i<)' myndugll'ikat nir vit)' ska llinum dia it annan hil! t ktmnu stimbra hugin a t st la ilogupening i idna<):wfyritøkur sum :'tvikavist lim og cginpcning. l\føgulcikarnir fyri slmti hinum Iil idnai)arfyritokur kunnu okjast lutvis vi~ at økja tllll Iilgongdina av Umifitsum lmpitali sum lwild, lutvis vii:'5 at lwina Pin storri part av hrsum kapitnli yvir i idnai)in. Fin økl lilgongd av Utnipl'ningi kann f{tnsl annai)hvm t vi~ al okja innkndsku uppspnringinn, la privatu og/t lla la alnh nnu. dia vi<~ al upptaka ]{m i t'itlondum. Taka vil fyrst spumingin wn okla kapitaltilgongd l'l' fyrst at gem vart vio, nl tao alnwnna IH vut fult r:p()j :'t, hvussu sl<'ll' tl'ss cgna uppsparing skal vera, og harumft amt lwvur mogukikar fyri at skipa fyri l:'mupptøkum i tltlon<lum. Sum {tour m vnt l't' tni) helst mnguligt at :'tvirka pt ivatu uppsparingina igjøgnum skattan glmnar, 1.<1. vio at slmttn h(tiuntokurnar lættari, ella vi<)' st t Iigum uppsparingarfn mjan<li skipanum. Sii)'ani l'l' SJHII'llingurin, hvussu hit l. alml'nna kann :'tvirka n~ tsluna 1:\nikapitalinum so, at l'in stmti pm tur frr til idna<)in. av Kapitalinum, io stavar fr{t alml'nnari sparing l'jla Umtoku slmldi onki prohll'm Yl'ri~ vio. Ta~ alnwnna hl'\'llt' t.d. gjort h:p()'j idnaoat gt'llllll og menningargnmn, «l gmulviklingslim» kunnu l'isini f'{wst, og rru nh nn 61mgdit vi()' hesi tilt ok, her til at finna up pit onnw. Til kss a t hl'ina ti privntn t'itlimskapitalinum yvir f idna~in, krevjast fyrst og frrmst pcninga politis k t ilt ø k. Ta~ er torført at hugsa sæt skatta-l'!la J'iggjaq)()Jitisk :unhoi)', j()' Jmndu vcri5 n~ tilig til hctta. Eitt hugskot kundi Jmnska wl'io at givi()' ppningastovnunum shulning til tmm partin av itwmunum, i~ f'{>r til i<ln-

91 503 ai'5arendam{ll og/<'lln lugt nvgjold tt tnnn pat tin av t'r!umumm1, it) f'<'n til onnur cndamm, lmnska heri lt ein part av hcsum, til dm11is :'t lai'5, i<\ var<'5 set! i t'jtlcndsk virt'5ishl ov og hankar. Eisini her til at sign, al eginpcningurin, i<'5lwvur hug at lt ita til idna<5in, kann okjast tvl'ir vcgir, vi<) at samlaoa nogdin av risikof'\1sum pcningi veksur og vi<) at cin støn i pnrlur av honum lwldur vt>lur at kita til idna<5in cnn til aomr vinnur. Eisini her Cl'll :~ høvuoskcldur moguligar. i) hitt alnwnna sjltlvt, ii) thlandio, iii) innll'ndski privati scktm min. \'iov. i) Hitt almenna hcvur sc'lt Jll'ning i f'yritokur i cin vissan Illllll. KommunuriHII' hava wrio nettiliga fyritaksamar {t hcsum oki, mc<'5an landio lwvm vcrit) arturhaldandi og IH'rl gjm t lwtta undanlaksvis i scrligmn fl'n um. i ll\'ussu st6ran mun hclla t>igur at Yl'rl.'5a gjørt ml1 vcn.1 cin politisk a vgcro, i<'5 mit vpra \m; lit av e i ni avwgan milhun tørvin fyr i idna<'5arvirkjum ø<'5runwgin og id('()logiska m<'>tsløou imoti alnwnnum ognarræt ti til framlci<5slutol hinumcgin. ~cvnast kann t<'>, at i so ymiskt politiski litium Iondum sum Snn ild, Ilalia og Spania er landsogn m vii kjum sl'l! i sys!pm!t tann hldt, al hitt alnwnna ht vur skoti(5 pt>ning inn i ognarfclog, io wr<5a sl~td av saldumtun eftir f'orrætningsligum pl'insippum og hava til uppg{jvu, einsanwll clla saman vi(5 privatum, at scla cginpt ning i n~ ggj virkir og at n lm!ry. A lwnda h{tll wr<'5m l'oyn t a t v a r<)n i la kir mogull'ika r fy ri økonomisid rationcllari dril'!, i<) annars l:r>ttliga lwoi'ya, lei<'5slan wrl.)m sl~td av pol i t is k u m :'t h ugamltl u m. Yit~Y. i i) { :'thugi l 'l' fyr i utlendslmm beinlei~is iløg um, m:'t sum lt<'5ur nevnl sigast at vcra cin spurningur um al avvega torvin ti virkj um upp imoli politiskum ynskjum lllll at varowita og ttlhyggja landsins htjsk:qmrligu sj:'llvs!øi'5u. f :'tvisum førum m{l vi<)gangast, at vil'l<it npyvan ktmmt koma i gongd ullan hrt'tk av t'jtlcndskal'i vitan («knowhow), io of'lasl h<'rt karm f'{mst saman vi(5 \tth ndsktml l'ginpl ningi. :i0-!l0~0 ( clla -t:i-:t:i-10~/,.) lul tøka Pr vi<'5hnn t ein loysn i sliktun førum. Viov. iii) Eftir er so, hvussu i(5 til her al hr\1kn skallnl<'>gg{tvunn at økja mn lmgin og evnini hjll privatum at sl'la pcning i virkir og al f{tn Pin stm ri part av hl'snm pcningi sethm i idna<!arfyrithkur.

92 504 A~m er umtala~, hnn ji liltøk, i~ kunnu hugsasl at ukja spii!'sl'llli<'5 sum hcild. \'cksur sparsl mii'5, mksa io hvussu l'r l'vnini til at l'iggja innskot av cginpeningi i n)'ggj virkir dia 0king av cginpcningi i wrandi virkjum (konsolidering). Spurningurin er sioan hvussu i~ l'in lryggjat sær, at l'in øking i uppsparingini l'lla cin sløl'l'i partur av ti uppsparing, io' l't', jt'tsl fæst at leita inn i vinnulivio sum risikoft'tsur eginpl ningut, og til scinast at cin slul'l'i partm av lwsum ikki fer til traclitimwllm vinnur, men til n) ggjar vinnm sum idna<'sin. Kapitalinntøka, i~ siavar fdt aktivm i luttøku i vinnulivinum vcrour sum nu er skattao har<)ari l'nn passiv kapitalinntøka. Hetta her til at hroyta. Frammanfyri t r vist {t, at tiltok, io fremja slmht uppsparing og hugin al scta pcning i vinnulivio sum hcild, onga trygd geva fyri, at la~ jt'tst wr~ut idna6urin, i~ fær pcningin. Hesi tiltøk eru ti ikki serlig-a beinrakin a.mbo«j i id-na«jarpolitikkinum, og ansasl m{t cftir, at tær {Jynsktu avll ioingarnar av slikum alment virkandi tiltøkum ikki wroa ov storm, samanhorw vi o te ir i<lna~arpolitisku fyrimunir, i o l'oyn t Vl'l't)ur a t f'{w l' ram,og sum h c.. l~ t kundu ve ri o n{uldir {t annan, nwira Jwinll'ii'5is hm t. Um lamt ilc.-jguft'tsi pl ningurin leitm til idna~in l'lla i aomt vinnur \'l'lst um, ltvar i<'s hann roknar vio al Uta llll'st hurturtll'. Nagvir nll'inhogar l'l'll hj{t fornyskum idna~i. og li l'l' sj{tldan, at nwnn kunnu rokna vi~ at f{m meit a hurlur t'tr idna~i enn øt)rum vinnum. Hetta kunnu myndugll'ikarnir {lvirka fyrst og fremst vi<'5 Umi- og sludningspolitikkinum, men kanska l'isini fyri dn part av skattapolitikkinum. Hetta kann m.a. gcmst vi~ at geva idna~inum rt'nnar avskrivingmtl'glur, m.a. fyri hygningar, sølufrcmjandi tl trei~slur, ranns<'lknart't trl'it~slu r, ti t rci~slur til t'ttht'tgving av f6lki o.s.fr., men kann cnn Iættal'i gemst vio nt minka tun avskrivingarnwgulcikarnar hj{t ø~rum vinnum, t.d. fiskivinnuni. Sum nt't er, eru fyrimunirnir hj{t fiskivinmmi so stc'jrir samnll'tlir vit'5 idna~in, at sjmvt vinningur, io stavar fr{t idnaoi, verour frcista5ur at lcita inn i fiskivinnuna, heldur enn at vcroa n~ ttut til ltthygging av idna~arvirkjum. Sum å5ur ncvnt her til at hrt'tka alinennar skattareghu til at stu~la monnum til at spant upp, sl'ta pl'ningin i vii kir og l'isini i pal'lafdog, mm nt'5rir faktarar vera at avgcra, hvussu n6gv av hesum, i~ vet Nur i<lnaoinurn at

93 505 gagni, og ti <'r ncyi.'5ugt nl'tmt sliktun sknllnn gltun al hnva onnm tiltok, io mioa im<'>li at tao vcrour innan idnaoin, at vit kscmio vcksur. 18. Skatturin og ynski~ um la.ndsumfatandi frambur~. f summum Iondum wroa skatlareglm eisini britklar til at itvirlm f'yril<1kurnar til at scta virkir {t stovn i sersløkumlan<lsporltmt, t.d. vio sl'rligum avskrivingarreglum i slikum førum. Slikar rcglur samsvara ikki vit) g<'><'>nn skatlh-ggingarsio', og i Foroywn ma haldnst, at møgull'ikarnir hjit myndugkiktllll til al :\virka hl'lta \':tlio' {t annan ht'ttt cru so g<'>oar, al skaltnn glur vi<> hl'sum ct11lam:'di skuldu vcrio 6ney<>ugar. 14. Skattm in og ynski~ um at frambur~urin ver~ur fiestum føroying nm ~t g ag ni. Her vcrour hugsno IIIII la t'tvirkan, ioskat tlt ggingin kan n havn ti, hvor tao er, i<l fær mesta {tgboan av li framhur<)i, io' vi<)' ahm nntmt ~;tui)li n rour roynt at skapa, um tao wroa Ht l'lln fleiri i l'moyska samfelagnum ella um tao vcron horgarar utlanfyri Foroyar. a) B:) W5 innanlanda Stundum vcrour pl'ika<> t't, al vinnuf'remjandi skntlatillok sum t.d. r(nnar avskrivingnrreglur eru til mcslan f'yrimun f'yri try f'(m, og er cin almcnnur slut'5ul Iil upphygging av privatum f'ot mt'!gum, sum ](Jginntokufblkio figgjar, og sum /-!l'yarin: hit! alnu nn:t, onki tamarhal<l hcvur :'1, t{t io nukut {u <'l'll tunlio'in, og privali f'm mt'jgttl'igarin <'I' voroin n6g va lstandandi Iil al hann ikki lwvm hrt'1k f'~ti ti ahjh'tmn meir. Fr{t hl'slllll sj<'marmi<)i <'l'll slikii skaltafyrimunir av ti illa, ti al kir ikki koma fjoldini til g6oar. Ht'tta sj<jnnrmio lmnn hav:1 :'tvirkan {t, lai) wri)a ska!lafyrimunir og lreylah>ysir sluclningnr oorunwgin l'lla l:'m og h'l'~ ta<)ir studning:h' hinunwgin, io Vl'l'oa n~ ttir Iil al slui)la privaln Yinnttlivii) vi<~. dia ttlll hitt alnwnna sjmvt skal slanda sum l'igari. liesir spurningar el'll av so si<'ji'lllll politiskum t~ dningi, al hugsasl Lngtin!.{stii'Sincli 1974 B

94 5011 kann, al sll'ii~i<) imilhtm ynski<) um framhuri)' oi)ruml gin og IWllvisl JJ~ ti hinumegin kann gem tao polilisl<l lorf'oi'i al slui'\'la framhm<)inum w'>g dyggiliga. Ti er vert at umhugsa reglur, io kunnu samdna hcsi ynski. HcT kannm.a. wr<~ao hugsa<) tllli regi ur, io mit)a i m<'> ti a t frl'mja hugin hj{t f<'>lki yvirhovm al eiga partalmw og harvi<) ognarr:pll Iil f'nmtlcioslut<'>lini, og um scrskipanir fyri yvirskot, ii.) n'l'i~ur h) tt lit sum nw<)arhcioarapartahruv o. t. Eisini kann sigast, a! skipanir, i<~ mii'5a im<'>!i at hj:'tlpa sm{nml n~ stovnai)um fyritoktml, l'l'll nwira «dl uwkratisk» t'llll tillok, i<) mi<)a im6ti at gcra st6rar fyritokm l'illl stoni. Til hclta skal le'> vionwrkjast, al cin vinnulig t'tthygging i Fm oyum l'isini fer al krcvja nakrar kapitalkonsc ntrati6nir, i<) l'i'll storm l'ftir foroyskum ml'li, og at ta<> e1 Pilt politiski mm um tær skulu n ra fumysl<ar l'lla t'itlendskm, alnwnnar dia pl'ivatar, {t Unun ella nc'jgnun hondum. h) Innlendskar l'!la thiendskar fyritøkur. Sj:'tlvm spurningurin, tun dt<)iligt er a l gl'va lilll'lldingum hov i t il a t gcva ilugur i Fm oyum er tmll oddur (tour. \'c roa gcjwrcllir l'lla scrsiakir skattafyrimunir n~ tlii', m{t sth<)a lakast til, lllll kir l'i'll ætlaoir furoyingum hurturav, clla mn lilll'ihiingar cisini ciga a t slcppa up p i purt. Altjl)oarcglur clla avtalur, t.d. avtalur vi<) EF, kunnu gr m In<~ 6g,im ligt a t gcva li tll'ihiingum n ni ko1, t IIll hu gu r skuldi veri<) t il!pss. Skalturin av tcim innt<-jkum, io t'ttlendingar vinna i F11royum, t.d. vi~ li thandlum, d6tt mfl'l~lgum dia sum partacigarar i foroysk u m f yd t okum, kann i st<'>rt milt innrættast so, at sum mest av lwsum skatti Iiggur Pftir i Føroyum, uttan at tao n~ tist at ska<)a la llllrndsku fyritokuna, sum ofta amutrs skul di go l di~ tann sanut skat tin i hcimlandi sinmn.

95 Skatturin og konjunkturrørlislurnar. a) Inngangur. i undnnfarmt Jll' t t unum i ht sum k a pit li lwvur hovuasdt n t urin w ri<) lagdur it lnngtiaarpolitikkin, H'S fn mur ht'tskaparlignn vøkstur, mc'n tiltc-jk, ia mi<'5a immi at javtla itl konjunkturhroytingar, io koma innanella u ttancftir hav a t>isini l~rdning. h) Hvussu koma konjunkturrorslw li l sj<'mdar i foroyska ht'tskapinum "? Føroyski hitskapurin er sum {tom lll'vill ogvuliga opin, og konjunktmhroylingarnar koma ti helst uttanifr{t,!.d. sum hældmn t Ila lældw.n av inn- og litflutningspl'isunum ella sum hroytingar i t'tlfluttu nøg<lunum, orsakat'5 av skiftandi fiskiskapi. Øktar t'ttflutningsinnt11kur skapa innl11kuvokstm hj{t virkjum og hitsarhaldum. Ht'tsarhaldini spara mcira vi<'5 ti itrsliti, at hankarnir f{ta stmti likviditet, tey hrt'tka l'isini mcir vio ti t'trsliti, at innflutningurin vcksur. Virkini f{w støn i yvii skot og ti sl<11ti il11guhug. Yvirskoti<) og Hkti likviditeturin hj{t hankunum skuldu givi<'5 størl'i ilogumøgulcikar o.s.fr. tløgurnar vnksa ti, og harvia innlendski dtirspurningurin eins vrel og in n nu tningurin a v framleioslutm u m. Fa Ila it t n u tningsinn tøkumar hendir tao IWugta: inn!lutningm, likvidilelur og ilogm minka. c) l\iøgull'ikar fyri konjunktmdoyvandi skatting. l\luguleikarnir fyri at doyva hl'sar konjunktmtorslur l'i'u c'>gvuliga avmarka~ir. Tao her t<'> til a t royna a t immct!a skat tll'ggingina soh it'5is, a t h o n vi<) rninst møguligmn dr{tli kann Inka avll'i<'5ingarnar av t ini konjunktmhroyting og harvia minka tml inntoku- og likviditetshroytingarnar i pl'ivata sektorimun og harvi<) t isini mn innflutnings- og iløgubroytingarnar. Slik sj{tlvvirkandi ko n junk t mdoyving fæs l f'j {t t o li i og vørugj oldum hvm s upphædd l't>r upp, so skj<'>tt sum forhl'itld{)' og innlhtlninglll'in fara upp.

96 50 X Sum umrøtl i kapitli ly hovdu illf'iulningsgjold hdsl wri<~ lann llll'st konkunklurdoyvandi skalturin i f'oroyska hijskapinun1, vi<~ la<)' al hann hcv~i virka~ har, i~ nll'ginpal'lurin av konjunklurnh slunum kt mur fr{\: thflulninginum. Tey londini, i~ hava samlioarsknlt :'t innloku (kl'lduskalt) hava oftast innl'ort lwsa skipan m.a. fyl'i al gcra inntokuskattin konjunklurdoyvandi. Ein innfhkuskallur, io sum lmm fol'oysld, hyggir (t 1 1. ~ (mt gamin innloku, io hnraftraltt (tvirlwo av l'dulrillli l'yri skattav 2V:! itra gamlari innløku, kann ikki roknast at havn m vnivt'l'da konjunkturdoyvandi {tvirkan. 16. Samandn'ittur a) f hcsum kapitli er vist (t. at til lt ss at n{w ll'imum ht'1sknparligu hcwllt)st>jhlmn:'tlunum: jovnum og l:mdsumfalandi ht'1skaparligum framhuroi, io ger vinnulivio Jm ii n l'.ic >lhroyll og kt mm fiestum foroyingum a t gagni, er nc~ ougt a l n~ l a te ir a vmarknt)'u hijskaparl i gu nwgulcikarnar til l'ulnar, t'isini skallh ggingina. Ti m{t ansast l'flir, al skallingin ikki i 6ney<'5ugt m:'ll dan m mhl'i<~sst mi, n~ lslu av l'l'amki<)'slukrd'lum, skynsamari virkish i<~slu, ilogum, sparst mi og kapilalinnl'lulningi lllll shkm Vl'I'Olll' hildin ynsldligm. llinwgin 111:'t ansasl <'flir al skallh ggingin l'yri al n:'ta ht>stml l'ihlam(tlum ikki \'l'rom avhrongla~ og <'mcttvis. lldta Sl :ir mark f'~ti, hvussu d!'l!~lign skatlaamho<:)ini ciga al wr~a n~ tt, og li rigur dt n!w al Yl'I't)a lagdur {t, at ortasl l'l' skynsamari at n~ la iiin i<)slusi~una l'illl innlok usi<)'una :'t figgjarl<'>gini Iil vinnupoli t isk endamm. h) Gjognumgongdin av g;lldnndi slw llan glunt og ton inum {t n~ ggjum regitun gevur m.a. l w vi l il a l pl'ikn :'1 hesar spuminga r: i) Ansaslm(t l'ftir al markskaltmin \'l'r<\ur ikki av lwgm. ii) Ta~ gagnar hæ~i fyrilaksl'llli og uppsparing, tlln inntolmskatlurin Yl'rour avlastaour vio sknllum, io' lwldm fylgja forhri1ki, ogn og innløkunwguleikum. iii) Scrsiakar uppsparingm'l'remjandi skallaskipanir roynas l of'tast <'>dr(igvar. iv) Sum ni1 l'l' vcrom passiv ognarinnlokn IH'IIII' vimarin t nn aktiv ognarinnloka. l\lillwn annao l'l' lulvis dllplllfskalling :'t partafelagsinn løktllll. v) Skat tafyrimwnll in av skul d darv:u sparst minum.

97 509 vi) lh ntuskaltmin l'l' l'in <'>ralimwllm nu\ti at stuma sphi'sl'mi og Høgmn up på. liann gevur li Ila og onga tryg d fyr i s torri n d lospa ring og tykist ikki f'øra lillregri rl ntuhyr~i hj:'t vinnulivinum. vii) Risikof)'sni kann "lkjast vi<~ lagaligari frihldtli fyri tap. viii) Ein partafelagsskatting, io l'r lagaligad rnn m'1 kan n virka stimhrandi fyri vinnulivio sum hcil<l. ix) Tå io talm1 er um at frcmja citt fjølhroytlari vinnuliv er fyrst al sign, at onnur tiltøk Cl'll mcira n) tilig l'im skal tatiltøk. Yl'l't er a t ansa d!ir, a t avskrivingarrcglur, i~ :'t pappirinum P ru cins fyri allar vinnur, kortini gagna stmmmm vinnum mcira cnn øorum, m.a. ct u galdandi rcglur til støn i gagn fyri sj6vinnuna enn idnac's'in. x) Skatturin kann gerast nwira konjunkturdoyvanlli nut. vio samti~arska t li, ti tflu tningsgj øl dum, hurturavlcgging i konjunkturgrunnar o.t. xi) Hugsao cigm at veroa um, hvussu ræltvisl h~ ti() pr av tcim fyrimunum, i~ vcittir vcr~a vinnulivinum. c) Scrligur ahugi hcvur veri<~ fyri at f:'w tvcir spumingar 1:\ star: i) skattligar avskrivingar m.a. hj:'t partrci~arium og ii) skalt av yvirtiom arbcioi. Hcsir spurningar cru vi<)'gjønlir i skjolunum A og B til hdla kapitul. SKJALV A A VSKRIVINGAR HJÅ PARTREH>ARiUM l. Inugangur. f kapitlumnn ly og Y er stutt norlio vio avskrivingarrpglurnar, hal'imillum cisini fyri skip. Tann ska ltamissur, i<~ stendst av lll'sum rrglt1111, i<'i hvussu er i summum kommunum, hevur fort til ynsld um einn IHl'l'l'i l~ sing av hesum spurningi. 2. Ognarformar. Avskrivingarreglurnar eru tær sonm, hvør ii.'5 so eigur skipio, llll'll ognarformurin kann havn :'tvirkan {t, hvussu skattamissurin hj{t ti nlmenna vcr<lur. i) Er ta<l cin einstaklingur, i~ cigur skipi<l, hcftir hnnn f'yri skyldur skipsins ( t.d. rindnn av rentu og avdr{lfli av l:'mum) cinsnmallur og vi<l øllum ognum sinum. Hcvur skipii.'5 hall, t.d. Iiat avsk1 ivingarnar

98 510 eru st"m i etm rakstraravlopi<) 1ti)n nn ayskl'ivingnt nar, kann hann draga fa(} l'r1t i inntoku sini l'n't oi)nmt kl'ldwu l'llll sldpinum, mn hann hl'ylll' slikm. ii) Er fa(} citt Yanligt iog-narfelag- (inll'l't'sst ntsl'lskah), i<) l'igm skipii.), :'thyrgjast l'l lagsnh'illlinir l'yri skyldur skipsins vi<) ollum ognum fl>irra l'in l'yri allar og allir fyri ein. I-ll'\'111' skipi<)' avlop l'lla hall wri.)ut tal.) h)! t milhun luttakamrnar i mun til innskot ll'il'l'a og tl'ir kunnu draga hallio l'r:'t i a<)rari inntoku, hava teir slika. iii) Er tal.) l'itt partreh5ari, ii)' eigur skipil'5, 1d>yrgjast lutlakararnir l'yri skyldwn skipsins vio olhmt ognunt sinum, IIH'll hl'l'l i mun til tcirm part av skipinum. Tann luttakarin, it)' l'igur ~~ av skipinum hcrt ~ av 1thyt gdini, hvorid nll'ir l'ila minni, og lmm, i<) l>l'rt cigm 1/~ her somuleiois hl rt l/~ av :\hyrgdini o.s.f'r. Avlop l'l!a hall ve ro a vanliga h~ tt milhun pa rtrl'i<)a rarnar i I mm t il part tcirra og halli(} kan n VCJ'()a drigi(} fr:'t i HOrari in n fok u fcittll. iv) Er tao citt sa.mløg ufelag ( kommanditfl'lag ), ii)' eigur ski pi<) :'thyrgjasl luttakararnir fyri skyldwn skipsins i IIlliil til innskot tl'il'l'a, men herl tcii som vndu komph ml ntarnir (i<) ofta IH t l cru l'in i tal i, t.d. eitt partafl'lag) :'thyrgjast vio allari ogn fl'irra, hin ir: komnwnditislarnir :'thyrgjast hert vio innskoti ll irra. Yit kunnu hugsa okkum citt skip vio l'inum kompll'mcntari og einum kommanditisti, i<) C'iga hvor sina helvt. Skipio kosfar 1 milj. kr., og teir hava innskotio 1 W-& svamn<li til kr., i>o.ooo kr. fr{t hvørjum. Snmha t t samj,,,gus(tltmman ithyrgist kommanditisturin hcrt vi<)' innskoti sinum: ;)0.000 kr. Kl:'trar skipi<)' nt't ikki at vinna fyri l'l'lllur og avdr:'t!t, so at til domis :.!0.000 kr. resta i, so skuldu tcir goldi<'s hvor sina lwlvt, tun ta<)' var l'itt iognarfclag clla partrci<lari, mcn t:'t i<)' talan er mn citt kommandittfclag, og kravio fcr upp um tær :>0.000 kr., i<) kommmhli!isturin lwyur sctt sum ht'mmrk fyri {thyrgd sina, so noy<)'ist komplemcntnrurin nt gjalda allm tær kr{mmnat. Hevur skipi<)' vinning, wr<)'ur hann h~ ttut imillum Pig:mtl'lllll' i samsvari vio innskot tl'il'l'a, og visir roknskapmin hall, Yl'l'i)'ur la i) h~ t t {t smna h{ttt og kundi samhært tæt gomlu skattarl~glurnm wr<)'n dl'igin fr:'t ai.)rari inntuku hj:'t eigarununi. Xt't Pl'tl n glw nnt hroyt!at, soll i<'5is at kommanditistarnir ikki ktmnu draga lapin av skipinum l't :'t i a<)'rari inntøku. v) Er tao eitt partafelag, i<leigur skipii), so 1th)'l'gist partal'elagi<'5 sum

99 511 slikt l'yri skyldum sldpsins vi()' olltun ognum sinum, ml'i'5an partacignrarnir onga ithyrgd havn. lll'\'lll' ski pi<)' avlop, Yl'ri.)ur ta()' skal tal) i partafl'lagnum og lwvur tal) hall, lmnn la<) dragast fr:'t øi)rum inntøkum hjit partafl'lagnum, men ikki hjit partacigarunum. Ein kann sostalt sign, at hroylingin, i5 gjord var() i skattingini av kommandittfcløgum, Val'O at skatla tey cins og vbru ky parlafclhg, og er argumcntii:) fyri hesari javnslilling helst, at talhil er wn avmnrkai:)a ithyrgd i hit5um førum. 3. Avskriving-arreg Iurnar. Avskrivingnrrcglurnar fyri skip cru, sum ncvnt er i kap ly og \', al avskrivast kann vi() 30% av bbkførda vir<:'5i skipsins. 1 ti5ini frit ti at skipio er umbioio og inntil tao VlTour latio eigaranum kann ver<:)a forskotsavskriva5 vi5 upp til 15% um itrio i upp til 3 år. 1 taldøminum nioanfyri hugsa vit okkum 10 partacigarar, sum ciga hvør sini 10% av cinum skipi, i() kostar 1 milj. kr., svaranditil al hvør parturin er uppi kt. \'it hugsa okkmn al eigararnir i mc()'al hava ein markskalt upp it 40% ( 10% til kommununa og iw% tilland i<)) og al leir hava a5rar inntøkur, sum rakstrarhall hjit skipimun kann ver()'a m6lroknao i. Hoknai:l ver5ur vi5, at i 1. rakstraritri hcvur skipio cin vinning aflan{t at l'cll(ur, men UOrenn avdritttur er goldin, Upp{t ;)(),()()()kr., SVarandi lij ;)~f. av kcypsviroinum, og a t hctta a v l op te y fylgj und i urin i er kr., svurandi til 10% av kcypsviroinum. Hetta er ikki nakao st<'>rl'ingio t'trslil, men nog mikio til, at skipio kann gjalda hvørjum sitt og rcii)iliga lai:'5. Vit hugsa okkum, at mcnninir hikggja skipio i 1 B71, f{m tao i 1974 og sc]ja tn5 aflur i 1 URO fy ri en % av upprunaliga kcypsviroinum. Allir partaeigurarnir bt'tgva i somu kommunu.

100 512 :J. 3 3 o ~ oq x ~ ~ r:-i ~ :--i...,: cd f-< 5 ~ c;; C' l M "l '"" :;.c l(?...,..., :.0 ;:;:; :."l :."l :'l C'~ c;! t.. :r. ", ""l' ~... 3 z ~ o 6? 1..:, "t< :C ~- ~ - <D... ~ -t' C' l :."l ""l'...,. :::; "' + + ' :~.~! ~ C';l ~ ::> t q l' L. ~ 'Z'! l~ Vl o.:-$ u? t ri -r '1".:1 ~ x,..., -r ~ ],;:s -r '1" i ~ :."l --,..., :c M - H";> ~ ~ ~,.....:;;: :"l ~ "'-=., r + +., t' :'l :?.:?,f"5...,: o,..: ' ~ ~-r. = -,..., + -, + Hu! '! Dl' ' H -~,r" H")...?3'."?;- "7S -...,. -r :."l ~ ~- l' " \)lihljh J!JS.Il} W.i}S}JHH ~, ;... - Jitq \f DJS.\ H llll.l.iv\l l! 1~ ".1 C'? o o l<? 5 c 25 m :r. ~ -.w.qs)p:u,..., l(? - ~ :::; JQ ~~ ~ ;....:...: -r. ;- - Jil'!.\!.D)S.\H ::> l(?... x l(? :; up.\.\ o - J,!';) o l<? C' l l{j L(? CO l~ ;;:; :."l 5 C'?..., ,..., o..,, U}Sli.l:J i + :."l... -,:::, -t' o l~ - o l(?,..., M N... ~:-; ~~ ).2., r:.. l(? o :::-> '"" g '"' f ~ l/l stqsdpp; o :;.c... x '-= ~!Q '!" U~ID(~'H ~ r., ;'....; ~~ :."l -,. - ~-.:f: o;" l M '1" a;; :~.. ~ ~ ~ \-:~ - - C> o :;;'> (..., ~ ~ ~ 'Y ~ 8,, h h... ~- r ;...

101 51:~ Hyggjn vit fyrst at hl'ildarttrslitinum fyri in tii.'5, io pai'ij'l'it'sariio lwntr illt skipio, so siggja vit, at tao hevur havt dtt raks!rai"yvij skot i1or< nn avskriviiig uppi1 :li>o.ooo kr., men vio!at), at skipio t t minkao i vir<'5i vi<) 33!'>.000 kr. i hesum sama tioarskl'ioi, so er vinningurin nl'!to ht rt 1 Li.OOO kr. Hesin nettovinningur er vor<'5in skattaom vio {n ikavist lo'ft og :w~;. av kommunu og landskassa. Orslitio fyri tao alml'illla L'l', tå io avtornar, ikki cin skattamissur, ml'n t in skaltainntøka, og soleiois vil lai'5 vera, ti1 io iløgan er so mikio vrelt ydna<), at hon gt'vur vinning. Gl'Yur ilogan tap, sigur tao scg sjillvt, at tao fvn ir til lægri skattskylduga innt0ku og lægri skatt. Dømio er trcylao av, at inntokan av øorum slagi er, io tapio av skipinum kann dragast fra i. Hcnda treyt kann ver<'5a uppfylt undir <111um ognarformum. Er talan um t it t partafelag, dia komman di t tfdag, i o bert dg ur hetta skipio, so veroa avskrivingarnar avmarkaoar til eina upphædd, io svarar til rakstrar(trslitio {tort'nn avskriving sama itr. t mun til taldømio lwvoi hetta mer1d, at avskrivingin fyrst kuthli hyrjao i 1H74. Fra 1074 tilln/d hevoi fdagio kunnao avskl'ivao svaranditil rakstrart'trslitio åorcnn avskriving, so skaltliga (n slitio varo = O. i lhro iwv<'5i felagio so fingio cin søluvinning upp{j {)(i;).ooo kr. --:-- ;)i>o.ooo kr. = 11 :i.ooo kr., io hev()i verio skat ta()ur sum ilour vil:) Iilsamans "Hl.OOO kr. f Jwsum føri hevoi skattainntøkan hjil ti almcnna i {mmum H)71 - /;) sostalt ikki vcrio minni cnn um onki skip var, soll i<~is sum hon var i taldøminum. Rc'ntufria skattaumio til dgararnar hcv5i vcrio minni og hevoi runni<'5 i n6gv stytri tio enn i taldøminum. 4. Vandamal, iei sta.ndast av avskrivingunum. Ta~. sum scrliga verour vist (t sum <'>hcpnar sii'5ur av avskrivingattcglunum er 1) at hitt almenna missir st<'>m skattainntuku {t lwnda h{jtl. :n at pcrs6nar, i() cf'tir vanligari mannalmgsan l'l'tl nwntir at Jn t a cina st6ra sknttabyrm slcppa ov lrcttliga i skntti og f{w haral'lurat la~ltmi atgongd til sosialar veitingar, ;~)at ta<'5 i stbmn mun t t'll f't'jlk utl!m serligt samh:m<l vi~ fiskivinnu, io nj6ta gott av avskrivingarfyrimununum og 4) at i111gl!l' nar vcroa ov storm', 6javnar og illa undirbyg<lar. Løgtingstit'Sin<li 1974 B - (j5

102 514 Til l w Ila kan n wr~a vii:)nwrkt: \'i~v. l) Skattamissi hins almenna. Sum vist var~ {t i taldl-llllinum, so Yl'l'i:)ur BC'IIoinntøka skipsins i lh iti<)' tess skatla~ {t vanligan h{ltt. Ein kann ti av rottum spyrja, hval j()' van<lam{tli~ so er. Hartil er fyrst at siga, at nwir-skatturin i dmni okkara er 6g-vuliga ojavnt byttur imillum årini. Fr{t 1Hil til 1!)7;) missir hit! alnh'nna skalt. Ilesin llllllllll' Vl'l'~Ul' hl rt lutvist uppwga~ur i 1 H7o-7H. Tkki fyrr l'illl i 1 nxo, t{l skipi~ vcr()'ur selt, kl mm nellilig Vl'Il<l L Artral IH'sum skal leggjast, at i verulcikanum l'l' t a<) ol'! a so, al i 1 nxo ( l'ila kanska longu i 107()) hilcggja cigararnir eitt n~ tt skip og t'ltskj<'>ta :'1 lwnda hmt skattgjaldingina l'illl longur f ram i ti5ina. Sum {\()'ur vis t {1, so føra avskrivingarrcglmnar vits sær, a t hi tt almenna gevur sldpacigarunum cif t n' n tufritt Um, i o ve rom lati~ tcimum tl'y fyrstu {trini eflir al ll ir hava hilagt skipi()', og si<'fani verour kravl innaftur so vi~ og vie:)', mn ikki fyl'l' so!{t i()' skipi<'s vpr~ur selt, ikki anna~ skip vei our kcypt. 1 samband vit'5 argumenti<.)' lllll, at skattamissmin hj:'! ti alnll'nna 0r ov storm, er vcrt at minna {t tai:!, i()' sagt vart'5 i kapitli TI mn hri1k av skatti el la s tu<lningi. Ein av vansunum vi()' at n~ ta skaltaillsl'ling heldur l'llll Iilsvarandi I'l'ntufri Um, er at torførari er at halda skil {l skattamissum t'illl {l illrpii:!slum {l figgjarlogini. Ta5 er mest skattamissurin hj{t dnstølw kommuntmmn, il)' ht Yur wrio mnrø<ldur. Vi~ at velja at g-eva rentufria Iani~ sum skattautseting hevur Iøgtingi~ noytt kommunurnar at taka lut i hesi studning sveiting. Ml ()'an lan<lio å annan h{t(t, t.cl. vio Umi- og vc5haldstilsøgnum kundi st~tt iloguvirkscminum i cin vissan mun, so h:l\'a kommunumar ongar nwgull'iknr fyri at avmarka hesar skatta(itsctingar. Um so er, at tao ikki er landskassin, llll'b herl konjmunut'iwi', ii)' havn figgjarligan umpa av skattm'itst lingunum og llh'ilii amwrs l'i'll nogdir vin avskrivingarreglurnar sum tær eru, er einl'aldasta loysnin hdsl, at lands kassin gcvm teim nwinast raktu kommunum rmtufd Um yvil t ini i) {u, inntil skattuinntøkm nm hj{t lwsum kommunum aflur fara at vaksa.

103 515 Yi~v. 2) Perso:nar, i~ eru menlir at hcra cina sl<'>ra skattahyr~i. sh ppa ov lættliga i skatti og f{m hamfinrat lætlari atgongd til sosialar witingat. Skattligar avskrivingar, i<'5 eru stmti l'llll wruliga virf5isminldngin hj{t skipinum, føra vi~ sær, at skattskylduga innthkan un<lirmctir f'iggjarmcgina hj{t summum horgarum. Tdr sh ppa ti lættari i skatti cnn svarandi til vcmligu a vlopsl'iggj arnwgi ll'irra, og hl'lla er, sum nev n t i k a p. II, 6rættvist. Avskl'ivingarrL glurnar l'l'll ti anna~hvm t gjc-mlar ultan hugsan lllll r:l'ltvist skaltab) ti, ella l'l' ætlanin vi~ ll'inmm jltst at javna sa.mfelag sbyr~arnar sum heild. Um so er, at tao at gcra iløgur og harvio hinda J>l'ning og Malm sær risiko w r~ m uppl'a la~ sum e in hyr~i. i o her t f'{tir sam l'dagsborgarar cru fltsir at hcra sjitlvhodnir, so kann ta~ hugsast, at samfdagi~ -i!tsannan av, at iløguhyroin skal herasl it ein dia annan h{ttt - hj<'>om teimum, io vilja lwra iihguhyr~ina, cin lætta i skattahyroini aftml'yri. Er ta~ henda hug s. tn, j() byr undir avskriving-arreg Iunum, so virka tær just eftir ætlan, tå i() folk vi~ storum inntøkum og iløg um sleppa bilig-a i skatti. Eftir stendur t6, a t j li s tør ri skattainn to kan l' l' und an avskri vin g, j li s t o r ri vcr~ur skattat'ttsctingin og harvh'5 rcnluvinningur horganms nv ti n nthfriu lltsetingini. \'ist kmm wroa til tolini i skjali ly G Ilesum vi(yvikjandi. I-Il! la kcmur av, ilt j li hægri markskalturin er, jt't stoni l'l' skattasparingin. f taldøminum var H Hl rkskn tt urin h j :'t olltun kim 1 O l'iganm U III -lo~( og rcntufrin ]{mi~ hj{t hwjrjum 2:3.:WO kr.. lit io la<~ var upp :'t tat'5 llll'sl:t (i Hl7;) ). Y ar~ markskalturin hj:'t onknm1 t igara hl'l'l :Hl j~, so val'!'5 l{tnic)' hægst kr. Artumt lwsmn kcmur, al jlt storri inntoknn t r, jlt llll'it a rt'nn er fyri avskl'ivingunum. Fyri at avmarka fylgjmnar nakao l't' nt't gjord regla um, a l maom ikki m(t avskriva so n6gv, a t in n lok a fer n i~ur u n 1 eit t m instama r k, i<~ svm a r til lttrci~slurnm hj{t pristalsht'tsat haldinum ( IIlli kr.). l h nda rl glh førir nut. vio sær, at mai)ur vii:~ kr, i inntoku kann avskriva kr., men ma~ur vio kr. i inntoku kann avskriva kr. Takt vit so eisini sosialvcitingarnar vi<~. ver~ur skl ivh ikin uppaf'tur grpfligari. Hin vælstandandi fær nt't ra~l t til hiliga læknahj{tlp o.m.a., i<.~ lll'rt var ætlao tcim minni mcntu. Hdta l'l' dtt ogvuliga gi-eitt domi lllll, hvussu vandamiki<'5!ni~ l'l' al l'o~'lla a t h r(; k u skattleggingina til endamm, i o l'r ska ti imnn oviokoman<li. 0oru-

104 megin wrt)ur skat!skyld ug a innløka ns li sum m:'ll fyr i sosiahm1!c-ll vi, hinvegin wr~ur la~ lo y v l a l rok n a han a ti t :'1 t'in s li kan h:'ll t, a t h o n ikki gl vur nakra mynd av w ruligu figgjarnwgini hj:'1 einum pcrs<'>ni. Skal hotast mn lwtla L'l' prinsipielt hpinasta lpit)'in at rpinsa skallainntokuhugtaki~, so la~ n ruliga l'l' <'il! mill fyri figgjarligu orkuni. Er hetta ikki gjorligt, eiga avlci5ingarnar av hcsum a l \'Pr5a tiknar, so smi<)at) wri)ur citt «sosialinntøku»-huglak, i<'5 kann \'l'l'i.'5a ns tt sum m:h fyri sosialtun IØI vi og ikki L'l' :h irka<) av avskl'ivingum, io l'l'u stmri l'illl veruliga vii 5istapi<)!1 framlei(}slut<'>lum o.s.fr. fiskivinnuna nj<lta go t t av av Vi5v. il) Folk uf lan Sl'I'ligl samhm1<l vi~ skrivingantglunum. Hesin spurning-ur er meira vinnupolitiskur enn skattapolitiskur. Ilava øll fmk lwvi til at fiw skallat'ilsl'lingarl'yrinlun, f{w JH'l'sc'mar, i<) ikki higarlil havn hav! vi~ fiskivinnuna at gt-m, hug at seta JH'ning i hesa vinnu. Ycr~m algongclin Iil skaltat'j!sl'!ing avmarknt) til i1visnr parfar av f61kinum,!.cl. fiskinwnn, so vcrour hctta al slu5ln til, at la~ lllpsl ver~a fisldmenn, i<) ciga fiskiskip. Hvørja stø~u. i~ menn taka til henda spurning-, velst ti um, hvussu te~r vilja hava og-narvi~urskiftini i fiskivinnuni at ver~a. Hnlda nwnn la<) \'l'i'(la go l l, a l so s!c'11 ur par! ur av l'<'1lkinum sum til her hcvur heinh iois figgjarligan :'ihugn i hovut'5svinnuni igjognum rigaraskap, so eigur algongclin ikki al wm avma1 ka~. Ilalela mrnn ta()' vrra hest, at hert tcir, sum starvasl i sj{1lvari vinnuni sum f'isldnh nn, reit)'arar o.l. l'i~~n flotan rinsamallir, so kann ein avmarking,!.cl. soh i<)is al hall av fiskiskipi ikki kann \'l'ri~a clrigi<)' l'n'1 i inntoku, ii) slavm l'r:'1 oi)t'\1111 kl'ldmn, c'>ivai) hj:'!lpa ti] at uppn(m hl'lla. Ein slik n gla lh v<)i hl b;t wri()' lotl at umsiti(}, l{t i~ lal:m er mn lonarinntokui', Truplari hrvoi wri<) al umsitii) lwsa rrglu vi~vikjancli felogmn dia pers6nnm, io rl'lm at~ra vinnu rm1 fiskivinnu. Er la<) sl rliga lonlakararnir uppi :'1 landi, il)' hugsa<~ Vl'l'~lll' um, og SPdiga teii hægst løn lu, kundi l'in hugsat) s:pt' Pina n glu, sum ikki heil l hannat)i, menstrangliga avmarkat)i nwguh ikarnat fyl'i al draga unclit skot av l'iskiskipi fr{t i shkm i lønarinntoku, t.d. til ~0.000 kr. {u liga. Ein slik rcgla hev~i havl helri sosiala javnv:'tg l'llll lai'5 ntiyl'l'hihii h{mmrki5. 1 døminum {t5ur hl v~i tann, i<) va kr. l'nm1wgis kunna av-

105 517 skrivn<~ scg ni~ur i kr., nwn hann, it~ vann kr. hcv~i hert komi5 ni5ur {l kr. Um slikar avmarkingar l'l' al siga, al lær <'>ivaf5 lwvdu minkao um hugin hj{1 lcimum hc>lkum, i~ rnktir v(jr~u. til a t set a pt ning i fiskisldp. (U m slikar rcglut dsini skuldi umfatai.~ farmaskip, wlst um hvm ji ognarvi<)'urskifti, io mcnn ynskja i ti vinnuni ). Nuka~ av ti pcningi, io t{l ikki wrour settur i skip, frr inn i skatti. Um restin vcr5ur n~ tt t il forhn'tk, passiva uppsparing el la aorar i løg m er ikki lætt at sign. Yanliga hugsanin milltnn ht'tskaparfmoingm er, al lonlakarnr yvirhøvur n) ta slørri part av inntokuni til forhn'tk cnn t.d. f(jlk i cgnari vinnu. Hvørja åvirkan, io l'in slik annarking hcvoi havt {l fi:-;kivinnuna er l'isini ilt at meta um.. Tlt strangari avmarking, jt't mcira rru tn5 tcy gomlu, «lnhliti6nsbundnu», «feitu» virkini, io f'j{ lga~ wro\tr um. Tao l'l' royn<lur }utur innan allnr vinnur, men sl rliga innan «tradioncllal'» vinnur sum Ian<lht'ma5 og fiskivinnu, at ta~r m~y<~ugu l~thlurn~ ggjaninat sj:'!ldan koma fr{l teinnnn «Ciahlcrnfht» men oftasl fri1 tcimum n~ ggj u, i~ koma in n i vinnuna uttanifr{l Hl'tta sjunarmio talar fyri var~scmi vio avmarkingum. Lcggjast knnn aftrat, al cin avmarking fyri løninkarar i1 landi sum larm {l<)'urnevnda helst i summtm1 forum hl vo'i fm t Iil, al mcnn {\ landi f<'>nt til skips cin part av :'1rinum til at tryggja sær sløtti fr{ulr:'dlarrnoguh'ikar. Hetta hevf5i so annaf5hwn t hj:'tlpt til at minka mn f"iskimannatroli<~. tun slikt er, clla gjørt ta~ truplari hj:'1 teinmm, io fiska hurtumv, at f:'w arhei~i {n i()" ikring, so er, a l ta~ slethist :'1 vi()" ti. Vi5v. 4) fløgurnar Cl'll o v st(mlr, <'>.iavnar og illa un<lirhygdar. Um iløgumar i fiskiskip i Fmoyum hcsi sl'inastu :'trini sum lwild cru O\' storar er ilt nt sign. Ein umlegging av fiski\'innuni, so hon wr<~ur ml'ira mckaniscra5, hevur vist scg al vcra twy~ug. Iletia sl'lur sl<'lr luøv til iløgut. Skal flolin vcr~a nnkurlunda nt'ttitwms, t'l' cisini hrt'tk fyri al skirta skip \tt i hcilum. Frmnvcgis l'l"ll n<'>gvir foroyskit fiskimt>nn i vimht ultanfyri Føroyat. Ta~ er ti neyvan nøkur grund til at halda, at iløgurnar i fiskiskip sum heild eru størri enn tær eiga. At iløgulagif5 PI' <'>javnt lwvur fkiri orshldr. f1ogurnar kmmu minka Pina ti~, av ti at llll'llll havn ilt vin' at siggja Iønandi ilogunwguipikar. T:\ in' so slikir nmgukikar koma til sj6n<lar, vinda ilngurnar aflur upp(l sl g.

106 5W Tat~ er l<'> ongin ivi um, at avskriving-a.rreg-lurnar g-era hesa 6jøvnu g ongd enn ojavnari. fløgugnmnamir el'll tilwtlua hj{dp i so m(lta, llh'n mark er fyri, hvussu n6gv Mit, io l'igm at vera sl'll til lt'irra, ti nwguleikin at leggja i iløgugrunn er einvist til fyrimun fyri teir, sum eru «clahlerat~it» i vinnuni frammanundan. Hnwj a it virkan, i o e in lwrt~ing :n a vskrivingan l ghmum hl'voi ha v l :'t ilogm og iløgulag l'r ilt a l meta w n. Tao l' r ikki givio, a l h d la hev o i minkau lllll ilogumar dia gj!1l'l tæt minni <'>.iavnar. llugsa vi t okkum l'ill JH'l's6n, io vil slrppa a t avskriva LiO.OOO kr. i {u. IIl'! Ia kan n han n vi<)' nt'igaldandi lfi;'tj forskotsavskriving gl ra vi<~ at hioja wn eitt skip fyri kr. Y a ro forskotsavsluivingin Iækkao niom i 107r lll'voi het la møguliga før l til, at hann umhao skip ( l'lla part i skipi) fyri 1.;) kr. A sama hlttt kann visast {t, at rtllllat'i avskl'ivingar l.d. hl'ill frælsar avskrivingar, ikki vio vissu kunnu sigastat føra Iil sløtti dia 6javnal'i iløgur. Summir Ottast fyri, at rt'nnit avskrivingarmc Jgull'ikat, i<~ koma 111lum til gooar utlan mun til, um tey hava skil fyri skiparakstri clla ikki, føra til illa undirbyg dar iløg m vi~ skattasparing- sum einasta endamali. f lwsum viofangi et verf at minna aflur {t taldomio i ~. petti. Hetta var ein skipailøga, io «l'ihia<)'i væl», vin tao at eigaramir fingu JH'ningin aflur vio cinum {tvismn avlopi (sum lcir eisi1li IOtu skalt av, t{t io avtornaoi). Vm iløgan ikki undirhygd, so kit t.d. noyddusl al sl'lja skipio i HHW f'yri kr., so l'l' skilligt, at lwtla var l'in l'ing forr<pining, hæoi l'yri hitt almenna, fyri føroyska saml'l'lagi()' sum hcild, llh'n sanniliga l'isirti l'yri cigararnar, sum lwvdu havt l'itl tap upp{t Iilsamans l.ill.ooo lu. Skallamyndugleikarnir hovdu h01 ic~,10~;. av lapinum, In('ll hini lio% svarandi til kr. høvdu feir h01 io s.i:'tlvir. Ein rationelt hug'sandi pers6nur setur ti ikki pening i eitt tiltak, i~ hann væntar unelirskot av, hert ti at avskrivingmteglurnar hjalpa honum til at Utseta ta løtu, tå i~ undin;koti~ skal g'jaldast. llin\t~dn kann \"l'l'i~a t'llllur- liki<~. at dn lwgur markskatlur gl'l' llll'llll ikl<i hl'rl minni fl'gnm lllll l'in vinning, llh'il l'isini minni l'yillat' mn eitt lap. lll'!ta, og so la<)', al avskrivingarrl'glurnnr -- vio at fim vinningin n t koma scim i og tap fyn til sjbnclar i skattaroknskapinmn - i veruleikanum f{w vinningin at koma skjt'llari og tap cisini scinni til gjaldingar hj{t Pigarunun1, gt r hl'lsl llll'llll ml'ira ft'tsnr at taka eina risiko. Hetta økir um iløg uhug-in og g er menn minni bangnar fyri at royna nygg'jar lei~ir, og skuldi sostatt veri~ gott.

107 Leggjast skal al'trat, at lai:'5, i()' lwr er sagt, hyggir å, at mcnn hugsn skynsamlign. Er henda trcyt ikki uppfylt, her ikki til at siga naka<~ um hitskaparligu atfcro teirra. 5. Samandrattur. A vskrivingmtl'glurnnr gcva skipncigaranmn l'i t t ren t ufri tt l{m, sum to kann vcr()'a longt tun vi()' framhaldandi iløgum. Fyrimunurin er slorri, jit storri inntøkan er, og rru ta()' ti mest h{dnntøkufblk, io f{w fyrinmnin, bæ<)i av sjmvari sknttaittsctingini og av øktum sasiahun {tg<'>i:'5um. Slmln hcsir skcivleikar avmarkast, er ruddiligasin loysnin a t m inka tun a vsluiv- ingarnar, so tær samsvnra belur vii:'5 veruliga viroislapi()'. Rcglur um nvmarkillg av ti undirskoti av skipum, it) kmm dragast fr{t i a5rari inn t olm smnsvara illa vi5 reglurnar fyri g6om i skatting, og mugu uppfatast sum vinnupolitisk tiltøk til at åvirkn ognarviourskiftini i fiskivinnuni. Tær riunu avskrivingarnar virka iløgufremjandi, so veroa l'l'glurnar herdar, er helst ncyougt vi5 øorum tiltøkum, i<)' kunnu uppihalda tcim ynsklu iløgunum uttan at avlagn skattlcggingina. Skjal V.B. Skattalætti fyri yvirti6ararbeitsi. l. Jnngangur. Løgtingi5 hcitti hin 27. novcmher 1973 {t landssl~tii:'5 um at {th-ggja twvndini at kanna møguleikarnar fyri skattalætta {t yvirtioararhcioi. Fyrst ver5ur grcitt fr{t grun<ltmum til at uppskot mn slik1m hel la l'l' komio fram. Sii:'5an verour spurningurin mn tao Pr heint at gcva ein slikan hl'lla viogjør<lur, fyrst iu hitskaparligum og sii:'5ani in skatlafh..,(5ijigum sj6narmioi. At enda veri:'5ur vist {t hvørjir nwgulcikar, i<)' el'll fyri at sl'la slikan ska ttalætta i verk i Føroyum. 2. Grundtr fyri uppskotinum um skattalætta fyri yvirtitiararbeitsi. a. Hcitio «yvirtioararheioi» mcrldr sum kunnugt dtrtioararhl'io'i», l.l'. arhci5i, ii:'5 gjørt vrrour ultan f'yl'i ta i lønars{ttlnu'tlanum f'astsrltu «Yanligu» arlwiostioina, (i<)' til <lømis kan n vl'ra fr{t kl. R {t morni tilld. 17 :'t kvøldi m{mndag til friggjadag). «Yvirti5ara rlll'i<'5i» kan n u m f raml «t'trtioararheioi» vera «eykaarhcii:'5i», t. e. arhdi:'5i itl t IIll van liga a rlll'ii~sv iku, ( io t.<l. kan n vera avtala<)' til 42 thnar ), nwn n~ t is t ikki vera tatl Tnlan

108 520 karm vera um «rein t t'n li<'sararhei<~i», i<~ Iiggur lt kvc->ldi()', nllt l dia lllll vikuskifti, men heldur seg innanfyri tcir ltscltu 42 timamar. TaiS tykist sum at Mmgi hcvur veri()' fyri at geva skattalætta lil alt yvirti<'sararbci<'si, ikki bcrt eyka arbci()'i, men cisini rcint t'trti<'sararbci()'i. b. Taka vit fyrst tær grundir, io tal a fy ri a t stuola til eyka arbei(5i, t. e. til longri arbciosviku cnn 42 timat ella longri m hci<'sslu cnn ca timar, so er vcrt at minna aftur Il tao, i<'s sagt varo i kap. Y ;>, pctti um, at skatturin sum hcil<l, men Sl'rstakliga hin pt ogn ssivi inntokuskatturin, hcvur lyndi tilatminka mn hngin til at arhci<'sa og vinna meira. Ein skattalætti lt yvirti()'arlønini minkar um markskattin {t hesi løn og skul<li lt henda hutt slu()'la til cykaarbci<'si. c. Sum grund fyri at stu()'la til tirti(5arru. beitli ( i<'s ikki ns tist wra cyka arhci5i) ver()'ur vist lt, at summi virkir, Pit t n ti fiskavirkir, vegna 6javnan ritvørutilflutning hava cina (>gvuliga 6javna arhciosgongd. Onnur virkir, t.d. skipasmiojur, hava ofta hrt'1k fyri at avrika l'itl!tvist arheioi innan fyri cina <'>gvuliga stutta fn st. f hitt'~ttllt forum l'l' Ill'yougt at hi()'ja f(jlk lttaka sæt tlrli()'ararhci()'i, men h(>ast dstti()'arviolmtur, io cru tyngjandi lttrci()'slur h.iit hcsum virkjum, so gongst km tini striltio at Uta folk a t å tak a sær t'u ti<'sarnrbeioi. Ein skattalætti {t t'trtioarvit\hotini hevoi fingi<~ lwna at munut) hl'lur og sostalt økt um hugin at ltlaka sær (u tii:~ararhci<'si. :t BuskaparJig ar vi~merking ar til yvirti(5arskatta1ætta. a. Fyrst eigur at vcr<ja hugt cftir, hvussu, io lønin fyri yvirti()' Yer()'ur {tsctt. Tt'l i<'s lønarsllttmltlarnir ltscla scrliga lønarvi()'h{)t fyri yvirti<)', skihist tao av, at løntakurin ikki hel't hugsar mn!atm pcning, i()' hann kann forvinna, men cisini tun ta<'s i~ hann ofrar, fyrst og frpmst av ti~, fyri at Uta fat ur {t inntøkuni. Yali()' stendur imilhun friti()' og inntøku; jt't mcira hann vil havn av JK'ningi, jt't nwira mt't hann ofm av frifi<l IIann vil helst hnva hæ()'i, og roynirat finnn cina javnvltg, IIVar i<'s hann jt'1st ofrar so n6gva ti5, at Pin ftitimi aftral jt'1st et' l'itl sindur minni verdur cnn ein timansløn og l'in timansløn aftrat jt'tsl er citt sindur minni verd enn cin mistur fritimi. Tu()' er Pit! alment fyrihrig<li, at j(t llh'il'h l'in lll'viit' av onkt'lllll, jt't minni vil cin ofra fyri at Uta citl sindur av ti aftrat. Nytfan av cini eind

109 521 artrat er støougt mink:mdi. I-letla l'l' l'isini galclancli fyri inntolm sum heil d..j i1 støn i in n tøka, j it minni hu gu r a t ofr a ein timn nftra t til tes s at økja hana. Ynskja virkini ti at fåa folk at iltaka sær eykaarhcioi Pr ti IH.'yougt at gjalda meira cnn vanliga løn. Sama er um urti~ararhcioi at sign. Ft>lk l'lest vilja hdst havn arhcioi sitt innanfyri vanliga arhcit~stitl Skal arhcioast {l kv0ldi, n{ttt l'lla um vikuskif'ti vilja tey her t gera h et ta, lllll tl'y f{m l'ina vioh<'>t fy ri t a l'yka byroi, io tey halda tao vcra at arheioa uttan fyri vanliga nrheiostio. t Føroyum veroa lønimar i1 arlwiosmarknao'inum sum kunnugt avtalaoar heinleiois imillum 1011 takara- og arheiosgevarafelogini -- u ttan nevniverda uppilcgging frå myndugleikunum. Hetta er eisini galdandi fyri yvirtioarlønina. Higm til hcvm vprio hildio, at pnrtarnit sjt.lvit duga hl st {t at skyna, deils livar, i<~ markio cigur at ganga imillum løn øormncgin og ofring av fritio hinumcgin, dcils hvussu høga yvirtioarløn, io framleioslan er ment at hcra. t einum marknaoarst~tdum hi1skapi sum ti føroyska havn allir prisir eina t~'dningarmikla uppg{tvu til tcss at finna fram til, hvat io framlci()'slukreftir landsins skulu britkast til. Prisurin, io avtalaour Vl'r<)m fyri yvirti<)'nrarhl'i<~i hcvur til uppg{tvu at avvcga ta eyka hyroi, io yvimrheioi l'r fyri al'lwit}sfblkiil upp immi Viroinum av teimum VØI'l\lll og tænaslum, it.)' framjeiddar Yl'l'Oa vio yvirarbeioi, til tess at tryggja, at hert tn<~ arheiili, io er so n6gv vrrt, at ta()' er ført fyri at figgja yvirtioarkostnaoin, vcrom t'ramlcitt uttanfyri vanliga nrbeiosti~. Er tao nt'1 so, at viroismikio arhl'ioi, io kastar nwira av sær l'llll svarandi til yvirtioarlm1ina, liggur {t Umi, ti at ar!jl it~sf<'jik ikki fæst til yvirtioararbci()'i fyri galdandi yvirtioargjnld, so er tao tekin mn tørv- Løgtingstitlindi 1974 B

110 5~~ andi ja\ nv:'tg {t arlwit~smarknat)inum, i<) stendst av, al avtalat)i prisurin :'t yvil'li<) er m l:'tgur. Tann n{ttlt'trliga loysnin i t inlllll liht t alistiskhm ht'tskapi t r Ut a t luckka prisin, so a l n a kat) a,. l i y vi r li<) a m ri H' i t) i, sum vcrt)ur gjort i dag, nh n sum ikki l'!' menl ul ht r a t ina ha'gri lem, dl'! lur burtm, og soslatl friger yvirtioarhugu<)a arhl'i<)snll'gi. i<) sanmn vit) ti t'yka a rheii)smegini, i o lan n ha gra l m t in fa:~ I' a t koma f ram, km m uvrilm so miki<) meira av t1 yvirtioamrheit)i, it) gt vur eina so sl<'mt samfelagsliga ltrtøku, at r:'toini eru til al gjalda la ha gru Jonina. Ein slik hækking av yvirlioarlønini kann sostalt lryggja, at allir pnrtar f{w llll'it a hurtun'tr..i\lcim \'('J'Olll' m hcit l. At hl'ii.)armnir l'{w eina cykninnløku, io er n<'>g sl<'n Iil at uppn ga lann kjkla fdlit)armissin. Tcy virkini, io havn so Iønandi uppg(tvw, at lær kunnu ht t a la Iucgm yvirtioarlønina, f:'ta nt't loyst tær, llll'oan ley virkini, hvørs framlciosla ikki er so viroismikil, at hon orkar al hcra In hæklmon lm1ina, ntl noyonst al flyla framleiosluna Iil vanliga arlwiosli<l dia lala lwna delta niourfyri. Eit t slik t umskifti er cin samfclagsokonomiskur vinningur. Ein uppilcgging i hcsn n{\1 litrligu marknaoarsi~ting vii.) st rligum skattafyrimunum til yvirlioarløn kann fort)a ht'tskapinum i al l'inna la samfclagsøkonomiskl ynskiligastu jnvnv{tgina. Bon forir til, al vh oismildl arhei<lskrafl Yl'rt)m misn~ lt til al framlei<')a vorur og lænastm, i o ikki cj'u so mikio vcrdar, a l lær t'ni fcmtr fyr i a l gjalda eina lem, i o kann uppvl'ga vir<lio av ti mis lu fri lit~ini. Eitt er, at cin skattastudningm sum nt vnl kundi hj{tlpt til at fingi~ einn ( falska) javnv:'tg i lag imillum t'ltho<) og l'l'lirspmning av yvir!i!) ararheioi it einum marknai.)i vi<) O\' l:'tgum yvirlioargjaldi f'rammanundan. A ø<) rum pc H' lu m a\' a rlll i<)sma rkna<)inulll, ha t' rolmasl kann vi(), al jaynv:'tg vm i ft ammamuhian, ti al yvirlit)'arviohoturnar ('l'll n{jg st<'mtr, l'isini l{t i<) sknlhtl'in av kimwn l'l' gol<lin, kt'lllltr nit Mag i, soleit\is al lontakaramit nit f'{m «yvirkompt nsati<'ln», sum kanska f'ol'ir til al yvirti<)arvii)lhjiurnar i oonnn umfari vt roa sl'llar ni<jm ella lmnska her! til. a 1 yvirtioararbcioi<) vcksur. Hella sj<'marmi<j <'I' st rliga l~ dningarmiki<) :'t!l'illlum okjum, har io danski lcmarlag er gal<landi. Teit donsku lakslil'jlir fyri yvirtio eru :'tsl'llir so mikio stbt ir, at ll ir skulu kunna hl'i'a ein markskatt, i<) er 'ft hægri t nn tann fornyski jnvm :'tgannarkskatturin.

111 523 Bitskaparlig sj6narmi~ lala sostatt immi einum SL'rligum skatt.astudning i til urti<iararbeitii og harvi~ til scrliga in tioarkn~vjandi framlei~slu. b. Eftir s tendur so tann mcira almen n a gnmdin, a t skat t h ggingin sum L' l' - vi~ at skatta arhei~s!trløku (og n~ tslu ), men ikki fritio kann f{m f {>l k a t vclj a stytri adwit'5stio og longri friti~ enn te y høvdu valt um ongin skattur var. Skalturin tarnar sostalt arhci<.)shuginum og ti kundi ta~ hugsast at veri~ skynsamt (rationelt) at roynt at uppwga nakao av lll'si virkscmisdarvandi :'tvirkan vi~ tiltokum, ii.) mit)a<.)u im<'>li at f{m folk at arhei~a mcira og sostalt kanska koma nærri al ti arheiosti~, i~ te y h øv du valt, m n ska ttul'in ikki hcv~i hav t nakra {tvirkan. Til hctta er fyrst at viomcrkja, sum nevnt er i kapitli Y ;l, petti, at tmm virkscmisdarvan<li åvirkanin hj{t skattimun ikki er heil! so einvis sum ofta vcrour hildio. Til her a t hugsa sær dm ni u m, a t min ni ill'v<)i w ri~ arlwi t t o n gin skattahyroi var. HinVL~gin er valla naka~ at ivast i, at cin høgur markskattur {t inntøku hl'lst 111inkar wn lutgin til at {tlaka sær mcirarlwi~i ella cykaarhcioi clla {t annan hå t t vi mut mcira pen ing. Sum ncvnt i kap. Y G. pctti er torfort at hugsa sær cin markskatt, i~ var null, um cin samstundis ynskir at skatta horgararnar eftir førimuni. So skuldi dn uppkravt skalt-- ikki l'!'! ir wruligari- -men eftir mognligari inntoku, og tann uppg{tvnn, at meta um, hvussu n{>gv, io hvor cinstnkur skattahorgari hcvi's'i verio førur fyri at nmnio, tllll hann n~ tti evni sini hest gj,wligt, l'l' har! itl sag! <'1gjm Iig. Yil noyoasl ti h\'lst at liv a vi~ marks k a t tinum ug hansat a doyvandi {t virkan :\ fyritaksemio, llll'll sum vist er {t i kap. V, so er moguligt at minlut wn hann, lut\'is vio a t hroyta ska ttalagio, so in n tøkuskat t urin rær min ni t~ dn ing. lu t \"Is vio at brei~ka grundariagio undir inntokuskattinum, so nwguligt vcr<)ur at krevju somu upphredd inn vio I:Pgl'i proscntum. i F~:~royum t'i' sprlig grund til at peika {t skattal't {ulr{lllai't't'ghiihi, sum fm ir vio sær, at mioa llll'llll l'l'tir einum markslmtti i longdini (javnv{tgarmarkskatti) upp{t -liic(., so l'l' tll'yi.)ugt at sl'!a markskattin l'yrsta itrio til 82%. IH>ast allir skattahorgarar vita. n! lwl!a lwga prosent ikki l'l' galdandi i long<lini, so er <'>vissnn tun cndaliga iu slilio kortini so s!6t. at hon

112 524 helst skapar rin vm ~huga av, a t markskat l urin Cl' hægri cnnhan n veruliga er. Het la l'r virksl'misdarvandi. Hinvegin er la~ helst ein l'yrimunur l'yri arheit!sl'~ sni~. ug ikki minst lmgin til at Maka sær yvirti~ararhci5i, at skalturin ikki vrr~ur tippkravdur sum samti~:u skattur. c. Tann almcnna grundin, al skalturin sum slikur cr virksemisdarvancli, talar ikki imåti skat t a tiltøkum, i <l kunnu nppvcga naka<l av hcsari i1vil kan og frcmja virkisf) sni5. Scrligir skatlalættnr fyri cykaarhrii:'5i hj{t hmtakarum tæna lwsum cndam{lli, men sum vist er it, so rr spurningurin hcilt almennur, og ti m{l ver~a rå tt til a t royna a t loysa han n vi~ so almen t virkand i tiltøkurn sum gj ørligt og ritt t mit ver~a til a t n~ ta sertilt Hk sum yvirti~arlættar vi5 var~scmi. 4. Skattlegg'ingarsj6narmiC5 vic5vikjandi yvirtic5arskattalætta. a. Samhært la~ rættvisissjonarmi~. i5 inntøkuskatturin byggir :'t, cigur øll inntøka at ver~a skattao cins, uttan mun til hvussu hun er vunnin, cisini ultan mun tilum hun er vunnin undan ella aftanit kl. 17. HinvPgin er greitt, at allar tjtrcioslur, i<~ ney~ugm eru til af vinnn inntøkuna, skulu kunna dragast fr{t. Slan<last scrliga stårar t'itrd~slur av yvirti5ararhcionum C'iga lær sostalt at gcva rætt til frådrittt. Er ein partur av yvirti~arviohmini sams~ ning fyl'i Pykat'ttreioslur, eigur hrsin partm ikki at wroa rokna5ui uppi skatlainni"jkuna. b. Sum grund fyriserliga mildmn skalti av yvirti~ verour onkuntio vist {l, at jt'1 meil a striggio tao hevur vl'ri~ al vinna inntøkunn, jt'1 mildari eigur hun at veroa skattao. Liknandi sj6narmi~ hnva eisini wri~ førd fram til frama fyri hugsanina u m, a t ognarinn tøkur skul u skattast har5ari en n arhciosinntøkur o.s.fr. Hbast hetta sjbnm mio sær bgvuliga rættvist t'tl, so c1 vanliga hugsanin milhun sknttafrøoingar!atm, at hcsi vi~urskiftini ciga at vera skattinum 6viokomandi. Henda åskooan hyggir :'1 ta~ sama sum ncvnt var~ i 3. petti, at vit i Pinmnmat kna<'5arst~tdum ht'tskapi i fyrstu syf'tu l'iga at :'Ileggjn mm kn-

113 525 n~inum sj{tlvum at skapa «t'ttjavnandi hmarmunir», i5 gera, at størv, i~ t.d. krevja n6gv ttrti~ararbei5i, langa fr{tveru heiman, strævi5 ella skitii.) arbci~i o.s.fr. f{w hægri løn, cnn størv, io ikki bcra hcsar vansar vio sær. Ein uppilcgging vi~ scrligum skattalætta til tey minni atdragandi størvini førir lættliga vi5 sær, at tann ynskiliga litjavningin vi5lønarmunum ikki vcr5ur framd. Heldur ikki hetta sj<lnarmio er sostalt n6g gbo grund fyri scrliga mildari skatting av t.d. yvirti<larinntolm. c. Ein grund fyri at skatta eykaarheioi milt dia ais ikki, er hitt soncvnda»limngjaldssj6narmioi<l», i<lvil vera via, nt tllll so er at mnour!dur skntt av eini inntøku, io svarar til vanliga arhciostio i yrki hansara, so hevur hann gjørt skyldu sina im6ti samfclagnum, og tao cigur ti ikki at krevja meit a av honum cnn svarandi til hclta «limagjalcl», men lata hann hava cina cyka inntøku tit um hctta skattafria fult og hcilt. Eitt er at hetta sj{marmi<l- io mc-:~guliga er rættiliga t'tthrcitt manna milhun - <'r torført a t sameina vi o sj6narmioio um ska tt cftir førimuni. Ycl'l i er, at ta~ helst er 6gjørligt at gjøgnumføra. Tao kann so d{mt n~ tast upp {t dn person, m er timaløntur i cinum stm vi vi~ almannakunngj ør<lum lønars{t ttm{\}a, men hva t vi~ akkordvinningi, ognarinntøku og inntøkuni hj{t f6lki i sj{tlvstø~ugum virki? Hesi vanclam{\1 eru ikki minni ('nn tey, i~ umrødd v6r<1u i :~. pctti um skatting eftir in n tøkumøguleikum. cl. TaiS skattliga grundsj6nar.mitsiis vertsur sostatt, at serliga linlig skaltting av inntøku av yvirtiisarvinningi ikki er i samsva.ri viti vanliga g6is tiknar reglur fyri gotiari skattlegging. 5. Hugsa:nligar yvirtitiarskattalættaskipanir. a. Er politiskt ynski um at {tseta scrligar rcglur um sknttnlætta fyri yvirti~ararhei~i ver~ur trupult at finna gongdar lcioir at visa å. Tu~ hevur ikki veri~ møguligt at finna fram il galdancli ella roynclar skipanir av hesum slag i tltlondum. (f T) sklandi sigst t6 galda cin skipan, i~ likist ti unelir h. uppskotnu). Donsku skattamyndugleikarnir, sum i~ hvussu er i prinsippinum hava havt citt hugskot um slika skipnn

114 526 til mnhugsunnm, tykjast hava vist skipanini frit sa r, ti kir hava hildi<) la<} vera {lgjørligl ni finna eina skipan, i<) kann umsitast. h. Skat\tafrælsi fyri yvirtmarvi«jbøtur. Ein loluliga grei<} skipan hcv<)i vcri<) ut gjørt allar yvirli<~arvi<~høtur hjit øllum løntakarum skattafrinr. Ein slik skipan krrvur, at l~mtnkmm og arlwi<!sgevarar geva upp, hvussu st6rur parlur av lmwrinntokuni, i<~ er yvirtioarvi<)h<'>t. Hctta er lætt at roktut vi<}, men hl'lst trupult at hava cftirlit vi<l Ein slik skipan hevoi helst havt ymsar 6ynsktar avlcioingar fyri inntøkuh)rtio. A<}ur er m.vnt, at n6gvar pdsvii:~holm longu rranmwnundan vc'll'll n<'>g st6rar til at tær kundu hcra skattin, og ai:'5rar (hjit kim dansktløntu) cru cnntå støn i. Eitt annao er, at støddin it yvirlloarvii)'b<'>tunum wksur, i hvussu er åjavnt vi<} lønarhæ<lclina, og skipanin wrour ti helst til størstan fyrimun fyri hitinntøkuf6ik. Aftral hcsmn kcmur, al hj{t summum h6lkum, sum t. <l. l ærarum og sj ttluahttslækmnn er t'in rættiliga slbrur partur av arhci<)inum ttrtf<)nrarhei<~i, mcoan onnur onki ttrtioararheioi kunnu fita i størvum teirra. Ein annar vansi er, at uppskoti<} gl'r mannannm i millum lcmtakarar og f<'>lk i sjålvstoougari vinnu, i<'5 ofta hava langa arih'iosviku. sum lcy eftir hesi skipan hcrt kunnu f{ta skattnlætta fyri, mn tc y skipn virki si ni sum partnfcløg og set a se g sj{tlvi sum løn tak:mn et' ti r s{tt tm:'tla, i o gcvur riviligar yvirtic.)'arvi~høtur. 1\Icn, heldur ikki allir lønlalmrar vcr()'a at fita part i r.ini slikm i skipm1. Her vcrour hugsa<} um fiskimenn, sum helst rru teir fornyslut Iontnkarar, io hava fll's!ar ttrtit)artimnr. l\ll-c'5an llll'nn i l"armasigling (sum n6gvir hav a skn ttafyrimunir frammanundan igj 1-1gnum s j c'nnansska t tin) f{w cin st6rm1 part av løn sini sum yvirtii)'al'løn og tiskil kunnu sh pj>a upp i part, so f{m fornyskir fiskimcnn onga scrstaka yvirti<}arsanls~ ning og sleppa sostalt ikki upp i part. Hvussu st6rt t>ftirlitsprohlc mi~ vcrom, l'l' il t a t nwta tun, JJH'll la i) l'!' ikki 6hugsandi, at cin slikur lætti hev<}i nm t um hugin at {ttaka sær yvirti<}ararhei<!i yvirhøvur, og scrstakliga tirtioarai'l)('ii)'i. llugsandi pr eisini, at hæoi løntakarar og arheit)'sgl varar hovdu havt hug til at avtala cin lntfalsligan støl'l'i part av komaudi lonarhækkingulll sum (w-

115 52 i ti~arvii~holur enn higm lil og al :'thugin fyri 6tmdilionellum arhci<~sti~um hev~i vaksi<~. somulei~is hcvi5i illmgin fyri al arhei~a Jongur lumska gjorst storri enn {thngin fyri at arhrii5a skj6tt. ~. Fradrattur fyri ru bei<ssti.matal iit u m vanligt arbei<ssar. U m so var~. al t a~ bertvar eykaarhei~i, og ikki rrin t iirti<sararbei<si, i~ hugur var a t g cv a skat talret la, kundi cin hugsn sær ri n a sldpan, sum ålcg~i lontakarnm og arhei~sgevarnm at uppgcva ta~ timatal, i<~ mhcitt var~. og at givi~ inntc-1ku- ella skallalætta fyri hvønn lima, io fc'n upp tun tcir umleio limarnar mn :'trii5, ii.~ svara til vanliga arhci~svikn. Ein kundi t.<l. hugsaosær ein fr{ulrmt i inntøkuni upp a 5 kr. pr. tima ella i skattinum upp{t 2 kr. pr. tinut. Yi~ at lwl<la scg til rcint eykaarhcii5i slcpst un<lan t'trtioarspnrninginum og skipanin vcr~ur ti rinfaldari, men cftirlitsspurningurin vcrour hdst stårur kortini. At sleppa fulki i sjmvstø~ugari vinnu uppi er helst fram Vl'gis 6gjorligt, men tao her til at f{w fiskimcnninar vio, t.d. vii5 cinum fr:'tdr:'ltti pr. dag t'u havn t'tt yvir t.<l. 200 mn {n io. Hen< la skipan hev ur sosllt! l fa'rri vansar en n hin fyrm, men uppfyllir risini hcrt ein part av tcim ynskjum, i~ sett v6r~u fran1. Hon er t.d. til litla hj{llp fyri tey, i~ mh i~a l\ virkjum, j(~ hava ojavnt virksrmi igjøgnum {u io, vii5 n()gvum t'trtioararhci~i dn part av {u inum, nwn ildd nog mikhun {n svirksemi til at n{ta upp lllll teir timarnar pr. f<'>lk pr. år. Heft a ger tao helst ivasam t, um t a~ skipan. er omakin Y c ri a l royna h es: t 6. Samandråttur. Skalturin hcvur lyncli til at Iarna arhci~sscmi og virkisf~ sni sum hcild. Ta<'5 finst ongin «Imtcntloysn», Uf kann loysa lwnda spuming til fulnar, men gjørligt er at broyin skattlcggingina, so hon tarnar virkscminum minni cnn nt't. Hest er at royna al IH1Ia lwtta alnwnna vandamm vi~ almcnnum tiltøkum. SL rtiltok, sum t.d. Iætli f'yri inntoku av cylmarhcioi eiga a t koma i aoru røi5. Bæoi ht'tskaparligar og skattligar grundir tala hn()ti Sl'rskipammJ fyri t'tr ti~a t'a rhci~i.

116 528 Tvær møguligar yvirli5'arskattalættaskipanir cru umrø<l<lar. Hin fyrra gcvur skattafrælsi clla lætta fyri allar yvirtioarvii:'~høtur (men ikki fyri grundlønina ). Bon gcvur skeivlcikar imillum ymsar holkar av skattaborgarum, ber van<la i sær eisini fyri avlagandi åvirkan {t arhciosviourskiftini i vinnulivinum og er hartil torfør at hava cftirlit vie'5. Hin scinra gevur hert Iætta fyri eykaarlwii'fi t'it mn vanligt arhcios{u, og ger ti ikki so nogvan mun, men afturfyri cru vansarnir eisini minni. Niourstøoan tykist at vcrn tann, at!{t n<'>gv arhcioi er til, cm virkir, sum hava trupullcikar vio at f{m f{>lk at arhcioa yvirtio, men gongda lc'ioin er ikki i hcsum førum at avlagn skattaskipanina sum heil<l fyri cinkult vh kir. Støoa må heldur takast til, um hcsi virkir skulu f{m scrskilin hjålp. Viomerkjast skal, sum åour ncvnt, at skatting uttan skattafr{ulrmt hcvoi vist mcira grcitt, at skattatr:) stio ( støoan Ut mcnn n) ta rolmaoan skattafradratt) å siost vunnu kr<'>nuni i veruleikanum ikki er meira cnn til helvtar so stort, sum sagt vcrour. Skjal V.C. SK.TALTALVA Bruttotjooar(trtøka i marknaoarprismn ( eftir SNA-dcfinition, t.e. umvælingar eru drignar frå) pr. ihttgva i Føroyum og øorum londum. l. Føroyar t kr fsland o o. o Nm cg l. t Danmark Svøriki Finland... '.l n 7. EF ( «teir 9») OECD ialt 1 ) tao 9. OECD, Europa ~) Kelrla: 1. Føroyar: Tjo~arrokniskapur 1971, 2. Hini lonclini: OECD: National Accounts of OECD Countrics , Paris 197iJ. 1 ) Her er ta~ USA og Canada, io draga meoaltalio uppcftir. ~) Her c ru tao tcy Suourcuropeisku Iondin i og 1rland, i <l drag a mc<lal tulio niourcftir.

117 529 VI YYIRLIT YVIH PAHTAFELAGSSKATl'ASKIPANIR: l. Prinsippspurningar vi<svikjandi partafelagsskatti. a) Grull(lir fyri scrstøkum partafelagsskatti. Eitt partafclag er ein serstakur juridiskur persånur, men hcvur onga figgjarliga sjålvstø5u, vi5 ta5 at a5rir pers6nar, vcruligir ella juridiskir, eiga hann. Henda dupultstø5a f ø rir eisini til tvi<lr{t tt tun, hv~:n ja havn skutti vi5vikjandi. slø5u feløgini Teir, i5 Icggja dcnt {t juridisku sj{tlvstø5una, koma til lu5 t.'trslit, at eitt partafelug skal skattast eins og a5rir pers6nar. Teir, i5 leggja dcnt {t figgjnrligu 6sjålvstøo\ma hjå juridiska pers6ninum: partafelagnum, visa å, at skattahyr5ar i cvstu syftu bert kunnu ver5a bornar av f6lki, og at partafelagi5 hert er ein scrligur samarbei<lshattur milhun privntpcrs6nar, og ta5 et ti t.'1t frit hesum sjonarmi<li meiningslcyst at tosa um skatt ~'t partafcløgum. Vcr5ur skaltur lagdur å partafcløg, kann ta5 hert vera talm1 um cina fyrihilsska tting, i5 skal m6troknast hj{t eigarunum, tit i5 høvi vcr5ur til tcss. Vanligt er, at partafcløg gjalda inntøkuskatt, men tcy grundsj6narmi5, i5 nevnd eru omnnfyri hava havt ymiska itvirkan i ymiskum londum, og ti er rættiliga 6javnt, hvussu partafelagsskatturin er uppbygdur. b) Serligir spurningar vi5vikjandi partafelngsskatti. 1. Dupultska ttingin. Ver<lur partafelagsinntøkan skatta<l hjit partafelagnum, og si5nn vinningsbyti5 skatta<l hjå pnrtueigarunum, er vinningsbyti<l so at siga skutta5 tvær fer5ir, bæ5i hjå fclagi og eigara. Her cr t a lan t ml dna formdia dupultska tting, men hvussu hør5 tann veruliga dupultskattingin er, vclst mn h:ecldina it partafelagsskattinum og å vinningshs'tisskattinum, og hvussu long ti5, i~ gongur fra ti, at vinningurin vcr~ur vunnin og skatta<lur hjå fclagnurn og inntil hann ver<lur ittgoldin til eigara og skatta5ur hj{t honum. Løgtingstii5indi 1974 B - 67

118 530 Scta vit rcntuna ( af'tani1 skalt) til G pet. so svamr cin skattat'rtsl'ling i 7 {u til, at skalturin minkar vio' cinum trioingi, 12 i1r svara til at hann minkar niom i lwlvt og lx in, til, at hann minkar niow i l'in trioing. Bert um viuninbrsbyti~ ver~ur skatta~ sama ar sum felagi~ skal g"jalda skatt av vinninginum er ong'in utsetingarfyrimunur, og dupultskatting in virkar fult ut. Yilja menn skppa fri1 dupultskattingini, so kann hl'tta gt-rast i1 ymiskan hit t t. Teir, io ll ggjn dcnt {t sj{tlvstc10'll partafl lagsins lwlcla la rættastu lcio'ina vcra at meta vinningsh~ tio javnt vio' ao'r ar figgjal't'rtreio'slur hji1 fclagnum og koma til ta<j t'rrslit at vinningsh) W~ eigur at vcro'u drigio' fr{t i fl'lagsinntøkuni (frådrttttarskipanin). Te ir, i O' lcggja dt n t {t 6sj MvstøO'u fl'lagsins hal da, n t vinningur fdngsins bcrt skal skattast hji1 cigarunum. Tann skaltur, i()' felagio' lctm, Ut i<) vinningurin krmur frmn hji1 ti, eigur at veri)a meltur sum fyrihilsskattur, io' eigur at vcr<)a g<'>oskriva()'m partacigaranum og mmroknaour i skatti hansara av vinningsh~ tinum (endurgjaldingarskipanin). liesir b{t<)ir m{ttar mioa im<'>ti nt a\'lalm dia minka tml ha'oi lmm formclla og tann ventliga dupultskattin. Tao lwr eisini til at minka um dia avtaka tarm vcruliga dupuhskattin uttan at avtaka!a fomwllu clupultskattingina. Hl'tta kann gprast vio' al skatta hæ<~i virmingin hj(t pal'!af('] agnum og vinningsh~ tio hj{t pm taeigarumnn lægri ('Jlll aol'a inntøku. Lutvist kmm lwlta l'isini gl rast vio ti SOill'YIHlu «splitratc» skipanini, io' er upphygd soleiilis, at inntøkan hj{t f'dagnum wr~ur ska ttail ymiskliga, alt d ti r u m hon ve rom lu t a~ t'rt e Ila vcr<)'ur standandi i fclagnum. Tann pm turin, io vcr()'lll' standancli, vcro'ur skattao'ur vio Pinum lwgum skattapr ost nti, og tarm part urin. iil wrout Jutaelur t'rt vio rinum litgum prost nti. Ein annar «dupultskatlaspurningur» strndst av, at vinningurin hj{t partaeigarunum personliga umfatm hre<)'i vinningsh~ tio' og kursvinning il partabrøvum. Ein parlur av lwsum kursvinningi l' l' cit t lirslit av hurturavlcgging av skattao'um yvirskoti hj(t fplagnun1. f Føroyum er lwsin spurningm sum nt'r er nttan t~ <lning, vi<)' la<) at o n gin skat tur l' l' {t k ursvinniugl

119 s:u II) Bitskaparligu avlei~ingarnar av partat'elagsska ttinum. lkki allir halda, at tann vcruligi dupultskatturin hevur naka~ upp{t scg. Tcir visa {t, at hugsancli er, at partat'elugini uppfata sinegnaskalt og kanska eisini hruttovinningsh) ti~ ( t.e. vinningsh) ti, {torcnn skatturin hj{t l'igaranum \Trour drigin fr{t) sum kostna~. i~ an tin vrr~ur skitgva~ur frameftir, yvir {t søluprisirnar t>lla afturcftir sum lægri prisir å råcvni og arlll'iosmrgi..tit stcrkari monopolstøou, i~ fclagi~ lwvm, ltvikavist it s0lu- og :'t innkeypssiouni, jit nwira tritligt er, at hetta er so. Spurningurin et si~an, hvussu fyrimunurin av avt0ku av ti t'ormella dupultska ttinum (sum rf'tir l w si {tskol.'5an ikki er Vl'l'llligur) YL't'our h) ttur imillum felagi<l, cigararnar, tcir, i<l kcypa frit, og tcir, i~ selja til felagi~. Er fyrit0kan stødd i har~al'i kapping it solumarknaoinum (sum t.d. føroyskar it tflu tningsfyritøkur), nh'n ikki {t innkeypssil.'5uni, hrvur bon hert møguleika fyri at skt'tgva skattin frit sær {t ravøruseljararnar og arhei<lsmcgina. Stendur fyritøkan sterkt yvirfyri lwsum, fita teir nt'yvan nakran fyrimun av skattalættanum. Skattalættin kemur ti i fyrsta umfari hert fyritøkuni tilg6oar. Hon fær ti støn i vinning. Um hann vcrour n) thu til stmti tøkt vinningsbyti ( t.c. vinningshytio dtir at skalturin er fr{ull'igin) ella til størri hurturavlcggingar t'l' ilt at siga. Tao vdst tnn so nogv, nu1. hvussu i<l sknttaskipanin sær th. Var cisini høro kapping milhun virkini it innkcypssi~uni hava n'tvl11'llseljarar clln arhei~sf<'>lk longu frmnmanundan fingio tann pris og ta løn, io markna~urin sum hl'ild kann geva. Sostalt skuldi onki hent uttan ta~. at fyritøkan fekk sh Jrri tøkan vinning. Fyritøkan fær hesar vørur og trenastur fyri markna~arpris sum vant. f øonm1 mnfari kundi hugsast, at hrndan (og a~rar) fyrit1->kur nit f{w støn i tø kan vinning og ti vioka mn virkscmio. Hesin støn i cf'tirspurningur dtir framleioslukrcftum kann t{1 fiw prisirnar {t ritvørum dia arheioslønina at hækk11. Kansim ver<lur l'isini ney~ugt at seta vinningsh) ti~ upp fyri at fåa meira av partapcningi. Sum fralifiur ma ei-n umfatandi skattalætti a øllum feløgum (e Ila betri: å øllum vinnulivsinntøkum) fara at koma eisini øfirum til gofiar enn teimu.m nuverandi eigarunum.

120 532 Hevur fyritc1kan monopol ( ella cina slc1 kn st0~u) ti. sølumarknn~inum ( førnyskar lh'immnarkna~arfyrit0kur t.<l. ), hcvur hon longu ( vi5 a t framki~a min ni) skt'1gva~ skattin yvir {t keypararnnr. Læ t nar skatturin, skuldi!a<) Joys! S{~g hj{t virkinum al ok! naka~ mn J'ramlei~sluna og srt! prisin naka~ ni~ur. Hvussu n6gv, vclst um, hvussu stora {tvirkan, i~ ein prisni~urskur()'ur fær it cftirspurningin. Er fyritøkan undir monopoleftirliti, mit el'tirliti~ laka støi.)u til, wn skattabyr5in higartil hcvur vcrio rokna~ inn i kostnaoin, ti um so er, cign prisirnir at ver~a lækka~ir. Vcrour skattalættin ikki skt'1gva~ur vioari, nwn wr~ur vcr~andi hj{t fclagi og cigarum, fm ir sjmvm skat!alættin til ein kapitalvinning fyri cigararnar, solei5is at intema vir~i~ it partabrøvum hækkar og vi~ ti helst cisini kursurin. Henda å&'lnnan av, at partafelag sskatturin ofta er vor~in skugvac5ur v'ic5ari, hevur ofta veric5 nytt sum avgerandi argument imoti avtøku av dupultskattiugini. III) Neutralitctskrøv til partafelagsska ttin. Hesi ncutrulitl'!skrøv Cl'll fleiri. Eitt krav, H') samsvarar vio ræltvisiskravi~ l'r, at inntøka skal vcr~a skatta~ eins, annaohvørt hon verom vunnin i pcrs<'>nligum virki clla i partafelag. Skattingin cigur ikki at avirka vali~ fmillum pers6nlig1 virki og partafelag. Eitt anna~ krav er, at skalturin ikki sknl iwirka figgingina av einum partafclag. Felagi~ skal ver~a sk1jtta~ eins, um tac5 fig-gjar seg vic5 lantøku ella partapening i. Frådr{tl tur fyri vinningsh) ti sum fyri ren t u uppfyllir hetta krav. Ycr~m dupultskntturin avtikin, verour hcsin spurningur uttnn åhuga. Eitt tri~ja krav er, at inntøkan skal skattast cins (an tin hj{t fclagnum clla hj{t fclagi og cigarum tilsmnans ), annac5hvøl't h()n ver~ur nytt til uppsparing i felagnum ella ver~ur byttut til eigararnar. Eitt fjor~a ncutralitt'tskt av l'l', at skaltmin ikki skal havn {tvirkan å, hvar, i~ partafclagit)' fær sæt heimstac5. Av hl'si ors11k og f'yri a t spara umsiting <'r partafelagsskatturin n6gvasta~ni ( t.d. i Danmark) cins um alt Jandi~ og vc1 <lur inngoldin til rikio, i~ si~an let ur ein part ( t.d. 1/!5) vi~nri til hcimstaourkonunununa.

121 533 IV. Bi1skaparpolitisk l'ndmnm vi() partafelagsskattinum. Tao kann hugsast, at hitt almenna antin vil stui)la vinnulivsmonnum til at skipa seg sum partarelag ella vilmotarbcii)a hcsum. i cldri tit'5, fil avmarka()a {lbyrgdin i partal'cløgunum vari:)' hildin at vcra <'Hl{unlig, var5 hctta bri1kt smn argument fyri harom i skatting nv partafelagsinntøkum t nn persunligari inntøku, harun<lir <lupullskatting. i n~'ggjnri tio lwvur lyndio heldur verit) at stuola monnum til al gera partal'eløg, ilt fr{l ti hugsan, a t viuningur, i<)' vunnin var5 i partaft'lagi og umsitin av eini partafelagsnevnd, heldur varo n~ ttur til uppsparing og iløgur enn til n~'tslu, m<'>tsctt pcrsunligari inntøku. Eisini hcvur verio tosao um at uppsparing, io var5 sett i risikokend partabrøv, skuldi f{m eina mildari skatting cnn passiv, risikofri uppspm ing. i hcsum samhan di kan n veroa n evn t, a t i or()askiflinum um h vort partafclagsskattingin cigm at stuma til vinningsh~ ti clla hnrtmavlcgging og um hvør hilttur, i() bestur var at lætta tun dupultskattin, a t geva fclagnum lættan ( frå<lrm tarskipanin) clla partacigarunum ( endurgjaldsskipanin) hava summir hildi5 uppå fclagio, av ti at fclagsncvndin må haldas t a t duga hctur at n) ta pcningin rætt en n partuhrævacigarin, mcoan aorir hava hildio, at kapitalurin sum heild verour hest ll~'ttur, l\lll partahrævacigarin fær hann lit in fclagnmn og kann taka stø5u til, um hann vil scta pcningin inn aftur i lwtta fclugio clla kanska i okkurt annao fclag, io kastar meira av sær. Hcsir scinnu halda, at hin skipanin tryggjar, at tcy gomlu «feitu» fcløgini trfvasl ( «Stll'Viva} o(' thr fattrsf») llll'ohil tl'iita skipan tryggjar, at teir dugnuligastu trivust ( «survival of the fittcst» ). Til hctta kan n viilmcrkjast i fyrstu Ingi, a t t all a t eitt f' el ag gcvur yvirskot jt'1 er eitt tckin um, at dugurer i lciosluni, og at felagi5 ti ikki kann gerast «feitt» uthm eisini at duga naka5, og i øomm Ingi, at tao væl kann wra, at t.d. tann hrctski purtahræval'igarin er kønari c nn tann hretski nevndurlimurin, men at hctta neyvan er guldandi i Føroyum. i Iondum sum Bretlandi er avgomul tradition, at a1mcnningurin setur pening i partahrøv, og storm partur av partahrøvunum vcrour umsitin av monnum, i5 hava hetta til starv burturav og havn lagt seg cftir at fylgja vio i, hvussu tao gongst virkjunum sum hcild og sum

122 ti væl kunnu hugsastat dugabelur at skyna :'1, i hvørji fclc-jg ta<'5loysir seg a t seta pcning. f Før'oyum er ikki slik tradi ti b n og li er grund til a t hal da, a t sum nt't er, et u ta<'5 nevndarlimirnar, i<'5 t ru tcir km w ru til a t u ms i t a avlopspeningin, so hann vert5ur til st"'rst samfelagsgagn; sum ncvnt talar hctta fyri at stu<'5la til hurtumvleggingar i fl'løgunum. Eitt anna<)' l'il<lam{d, i<'5 kann :'tvirka partafdagsslmtlin, t r hvorja stø()'u, io land havn til tulendskar iløg-ur. Tey flcstu land skatta alln inn tøku hjå horgm um teirra, hvaoani hon er, og alla inntoku, sum vunnin vcr()'ur innanlands, IIVar tam1, i()' vunni<'s luma lwvur, so h} t. Av hcsum skihist l'in dupultskalting, i()' rakar hæ<'si innll'ndskar eigarar i t'ttlcndskum partafeløgum og titlt IHiskai' l'igarar i innlcndskum partafel"'gum. f flcstu Iondum her hddur ikki til at snikja scg unelan hcsi dupultskatting, vi()' ta()' at partafeløgini havn skyldu at halda cinum prosentparti av vinningsh~ linum cf'tir sum lu lduskatt..j(i minni vekt, i()' vcr()'ur løgd å partafelagsskattin og ji1 slorri vckt, it's v er()' ur løg d :'1 skn t tin av vinningsh~ li, j t' t støn i vcr()'m prohlemi<'5. Hoynt vcr()'ur at seta n glm fyri Iwsum skattah~ ti vi<) dupultskattaavtalum. OEC:D hcnn cisini gjøi't cina fyrimynd fyri slikm avtalur. Har verour rokna<'5 vi()', at hcimlandio hj{l partafelagnum kann Iulida 30% av vinningsh~ tinum art ur sum l'yrihils kclduska l t f'r:'t innh ndskum horgarum, men til Mlendskar partacigarnr eiga i minsla lagi l:l% at ver()'a latin aftur ( t6 slmti prosent fyri <l6tturl't lag ), li prinsippi()' er, at vinningsh)rti~ helst skal ver()'a skatta~ i ti landinum, har pm taeigarin h~rr. Vi~ endurgjaldsskipanini stendur ein scrliga slt rkt yvirl'yri t'iill'ndsk um partaeigarum, vi()' ta<'s, at endurgjalcl kmm vrr<'sa lrl'yla<'s av, at partaeigarin ll'!ur skatt i innlandinum. I-lenda trryl kan sit~an vt>r<'sa linku<'5 vi<'5 dupultskattaavtalum. V. Umsitingarkrøv til partafclagsskatl. Ta()', at la~ eru færri parlafcløg cnn partacigarar, gpr at j(i meira av skattavi<lurskiftunum, i~ vcr<'sa avgrpidd lll'inil i()'is milhun tat's almenna og felagi~, ji1 lættari er umsitingin. t'msilingarkravii.'s talar fyri, at partafelagi~ ]elur skat!, at lætti fyri dupultskall wr<'sur givin felagnum og ikki partadgarunum, og at skatlui av vinningshyti ver()'ut inngoldin av fclagnmn sum endaligur kclduskattur.

123 535 Yt'r(~ur endurgjald fyri partafl'lagsskatlin latin partacigamnum tala umsitingarligu sjbnarmi<)'ini ( scrliga cftirlitssjbnnrmi<)'i<)') fyl'i at partafe.lagsskutturin svarar til hægsta markskult hji1 pcrsbnum. 2. Partafelag sskatturin i Føroyum. 1 Føroyum vcr<~a f el øg skat t a <l sum persona r, t. c. ris i ni l' f'! ir sama progressiv a stiga ( t6 lata tcy ikki f'mkapcnsjbnsgjal<l ). Yinningsh)rti<)' upp til 6~{:. av partapcninginum kann <h agasl fr{t i skattskyl<ligu innl0kuni hjå f'clagmnn. Hj{l t'iskivinnufeløgum er t6 ikki ncyougt at lttgjalda tey 6 prosentin i. Samhært <lansk-fm oyska dupultsknttaavtaluna f{w l'!-lroyingar en<lurgoldi<)' tmm danska 30% kdduskattin {t vinningsh~ ti<j, tå i<)' inntøkan vcrour skatta<j i Føroyum. Somulciois sleppa <lanskir partaeigarar i Føroyum tmdan at g,jal<ln skalt i Føroyum av vinningsh~ tinum. i Føroyum er ikki kclduska lim av vinningsh~ ti. \'inningur vi() søl u av parlahrøvum vcrour ikki skatta<)'ur, men fdpnrlahrøv vcroa skattao h6asl tao, at f{hl cit t fri partabræv ikki i sjlllvum sær mcrkir nakra øking i figgjarmcgi m6ttakamns. :~. Partafelagsskattaskipanir i litiondum yvirhøvur. Heina klassiskn skipnnin u t lan nak!'an lælta fy ri dupultska l Iingina wr<5- ur hdikl i!.d. Australia, l>anmørkini, Luxembourg, Ho11andi, Spania og SvC'its. Klassisk skipan vi~ lutvis dupultskattalætta, vi<5 at vinningsh~ ti innanf'yri {tvist mark kann <lmgasl fr{t i fclagsins inntøku finst i Føroyum, fslandi, Svøriki og Finnlandi. 1 ø<lnnn Iondum wr<5ur citt sindur av lætln givio partal'iganmum!.d. vio at vinningsbyti up p til cina {t visa upphædd er ska tiafrit t t. d. i USA. Skattaskipanir, i<)' fult og heil! gera av vio allan dupultskatt f'innast næslan ikki. 1 Grikkalan<li sigst, at tcir hava fullan skattnlætta fyri felagi<5 av øllum vinningsh) ti.

124 f Canada og i T) sklandi hevur verio skotio upp al gcva partacignrunum fult cndm gjnl<l fyri tann skat!, i<~ fejagio hevur lntio av vinningsh) tinum, men i hvørgum landinum fckst politiskur meiriluti fyri hesum. t summum Iondum hava tcir roynt at slcppa unelan cinum st6rum parti av dupultskattinum vm at veita felagnum lættan vi<~ eini «split-rate» skipan clln vcita cigarunum lættan vio eini endurgjaldsskipan. t Tysklaudi havn tcir, sum fyrr ncvnt cina «splitralt>» skipan, men umhugsa at gera sum Ongland og fara yvir til cina endurgjnldsskipan, io likist ti fronsku clla bclgisku. Eysturriki, og.japan hava skipan, io minnir um ta ts sku. Eftir fronsku cndurgjaldsskipanini lctm felagio Pin partafelagsskatt uppå i30%. Hcstin karm veroa thgoldin sum vinningsbyti, io cigm in skal rokna upp i inntøku sina, men hevur hann rætt til endurgjald fyri tann partafelagsskattin, io er goldin av vinningshs ti hansara. Hctta vcrour gjørt å tann håt t, u t h e sin partafelagsska ttur (;)W/r a v vinningsbytinum) verour lagdur artura t vinningshs tinum i ska ttaskyl<lugu inntøku hansara, men vcrour m6troknaour i ti skatti, hann skal gjalda av sini samlaou inntøku. Er endurgjaldi<j størri l'lln samlaoi skatturin, fær hann munin utgoldnnn. Hcnda skipan gevur ikki fult endm gjald fyri partafelagsskattin. Hvussu io hesar skipanir virka er vist i skjølum til kap. VIIL 4. Serligar åhug averdar reglur i einstøkum londum. Nevnast kannatinoregi hava tcir loyst dupultskattaspurningin {t t>in scrligan hittt: Felagio letur kommunuskatt av allari inntøku sini. f skattainntøkuni til rikio er vinningshs tio loyvdur fr{tdritttur. Eigararnir lata hcrt rikisskatt av vinningshi tinum, ikki kommunuskatt. Fr{tdråtturin fyri vinningsh~ ti til rikio et hrrt avmnrkaour til yvirskotio fyri tao itri~. Hennnfram t er loyvdur e in lit il fr{hirlt t tur fyr i h urt uravlcgging i vinningsbytistltjavningargrunn. t fslandi kunnu tcir umframt vinningshs ti cisini draga fr{t tao, sum lagl verour i Iogfestau tiltaksgrunn. Hctta et til scrligan fyrimun fyri nystovnn5i feløg.

125 537 1 Svøriki er frådråttur fyl'i vinningsh)rti ht rlloyvdm upp til ;;~;,. av partabrøvum, i~ stava fr{t ti<~ini eftil l6garhroytingina i 1H66. ~lesti sknttalættin fyri partafch1g i Svoriki l'l'll ilogugrunnarnir, i~ skulu se tast hm i peningastovnarnar og her t kun n u n~ tns t til iløgur, t{l i5 hit t almcnna sig ur til. Endamitlio vi o lwsum er a t ft'w l'i t t j avn t iløgulag. f Finiandi og Ålandsoyggjunum kunnu 40~ (. av t'ttgoldnum vinningsh) ti <l raga s t frt't i ska tf skyld u gu in n to k u felagsins. Vinningsh)rti vcrour skat tao sum vanlig inntøka hjå partacigaranum. N~ ggj frløg f{w 100% fddrått fyri vinningsbi ti fyrstu ;; {trini. f Danmørk havn teir i prinsippinum fullan dupullskatt, men lætt wrour um hann å tann hått, at partafclagsskatlmin er munandi lægri enn hægsti markskattur hj{t pcrs{mum (36%, veruliga hcrt umlcio :34%, m6ti 67% ). Lata cigararnir inntøku partafelagsins ver5a stnndandi i fclagnum i nøkur år fåa tcir ti ein rættuliga munmhli Utsetingarfyri.mun, io minkar n6gv um tamt veniliga dupultska ttin. f fleiri londum, citt ntl Bretlandi, CSA og T) sklandi, cru små «slongd» partafcløg og stor almcnn partafcløg ikki skattao cins. f Bretlandi v{n ou tey småu partafeløgini ska tta~ sum iognarfcløg, t.v.s. tlrsliti~ var5 skattliga sæo b) tt sundur milhun partacigararnar. Å henda hatt siapst undan dupultskatti, og skipanin var~ samstundis neutral. f Canada skjcyt hin sonnevnda «Carter-kommissionin» (si h6kayvirlit nr ). upp at taka dupultskattin fullkomiliga av {l ein hlttt, i~ skuldi uppfylla øll rættvisis- og neutralilctskrøv. Teir gbokenna hert, at pcrs{mar kunnu hem skalt, og meta ti hcrt partafelagsskattin sum l'in fyribilsskatt. Skipan teirra er, åsettur verour ein partafclagsskattur upp{t i>o%, Svarandi til hægsta markskaft av pers6num samhært uppskot teirra til pers6nskatt. Partaeigararnir fåa fult endurgjal<l fyri partafelagsskattin, tt't io inntøkan ver~ur luta~ teimum. So langt likist skipanin eini vanligari endurgjalds- LøgtingstH'Hndi 1974 B - 68

126 538 skiphil 1\hmut in er, at pf'tir tl'irra uppskoli er ikki neyliug t, al vinningsb) ti<l, io Yl'l'Olll' lulao eignrunum, YC'l'Olll' utgoldi~ til!eirra. FeJagio kmm!.d. samtykkja, al allur vinningm f'l'lagsins al'lan{t sl<alt, skal t'ttlutast HH'll ikki ti!gjaldast. Allur hrutlovinningm partaf'elagsins vt ri:~ur U1 rolmai)ur upp i pcrs<'mligu inntøku t'ignrannn, sum f'{w cndurgjald f'yri partaf'l'lagsskattin samhært skattnprosl'nt tcirra. Ein vælstandandi l'igari, io hcvur ein markskalt uppil4i>% fær i> '/r aftm, rin prnsionislur vi<l t inum markskatti uppa 20% f'ær iw'/r aflur. Benda skipall t r llrutral: 1 ) Ein fyritøka ve rom skalt a eins, an tin hon t 'l' skipao sum partafl'lag ella personligt virki. 2) Partaeigararnir vt roa sknttuoir Piils, um lt ir f'iggja fejagio vio limtøku ella eginpcningi. :~) Inntøkan verour skattao cins, an tin hon verom t'ttgoldin til eigararnar clla spard upp i fclagnmn. Skipanin er rættvis, vio tai:1, at inn!øka partaeigarans m partaf't'lagnum vcrour tald upp i skattskyldigu illntøku hansara og skattao vio skattaproscnti hansara. Otlcndskir partacigarar f{w skattaendurgjal<l, mn so er at lu tta vet our avtalao vio hcimland tcirrn. Yinningnr vio sølu av partahrønun et vanlig skaltskyldug innløka, men cin upphæd<l svarancli til tarm part av inntølm f'l'lagsins, io wri:~ur t'ltlutn<lur og ikki t.hgolclin, vrrtfur løg d a f'lrn t t'!lvcganarviri:~in um hji1 pa rlahrævinum, so hcrt vinningur, itf ikki siavar frit skattaom i hurhh'avlegging verour skattaour. Skipanin er løtt at havn eftirlit vi<'s, vio tao at partaeigararnir sj{ilvii hava {thuga fyri at nppgeva viimingsb~ ti leirra, men hon krrvur nakao væl av pappiri, av ti at hvør einstakur partacigari skal vitfgernst sær.!1. Gongdin i partafelagsskattinurn seinastu iirini. Broytingar i partafelagsska ttinum hava ve ri o til umhugsunar i mongum Ion dum. Tao, sum mest upptckur menn, Pr clupultskattaspmningurin, IIH'Il tykist sum at ongin rættiliga hevur hug at avtakn dupultskattin heilt. tao

127 539 HC'lst man ta~ vcra vandin l'yri innt11kumissi, i~ ger tat'5, nu'n t'isini politiskir trupulleikar gl~ra seg galdm1<li. Ta~ lwvur gingio strilti~ at sannføra vinstravong l.d. i t~ ska javnn~arflokkinum um, at tao var rættast at geva partaeigarum henda skattalætta. f fclagsmarknaoinum, EF, er ein tillaging av partafclagsskattinum cisini {t skr{umi. Fyrsta sti gi~ er a t fin n a saman um cina f dags skipan. Ska ttaprosen tin i koma i aoru 1'110. Ongan veg er komio l'lln vio at finna dna fl'lags skipm1. Kommissi6nin læt hollendska figgjarfrøoingin Yan der Templ'l skriva dna ritgcro um, hv11r skipan, io måtti halelast at vcra mest gagnlig t'tt fr{t hugsjon EF's, um at lætta um kapitalflutningin Iandanna millum. Hann ritd<.li til at br(tka klassisku skipanimt. Tå io n(t hæ<'5i T~ skland og Ongland hava gjm t av at fylgja Frankariki og Bclgiu, må haldast fyri vist, at endin vcrom, at EF-londini vio tioini øll fara yvir til hcsa cndurgjaldsskipan, io ikki gevm partacigarunum fult endurgjal<l. Sum ta~ 6. Samandriittur. sæst av hesi gj11gnumgongd l'l'll grun<lhugsanirnar un<lir partafclagsskattingini rættiliga ymiskar, og tcy kr0v, io sctast kunnu til skattnskipanina torf11r at lttkn samstundis. Hctta er helst orsøkin til, at partafelagsskattleggingin er so ymisk land ttr landi. Tai:'5 kanadiska uppskoti(}, io umrøtt er, tykist a cin grei5an hmt at lttka hæm rættvisis- og neutralitctskrøvini. Hoast vaksandi Mlllga fyri dupulskat taspurninginum ( ii.'5 lwlst hevur samband vio vøkstmin i samla~a skattatr~ stinum ), sær ta<\ lit, sum at menn himprast vio at avtakt <lupullskattin hcilt. EF-londini tykjust {t veg im6ti cini endurgjal<lsskipan, vi5 Iutvisari avtøku av dupultsknttingini.

128 540 \'II G.JvJG:\flTl\IGO:\GD A\' GALDA.:\'Dl F0HOYSKA PAHTAFEI.AGSSKAT'I'I:'\Ui\1. 1. Inng ang ur. f ti or5askirti, i<l vcri5 lwvm i Føroyum scinaslu tioina, hl'vlll' vcrio vist it ynliskar si5ur av føroysku partafclagsskattingini, io vcr<la hildnar at vera 6hrpnar. Sum tao sæst av undanfarnu kapitlunum er grund til at hal da, a t ein cndursko<)an av h es i skat tlegging kun c li vcrio gagnlig. Nioanfyri vcr5ur nomio vio ymsar spurningar vit)'vikjan<li føroysku partafelagsska t tingin i. Royn t vcrour a t I) sa, it hvørj u m ø kj u m lc Jrvur kun d i ve ri o fyr i hi'oylingum og møguleikarnir fyri i1h6tum. Tcir cinstøku spmningnmir, io nomio vcrt)ur vio, eru lwsir: a) Dupultsknttmin il vinningsh~ ti. b) Tno, at partaf'døgini vcroa skattløgcl cflir s:una progrcssiva skaltnsliga sum pcrs6nar. c) Snmlaoa ska tta tr~ stio {l inn tø k u f'ri1 partafeløgum. cl) Mismunurin, io verc)ur gjørdur i1 vinningsh~ ti og rrntu. c) Fremur skattingin ein ynskiligan vinningspolitikk '? f) Fremur skattingin uppspal'ing og ilogur i fcløgunmn '? g) Skalturin il fripartahrøvum. h) Skattingin i snmhundi vio sølu av partahrønun og likvidation. i) Skattleggingin av tltlcnclskum partal'igarum Fc1royum. j) M6our- og dmturfcløg k) Snmløgufcløg veroa skatta<l sum partafeløg. I) 6javnin i sku ttingini fr{l kommuml til kommum1. m) Møguleikarnir f~ti at n)'la pm tafdagsskattingina i vinnulivspolitikkinum. 2. Vi<Sger<S av teim einstøku spurningunum vi<svf.kjandi partafelag sskattingin"i. a) Dupultskatturin å vinningsbyti. Dupultskatturin er umrøddur i kapitul YI. Hann verour i l'leslu londmn uppfata()'ur sum eitt hrck. Yert er t6 at h'ggja til merkis, at i ]ond-

129 541 u m vi() U1gum ska tta prost'n lu m sum t. d. l :si\ og Spania lwvur li l H~ V<'I' i<)' tosa5 um henda spurning. Hetta hrndir å, at ta5 nll'il'a er ta5 skattatr) stio, i<~ lwmur frmn, tl1 i5 eitt lmgt skattaprosent vrr~ur lagt omnnå eitt anna<~ lwgt skattaprosent, L'llll sj{llv tann formella dupultskattingin, io simpar 6nøg<l. Dupultska H urin gpvur in n tø k u lir partafelagi ve r ri vi<wt r5 rnn ]Wrs6n- 1igm i inntøku og hevur ti lyndi til at f{m menn nt lala vera vio at gera partafeløg. Hetta er i strhs vi5 tao i kapitli Y umrø<lda kravio mn neutralitet hcsum vi~vikjandi. Summir hal<la, at skattaskipanin heldur atti at stuola monnum til at skipa scg i partafcløg. Hugsanin er nu1., at skattingin av vinnulivsinntøkum i1 hcn<la h{ltt gcrst cinfaldari og at tao, at vinnulivio er skipa<)' sum partafd"jg, lættir um st~tingina av samfclagsbt'iskapinum. Verour bugt at, hvussu st6rm dupultskattaspurningurin er i Føroyum, er fyrst at visa å, at tilseting av t'itgjal<ling av vinningsb) ti sum ncvnt i kap. VII, 1, h, gcvur ein rcntulætta og sioan at reglan um 6;f frårlratt gevur vissar møguleikar fy ri a l slcppa undm1 dupultska tti. U m so var, at 6% av partapcninginum svarnon til 6~'r av eginpcninginum, so hevoi hesin fr{ulritttm gjort st6ran mun. Hartil kann leggjast aflurat, at tey fleslu føroysku partafl'løgini eru sm!1 og ver<)'a st~t<l av nøkrum faum høvuospartaeigarmn, io hava fult løgliga atgongd til at taka ein part av ag6onnum av fclagnum lit sum løn, provisjon o.t., i~ kann dragast frll i inntøku fclagsins og slcppa sostatt i stbran mun tmdan <lupultskatti. Sum ni1 er, finst t6 cin annar måti at skppa undan <lupultskatti, nevniliga, at latu viimingin slnn<la i partafclagnum og at realiscra henda vinning vio søl u av partahrøvum, smhr. punkt h). Rættvisis- og neutralitetskmvi6, at inntøka eigur at vcroa skatta5 l'ins, um hon ver~ur vunnin i privatvirki rlla i partafclng, talar fyri at lætta um ella avtaka dupultskattin. Tao, sum omanfyri er n evn t tun teir {Jjøvnu møguleikar, i~ f{mwn t og fjølmcnt feløg hava fyri at komastundan dupultskattinum hera!t sama horoio. b) Partafeløgini ver6a skattløgd ef'tir sama progressiva skattastiga sum personar.

130 542 Prinsippi~ um skatting <'flil avlopsfiggjnrmcgi kann ikki flylast yyit {t skalting av partaft>løgum, vi~ tn~ at ta~ fyri mcnniskju so avgerandi hugtaki~ «livsminimun1» ikki kan n hdtkast u m j midiskar pers6nar. Sum dømi kann V('l'c~a m vnt, at t>in innte1ka upp{t kr. Pt' stt'lr hj{t cinum pcrsoni. Ta~ L'r hon cisini hj{t cinum litium partafl'lag, men hj{t dnum s t <l rum partafelag kann hon lættliga roynas t alt o v li til. Hcsi sj6narmi~ lala fyri, at parlafdog vcr<~a skattløgd vi~ proportionaltun skatti. T() eigur at ver~a gjørt vart Yi~. at um ein slikur proportionalskattur brytur alt ov nog v av fra markskattinum fyri hainntøkufolk kann hetta g eva oætla<sar flytingar fra personligari inntøku til partafelagsinntøku. c) Samla<Sa skattatrysti<s a inntøku frå partafeløgum. Sum taldømini i kap. VIII visa, er skattntr~ sti~ {t partafdagsinntøku hjå fclagi og eigara tilsamansi Føroyum rættiliga stort, sjålvt sammett vi~ javnvågar markskattin å høgum pers6ninntøkwn. H6ast ta dupultskatting, i~ Yist t>r {t onumfyl'i, kundi skjal YII A fingi~ cin at tr(t~, at dupultskatturin fyri {trio 1H72 helst l>l'rt hcv~i {tvirkan fyri l fcløg, men knnn hl'lta cins v1d \'t'l'll partur av ti <'>lwpnu t'tvirkan u athur~i fclagsins, i~ citt høgt skattatr~ st hcvur. Fclogini wlja ti ikki at gjalda vinningsh~ ti lttyvir 67r, fyri at komast undan ti lwga skattatr)'stinum. Fcløgini samla upp i fclagnum og partacigarin kann si~an fåa vinningin skattafritt vio sølu av partalmwunum. Sum vist {t i kapitli \' cru gruihlir til at halcla, at t>itt st6rt skattah ~ st kann fåa eina 6hcpna avirkan {t athur~in hjå fel0gunum Skjal VII A visir, at umleio 2/3 av ollmn partareløgum i Fm oyum at kalla ongn skattskylduga inntoktj hovdtj i 1972, at umlci~ 10% av fdøgunum umho~a~u ;)O% av vinningsh~ tinum og mn 90% av par tafclagsskattinum. 4 ft>løg (1l_h) umho~a mnld~ (j()j{ av vinningsh)'tinum og 2 feløg (%% )umho~a umlei~70% av partafclagsskattinmn. Sostalt cru la~ hcrt nøktjr f'{l f'cløg, i~ lwra at kalla allan skattin. Ynskiligari var, at flciri f cl øg høvdu t> in vinning a t ska tta av.

131 543 d) Mismunur ver~ur gjørdur å vinningsbyti og rentu. Umframt dupultskattin, sum umrøddw er frnmmanfyri er eitt artrat, i~ ger mcnn 6nøgdar, nevnliga!mm numnannmm, i<) gjørdur ver<)ur i skattingini av rcntum av hankah6k og vinningsh)rti fr{l partafeløgum. Sum it~ur vist {t, so vcr<)ur l'in rcntuinntøka uppit 4% (vanlig hankah6k) skatta~ vi()' V:!%, svarandi til 1/8 = 12,5)f.., og ein rentuinntøka uppå 8% (1 års uppsøgn) vi()' %%. svarandi til 1/16 = 6,2il~t,; av rentuinntøkuni. Jnntøkn av vinningsh~ ti ver()'ur skatta()' vi<) markskattinum, i<) kann røkka uppå nøkur og niti )i, sum tå, i~ skattafrådråtlurin virkar, førir til cin javnv{tgarmarkskatt uppå kanska %. Hesin munur er ikki bert 6rættvisur, men fremur passiva uppsparing fram um aktiva Høg u og samsvarar ti.beldur i,kki vi~ tey buskaparligu endamål, i~ skattaskipanin sum atirastatini nevnt eisini eig ur at tæna. Spurningurin er si()'ani, hvussu hctta kann fimst i rættlng. Ein nærliggjandi møgukiki er at seta skattin {t vinningsb) ti lika so langt ni~ur sum å rentu. Skalturinit vinningsb) ti skal so vcra %%,men av hvørjum? Ta~. sum fyrst dettur cinum i huga, er partapcningurin. Hl tta er to hcrt problcmleyst, um partabrævits' stendur i parikursi. Hcvur skattahorgm in keypt partabrævits' fyri kurs 1000, so svarar V:.!% av partapeningimun hert til %7f n av ti pcningi, its' ma5'urin hevur sctt i partabrævi~. og skatturin av l'inum vinningshyti, itl svarar til 8% av kursvirts'inum, ver5'ur ti bert cin tiggjundapartur av rentuskattinum av hankab6k. Ta5 skattaprosenti~ upp{l 6,25?f, i~ nevnt var~ frammanundan vcr5'ur t{t til 0,625%. Skal skalturin svara til hankarentuskattin, eigur hann sostaft at vera %% av veruligu il0guni, t.c. av kursvir<)inum ella interna vir~inum. At finna sanna intcrna vir5i~ av cinum partabrævi~. t.r. tann partin av cginpcningi felagsins, i~ partahrævaeigarin eigur, er tmofm t.

132 544 Um vit n\1 hugsa okkum, at hesin spurningm kot tini kmm loysast, so uppstcndur cin annar spumingur. Bankaren t an lig gu r vanliga milhun it~urnevndu 4 og 8%. Ta~ er peningamarkna~urin sum slikur, i5 {tsetir hesa rcntuhæd<l og ikki sparurin sjålvur. Annarlci5is er vi()' partahrævacigaranum. Hann er sum a5alfnndarluttakm i vi5 til sjålvur at {tseta hvussu høgt vinningsh~ ti~ skal vera.. Tlt størri partacigari lutml er, j\t støl'l i vald hcvur hannat gera hctta. Hctta mcrkir, at mc~an skattafyrimunurin av rcntuslmtlinum karm avmarkast til cini :m-40% av 4-8% av cinum veruligum pcningainnskoti, so er onki mark fyri, hvussu n6gv av sini inntøku, i5 ein stcrkur partaeigari kann velja at f{w \ttgoldi5 sum vinningshyti ur einum partafelag vi5 litium eginpcningi å pappirinum. Hctta kundi to lutvist vcri5 lmtt mn vi~ at avmarka tarm partin ay vinningshytinum, i~ kunrli fingi5 skattalætta til eitt prosent, i5 sam~ svarar vi5 vanligt hankarentuproscnt og kanska cisini til cin åvisan part av skattskylduga vinningi partafclagsins. A5renn hildi5 ver5ur fram vi5 hcsum, eiga vit t6 at ste5ga å og spyrja, um ta5 er bcint at ganga \tt fra ti n\tvcrandi rentuskattinum og royna at laga skattin av vinningsbyti eftir honum. Sum vist er {\ a~rasta5ni i hcsi frågrci5ing L'r rcntuskatturin, sum n(t er, citt ålvarsamt avvik frit g65um skattleggingnrprinsippum. Eisini sæ5 ur bi1skaparpolitiskum sj6narmi5i er orsøk til at ivast i, um hcsin stori stmlningur til passiva uppsparing, er kostna5in verclur. Hinvegin må sigast, at ta5 at uppkrevja rentuskntt sum cndaligan kelduskalt l'l' ein s t o rur umsitingarligur fy rim unur. Eisini vi5vikjandi vinningsh)rti og rrntu av føroyskum Umshrlwum hevcli ein endaugur kclduskattur veri5 cin umsitingarligur fyrimunur.

133 545 Treytats av, at rentuslmtturin ver<sur ajourførdur, so at mismunurin imillum skatt av ren.tu og av a<srari inutøku fellur burtur ella minkar munaudi kann sig ast, at gtundir eru, iti tala fyri at umhugsa ein felags endalig an kelduskatt fyri bæ<si bankareutu, lånsbrævareutu og vinn ing'sbyti. c) Frem ur skattingin ein ynskil'iga:n vinningsby,tispolitikk? Her ver~ur hugsa~ um, hvørt skattlcggingin fær fdøgini til at føra cin vinningsbytispolitikk, io hvørki er so stortøkin, at hann tarnar uppsparingini i fclagnum, ella so km gur, at folk flest missa lmgin at seta peningin i partahrøv. 6% fradrmturin gevur fcløgunum hug at reka cin javnan vinningsb)rtispolitikk. 1 ) Spurningurin er sioan, mu hcsi 6% eru h{lskandi. Hcsin spurningur karm b)rtast i tvey: a) Er 6% eitt h6skandi tal? h) Er tao grunclarlagio, i~ tey 6 proscntini vcroa likin av, hoskandi '? Vi~vikjandi a) er at siga, at rimiligt er at samanhcra hctta vinningsbyti vi o bankaren t u. Her kann annaohvørt vcroa hugsao Ulll ta innh'msrentu, io partacigarin kundi fingi~, um hann setti peningin å h6k, clla ta t.'ttlånsrentu, i~ fejagio sparir vio at vi~ka partapeningin heldur cnn at læna (tr hankanum. Kravi~ um neutralitet milhun figgjarkcldm fclagsins talar fyri at leggja (ttlånsrentuna til grund, mc~an kravi~ um neutralitet millum inntøkukeldurnar hja almcnninginum talar fyri innlånsrentuni. Ta~, at risiko er kn)'tt til ogn av partahrævi talar fyri at vinningsbyti~ eigur at vcr~a sctt hægri enn bankarcntan. Hinvcgin kann ta~, at 1) Si skjaltal\ u YII A. Løgtingstft'lindi

134 partacigarin umf'rnml vinningsh~ ti<.'5 t isini fær ognal'l'æltin til hurturayll'ggingar f't'lagsins lwrlini fora til, al hann ver~ur nhgdut vi<\ l'itt vinningsh~ ti, ii'5 l'l' minni l'lll1 innumst'('l11an. Samanhildi~ kann sigasl, al <'>gjorligt el' al siga, al jt'1sl (ijf, ii'5 svara til eina me~alinnlitnsn ntu, er tao rætta vinningsh~ ti<'5, nll'i'5an l'in fn\ dr:'tttur, ii:'5 svarar til nw~alrcnluna, samsvarar i~ hvussu l't' vio ncut rali te lskra vi o. Vi<'5vikjandi b) L'r al siga, a t tamt ]>l'ningur, i<'~ hundin er i fdagnum og skal renlast, heri i U1Hiantaksf'11rum svat ar til parlapcningin. 1 einum ddri og væl konsolidera<'5um f'dag l'l' eginpeningurin vrcl stmti enn parlapeningurin, og (j~{ av parlapl'ninginum svara ti til n{>gv l'rcrri prosent av l'ginpeninginullt. Tab, al l'ripartahn>v vcroa skattao sum innløka hj:'t parlal'igarumhn, ger, at ein vokslur i eginpeninginum sjm<lan l'orir til eina uppskriving a\' parlapeninginum. Yeroa ()')( i vinningsh~ ti hildin al wra rimilig, nu't sigasl at dn frådrmtur, io svarar til 6~ ( av partapcninginum rr ov slrangur im6ti hcsum l'cløgum. Eisini kan n vcroa vioml'rkt, a t i fl'lugum vi<'5 s l<'> rum a vskri vingum, i o gcra bokl'orda eginpcningin samllært ska ttarokniskapin li lian, kan n vcr<la spurt, um tao er rætt og rimiligt, at felc1gini skattafl'itt kunnu t'ttgjaldn eitt vinningsh~ ti, i()' er (ilji av cinum tali, i~ er slm'l'i cnn tmm eginpeningm-. it.'5 sa st av skattaroknskapinum. Hcsi vi<lurskifti kunnu lala fyri at proscntft {ulr{ttturin ikki {ttti at veri~ roknnour av partapeninginum, mm ny skattskylduga h<'>kaoa eginpeninginum. At L'IHia kann wr<la lagt al'turat, al rin hbslmndi vinningsh) lispolitikkur heri l'l' l'in av mongum fortreyltml fyri, a t f6ik f{ta hug at seta sparing tl'il'l'a i partabrøv. f) Fremur skatfingin uppsparing og iløgur i feløg unum? Sum nevnt nndir c) er skatlntr~ sti~ {, li parlinum av innthkuni, i<l ver<lur standandi fcløgumnn heldur hart, og Jwtta kann minl<a mn hu gin til a t visa c i tt yvirskot, i o kan n vrt <'5a lagt til siois sum opinhrr konsolidering. T<'> eru møguldkar fyri hurtmavsl'ling til ilogugrunn (og til klassingargrunn fyri skip).

135 547 Hinvegin l'l' at siga, at avskrivinganl'glut'ihll' gcva nettiliga n'unar møguldkar fyl'i <'>sj6nligari konsolidl'l'ing, st rliga i vinnum vii) langlivn<lum rakstrargøgnmn, sum t.d. sj6vinnuni. Eitt uppsparingarfn mjandi tiltak, i<) kundi hugsast, er al geva J'elugun u m loyvi l il fdtdritlt fyr i tann part av vinninginum, i<) sl'l t Ul' wr<} ur i serligtm konjunkturgrunn. Fr{Hir{lllurin fyri vinningsh~ ti upp{t {j~(, av partapl'ninginum m:'t sigast at vera ein so miki<) millahildin stu<)ul til at lttluta vinningsh~ ti, at hann ikki skuldi vl'ri5 nakar vandi fyri konsolidl ringini. g) Skattorin a fripartabrøvum. Fripartahrøv veri:'5a skntta<) sum inntøka, h6ast tai.'5, at eitt friparlahræv ikki i sær sjulvum ger partadgarin rikari, men l'l' t in h(>khaldsll'knisk flyting frit eini tiltakskonto til partahrævakonto. ltm tarm vir<)isv<jksturin i felngnum, i<) helst liggur aftanfyri t'ttg{tvuna av fripmtahrøvum, skal skattast, erongin grund til at gera hl'lta i samhandi vio sjitlva fripartabrævat'ttgavunn. Halda vit fast mn tao sj6narmio, at w>kstur i f'iggjamll'gi hins l'instaka ikki skal skattast fyrr enn hnnn vcr5ur rcaliscraour, cigur tann omanfyri n evn da skn ttingin a t hioa in n t il partahrævio wr<'5ur s d t l'lla fdagi<) likvidera<j. h) Skattingin i samband vi~ sølu av partabrøvum og likvidation. Tann vir5isvøkstur i partafl'lagnum, it'5 ikki verour t'itlutai.'5ur sum vinningsh~ ti, kl'mur fram, anna5hvørt t{t io partaht'<-'vini \'('t'<'5a seld ella ta i~ fclngio vcrour avtiki<'5. Ycrilur hesin viroisvøkstur realisem<)ur vio avt0ku n r<'sur hann Pf'lir galdandi rcglmn skatta<jur smn inntøka, llll'il vct ow ham1 rcaliseraour vi<) sølu av partahrøvunum l'i' hann skattafriur. Tann upphæddin, io roknai:'5 vcr5ur sum innthka vi<j avtøku l'l' munmin imillum ta<'5, sum thgoldi<) vcr<)ur og \ttveganarviroio {t partahrævilllllll. At hcsin vir<)isvøkstur vcrour skatta~ur, er hæoi rætt og rimiligt. At vir~isvøksturin bert ver~ur skatta~ur vi~ avtøku, men ikki vi~ sølu tykist løgi~ og må halelast at vera eitt rættiliga ålvarsa.mt «hol» i skattleggingini. Sum tao sæst nioanfyri er citt og mmao, i o ben d ir {t, a t

136 548 skuldi munur veri~ gjørdur, var~ ta~ t'n tøkan vi<~ avtøku, i~ ittti at ve ri<~ ska tta~ mil <Iari. Tit i~ tal an er m n skatting a v {l~urncvnda vir~isvøks Ir i km m vt r<~a vi5merkt, at ynski~ um at avtaka alla dupultskatting av partal'elagsinntøku talar im6ti at skatta tann vir~isvøkstur, i~ siavar fdt uppsparing av ti inntøku, i5 longu einafcr5 er skatta~ i fclagnum. Til hetta er at siga, at i fyrsta lagi er ikki vist, at dupultskattingin skal ver5a avtikin fullkomiliga, i ø()'rum la gi m{l t a~ vera cin treyt, at skat tingin i partafclagnum hcvur vcri~ n6g h"1g til, at cin kann meta inntøkuna at vera skatta~a fult ilt, Ut i~ partafelagsskattur er goldin av henni. i tri()'ja lagi eru cisini a~rm orsøkir til slikan vii ()'isvøkstur cnn uppsparing av skatta()'ari inntøku, t.d. prisvøkstur, good-will og know-how. Ver()'ur fclagi()' avtiki~, her til a l gera vøksturin upp og greina lit, hvussu storm parlur av honum, ic~ siavar {lvikavist fra uppsparing (i~ ikki skal sku ttast) og f rå prisvøkstri, good-will, know-how o. t., i o rimiligt er at skatta. Yerour vir()'isvøksturin konstatcra()'ur vi()' sølu av partahmvum, mc()'an fclagi()' er i gongcl, her ais ikki til a t gcra omanfyri ncvndu uppb)tting. Vali()' stendur t{l hnillum at skatta alt t'lla onki. Ein mcting av, hval io rætt og rhniligt er, f ø rir til, a t cin person ur, i5 kcypir eit t partabræv og sioani selur ta5 aftur vi()' vinningi, ver()'ur skattaour av hesum vinningi. Sum sagt er frmnmanfyri, eigur viroisvøkstm, j()' VProur konstatcra6ur vio sølu av partahrøvum clla avtøku av partafclagnum, at wroa roknaour sum skaltskyldug inntøka. Kemur vinningurin fram vio sultt, eigur han n a t veroa ska tta()'m fult itt. Sum Il l' VIl t kun <lu prinsipiellar grull<lir talao fy ri a t ska Ila ttrtøku vi()' likvid a th'm eit t sindur ø<~rvisi, men trupulleikamir vi()' at skilja imillum keldurnar til vit ()'isvøksturin og ynski~ um eina skipan, i()' er løtt at umsita, tala fyri, at skalturin vcrour roknaour cins i b{t~um førum. A samn hått ciga tap at kunna elmgast frå. Um so er, at vinningurin ikki vcr~ur rokna~ur upp i pcrs6nligu inntøkuna, men ver5ur ska ttlagdnr vi~ scrligum kapitalvinningsskn tti, i~ er lægri, cigur atgongdin til at draga tap frå at vera avmnrkao samsvarandi.

137 549 i) Skattlegg ing in av thiendskum p~u taeigarum i Føroyum.. ~~:. Ein partur av føroysku pm tafeløgumnn er lwilt ellalutvist {l lttlrndskum, mest donskum hondum. Dømi um hetta cru annar hankin, oljufeløgini og einstakar heilsølur. Naka~ av t'ltlendskum ( donskum) partahrøvum er i1 føroyskum hon<lum. Teir donsku partacignrarnir i føroyskum feløgum la t a he1 t ska tt Danmark av vinningsb),ti teirra. Teir føroysku partaeigararnir i donskum feløgum skulu skattast i Føroyum av hesi inntøku, men 30 prosent av vinningsh) linum ver~a uppkrav<l i Danmark sum kelduska ttur ( kupongska ttur). H e sin kelduskattur ver~ur t6 endurgoldin fult ilt, um føroyski skattahorgarin pr6gvar, at hanner skaltlagdur i Føroyum av hesi inntøku. Ta~ er ikki greitt, um politiski viljiu er til at fremja tillendskar iløgur i føroysk partabrøv clla um hildi~ ver~ur rættast at avmarka tey, men hal<last må, at ta~ ikki er eitt politiskt cn<lamm at føroyingar i støl'l i mål flytu pcning av landintun og seta hann i <lonsk partahrøv. :Mælt vcrour ti til, at mn so er, at ein kelduskattur i1 vinningsh~ ti verour gjøgnumførdur, so ver~a samrå~ingar tiknar upp vi~ Danmark um broyting i dupultskattaavtaluni, so ein upphædd svaran<li til mestamarkio hj!1 OECD, 1!ly(., vel'i'~a aftmhil<lin i Føroyum og ikki l'ndurgoldin donsku parlaeigarunum og tilsvarandi sj!1lvsagt fyri førnyskar eigarar av donsku partabrøvunum. Partaeigararnir lioa neyvan naka~ tap av hesum, vio ta~ at tcy 1:i7c, i~ tcir donsku partaeigararnir ikki fåa endurgol<li~ ttr Føroyum kann m6troknast i skatti tcirra i Danmark, io helst man Jiggja omanfyri 15%. A sama h!ttt vcroa føroysku myndugleikarnir noyddir at m6trokna tey 15%, i~ danir ikki endurgjalda, i føroyska skattinum. Av ti at donsku interessurnar i føroyskum partafcløgum eru sløtti enn føroysku intercssurnar i donskum fcløgum, ver5a føroysku skattamynduglcikurnir at fåa eina inntøkuøking burtur ttr hcsi broyting.

138 550 Otlendskm fyritokur, ii.~ hava deild i Føroyu.m, kunnu amuti~hvørl hava hana sum «ttthnndil» clla sum parlafclag (dm lurfelag ). Ein thhandil vcr<~ur skaltlagdur sum ein Sl't'slok fyritolw. \'crour t'!thandilin umskipaour til partafclag, skal partafelagii'5 lala skaft, men la~ vinningsh) tio, i o m6ourfelagio!l' km til, verour ikki skat t a<~ i Foroyum. Sum n ti er, er tao li cin fyrimunir fy ri foroysku skat tamyndugh ikarnar, at t'tthandlarnir ikki vcroa skipaoir sum partafeløg. Ynskiligt hev(h veri~, um skatturin var tann sami 'i bå~um førum. j ) M6~ur- og d6t'turfeløg. Eftir ti skattaskipan, i()' er galdandi i Foroyum i dag, wrt~ur vinningsh) tisinntøka millum felog skattao i ølhun li1'5um, t.v.s. fyrst hj1t d<'lttm, so hj{t m6our og endaliga hj{t partaeigara. Hctta forir vio sær, at skatlkggingin kann hava avgcrandi t~ dning valinum av, hvussu feløg skulu skipast. i Eitt av aoalkrøvunum til eina skynsama skaltlegging er, at hon skal vcra neutral. Hoynt eigur at veroa at uppfylla hctta kmv, uttan so at g6oar gnmdir e.ru fyri at vikja fr{t hesum kravi. Tao tykist ikki at vcra nøkur åvis grund dia politisid fyrihrigdi, ii:)' rr Ol' søkin til, at vinningsh) ti milhun feløg her {tlandi veri.lur skattao u t hm mun til, hvussu n6gv lio hetta sama vinningsh) ti skal igjognum, og m{t ti haldast, at hetta er ein skeivlciki sum er komin av tilvild hddur enn grundao {t scrligar fyritrcytir ( 67r fr{ulrm t urin l'yri vinningsh) ti lætth um skcivlcikan ). Tao kun nu vera ratimwllar grundir til a t skipa f'ckjg swn li<l i eini konsern og tykist eingin verulig grund vera fyri at straffa henda skipanurhått. Spurningurin um skatting av vinningsh~ ti millum felog vet our vanliga Joystur {t tveir ymiskm m{ttar land (u landi, alt cl'tir um tunn cinstaka skipanin g6otekur hugtakio um at avtaka dnpultskatting clla ikki. a) Tey lond sum ikki vilja avtaka dupultskattin, llll'll lætta tlllj dupultskattingina, sum t.<l. Danmark og U.S.A. velja loysnit, sum hyggja 11 eina definition um, nær eitt fclag er eitt d<'>tturfelag, og so kunnu l'eløgini undir åvisum freyhun loysa spul'llingin tn ir vegir: 1) Er felagio citt d6tturfclag, men t.d. 75% av partahmvunum l't'u i1 øorum hondum, so fær m6ourfdagio cin skattalætta, it~ svarar til

139 551 lann parlin av sk:lllinum i nu'><)mfclagnunl, sum lmnn f~rmtsllil inntøkuna frit d<'>tturfl'lagnum, te'> ongantio nwim cnn la<), sum svarar t il lan n go l dna ska 11 in i d <'>t lul'l\ lagnum. :!) Eigm nu'>ourf'l'lagi<) oll parlalmwini i dc'ltlmfdagnunl l'lla l'l'logmmm ( rdn konsl'l'll) so kunnu f'l logini undir :'t visum fyritreylum ska Ilas! saman. h) Tey!ond, sum gc'><'5!aka hugtakio lllll at lælta mest nu1guligt mn dupultska!tin, loysa spurningin {t lan n hit tt, a l u m fl l11gini ikki vcl'oa skal la<) samnn, so wl'l5ur l'in it con to sledtur gold in i dc'ltlurfelagnum og annaolivørt verour vinningsh) tio I'I {t d<'>tturfl'lag ikki tildt) vio i skat!skyl<lugu inntøku m6i:)mfl'lagsins, l'lla fa'!' mc'j<)ml'l'lagio L in lætta av vinningsh~ tisinntl-->kum ultan llll!ll til, um hetta fclag eigur cin stc'mm dia litlan part av partalmwunum i ti fclagnum, sum gav vinningsb~ ti. Henela sdnra loy1:min samsvarm hrst vio tcy sjbnarmi()', sum frmnse! l en1 frammanl'yri, um at skatlll'ggingin lllll gjmrligt, skal vcra neutral og sostalt ikki {tvirka, hvnssu vinnulivio vcr<jur skipao. Tao ty kis t a t ver<ja gong d lcio a t hroyta l'm oyslm skipanina i1 lwnda h6gvin, uttan so at hugsanin rr, at!l'ss oftari l'in {\\'is inntøka n rt'5ur skattao, tcss belur. Fyritreytin fyri cini slikari hroyling er helst, at parlal'rlags-ska tt urin Yl'l'Oll r h ro y l t ur l il cin proportional-ska tt u t t an skat t a fr{tdr{t t. Vcr~ur fradrmurin fyri vinningsh) li at slanda vio, eigur lwsin parturin av vinningsh~ tinum a l n'l'i:)a ska!laour hj{t ti fclag, j() f ær {tgc'l<)an. Inntøkur fr{t dcil<lum av partafcløgum og d6tturfrløgum i iltlmhlinum vcr~a sum er, skatta<jar vi<j fulhun slm!ti, ullan mun Iil wn hesar dcildir dl a f cl øg cisini wrt'5a ska ttai'5 i t.hlandinum. Er ynski mn at lælta dupultskattin av sovori:)num inntøkum, kann lwt t a gcrast vio l'ini rpglu um, at l'elagio, io fær {Igbi:)an, f:rr l'in skat!alætla, sum svarnr til skattin uv inntøkuni fr{i hl'sum <lcildum clla felogum, t6 ongantii:) nwim enn svat'ajhii til!mm skalt. j() et goldin i t'ttlandinum av hcsum inntøkum. Ein slik broyting hcv<ji skapao støn i javnv6g milhun ileggingar Jwima i Føro~ um og i lltlandinum og kundi sostatt ført vi<j sær, al ikggingar i ittlandinum nit gjør<lust meira lønandi cnn {Ii:)ur. (rtlendskm iløgur vildu sostatt veri<l nwira kappingarførar enn {Ii:)ur, og kundi hroyt-

140 552 ingin ført til, at minni var~ gjørt av ilcggingum i Føroyum cnn, um ein slik broyting ikki vari:'f gjørd. k) Samløgufeløg og onnur fe løg. Samløg ufeløg ( konunanditfcløg) vcr<'fa, sum er, skattao sum partafeløg. Broytingar i skattingini av pnrtafeløgum ciga sostatt eisini at galda fyri hesi feløg. Keypsamtøkur og sølufeløg vcroa ikki skaltao samhært galdandi skattalbg. Ta~ t'r vcrt at umhugsa, um hetta framvegis t'igur at vera so. Flest øll lond skatta hcsi fcløg vit'f einum føstum pl'oscnti, antin av ognarviroinum clla av søluviroinum. l) 6javni i skattingini frå kommunu til kommunu. Sum ntl er, lata partafeløgini vanligan landsskalt og vanligan kommunuskatt. Eitt partafelag vio hcimstaoi i eini «dyrari» kommunu fær ti eitt hægri skattatr) st enn citt felag, io h~t i cini «hiligari» kommunu. Tcir faktornr, i~ gcra av um cin kommuna er hilig clla d~t, hava sjåldan nakao vio virkini clla partafeløgini i kommununi at gera. Av hesum orsøkum og fyri at tryggja sær, at bjavni i kommunuskatti ikki fær {tvirkan {t livar, io partafeløgini lcita sær heimstai:l, kundi skipanin verio hroytt og gjørd einfaldari, soleii:lis at partafclagsskatturin vari:l eins fyri alt landio og at skafturin var~ uppkravdur av gjaldstovuni, ii:l læt citt {tvist proscnt, io var cins fyri allar kommunur, til kommunurnar. Hulda mcnn, at kommunurnar vio høgmn skattaproscnti eiga at fåa lutfalsliga meir enn hinar, so her hetta eisini til. Lcggjast kann aftrat, at hevur ein kommuna scrstakliga st6rm t'tlreioslur i samband vio citt vil ki i kommununi, he1 til at høta mn hetta vio ymsum avgjøldum.

141 553 m) Møguleikal'llir fyri at nyta pa.rtaf~lagsskatting ina tikkinum. vinnulivspoli- Sum tn~ ski1st av hcsum og undanfarnum kapithtm er n6gv i nitveraudi føroysku partafclagsskattingini, i~ ger, at hon molvirkar vanliga g65tiknum huskaparpoli tisktun cndamålum. At avtaka ella minka tun dupultskattin, ikki skatta aktiva ognarinntøku har5ari cnn passiva, ikki for~a virkjum i at skipa seg i konscrnliki, um tey hal<la ta5 ver5a skynsamt o.s.fr. fær eisini skattinginn at sanu ima betur vi5 ynski~ um bitskaparligan frambur~. Hannnframt er cisini møguligt at stu5la vinnulivinum igjøgnum t.e. mildan skatt a burturavleggingum i fcløgunum, møgulcikum fyri avseting i grum1ar o.s.fr. Tå skal bcrt ansast cftir, at ynski~ um at stu5la vinnulivinum ikki gongur alt ov har~liga lit yvir hini cndammini vie~ ska ttleggingini. Er ætlanin ikki hcrt at stu~la vinnulivinum sum hcild, men cisini at fremja summur vinnugreinar mcira cnn a5rar, er t6 ney5ugt at nyta onnur meira heinrakin a m bo~ umfram t. 3. Ni~urstø~a. Henda gjøgnumgongd henllir å, at til her at høta munandi um føroysku partafelags skattlcggingina. Ta~ tykist gaguligt atminka mn ella avtaka dupultskattin, at gera parta. felagsskattin ( antin hann vcr~ur mcttur at vcra cndaligur clla fyrihils) proportionalan, scta samla~a skattatr) sti5 tl partafelagsinntøku ni~ur å somu hædd sum a inntøku i pcrsonligum virki, minka mn dia avtnka mismunin imillum vinningsh) ti og rcntur, framvcgis at sht~la til ein javnan og h6vligan vinningsb~ tispolitikk, men gera ta5 {t ein m<'ira skynsamuri hmt cnn ntl, og møguliga i eitt vist mål stu~la til uppspnring og iløgur i fcløgunum vi~ lægri skatti å hurturavlagda fclagsvinninginum. Skntturin å fripartahrøvum er ikki skynsnmliga grunda5ur. Vinningur vi~ sølu av partabrøvum cigur at ver5a skatta5ur minst lika so hurt sum in - J,øgtingstil'}indi 1974 B 70

142 554 tølwn vi<~ likvidation, i~ t<'l kanska ikki {t! ti a t Y l'!' H~ skat la~ fult t't t sum nt't. Hoynt eigur al WI't~a ni skatta vinningsh) ti t'tlh>ndinga i fornyskum partnf'døgum heilt dia hilvis t. Innt11lm hjlt dm turklag cigur ikki a l wr~:t skatta<~ hæ<'5i hj:'t d<>ttur- og m6t)'mf'l'lag. At samlogufdøg Vl'r<'5a skatta~ sum partafelbg kann f'orsvarast vi<'5, at :'thyrgdin er avmm ka<~ i h{t()um førum, Gnmdir L' ru, i o tal a fy ri a t ha v a sama par lafdagsskat t tun all landi~, Nakrir av tcim tm1røddu hroytingunum hava reinl skattligar grundir, men tær flestu høvdu samstundis eisini gjort partaft'lagsskattin meirn frmnhur(5sfremjnndi. Hnrumframt eru :'tvisir nwgulcikar fyri hcinll'i~is vinnulivsstudningum igjognum l.l'. ein mildan skalt lt fl'lagssparing, men slikii mogulcikar eiga at ver<'5a n~ ttir varliga. Til at ll\'irka sj{tlva vin n ulivssnmansl'tingina er t<> hrt'tk fy ri o~ n u n amhooum a fl ral i kapitli \'III verour fari<'5 i holt vi() at ml'la um, hvussu nakrar hugsa(5ar partafelugsskipunir kundu hugsast at høtt um tcy omanfyri umrøddu vi~urskiftini. HR.TAL VTT A YVIRLIT YVIR PARTAFELAGSSKATT FYRI ÅRID (1.000 kr.) l tr. c ~ :: ::.; :.. ~ r:.!e c. ~.:.: -~ -... :..... f~: 2 2 ::: c 7;~ t: ~,.. ~ -~ c :...:.: :r :., ::~ - - "f.... s=: ~ ::: ~ ;...::; t: ~~ -.. :.> t; :.- ~ % ;..-:~-:;. c.;; :-;: " ~~ " ~ ~ t- h. upp til o i5 o,x kr. o :ili 17,1 2:{7 1, kr X29 H t!ll 2,X (i.(ifi2 13 kr !!,5 X Ol!i,O Hi kr og ha g!'i 1X ,8 1.1!12!), ,8!iX.78a 28t Ein kanning av teimum fclogum, sum et u innanfyri ll it tn ir ha gstu inntøkuhblkal'llar omanfyri visir, at bct t 4 fclng havn goldil's vinningsh} ti itfyvit tey (i'y, sum frådråttur l'l' fyl'i.

143 555 Møg uligar nyskipanir fyri skatting av føroyskum partafeløgum. 1. Hvørji krøv eiga at ver()a sett til par1<1fdagsskattin i Føroyum i dag'! f kapitli VI er vist ti nakrar prinsippspumingar \ i()vikjandi partnfclagsskatti yvirhøvur, og i kap. VII er vist ti sl'rligar spmningar vi<'5- vikjandi nt'1galdandi føwysku skipa11. Uppgåvan er nt'1 at l'inna hvm jar av tpimum skipanum, i~ umrwldar v6r~u i kapitli VI, sum hre<''5i vir()a ky prinsippkrov, i() sett vbrou upp i kapitlinum II og YI, og sum høta mest nmguligt kir vansar, io umrøddir eru i kapitli YII. 1 kapitli II varo vist {t tcy 4 a()alkrøvini til dna skyusanul skattaskipan, ncvnliga, at hon skuldi vcra: 1) rættvis, 2) grei(), 3) løtt at umsita, 4) samsvara vi~ ht'1skaparlig endamm. Tcy ht'iskaparligu mmini av t~ dningi i hcsttm vi~fangi cru fyrst og frcmst ynskini økta uppsparing, og at cin støn i partur av uppsparingini ver()ur settur i vinnulivi() sum risikofilsur kapitalur. Heldur cnn at lcggja dcnt ti scrstøk ht'1skaparlig mal, kmm cin lcggja <lcnt (l kravio um neutralitet, sum ncvnt var() i kapitli VI, so inntøka vcr~ur skatta~ cins, um hon ver()ur vunnin igjhgnum pal'tafelag l'lb i pcrsonligari fyritoku, og skattao cins hji1 fclagnum antin hon wr~ur ver()ur spard upp i f'plagnmn l'lla tltgol<lin sum vinningsh~ ti, t>ins og fejagio eigur al vcroa sctt javnt antin ta()' figgjar iløgumnr vio Umum clla cginpcningi. Ein høvu()sspurningur er, m n e in vil ha v a f u Ila dupultska tting, lætta um hana sum nt'1 clla {t annan hmt, dia avtakn hana lwilt. An tin e in ynskir neutralitet millum og n n l'inn t11kur dl a a t s t u()la aktivmn iløgum frnm um passiva uppsparing, Cl' vcrt at ansa cftir, at vinningshj ti ikki ver~ur sknttat5 lutroari l'llll hinar ognarinntøkurnar sum t.d. hankarenta. Fyr i a t uppfylla kravio m n, n t skattingin skal wra grcio, er rokna() vi~. at skattafr{ulrmtarrcglan er tikin hurlm i møguligum n~ skipanum.

144 Hvussu væl uppfylla ymiskar skipanir krøvini '? 1 skjnli Ylll A vcr~m gjørd ein J~ sii1g av, hvussu tær mest kcndu partafelngsska t taskipanimar virka unelir føroyskum vi~urski ftum. 1 skjalinum vpr5ur fyrst gjørcl ein smnanhering imillum hcsnr skipanir ( sh. tal v u 1): 1) Tradi tioncll, u ttan fr{hlr{tt t, 2) Galdaneli føroyska skipan, il) <<Split-rate» - skipan, 4) Hein fr{hlr{tttarskipan, f)) Hein cnclurgjaldsskipan, 6) Fransk l'ihlurgjaldsskipan. Av talvu 1 i skjalinum skilst, hvussn hesar skipanir virka, og vist ver5ur hvussu tær virka vi5vikjnndi: a) Hvussu st<'>rnr skathn in Y('l'5ur tilsmnans, h) Hvussu n6gv, i5 vcr5ur e!'lir i partnfelagnum, c) Hvussu n6gv, i~ vcr5ur cftir hj{l cigarum og felagi tilsamans, og d) Maximnia tr~ sti~, tid~ all ur vinningur vcrour hyttur th. Å talvu 2 er {t sama hmt roynt at samanhcra nakrar hugsa~ar oysknr n~ skipanir vi<'5 ta n(igalclandi. føt Nr. 1. er galdandi skipan. Nr. 2. er ein skipan, io skatfar partafelagsins inntøku {tjavnt vi~ hægsta pers6nska t t, men vinningsh~ ti vi5 %% svarane li til nitgaldandi rt'n tuskat t. Nr. :t skattar partafclagi~ lågt, vi~ 2:>'/t, llh'll vinningsh) ti vio cinum 40% kupongskatti svarnncli til markskattin hjå vanligmn føroyskum hilinntøkum. Nr. 4. skattar hæ~i partafelagsinntøku og vinningsh) ti vi~ 3fi%. Nr. G. Kanadiska skipanin vi5 partafclngsskatti uppa 409~. Allar hcsar skipanir utltm kanacliska skipanin loyvu frådr{ttl fyri vinningsbyti upp til 6% av antin partapcningi ella cginpcningi. Allar uthm tann Iltiverandi føroyska skatta vinning vi~ sølu av partnbrøvum. ' Fyri at meta um, hvussu Yæl, i~ hcsar skipanir uppfylla fp~ krøv, i~ sctt eru, er spurnarskjali~ {t talvu 3 sett upp. (Jrsliti5 nv hesmi ructing er, sh. skjul A, Tann reina klas.qiska skip-

145 557 anin vi<l fulltnn skattalr~ sti, hæ<li {t fclagi og {t vinningsh) tismmtakara og uttan nakran <lupultska ttalætta vcr<lur her vrakai:~, av ti, a t hon hcvm citt <'>h<'>skandi stbrt samla<l skattatr) st, ikki stimhrar fdagsuppsparingini il ann~m h{tll cnn vi<l at dupultskalta vinningsh) ti, og sostat! fær folk at lala vcra vi<'s at scta sparipcning i partahrøv. Tmm galdandi føroyska skipanin hcvur n{jgv hrck, sum {tvist var5 longu i kapitli \'II, og spurnarskjali5 her {t sama bor<'si<l. l\iillum anna5 l~ kur bon ikki citt av a5alkrøvnnum, ncvniliga kravi5 mn rimiliga skatting t.e. at ongin inntøkn skal kunna sleppa munandi hiligari cnn svarandi tilmc5ulskatlatr) sti5 {t pers<'>num (mnlci5 30'/( ). Hctta kcmst av, at ta5 sum nu er, er møguligt at f{w partafelagsinntøkunn lit sum søluvinning, i<'s ais ikki vcr5ur skatta5ur. Harumfrmnt cru n6gv onnur hrck, i5 umrødd cru i kapitli VII. «Split-rate»-skipanin e1, sum ta5 sæst av skjalinum, heldur ikki scrliga g6~. Reina frådråttarskipanin hevur fleil i fyrimunir. Bon tekur all1m dupultskatt burt, men frcmur ikki uppsparing og iløgur i fclagnum. Reina endurg'jaldsskipanin hcvur somu fyrimunir og hrck. Harartural hevur hon t a (f h re k, a t bon krcvur mcira av umsiting enn hin. Tann franska endurgjaldsskipanin gcvur bert lutvist cndurgjald, og turnar ti ikki uppsparingini so nogv sum hin. Hetta ger hana samstundis minni grci5a. Umsitingarkrøvini eru tey somu. «Yz %-skipanin» hcvur tamt vansa, a t cit t in n tøkuslag, twvnliga vinningsbyti, nit sleppur nogv biligari i skatti cnn a5rar inntøkur. Hesin vansi kundi t6 veri5 avmnrka5ur, um ongin frå<lrmtnr var fyri vinningshyti. Ein høgur skattur {t sjillvari partafclagsinntøkuni hcv<5i tryggja5 citt hoskandi samla<'s skattatr) st, men stimbrar ikki uppsparing i f'elagnum. Skipan viii serliga higum skatti å sjålvum partafelagnum (25% å p/f, 40o/o å vinningsbyti). Benda skipan uppfyllir ikki kravi5 um rimiliga ska tting, vi<} t n~ a t tann uppspar<la part a I'Plagsinn tøkan sleppur und an cinum mc5alskatti. Hon gevur st6ran stu5ul til uppsparing i fclagnum. Skipan viii meiialskattatcysti bætii å partalelag og vinningsbyti (35%/35%). Hon uppf'yllir i høvu~s<lrmtum tey krøv, i5 eru sett her, scrliga um so er, at rcntn ver5ur skatta~ vi<} sama proscnti sum vinn-

146 ingsb)rfi. Hou he\'lll' l'n<lnlignn kupongsknll, H~ t'l' læltur al umsita. Læ! t l'l' nuuunhli um dupultskattin i fyt sta lagi vi<' fr{tdnu ti og i Bt)rum lagi vii:l, at hæi:li partafclags- og vinningsh~ tisskattur liggja ni<,anfyri markskattin å h{tinntokum (sum gcvm t in t'ttsctingarfyrimun til ta inntøku, ii:l spar<l veri:lur upp i fdagnum). Kanadisk endurg jaldsskipan. H('nda skipan uppfyllir 1111 I'll'l!Yisis- og n e u t l'ali t elskrøv. l\ lunurin {t hcsa ri skipan og t i «rl'inu endurgjaldsskipanini» er, al her l'l' ikki Hl'yt,ugt at gjalda vinningsh~ tit\ lit fyri at f{m cndurgjnld. Hcnda skipanin l't' ti ikki uppspal'ingartarnandi. Endurgjaldsskipanirnar t'nt netlvisari enn skipanirnar vii:l proportiolum endaligum kupongskatti, vii:l t at) a t partaf'plagsinn tø kan vt>r<\ur lc1gd a ftra t pcrsonligu in n l11kuni og ska ltai:l saman vii:l hen ni og t i l'isini skattløg<l vii:lmarkskatti eigarans. ltmsitingarliga eru endurgjaldsskip ~mirnar tyngri, vii:l ta<l at skattamyndugleikarnir skulu i samband vii:l allar partaeigarar. Hin vcgin ger tai:l, at f'yrihilsskatturin ('ftir kanadisku skipanini veri:lur uppkravdur vi(} einum JH'ost nti, j()' svarar til hægsla markskatt, at partaeigararnir sjålvhodnit gc va upp vinningsh)'tisinntøku teirra, og er skipanin ti litii:l cl'til'litski evjandi. t talvuni er roknail vii:l einum partnfelagsskatti upp :'t.{()lfl. Onkur vil di kanska hildii:l, at hesin skattur darvar uppsparingini i fclagnum. Ta<) skal jt't av vi()' tey 40 prosentini, og lll'vur t'ignrin cin lægri markskaft, so er tai:l hann og ikki f'elagio, ii:l fær lllllllin lllgoldnan ella motroknai:lan i skntti sinum.. Munurin imillum hesa skipan, og so eina skipan vii:l 40 prosents partafelngsskatti uttnn endurgjald Cl', at partaeigarin lwlst veri.)'ur so fegin mn cndurgjal<lii:l, at hann minkar tilsvnrandi mn krøv sini um at f{m vinningsh~ ti utg oldi<s. llugsa vit okkum, at eigamrnir eru nøgdir vi(} eitt tøkt vinningsh~ ti ( t.e. vinningsh~ tio, Ut ii:l skalturin er goldin) upp {t kr. t'tt av Pintun vinningi uppå kr. ( svaran<li til tai:l, ii:l teir f{m vii:l l'inum vinningsh~ ti upp{t 6% av eginpeninginum undir eini 3i>/3i> skipan) og markskat tur tl'il'l'a er :15 so tørvar tcinnun Jwrt l'ilt t'tlgoldio vinningsh) ti upp{t kr. til tcss at uppn!ta hetta (hini rl.ooo l'i'u jt't mmroknai:l i inntokuskallinum ), og tå eru frauwegis ; =!l~.000 kr. eftir i felagnum, jt'tst tao sama sum l'f'tir ti uppsparingarfn mjandi 3!1/35-skipanini. Er markskattur eigara hægri, skiftir myndin nakni:l, men t{t er ikki 6hugsancli, at fclagi<l kann fåa eigararnar at skjota pcning inn i felagi<l, ii:l kann uppvega gjaldorkutapii:l av skattinum, um fyritøkuni tørvar størri cginpcning.

147 559 a. l!ppskol til n~ skipanil. Ein IH'inleii)is samanht'l'ing millunt Irer tmtr11ddu skipanimar visir, at hin kanadiska cndurgjaldssldpanin simrar frmni1r. ~rest henni kpmur «3:-ij( -:ti~;- -skipanin». llvm ja skipall l'in vel ur, vl'lsl i st{>nm lllllll u m, hvø1 ji politisk <'IHlam{tl ein h-ggur størslan dent i1, og ti ikld ralmast via fullari semju manna milhun um hetta. Hcsar b{toar loysnirnar uppfylla hest lcy kr11v, io her e ru set t til cina skynsama skaltlcgging av partafclhgum. Hvm av tcimum, i()' cignr at vcraa vald, vclst tun cina mding av tcimmn fyrimunnm og vansum, io tær, hvør i sinum Ingi, hava. Tann kana<lislm vi()' rællvisi og ncutraliteti, hin via lættari uppkrcvjing og stu()'ji til pnrlaft lagsuppsparing. i h{tonm førum er tao ein trcyt fyri ncutralari skatting av ognarinntøku, at aarar ognarinntøkur, fyrst og frcmst rcnta, vcr()'a skaltaoar {t san1a h{ttt stim \'inningsb)tti. Ni()'anfyri ver()'ur grcitl nærri fr{t innihaldinum skipanum. hesmn baoum Alternativ l: Kanadiska endurgjaldsskipanin. 1. Partafclagsskatturin verour hroyttur solciois, at fclagio vcrour skattao via cinnm proportionalskat ti, i o er cin fyrihilsska ttur {l partaeigarin, og sum av umsitingarligum grundmn ( eftirlitsgrunclum) cigur at vera minst 40%. 2. FeJagio kann dcklarera vinningsh) ti uttan at hclta vcr our t'rtgoldio. Partaeigarin vcrour skattaour uttan mun til, um vinningsh~ tio vcr()' ur iltgoldio ella ikki, men fær parlaeigarin afturgoldio munin millum tann skatt, sum fclagi5 hcvur goldio og tmm skatt, hann sj{tlvur eigur nt gjalda av hcsi inntøku, dømi:

148 560 Ska ttskyldug in n tø k a {ttlrcnn vinningshyti.... kr \'inningsbyti... kr Samanlagt kr Skattur 30% kr Endm gjald fyri partafelagsskatt av vinningsbyti ( 40% av ) kr At gjalda kr. S.OOO Partahrævaeigarin fær sostalt i hcsum føri minni i pcrs6n-skatt vi<l at faa vinningsb) ti, cnn uttan. ( Skattur av lønarinntøku, 30% av kr = kr , skattur tilsamans kr , minking i pers6n-skatti kr ). 3. Fradratturin fyri vinningsb)'ti vcr~ur avtikin. 4. Tap vitl sølu av partabrøvum kann ciragast fra i skattskyldugu inntøkuni. Tap vcrtlur at rokna sum mwmrin milhun søluvirtli og utvcganarvirtli. 5. Vinningur vi5 sølu av partabrøvum ver~ur rokna5ur sum skaltskyldug inntøka. Yinningurin vertlur {t partabrøvum, keypt aftan{t l. januar 1974 at roklut sum munurin millum søluvirtli ø~rumegin og hinurnegin keypsvir~i + partur partaeigarans av skatta~u hurturavlcggingum fclagsins si~an keypsaritl. Fyri partabrøv, keypt å<lrenn l. januar 1974, skal cin mcting gcrast av intcrna vir<li felagsins pr. l. januar 1974 og skal hetta vir~i setast i sta~in fyri keypsvirtli<l. 6. A sama hatt smn vi~ sølu vcr~ur fari~ fram vi~ Iikvidati6n, hæi:'5i viovikjandi vinningi og tapi. 7. Fripartahrøv vcr<la ikki skattatl, Ut hcsi ikki eru inntøka, men cin flyting av reservum felagsins. 8. Vinningsbyti fra partafelag til citt annatl partafclag vcr~ur ikki skaltatl. Frådråttur ver~ur givin fyri skatt, i~ deildir og dotturfeløg i t"ttlandinum hava goldi5 har, t6 ikki mcira enn tamt skutt, sum lutfalsliga fellur a inntøkuna fra hesum ueildum og fcløgum.

149 5(il 9. Partucigarar i ti tlandinum f'{ta ikki art urgoldio skat t. i hcsum forum er partafclagsskatturin tann cndaligi skattmin, uttan so er, at annao verour avtalao sambært dupultskattaavtalu. 10. Samløgufcløg vcroa skattao sum partafeløg, cisini hvat viovikir t'ittlth) ti milhun fcløg. 11. Frådråttur fyri hall vcrour hroyttur til il in framcftir og 2 {n aftureftir. Allur partafelagsskatturin vcrour uppkravdur av gjaldstovuni, sum eisiniletur endurgjøldini. Skattakomnnma partaeigarans fær vanligan iimtøkuskatt av partafelagsinntøku hnnsara. Hcimstaoarkonnnuna partafclagsins fær ongan kommunuskatt fra fclagnum. Hen da skipan byggir {t hugtakio um, a t cingin venilig grund er til, a t dupultskatta inntøku, sum vunnin er i partafeløgum clla fcløgum, sum veroa skattao sum partafeløg. Tryr ein, at tmm, io kcypir partahrøv, sjalvur, tit kcypt vcrour, roknar vio (ttsettari skattabyrm, og er cin ikki sinnaelur at skutta konjunturvinningarnar, so her til vio hesum hroytingum at lata vera vio at skatta vinning vio sølu av partahrøvum, men tap eiga helst at vcroa loyvdur fr{tdrattur, eftir somu reghnn sum nevnt frammanfyri. Ein slik skipan hoskar sj{tlvsagt hest saman vio cinum pcrsonskatti, uttan skattafradratt, men kann cisini sameinast vi5 ein personskaft vio skattafrådratti. Tvørleikarnir av hesum kundu cish1i vcrill minkaoir, um kravt varo av pcrsonum, io vildu havn partafclagsskatt cndurgoldnan, at teit br(iktu roknaoan og ikki veruligan skattafr{ldrntt. Skal mismunur ikki vcroa milhun skatting av ognarinntøkum, so eigur rentuinntøka a t veroa ska tta<) sum vanlig in n tøka. Er ynski u m a t gcva smaspararum skattalætta, eigur n(tgaldundi skipan a t wroa hroyt t solei~is, at tao hert cru sma sparararnir, i5 f{\a ågooan av skipanini. Tann sosiali 6javnin, sum stenost av rentuskattinum er ikki hurtur, t{t clupultskatturin a vinningsh) ti er linkaour clla hurtur, men ojuvnin i mun til skatt- Løgtingstit'Sindi 1974 B - 71

150 562 ing av vinningsh) ti er minlm<\ur. (>javnin i mun til lønarinntukur og n~rar in n tø kur r r ikki lo y s!m fyrren n l'<' H tuinn tø k a \'l'l'c~ur skat t a<~ sum vanlig inntøka. Skattnmissurin orsakn~ av hesum hroytingum i partaf'elags- og vinningsbytisskattingini er samhært skjal VII A leyslign meltur til umlei~ kr. 2 milj. og er uppgjørdur sum 7,7 %-av 2:l,6 milj. (samla~a skattainntc-jkan + ncgativu skattainnløkurnar smbr. skjal VII A). Hetta er freytao av, at markskalturin hjå pm taeigarunum er umlci~ 40%. Yerour rentuinnløkan skattao sum vanlig inntøka, verour tlrsliti<'5 (sum mett er i kap. IV) ein ska tta{tgooi upp til umlcio kr. 4 milj. soleiois, a t roknas t må vio einum nctto{tgo<\a upp til umlcio kr. 2 milj. (Av hcsum kann to roknas t vio, at nakao fer t'!taftur i studningi til sm{tspararar ). Hcsi tøl cru nakao c'nriss, i fyrsta Ingi ti tey cru grunda~ å gmnnl tøl, og i ø&umlagi ti at ikki kann litast {t, at hagtølini b'u heilt hein. Alternativ 2: 35/35 skipanin. Yil ein ikki go5taka hugtaki<\ mn at avtaka dupultskattin heilt, men er ynski um at lætta henda dupnitskalt munandi, samstundis sum ynski er mn eina skipan, sum ikki hrrt l'r greioari, men eisini er meira vinnulivsvinarlig enn. nt'igaldandi skipan, so er ein skipan sum :15/35 skipanin rimilig. Skipanin er avbalanserao, løtt at umsita, fremur hæ<\i iløgur i fclagi~ og vinningsb)rti~. 1. Partufclugsskatlttriii ''crour hro)'ttur til ein Jll'O}lortionalskatt tlpp {t 35% uttan skattafradratt. 2. Frådråtturin fyri vinningsb)rti verom hroyttur til W/r av skattskyl<lugu ogn felagsins, to ongantio meira cnn ;)0% H\' vinningi (y virsko li) l'dagsins. 3. Yinningsbytio verour skattao vio cndaligum kopongskatti upp{t 3:l7c. 4. M6~irfeløg i Føroyum fil a cndurgoldio kupongska ttin {t vinningsh)rti. M6«5irfcløg i øorum Iondum Uta afturgoldio samhær t dupultska tiaavtal u.

151 il. Vinningur vi5 sølu av pal'lahrøvum og rentuinntøku ver5n cisini skalta() vi5 kupongskatti upp å 36%. 6. Gjørt ver5ur av, hvussu, i()' purtafelagsskatturin og vinningsh) tisskatturin skal ver5a hyttur imillum landsknssan og heimsta5arkommunu partafclagsins ( ikki partneigarans ). Annars ver5a somu hroytingar gjørdar sum vi5gjørt omanfyri fyri alternativ 1. H<>ast tao ikki er hcilt i samsvar vi5 rættvisissjonarmioi5 at skatta rentuinntøku ø5rvisi enn vanliga lønarinntøku, so ver5ur hildi5, at tao cru umsitingarligir fyrimunir a t skn tta rcntuinn tøku og vinningsh) ti vi o einum endaligum kupongskatti heldur enn at lcggju hana omanå ai:'5rar inntøkur og sostatt skatta hesar inntøkur vi5 markskatti. Ncltoskattaag65in vi5 eini slikari hroyting verour undir somu fyritreytum sum frammanfyri, umlei5 kr. 0,8 milj. og kann uppgcrast solci5is: Skattailg65i vi5 broytan av rentuskutti... kr. 4,0 milj. Skattamissur vi o hroytan av partafclagsska t ti 2i'>,6 milj. (si frammnufyri) x 12,7% ( 47,7%--:--35%) kr. 3,2 milj. kr. 0,8 milj. Her er roknao vio al 3;)~~ å skattuinntøkunu. kupongskattm av vinningsh) ti ikki fær i1vil kan f hvørjari skipan havn vcrio høvi til at meta um, hvussu nugv io cin hroyting i skuttingini av lttlcndskmn partarigurum gevur av sær. Båtsar hesar skipanir eru avvigatsar. Tamt seinra er meirn traditionel og gcvur møguleika fyri citt sindur støl'l i uppsparing i fclagnum, nwu samln()'i skalturin tl fclagi og vinningsh) ti er storri enn eftir ti kanadisku loysnini. Otsctingarfyrimunurin kann t6 heilt clla lutvist javna hcnda mun. SjMvt um partafelagsskntturin vrr~ur settur til.t()ift, t J' skipanin væln) tilig. Ynskja menn at stuma n) stovna5um fcløgum, kundi l'in rpgla veri()' gjørd um, nt fcløg tey fyrstu t.d. S {n ini kundu leggja 6% av skattskylduga eginpcninginum, t6 ikki mcir enn ilo% av vinninginum i vinningsh) tisgrunn, uttan at dcklarcra vinningsh~ ti, hesin sknldi t6 havt citt lu'imark upp til t.d. 25% av skattskylduga eginprninginum. Tit vinnings-

152 564 h~ ti f'r{t vinningsh) tisgrunninum sioani wrom tllgoldi<), hevur hel fa ongn skaltliga!tvirkan upp{t fdagio. \'iomerkjasl skal, at ('in partafdagssknttur i Føroyum upp {t 40)'( l'l' l'in høgur skattur {t pnrtafl'!øgum i mun til samlaoa inntøkuskattatr~ stio samanhil<lio vio onnur lond. Lyn<lio er til at kalla eina Iækking av partafelagsskattinum vio ti fyri eyga at lætta mn dupultskaltingina fyri eina «liberalisering», men ein kundi cins væl tosa tml avtøku nv rcvsing av fyritøkum, sum veroa riknar sum partafeløg og sostalt um eina «normalisering». Er ynski um ikki her! at javnstilla partafclagsinntøku vio aora, men heint fram at gcva stuoul gjøgnum partafclagsskattin, cigur partafelagsskatturin sostatt at veroa lækkaour uppaftur meir. idnaoarfyritøkur vcroa oftast riknar sum partafcløg. Ein avtøka av diskrimincringini av partafeløgum lll'voi ti mcira kom ioidnaoinum at gagni cnn sj<'>vinnuni, har skattlcggingin higartil hcvur fm t vio sær, at hesi felhg i dag oftast vcroa slovnao sum iognarfeløg ella partreioari. Fyrimunir vio al sluola gjøgnum parlafelagsskattin m61vl'gis avskrivingum rr, at tao er lætt at fylgja vio, hvussu storm stuoulin er. Vcrour partafl'lagsskatturin settur munandi niour mn meoalskattatr) stio fyri luiinntøkur, cigm krav at vcra um, at 16gin skal cndurskooast, tå tørvur er og i seinasta lagi innan t.cl. ;) år.

153 565 SI\JAL VIII A YVIRLIT YYIH FYHII\Illl\'IH OG \' Al\'SAH Ylf) NØKBOM PAHTA FELAGSSKATTASKlPA:\Tl\1 f MUN TIL FØHOYSK \'IDUHSKIFTI, Fy ri a t f{m ci ll yvil'li t y vir lwussu tær mest kend u ska ttaskipanirnar fyri skatting av partafcløgum virka er skjal talva l violøg<l. Tao, sum roynt er at f{w fnun i hesi talvu er hvør nmnur, io er tit i<'s ein samanber skipanirnar vic)vikjandi: a ) Ska tti tilsummis b) Eftir i P/F c) Eftir hjå eigarum og P /F Iilsamans d) Maximnia tr) sti5, ta io all ur vinningur er byttur th. Øll dømini eru grundao {t sanw vinning,!jo% sum skallaprosent fyri partafeløg og 40% smn skattaproscnt fyri vinningsh) ti. Roknao er vio, at 50% av tøku partafclagsinntøkuni ( t.c. partafclagsinnlklkuni aftan{t skatt) veroa h) tt lit sum vinningsb~ ti, u t lan!1 regi u 20, har rokna<'s er vio at øll tøk partafelagsinntøka vcrour bylt ut. TaiS er ein fyritreyt i vi<'sgeroini av skjaltalvunum 1 til :l at vinningur vi<'s sølu av partabrøvum veri)ur skatta<'fur sum vinningshyti. Fyri partafelagsskattin er her n) ttur ein satsur upp!t r>oiji, ti at hcsin satsur er nogv n~rttur i øorum Iondum og ti at føroyski markskalturin fyri partafcløg næt kar seg 50. Fyri vinningsh) ti er n) ttur cin markskattur upp å 409f, sum samsvarar nøkurlunda vi<'f javnvågar skattatr) sti5 Il eini inntøku omanfyri meoal i Føroyum. 1 flestu av tcimum lon<lum, i<'s n) ta tær skattaskipanir, i<'s her t'i'u viogjør<lnr, er skattatr) sti<'s {t cinf høgari inntøku millum 60 og 70%, men i hesi samanbcring er hildi~. at ht tri er at samanhera hvussu skipanirnar eru håttaoar cftir vanligum fnl'oyskum vi<'furskiftum. Yvirliti<'f visir, sum fyrr sagt i VI parti, at bert tann reina frådråttarskipanin og tann reina endurgjaldsskipnnin cru heilt uttan dupultskatt. MeO-

154 5(j(j an hæ~i tnnn franskn endurgjaldsskipanin og «l h e split e rn lp» skipanin hcrt lætta rnunandi um dupultskatlin, men ikki avtaka ham1. Fara vit si~ani at samanhcra siggja vit, at skath!l' tilsamans og mnximaltr) st er munnndi hægst cftir ti føroysku og ti tradioncllu skipanini. Undir tcimum gjørdu fyri!i cyhmum hava «llw splitl' rall'» og frnnska endurgjaldsskipanin lwlst pft ir vanligum hugsunarlu'tt ti, ei tt h6skandi skattatr) st, mc~an rcin fr{ulrmtarskipan og rcin cndurgjaldsskipan hava eitt heldur lilgt skattatr)rst. Eftir hjå partaeigarum og partafclagi tilsamans <'I' tao sum ikki <'I' goldi~ i skatti og vcr~ur lwsin partur minni jt'1 støn i skattntr) sti~ er. Vert er at leggja til mcrkis, at h<last samlaoa skattatr) sti~ er næslan tao snma vio reinum fr{ulrmti sum vio reinum en<lurgjaldi, so Pr undir teimum gjørdu fyritrcytunum munandi mcira eftir i partafelagnum vi~ frildril t tarskipanini. A talvu 2 eru øll dmnini b)rtt i tvcy. Ni1galdandi 67r fr{hlrmtmin fyri vinningsh),ti er n) tlur i øllum dømunum uttan dømi f), t6 so, at fr{l dømi 2 til 4 eru tcy H% roknao av cginjwninginum m6tvrgis partaprninginum fyri dømi 1. Upph) tingin er gjørd fyri at visa skattatr) stio, um feløgini undir tcimum gjørdu fyritrcytunum h) ta th H'ft sum vinningsh) ti svarandi til tann nt'1 loyvdn fr{ulra ttin. Dømini 2 til 4 hyggj a {t t a fyritrcyt, a t hreoi part a fch1g og vinningsh) ti vcr5a skattao vi~ proportionalskatti og at skalturin av vinningsh) ti veraur uppkravdur i felngnum sum kupongskattur. Dømi 2 er grundao å ein høgan partafelagsskntt og skatting av vinningsh)'ti å sama hått sum rcnta veri:)'ur skatta5 i Føroyum i dag. Dømi 3 er grundao {t cin U1gan partai'plagsskatt og cin kupongskatt av vinningshyti upp {t 40%, meoan dømi 4 er grunda<'s {l sama skattasats f'vri vinning hja partafcløgum, rcntuinntøku, inntøku vi()' snlu av parlahr~vum og vinningsb) tisinntøku. Dømi kunadisku skipanin -- er cin cndll!'gjaldsskipan, sum hr~ tur av frå eini vanligal'i cndurgjaldsskipan {l tann hmt, at vinningshyti kann skattast hjå partacigaranum uthm at vcr~a ittgoldi<'s. t dømi a PI' roknao vits cinum vhmingsh) ti upp å i>o% av vinninginum aftanå skaft, i<'s ikki

155 567 ver()ur 1'Itgoldin, me~an dmni h l'l' gruncln<'5 {t eitt vinningsh) ti upp{t fi% av eginpeninginum, og ver~ur hel la vinningsb) ti t'ttgol<li<'5. I-Icv<'5i ein Y alt at skatta allan viimingin sum vinningsh) ti, hcv()i cndurgjalclic'5 fyri vinningsh~ ti<'5 veri<'5 4. Hegln 1 i maximaltr) st er ikki t.'ttfylt, ti at tr) stio er ymisl alt l' f! ir mn partacigarin hcvur cin H1gan ella høgan markskatt. Skatlnproscntio (:3:5% ) er i døminum sctt lægri ('1111 skattaproscntio fyri felagio ( 40%) fyri hest at visa, hvussu skipanin virkar. Ta~ i~ vert er at lcggja til mcrkis er, at skattatr) stio fyri fclag og eigara Ull(lir cinmn svarar til personskattntr)rstio. Fyri at f{m eina grova fyribils meting av, hvør skipan og hvørjir skaltasatsir tykjast hest undir {tvisum fyritreytum er eitt spurnarskjal gjhrt og er hetta violagt sum skjaltalva a ( spurnartalvan ). Spurnartalvan l'l' grundao {t ta~, sum sagt rr frammanfyri og ([{'r viomerkingar, sum gjordar eru nioanl'yri til tcir eginleikar, i5 kannatsir ver<)a i talvu :3. 1. Rimilig skatting : Ein skipan Prlwr mctt at geva rimiliga skatting, mn so er, at hon ikki gevur nakrari inntøku ( partafclagsvinningi, vinningsb}'ti, t'trtøku vi~ likvidation, vinning vi o søl u av partahrøvum) møgnicikan at slcppa undan einum vanligum mcoalskattatr~ sti. 2. Greifi: Fyrst og fremst ver<'5ur hugsao um, at lætt er hj{ bæ<'si fcløgum og eigarum at rokna til, hvørjar avlci~ingar, i<'5 ein avger<'5 1'~:-n ir vi() sær. Er skipanin hcilt konsekvent, t.d. fullur ella als ongin dupultskattur, vcrour sagt ja, er skipanin inkonsekvent (lctur sær t.d. at gcva fult endurgjald, men ger tao kortini ikki) vcrour svari<'5 m i. Ein «hlanda~» skipan, i~ kol'tini er Iøtt at rokna vio, fær svari~ «l\1». 3. L~tt at umsita: Her ver~ur mest hugsa~ um partaeigaraska l tin. Er endaligur kclduskattur {t vinningsh) ti vrr<'5m sagt ja, verou1 vinningsh~ ti~ rokm1~ upp i skattainntøku rigaranna vcrour sagt «l\h. Er skipanin harcftir helelm fløkt, ver~ur sagt nei. 4.c. Hoskandi samlafi skattatryst: Skattatrystio hj{ partafclagi og partaeigara ti1samans ver~ur her mel t at vcra hoskandi, tit i<'5 ta<'5 i nwsta lagi kann vera 60% (svnrandi til hægsta markskalt fyri personar + 10 proscntstig) og i minsta lagi 3!>% (svarandi til nw~alskattatrystio {t pcrsonum + :5 prosentstig).

156 50 X 4.d. Sami skattur av rentu og v'inningsbyti: Bert i B. «Galdandi føroyska skipanin» er rcnta skatta<l annarlei<~is cnn onnur inntøka, og vinningur vi<l sølu av partabrøvum ikki skatta<lur. 5. Neutral: Her vcrom hugsno tllll tey tr~ mcntalitetskrøvini: 1. Javnstilling milhun partafelag og personligt virki. 2. FiggjanarhMturin. 3..Javnstilling, tit uppspart vcrour, og t{t vinningurin vcr<lur hyttur lit. Ja ver<lur sett, wn skipanin l) kw allnr triggjar trcytirnar. :\pj vet our sctt, um ongin trcyt er lokin og M, tå minst ein treyt er lokin. Teknfrågrei~ing: Ja er her sett, t{t skipanin l) kur ta frcyf, io spurd verout um. L~ kur skipanin ikki hcsa frcyt, vcrour svara<l nei. ;\[ t'r n~ tt i ti støclu, tå skipanin er nøkurluncla neutral. Parantesar mcrkja, at svario er bæoi og. f samundrmtinum nioan {t talvuni eru parantesar og M samanløgd. Ein vioger<l av nær og hvi svario {t skjali 3 Pr {tvikavist ja, nci clla :M er gjørd nioanfyri. 1. RimHig skatting. Her er svaricl nei fyri t a <l n(tgaldandi føroysku skipanina, H a f vinningur vil:~ sølu av partahrøvum ikki vcrclur skattni~ur, men g6olt'kw ein hugtakio um avtøku av dupultskattinum, so er skattingin rimilig. Skafturin er bcrt tekniskt fyri størsta partin uppkravdur i fclhgunum. Fyri dømi H er svario likalci<lis nei, ti her er skattatr~ stio undir teimum fyritrcytum, sum hrr er11 gjørdar, ov Utgt um so er, at fdagi<l gcvur vinningsbyti upp å 6% (si talvu 2, :lh). Ta<l hcvur veri~ ført fram, at g<'>otekur cin hugtakio mn at duphilskafturin skal heilt hurlur, so er 6ncyougt at skatta inntøku av vinningsbyti og vinning vi<l sølu av partahrøvum, hert partafelagsskatturin er rimiliga høgur. Henda argumentati{m er ikki skciv, men tå er neyougt at hava ein partafelugsskattasats, i~ er so høgur, at eingin fyrimunur er vi~ at tltseta vinningsh) tist'ttgjalding.

157 Greili. Her er ta~ hum traditiondia skipanin og rcin frihlrmtnr- clia rcin cndurgjaldsskipan og kanadiska skipanin, i~ cru hest, ti hcsar cru undir teimum gjørdu fyritrcytunum konsckvcntar. «Thc splilc-ratc» og franska en<lurgjaidsskipanin fim svari~ nci, ti at hcsar skipanir il cin heldur fløktan håtl gcva naka<~ av endurgjaldi, men te'> ikki fult cndurgjald. Hinar skipanirnnr vcr~n her hildnar at vcr<~a lætlar at rokna vi~, h6ast tær cru hlanda~ar t.v.s. gcva naka<~ av cndurgjai<li fyri <lupultskatt. 3. Løtt at umsita. Her cru ta~ skipaninar i dømi G til I, i~ vinna, ti hesar hava cndaligan skalt av vinningsh)'ti (kupongskatt). «The split-rate» og franska cndurgjaldsskipanin faa svari~ nci, ti at hcsar ikki hava kupongskatt og harafturnt cru heldur fløktar. Hinar skipanirnar fila svari~ l\i, ti at tær hava ikki kupongskatt, men kunnu annars ikki sigast at vera torførar at umsita. 4a. Dupultskattur a vinningsbyti burt. Ta~ er bert rein frudr{lttarskipan, rein cndurgjaldsskipan og kanadiska skipanin, i~ eru hcilt uttan dupultskatt. Dømi G hcvur cisini fingi<l svari<l ja, ti at skatturin u vinningsbyti er so litil, at ha1m helst er uttan tydning. Ta~ er hert tann traditiondia skipanin, i~ hcvur fullan dupultskatt. Hinar hava allar avmarka<lan <lupultskatt. Franska cndurgjaldsskipanin hcvur fingi~ svari~ (ja), ti at her ver~ur mi~ao imbti at avtaka dupultskattin, men hctta vcr~ur ikki gjørt fult tit. 4b. Proportionalskattur i P /F. Her er tann føroyska skipanin citt undantak vi<l progrcssivum skatti fyri partafeløg. 4c. Hoskandi sa.mla3 skattatryst. Her fåa tann tradionclla skipanin og føroyska skipanin svmi~ «nci», ti at samla<la skattatr)rsti<l un<lir teimum gjørdu fyritreytunum er ov Løgtingsti~indi 1974 B - 72

158 570 høgt, me~an skipanin i dømi G fær svari~ nci, ti at samla~a skattahjsti~ kann vcr~a ov lågt. Allar hinar skipanirnar lt'tka tær treytir, i~ her eru settar. Ta~ hevur veri~ ført fram, at i Føroyum hevur samla~a skattatrysti~ ikki veri~ so høgt i praksis, sum åvist her, ti at tann gløgga partafelagsnevndin fær partaeigaran at lata vera vi~ at krevja vinningsbyti tltyvir 6%. T a~ er so møguligt a t realisera vinningin vi~ søl u av partabrøvunum og solei~is slcppa undan dupultskattinum. Hetta fyribrigdi er ikki tiki~ vi~ sum ein høvu~srcgla, og er hetta veruliga høvu~sreglan i praksis, so tykist grund vera til at umhugsa eina broyting i bræ~i, sum likastillar skatting av vinningsbyti og av vinningi vi~ sølu av partabrøvum. 4d. Sami skattur av rentu og vinningsby-ti. Her tykist tann føroyska skipanin aftur at vera eitt undantak frå, hval er vanligt. t flcstu Iondum ver~ur rentuinntøka skatta~ eins bart og arbei~sinntøka. 4e. Fremur vinningsbyti. Vi~ avger~ini, um antin ein skipan fremur vinningsbyti clla ikki, ver~ur hugsa~ um, hvørt skipanin heilt ella lutvist gevur frådrått fyri vinningsbyti. Ein skipan vi~ fullum endurgjaldi ella fullum frådråtti fær svari<l ja. Er onki endurgjald, so er svari5 nei. Skipanir sum hava lutvisan frådrått ella onnur tiltøk, i5 lætta um dupultskattin fåa antin ja ella nei vi<l parantes. Hein frådråttarskipan og rein endurgjaldsskipan fåa svari5 ja, ti at dupultskatturin er burtur. Trudionella skipanin hevur ongi tiltøk, i<l fremja vinningsbyti og er svari5 her nei. Allar hinar skipanirnar hava svari~ (ja) uttan «the split rate». Hetta stendst av, at allar uttan «the split rate» hava lutvisan frådrått fyri vinningsbyti, me~an «the split rate» skattar tann partin av parta-

159 571 felagsinntøkuni, i~ utgoldin ver~ur sum vinningsb)rti lættari hjå part af elagn um. 4f. Fremur uppsparing og iløgur i P /F. Vi~vikjandi avger~ini av, um cin skipan fremur uppsparing og iløgur i p/f er her meir hugsa~ um skipanirnar i mun til hvørja a~ra. Avger~in er her einans grunda5 å, hvat cftir ver~ur av fclagnum, tå partafelagsskattur er goldin. Ta~ mcrkir, at hæddin å partafelagsskattasatsinum er avgerandi. Undir hcsum fyritreytum ver5a skipanirnar frå H. til I. tær bestu, ti H. og I. hava ein munnndi lægri partafelagsskattasats enn hinar skipanirnar, me~an J ( tann kanadiska skipanin) vi~ regluni um skatting av vinningsh)'ti hjå partaeigara, h6ast vinningsbyti ikki ver~ur utgoldi~ og ver5ur verandi partur av eginpeningi felagsins, er her rokna~ sum iløgu- og uppsparingsfremjandi. 5. Neutral. Traditionella skipanin, «split rate» og franska endurgjaldsskipanin luka ongar av teimum treytum, i~ stillaffar eru til neutralitet. Hinar skipanirnar luka allar minst eina treyt, men her eru ikki tiknir dagar imillum, hvør treyt åtti at havt mest vekt. Ein beinlei5is samanbering å talvu 3 av, hvussu någv ja, nei og M tann einstaka skipanin hevur fingi5 visir, at tann føroyska skipanin onki ja fekk, men 4 nei og er sostatt undir hesum fyritreytum ringasta skipanin. Hetta tykist saman vi~ ti sum sagt er i pørtumun frammanfyri, at benda å, at tørvurer fyri åb6tum. Skuldi nøgdin av ja svarum veri5 avger5andi fyri vali av skipan, so skuldi ein lit frå talvu 3 valt kanadisku skipanina. Ta~ sum avger5andi er fyri val av skipan grunda~ i1 talvu 3 er hvørja vekt tann einstaki leggur i hvønn spurningin sær. Ta5 er ikki stor likindi til, at menn meta eins i slikum førum. Sambært ta5 sum sagt er i ø5rum parti av hesi frågrei5ing um rættvisiskrav og skattagrundarlag, so kundi ta~ veri5 rimiligt at sagt, at tær skipanir, sum fåa svari5 nei til fyrsta spuming ikki cru nytiligar. Hetta merkir, at dømi B, G og H ikki lllka citt grunclleggjandi krav.

160 572 Ta~. sum nt'1 crtirstl'ndur fyrst og fremst er at avgera cin gongnr hm fyri hugtakinum mn at avtaka dupultskattin av inntøku sum vunnin er i partafelag. Tn~ ty kis t ikki a t vera nøk ur logisk orsøk til hesa revsing, men h6ast ta~ hevur onki land fult lit avtiki~ dupultskattin. Ver~ur hendn lei~ vald, bcn<la tær vii:)mcrkingar, sum her t'l'll gjt-mlar a at kanadiska endurgjaldsskipanin var~ bcsta loysnin. Vil ein ikki avtaka dupultskatlin, men lættn um hann og samstundis mi~a im6ti eini skipan, i~ er grri~ og løtt at umsita, tykist ein skipan sum er uppbygd sum 3;)/3;) skipanin at YlTi:)a t'in gc)o loysn. Tao hevur verio ført fram, at læ t tast hevoi vcrio bcrt at skatta felagio vio cinum so høgmn skatti, at ikki var neyougt at skatta partueigaran. Hctta er ein loysn, sum t6 hcvur tcir vansar, at partaeigarin vio ti låga markskattinum vcrour straffaour i mun til partacignrin vio ti høga markskattinum, og ein slik skipnn er ikki iløgu- og uppsparingsfremjandi fyri partafcløgini, heldur tvørturim6ti.

161 Skatta1alva 1. YVIRLIT YVIR MEST KENDU SKATTASKIPANIR FYRI SKATIAN AV PARTAFELØGUM OG VINNINGSBYTI... :d... ::... ]] - ::... -~ ~._.,E ~ :- = j r; = ~;::... - o = ~ f=.:?.!<:,~ ;.t. :r...s 2 =. - ~~ er.... s. -~ ~ ;... : = c::::: ~-~-E a::-:: l c:: ::... = = o. ~~ ~ ~ l... ~ s =..:.:..:.: :r.... ~.:!:. ~ Q::; ':C ~~~..d ~ 1. Eginpeningur 2. Partapeningur 3. Vinningur 4. Frådråttur fyri vinningsb~ ti 5. Skattagrundarlag hjå P/F 6. P /F-skattur 7. P/F - dispunibul inntøka 8. Vinningsbyti 9. Skattaendurgjald 10. «Bruttovinningsb~ ti» 11. Skat tur a v vinningsb~ ti 12. Skattaendurgjald 13. Disponibult vinningsb:( ti 14. Skattur tilsamans 15. Eftir i P /F 16. Eftir hjå eigarum og p/f tils. 17. P/F- skattur 18. Yinnin ~sbytis-skattasatsur 19. Yinningsb:( tispolitikkur 20. :\Iaximaltr~ st tå allur vinningur veri5ur b) ttur ut '/r 40';'r 50';'( 70% % 40% 50'7~ 66' (30) (100) '/~ 4w; 50% 60% ';'~ 40'/o 50'/c 40% %.w r; 5w ; 40y( ~~ 40% 50' ~ 55% Cl --.J ""'

162 YVIRLIT VIØ DØMI UM MØGULIGAR SK.ATTASKIPANIR OG SKATTASATSIR FYRI PARTAFELØG OG VINNINGSB~TI. Skjaltalva 2. c......c c::: as -as c: ~:~.~ ~ =... 't:! c: c: <Il... ].s...:.: al ;.,C <Il ~ a a "O c o t'$... o c: 10 c: c: c:... c. C!':) C, c c. Cl':)' -.., c::: - ~~ ~ ~...:.:... >.o..:.: N :n Cl':) <Il ~~,... ~.e- IN~~ a b a b a b a b a b l. Eginpeningur Partapeningur Yinningur Frådråttur fyri vinningsbyti Skattagrundarlag hjå P/F P/F Skattur P/F - Dispunibul inntøka Yinningsbyti )- 3 ) 18 Clt -..] 9. Skattur av vinningsb) ti ~ ""' 10. Dispunibult vinningsb~ ti Skattur Iilsamans Eftir i P/F Eftir hjå eigarum og P/F tilsamans L p. F - skattasatsur \"inningsb~ ti - skattasatsur lh% Ih% \"inningsb~ tis politikkur 50% "') 6% 50% l) 6% 50% l) 6% 50% l) 6% 50% l) 6% 17. ::'-faximalt tr) st tå all ur vinningur vert5ur b) ttur ut 72% 72% 44% 44% 54% 54% 54% 54%? '1 l J \"inningsb) tissatsurin up p å 6% er tikin sum 6% av eginpeninginum svarandi til maximalan frådrått. 2) Yinningsbytit5 er deklarerao, men ver15ur ikki utgoldio. 3) Her verl'iur vinningsbyti utgoldil'i svarandi til 6%. 4) Her verl'iur vinningsbyti utgoldio Svarandi til 6% av partapeninginum.

163 Skipani..... SKJALTALVA 3. SPURNARSKJAL ~ r-. l.. -b -'C :::: c d Q,) -<U Q,) c..: c.j,s r-.... ~ c c 1'1)... o- ø r-. l c "' "' Q,) ' -t'1 d ~~c a a a - -» c r... -å c Q,) ~ d 00::: c l Eginleikar l... c o ø c... ~ c "::j ø c ~ 0:: d o o:! L':> d = d <"::jo:! ~ s.e- u :E o a:;;.::- ~ a-;.e- ~ o so o...-:> '"' ~.e- ::c ~.eo. ~.~ f:: ~... ~ ~:... ~ Lt:l.!:od Lt:l.!:od - E-< :l ~~ en ~.a~ ~ --~ t:j:l<n ~:l :r. ~~ C'J ~ ~ ~ ::.::~ l. Rimilig skatting... Ja Nei Ja Ja Ja Ja (Nei) Nei Ja Ja 2. Grei~... Ja M Nei Ja Ja Nei M M M Ja 3. Løtt at umsita... M M Nei M M Nei Ja Ja Ja M 4. Bt1skaparligar avleii5ingar a) Dupultskattur å vinningsbyti burt... Nei (Nei) (Nei) Ja Ja (Ja) Ja (Nei) (Nei) Ja b) Proportionalskattur å p/f Ja Nei Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja c) H6skandi samlae5 skattatr) st Nei Nei Ja Ja Ja Ja Ja Nei Ja 1 Ja d) Sami skattur å rentu og l Ja l Ja l Ja l Ja vinningsbyti... Ja Nei Ja Ja Ja Ja e) Fremur vinningsbyti... Nei (Ja) (Nei) Ja Ja (Ja) (Ja) (Ja) (Ja) Ja f) Fremur uppsparing og iløgur i p/f... Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Ja Ja Ja 5. Neutral... Nei M Nei M M Nei M M M Ja Ja 4 o Nei l l 3 l 2 o o MO l l (;r< -.J (;r<

164 5711 IX H.TONARSKATTUIUN 1. Skatfleg ging av inntøkurn hjå hjunurn i Føroyum i dag. Samhært 17 i guldmuh føroysku skattalogini ver5ur girtur maour skattaour av allm i inntøku sini og inntøku komt hansara, h\ io tcy b(tgva smnan. Hcvur konan havt inntøku av sjålvstø5ugari vimm rlla Iønarhcioi, vcr5ur veiltur manninum cin fr{l<lritttur vio hclvt av inntøku konunununnar, to ikki mcira cnn kr. Giftir menu vcroa setlir i landsskaft smnhært skattastigan fyri uppihnldarar, io m.a. hcvur citt skattafritl strckki uppn kr., mcoan stigin fyri ikki-uppihnldnrar {tsetur skntt av øllum inntøkum fr{t kr. og uppcftir (sb. skjal IV C.). Burtursæ<J fr:\ ht'smn ver5ur, hva t i o landsskatti viovikir, ikki fa ri()' eftir, um ta~ er citt rlln tvcy vnksin folk, io skul u liva av eini inn tøku, ella um samla5a inntøkan er vunnin nv einum ella av tveimum f6lkum. Kommunuskattinum viovikjan<li kann vcroa vist a, at samhært 34, 2. petti 1 vcr<jur «lætt ht'is» rokna5 sum grmul til at hækka sknttskyldugu inntøkuna, og mn hcttn helst førn til, at hjt'm vi()' {lvfsari inntøku skulu slcppa lættari enn støk vio somu inntøku. Leggjast kann aftrat, at eru børn i cimtm htisarhaldi, so verour roknaour harnafraclrnttur ( 450 kr. fyri hvørt harnio), io verour drigin fra i sjålvum skattimtru hjå uppihaldaranum. Hava børnini inntøku ver~ur hon tal<l uppi inntøku h1tsh6ndans, t6 ikki um barnio er 16 år ella hcvur vunnio inntøku sina hja uttanh)'sisf6lki. 2. Prinsippspurningar vi~vikjandi hjunarskatti. a) Høvuosspurningarnir. Tann avgerandi spurningurin i hcsum sambaudi er, hvør, j()' tann skattlagda eindin skal vera: h1tskio clla einstaklingurin. Hcsin spurningurin er i storan mun politiskur. Svario vclst um, hvørt vit ynskja nt uppfata samfejagio sum samansett nv ht'1skjum ella av cinstaklingum og her serliga um vit ynskja frigering einstaklingsins, serliga kvinnur, fra httskinum. Søgnliga gong< lin hcvur verio tann, a t flcstu!ond eru hyrjao vi o a t skatta ht'tskio, umhooao av ht1sh6nrlanmn. Seinri hava rnenn so

165 577 fingi<~ hug al hroyla hesa samskatting. IIdia lwvur f'h,iri grundi1, sum til dømis: a) Fleil i og l'leil i konm havn sj{tlvsloi~uga innloku. b) Politiski ynski er tllll al s!yrkja s!oi)u kyinnunnar i s:unf'l'lagnum, og harimillum eisini i hjtmarlagnum. Ta~ wrt1ur li rin spurningnr um javnrreltindi k\'innunnar, at hon l'isini f'ær hovi til at wra sjmvs!o~ugur skaltahorgm i. c) So hvm t sum skal! urin er vaksin og t' l' \'Ol'l)in BH'ira progn ssivur, l'l' skat!ahyr<)an hj(t ('inum samskat!at)um hj!mum vor5in væl hægri em1 hjt't lveimum stoktun vi() somu innlokum. d) Hella, at inntøkan hj:'t kommi ver<jur uppfata<j sum log<l oman (, inntøkuna hjt't manninum, og ti rakt av ti markskatti, io hansara seinas!a k dm a \'t'l'olll' slw lllogd vi<), gt'\'lll' f' c> l k i \'H ri\ h uf~ H n av, at tao illajoysir scg, at l'isini lwnan arlwi<)ir. Hl'!la farnar luttøkuni hj{t gifturn konmn i arheioslivinum. Hetla er ikki lwl'l citt kvinnupolitiskt vandam{tl, men cisini htiskaparligt, um so er, at trot er (t arbei()'smrgi i samfelagnum. Samskattingin ger, at tao «ikki loysi1 scg» hjn tveimurn, i<l hæoi hava inntøku at vcra gift. Eitt fmniljupolitiskt ynski wn al styrkja hj!marlagsstovnin sum slikan, førir ti til krav um scrskatting clla lættari sumskatting. h) Prinsipploysnir. Tær broytingar i samskallingini, i~ omanfyri ncvndu grundir kunnu føra vio sær, kunnu vcra mcirn clla minni vi<lgongdar. Er ta~ sjålvt tno politiska ynski~ javnrættindi, i5 l'r avgt'i'hihli, so er ruddiligasta lci5in helst fullkomin scrskatting av manni og konu. Um folk cru gift og havn felags h!tsarhald, vcr5ur t{t mett sum citt privatmål, i5 ikki kcmur skattingini vio. Bt'1skaparligu vanclmn{tlini av samskattingini ver5a samstundis loyst. Løgtingstii5indi 1974 B - 73

166 578 Henela loysnin er rælliliga einf0ld, tit it'5 hjt'mini virka hvm t sær, t.d. sum l0nlakarar. Ta~ sum gcvur trupullcikar er fclagsognin, um ll'y hava slika, og har scrliga mn so er at annar hjt'marfelagin starvast i virkinum hj{t hinum. Ein minni vi~gongd loysn, sum tå sctir mann og kom1 javnt, er at uppihalda samskattingini, men lala hjt'mini sj{tlvi gera av, hvør tl'irra, i~ vil standa sum skattahorgnri. lll'sin mitti Joysir l!'> ongan av tcim bt'tskaparligu trupulll'ikunum, i~ it~ur v<'>r~u ncvndir. Ver~ur politiski javnrættarspurningurin hildin hava minni t~ dning, men ynskt ver()'ur heri at lætta um tær ht'1skaparligu avlei()'ingarnar av samskattinum, so karm hctta vcr()'a gjm t vi~ at var~veita samskattingina, men t6 lala ta()', at tvey skulu Iiva av hjt'marinnt0kuni føra vi()' sær, at samla()'a hjlmarinntøkan vcr()'ur skatta~ mildari cnn ein lilsvarandi einstaklingainntøka. Hctta kann t.d. ver()'a gjørt vi()' at hrt'1ka cin stiga fyri hjt'm og l'in annan fyri støk, vi()' fr{ulrm ti i stigainn tøkuni fyr i bæ()' i ko nu og man n o. t. Ein annar måti er at b~ ta hjt'marinntøkuna javnt milhun hjt'mini hæ()'i og sostatt scrskatta tey av smnlaou innt0ku tcin a, utt:m mun til um ta()' er anna()' ella hæ()'i, i()' hava vunni()' inntøkuna. c) Dømi um loysnir. 1 Danmørk var()' cin lutvis scrskatting set! i vcrk i samlmndi vi()' kclduskattin. 1 prinsippinum er samska ttingin framvegis i gild i, men hcvur konan lønarinntøku uttanh) sis clla sjitlvstø()'ugt virki, vcr~ur hon skatta()' serstakl av inntøkuni, i()' stavar frtt Jwsum. Innløkan av fclags ognini ver()'ur framvegis skatta()' hj{t manninum og fr{tdrilttimir ver~a drignir fra inntøku hansm a (to undantiki()' løntakarafr{tdr!tt t urin). Arbeii5a hæ()'i i felags virki, vcr()'ur ma()'urin skatta()'ur av inntøkuni, t6 so, at møguligt er at byta hana i helvt, men solei()'is, at konunnar partur hægst kann ver()'a kr. Bert ein skattastigi er, men tå i()' skalturin ver~nr iitrokna()'ur, fær hvør pers6nur ein personfr{ulrått uppit g6()'ar f>.ooo kr. i stigainntøkuni. Er inntøkan hja ø~rum minni enn f>.ooo kr. fær hin hjimarfelagin frådråttin. Hevur bert annar inntøku, kann hann sostatt draga frt1 fyri tveir pers6nar. Tit ii5 skatturin av lmmrbeii5i ella sjitlvstø()'ugari vinnu hjil giftari konu

167 579 veri:'5ur roknai:'5ur ilt, fær hon serligan konul'r{ulr{t tt upp(t hægst kr., men fer inntoka bennara upp um kr., veri'5ul' l'r:'ulrmturin minka~ur vi~ 100 kr. fyri hvørjar kr., i5 inntøknn l'er upp, solei<lis at hann hcilt er hm vin, tit i<) inntøkan røkkur upp :'t kr. 1 Danmørk er harnafril<lriltturin nt'1 heilt Joystur frit skattinum og ver~ur litgaldin beinlei<lis til harni5 sjitlvt ( t.c. m<'>orina ). Sum ta<l sæst av hcsum, so er <lanska skipanin franwegis i prinsippinum ein samskattaskipan, sum harafturat ger mun {t manni og konu. Tosno ver~ur nt't um at fara longur :'tvcgis im<'>ti eini fullkomnari scrskatting. f fslnndi hevur skipanin vcrio tann, at hjt'm kundu vclja imillum sarnskatting vi~ rættiliga storum fr{tdrutti og serskatting. Frt1drMturin var so storm, at bertfolk vi~ heilt høgum inntøkum hava hildio fyrimunin av serskatting vera størri. 3. Hvi er 6nøgd vi~ hjunarskattin i Føroyum i dag? Henda 6nøgd karm lutvist vera av prinsippicllum slag, t.<l. ti at ynskt ver~ur at tao er einstaklingurin og ikki hjt'mini ella ht'tski<l, io er tmm skattlagda cin<lin. Ein onnur prinsipicll orsøk kann vera tann familjupolitiska, at samskattiagin er so d)rr, at hon fær folk at bt'tgva saman 6gift heldur enn at giftast. Arheiosmarkna<larpolitiskar orsøkir koma cisini upp :'t tal. A :'tvisum økjum og til åvisar timr er trot, t.d. {t 6faklærdari kvinnuligari arbei~skraft, t.d. i fiskiidna~inum. Hinvegin, so er strukturarbeiosloysi innan fyri fleiri a vteimum yrkisgreinum, io vanliga hava stora kvinnuliga tilgongd i Føroyum, t.d. sjt'tkrarøkt. Ein lætti i dupultskattinum hcv<li helst ført til sløl'l'i framho~ av kvinnuligali arbeiosmcgi og hetta hev5'i so høtt um trotio a arbei~smegi å teimum økjum, i~ tu~ finst, og økt um arbeioskraftaryvirskoti~ å teimum økjum, har ta~ ger seg galdandi. Økt tilgong.d av giftmn kvinnum {t arbciosmarknu5'inum førir til hægri framlei5'slu og ti kanska h6ast alt eisii1i til størri skattainntøku hjå ti almenna enn a~ur, vi~ ta5', at skatturin av hcsi meirinntøku mcira enn uppvegar skattamissin, i~ stendst av at samskattingin verour avtikin.

168 5HO Rovnclirnm aoraslaoni visa to l'isini, al hl'nda okta luttoka sl'lur s!cm i krc;v til ahm muu t'tlrei<'5slm til vogguslovur, bm nagart~ar, f'ritit~arheim o.l. 4. Møgulig-ar fyribils abøtur. All ir lcir møgulcikar, io umroddir v<'n ou i 1. pet ti av hesum kapitli standa cisini f'oroyingum i hooi, h::d~i serskatting og samskatting vitl øktum fr{1dr{1ttum og sundurh~ ti av inntoku. :'\evndin hddur scg ikki til at ri1i:'sa til nakrn scrstaka av hcsum loysnum sum er. Økio er teknisk! trupult og hongm smnan vi<) allari pcrsc'mskattingini, sum hon er. Økio er cisini so stort, at ht oytingar kmmu fim rættiliga stora itvirkan i1 skattainntøku hins almenna. l\lælt wrour ti til at kanna spurningin nærri, i1orcnn prinsippavgcro verour tikin um munancli hroytingar i nltgaldandi skipan. Tao, sum kcnst mest ittrookandi at hota um, er {n irkanin i1 hjlmarskattin av, at inntøkurnar VlToa taldar saman og skattaoat progressivt, og dentur hcvur vcrio lagdur i1 ta darvandi itvirkan hctta hcvur å hugin hjå giftum komun a l leita ltt i1 arbciosmnrlmaoin. Tann konufriulri1t tur, io er, hø t ir nakao mn hcsi viourskifti, men ov lilio, orsakao av mcstamarkinum uppi kr. fyri hcn<la fr{ulrittt. Hetta mostamark hcvur sta<\ii:'s vii.'s sioan 1H61 og ti kundi io hvussu er vcrio orsøk til at umhugsa at ført støddina {t ti ajour samsvarandi ti inntøkuvøkstri io hevur vcrio si~an. i 1961 var mc~al skattskylduga inntøkan i Føroyum kr. i 1071 var hon vaksin til kr. Ein ajourføring mcrkir ti eina hækking via 16i>?'r, svarandi til :t:mo kr., so at markio kann vcroa flutt upp i kr. Fyri arhei()'shugin er tao sum mcstan t) dning hcvur ncyvan sjmvt fr{lrlrilttarmarki()', men mcira, hvussu høgt upp, io konuinntøkan kann fara, i1orcnn friulriltturin stcogar. Tå io fr{ulråtturin er so stc'n t prosent av inntøkuni sum :lo, skal ein rættiliga sh1tt upp i inntøku fyri at røkka mestafr{ulritttarmarkinum.

169 \'i~ minni ft :'tdr(ttlarprosenti, nu n hægri uppha dd, lll'y<)i taml ml'sta inntokan, j()' fekk lut i ft (ulritllimnn kunna okst uppal'lllt' nwit. Yer5ur fr:'ulr{ttlurin t.d. settur til 2:l7r og mcsti fr(uldtllurin til kr., so kann innt0kan fnra hl'ilt upp til kr., :'ti'irt>nn fyrimunurin av eini fr:'ulråttaroking dettur hurtur. Sum nevnt mit rit5iligast Yl'l'a at hi<ln vi~ hroytingum i hj(marskattin u m, men hal da llll'llll la~ vct a a Ygerandi neyilugt a t geva t in!æt t a heinanvegin, hcv<li cin gongd lei~ kanslm vcri~ ein ajourfm ing sum tann omanfyri ncvndn. Hon kun di veroii'i gjørd it tann hit! t, a l omana tann n(tvcrandi fr{t<lrilt tin upp:'t :lo!fi: a v h ægs t kr. var~ lagdur ein fr{tdr{tttur upp{t 2:l% nv konuinntøkuni omanfyri kr. vi~ l'inum hægstamarki uppit kr., i<l var() nml, tit i~ konuinntøkan rnkk upp a kr. Avlci~ingarnar fyri.skattainntøku hins ahnenna kunnu gerast upp umlei~ solei~is: Hin økti konufr{ulrittturin kann mctast at liggja um 4-41/ 2 milj. kr., og fer hctta at mcrkja cin javnv{tgarskattami.ss uppa knappar 2 milj. kr. fyri hitt almcnna (landsskatt, pensionsgjald og kommunuskatt). Him cgin!elur, at cin slik «ltltamhan» av fr{uldttinum kann føra til øktar konuinntøkur, io sioan minka um inntøkumissin hja ti almenna av, at fr{ulritttarmarki() ver<lur hækka~. X. SKATTURIN HJÅ TEIMUM, Hl FA.A li'6lkapensj6n 1. Spurningnr i samhand vi~ skattlegging av f{jikapcnsi6nistum. Ahugi hevoi verio fyri at kmma møgulriknrnar fyri at gera skattin hj:'t f6lkapensj6nistum minni ella uppkrcvjingina einfaldari. Hugsanit hava vcri~ frammi mn dcils at slcppa f6lknpcnsj6n un<lan skatti, deils, mn hctta ikki kundi gerast, at k1 evja skattin av f0lkapcnsi6nini upp it cin slikan hit tt, at pensj6nislarnir sluppu un<lnn a t hugsa um skatt, tit i~ teir høv<lu fingi~ pensjon sina itlgoldna. Eitt scrstakl problem er yvirgong<lin frit aktivm i vimm til pensibnisttilveruna. Heldur pers6nur uppat at arhci~a 1. januar 1973, ti at hann f ær f6lkapcnsj6n frit hcsum de gi, skal harm uppgcva inn tøkuna i 1972 og lata skatt eftir henni hcilt fram til mai 1974.

170 582 Vi~merkjast skal t<'>, at pcnsjc'>nistarnir havn atgongd til at søkja mn at flta skattingina hroytta, so teir aftan{t at inntøknn er ni~urfarin, vcr~a skatta~ir av framti~arinntøku, men verri enn so nllir nyta hcnda rætt. 2. Mctingar av åhmum, i~ kundu komi~ upp å tal. Tær hugsanir, i~ clva til or~askifti um hcnda spurning, cru m.a. 1) Ta~ kann tykjast øvugt, at hit! almrnnn fyrst lrhu folki kr. i folkapcnsjcm og si~nn tckur t.d. 200 kr. fr{t tcimum aflur sum skat t. 2) Ta~ kann tykjast opraktiskt, fyrst at gjalda kr. 1.H gjøgnum eina skrivstovu og si~an innkrcvja 200 kr. fr!t sama folki igjøgnum eina a~ra skrivstovu. Til hetta er at vi~mr.rkja: ad. 1) a) (Jt frå rættvisisskn ttleggingarprinsippinum cigur øh inntøka at veroa skattao cftir vanliga slmttastiganum. Et brt1k fyri at fara scrliga milt fram im6ti f6iknprnsionistum, ti at inntøkur tcirra cru lågar, so cigur ein rættvisur skattastigi at uppfylla hctta krav - ikki hert fyri f6lkapl'nsionistar, men fyri øll vio sm{nnn inntøkum. h) Tatl politiskn PlHlamåli~ vio f6lkapcnsi6nini m!t vrrn at vcita tcim gomlu møgulciknr fyri cinum!tvisum livifc>ti, t.e. eini tøkari inntøku ( altso inntøku aftanå at skattur er golrlin) av cini avisari stød<l. Hugsa vit okkum, at ætlanin er at gcva prnsionistunum eina livifotsøking uppå kr. {n liga, og vil hugsa okkum at hctta svurar til cina inntøkuøking upp{t 1;).000 kr. + skalt av kr. = kr., so kundi hctta vcrc'5i~ gjørt!t tvinnandu hått, m1tin viff at gjalda tcimum cina f6ikaprnskm, io mkkur bæoi til at gjnlda skatt og til at uppihal<la ti ætla~a livii'otinum, altso kr. clla vi~ at g,jalda teimum eina skattafria f6lkapcnsi6n, i~ lika røkkur til at g,jal<la ta ætla~u n) tsluna, altso kr. Taff eru tvær høvuffsorsøkir til a t hin fyrra leioin eigur a t vera val d:

171 583 i) A v skat tleggingargrundum: Hugsa vil okkum ein pensionist, sum umframt folkapcnsjonina hcvur eina inntøku uppå i'io.ooo kr., io hann t.d. skal lata lf>.ooo kr. i skatti av, (so at tøka inntøka hansara er :~il.ooo kr.,) og sum fær eina f<'>lkapensj6n upp{t 1il.OOO kr., so inntøka hansara veksur til 6i>.OOO kr. Er markskattur hansara t.d. 40%, so skal hann luta 40% av økingini, t.e kr. meira i skatti til tessat lala tann skatt, io galdandi skattalogg{tva hclclur, at maour vio kr. i inntøku eigur at lata, t.e. tøka inntøka hansara vcr<lur llll i3il.ooo kr. + n.ooo kr. = kr. eins og hja øllum øorum, io vinna kr. Fekk lumn bert kr. skattafriar, so vaks tøka inntøka hansara til kr., altso kr. støn i cnn hja øorum pcrs{mum vio tilsvarandi inntøku. Tao er ilt at siggja, at nøkur grund er til at innføra cin skattlcggingarhått fyri f6lkapensionistar, sum er til so n6gv støn i fyrimun fyri tcy, io hava stårar inntøkur vio siouna av f6lkapcnsi- 6nini. ii) Av figgjarligum grundum: Sum umtalao i III kapitli, so tnlar ynskio um citt rationelt h) ti av tltreioslum hins almenna fyri, at allar tltrcioslur veroa roknaonr sum bruttostødelir {t lltreioslusiouni å figgjarætlanini, so skilligt sæst, hvussu n6gvur pcningur, io fer til ymisk cndamål. Ein nettorokning av f6lknpcnsi6nini er i strio vio hesa aoalrcglu. Serliga tå talan er um cina stbra upphædd sum folkapensi6nina er orsøk til a t {tvaroa im6ti einum slikum fr{tviki fra g6oum figgjarsi~i. viov. (2) Hin spurningurin, um tao her til at laga skattgjal<lingina so, at tann meirilutin av folkapcnsionistum, io ikki hcvur inntøkur vi~ si~mm av pcnsionini, kann sleppa undan at hava stri<l av skattgjaldingini, kundi kanska vcrio Joystur vio at uppkravdur verour ein kelduskattm (io altso cisini er ein samtioarskattur ), i<l svaraoi til landsskatt og meoal kommunuskatt av eini inntøku, svarnndi til folkapensi6nina. Hetta hev~i ført vi~ sær, at tcir flestu f6lkapcnsionistur høvdu sloppi~ undan at hugsa um skattgjulding.

172 5R4 Tann vanligasla t'ykainnlokan l'yri f'<'>lkapl'nsionisl:tt' l'l' l'l'lllu i n n t ok a. Y l'ri'5ur t'cnlu i n n t llka fra m \'l gis skn li a i) \'i J end al igum kdduska Il i, so vt ri)n la<.) v.o.o. hl' r l pl'llsion is t :u vio vinnulivsinntoku, lonarinntoku l'lln ai)rari JH'nsi<'msinntoku, io koma at fim skaltgjalding at hugsa um. 3. Nii5urstøi5a. Spnrningmin u m ska li a byrl'sina hj{1 f'<'> Ika pensi6nisltm1 eigm a l vcrjn sæddur i samhandi vii) skattahyroina av 11\ginntokum yvirhovut. lklla er eitt alml'nl problem, ii) vcri)ur loysl hl'rt vij eini hroyting av skallastignnum. Bæ('5i skattligar og l'iggjarligar grundir lala im<'>ti at m<'>lrokna skattin i pensi6nini. SjMv skattg'jalding in hji1 f<'>lkap<'llsi<'lllisttmum kann kanska vcroa gjord cinf'aldnri vio al luka kelduskall av pcnsionini. XI. TILRA.DINGAH UM ViDARI KANNINGAR AV FØROYSI\UM SKATTAMA.LUM. 1. Inng-ang ur. Sum umrøtt er i knpitli l, so er cin gjøllig gjøgnumgongd av ollum føroyskum skattaspurningum ikki løtuvcrk Yalt var<'5 ti i fyrsin umfari at gcra dcils Pina gjøgnumgongd i høvuosdr{tltum (kap. III-V), deils nakno gjøllari l~ singnr av nøkrum serspurningum, io serligur åhugi var fyri (kap. VI-X og skjølini til kap. IV og V). Er politiskur {thugi fyri ti, kann vænlast at uppskot til 16garhroytingar ver<'5a gjørd a tcim økjum, har, io serkanningar eru gjordar, og kanskt eis i ni :'1 nøkrum av tcim økj u m, io ncvndin hev ur nortio nwil'a leysliga vio i kap. IV-V. Eisini karm væntast, at politiskur itlmgi er fyri at scta gjøllari kanningar i vcrk av nøkrum av teim spurningum, io peikao er å i kap. IV-V. 2. Spurningar, itj rått veri5ur til at taka upp. Ta<'5 ma cisini lml<last at vcra ynskiligt, at nevndin sjmv ppikar :'t nakrar spurningar, icl tykjast vcrdir at taka upp i framti<'5arkanningum. Ver~a tey ymsu skattasløgini tikin i li raofylgjn, io nytt Cl' i kapitli III, kumm hesar vi<'5mcrkingar vcroa gjørdar:

173 1 ) V øruskattir. a) Ot fr{t ti tilfal'inmn um l'orbn'!ju;samansdingina, i<~ vcr~lll' n~ t t til at finna frmn til n) tt pristalsgnmdarlag, l'igur at lwm til at gt>ra eina sonevnda «insidmskanning», i<~ kann visa hvussu n<'>gv, io h\tsm hald vi~ ymsum in n!0kum la t a i obeinlei~is skal ti. Ilet t a hcvt'5i hj{llpt til at funnio \tt av, hntssu progrpssiv l'lla dpgressiv vorugj0ldini eru, og kundi vcrio l'in hjmp, mn f'al'io n~r<'5ur i holt vi~ at gcra gjøldini einf'aldari sum r{lll varo Iil i kap. 1\'. b) Spurningurin mn at {tlcggja cin vanligan vøruskatt, antin i småsølulii:'5inum cina, clla sum viroisokingarslmtt, er voroin kannat'5ur fyri nøkrum {mnn si5ani. Er {tlmgi fyri ti, kann hcn<la gamla kanning veroa førd ajour. 2) lnntøkuskattur. a) Tann kmmingin av s j ålvuppg{n'uni, i o umrødd er i s kj al i G, 1m n n vonmuh gcva cnn flciri viroismikil tøl, hæoi til I) sing av l) dninginum av ymsum frådråttum og til bruk fyri avgeroum um, hvør u~ hin endaliga loysnin viovikjandi hj\marskattinum skal vcra. b) Teir skattastigar, io lanclsskatturin veri:'5ur Miknaour cflir, tykjasl ov progrcssivir i fyrra cnda cnn ynskiligt rr. Annars tykjust stigarnir at hava tao rcint tckniska l~ tio, hava (mcyouga nogv stig og orundar proscntssatsir. at tcir Tao må bera til a t gera c in cinfaldari stiga. f hcsum viofangi hcv~i eisini vcrio vert at umhugsao at huvt fastun stiga vio skiftandi ittskrivingarprosen ti. Si<lan hetta varo skrivais er skattastigin broyttur nakao (i januar 1974). c) Kommunuskatturin eigur cisini at vcroa kannaour nærri. Ger «hækkingar- og lækkingarskipanin» hann progrpssivan '? llvussu eru skattaborgararnir nøgdir vio hcnda framfer~nrhått? Skal hnnn varovehast er helst vcrt at kanna møgulcikarnar fyri at gcra hækkingamur og lækkingarnar mcira ohjcktivar. Løgtingstil'lindi 1974 B - 74

174 liyussu n<'>gy ht'\'lll' skalturin f'n't l:'tginntokuf<'>lki Slllll l'<'>lknpt nsionislum a l l~ t.~n f' y ri tær snm n u lmnlllllllllll'll:ll'. Il vorj i r nwgult ikar c ru fyri H l læ t la u m kommunuska li in vi i'~ H t la la konhlllllllll'llar Um hlokktilskot fr:'t landskassanum '? d) Er :'thugi fy ri at gcra l'itl «sosialinnthl<li»-huglak, sum n evn! i kap. IV, so er cisini neyougt at kanna, hvussu tao eigur al siggja th. e) Skat tleggingin av samvinnufyri lokum ( andrilsft'logum, koopl'ralivum) cigm eisini at veroa tikin upp, lit H> stoi.)'a er!ildn til partaf clagsska ttin. f) Verour åournpvnda «insidcnskanning» g.i< ml vi<'~vikjandi avgjoldunum, her til at itthyggja hana vio at taka innl<1kuskattin vio, so siggjast kan n, m n skat tingin sum heil d er progressiv cl la ikki. g) Ha()'ani erbcrt citt stig vit~ari eisini at Inka studningar (hcpoi sasialar og vinnuligar) vi<)' so siggjast lwnn, liyorja nmfordcilandi {t virkan, ioskattur og studningnr Iilsamans hav:t. Um gjørligl, eiga Pisini teir studningar, io hava form sum skattalret ti, at vcr(}a tiknir uppi. h) Er ithugi fyri samtioarskatti, ciga scrliga tær umsitingarligu siaurnar av hesum spurningi at vcroa kannnoar gjølliga. i) Ein gjøllig teknisk gjøgnumgongcl, vi<)' meavirkan frit konmnmnlum likningarmonnum, løgfrø<)'ingum, grannslwoarum o.ø., av inntc Jkusknttimun vio ti fyri cyga nt f'inna og gcra uppskot um nt tippa smærri ella støl'l'i «hol» i inntøkuskattinum Iwvoi vc'ri5 gngnlig. j) Sum nevnt flciri staoni i nndanfarnum kapitlum er tao 6haldbart i longdini at gera so liti<)' burtur (u ognnrhroytingum og ognnrinntøkum i inntøkusknttingini, sum g_jc-u t l'l' higm til i Føroyum. Buskaparligi frambur5urin ger, a t hen<la si5an fær vaksnn<li t)'<lning. Neyougt er at kanna, hvorji umsitingnrlig krøv, j<)' tn5 fer at sctn, at gera mcira burtur (u ognarsin'uni i framtioini, t.d. til at gcrn mctingar av ognum, vir<)'ishrøvum o. t. k) Annars eigur nllur spurningurin um, hn1ssu likningarvaldi<)' eigur at ver5a skipa5 og mannao at Vl'l'Oa kannailnr. l 'ppkrl vjingin cigur at veroa endurskooao.

175 51l7 3) - 4) Sosialgjøld og arbei~sg evarag-jøld. Spmningmin um vert rr at uppihnlda sjlikraknssngjaldimun l'!' fyrst og fremst l'in spurningur mn, hvor! tao ver<~ur hildii~ wrt at uppihalda sjt'!imtkassnsloyninum sum slikum. lll'!la l'l' Pin sosial- og hcilsupoli tiskur spu1'11ingm. Spurningmin um l'leiri arhei<)'sgevara (dia arht>it'5slakara )gjnld VC'r5ur aktuellur mn so er, at nu nn umhugsa m hrit'5sloysis-, sjt'ikrnlrygdar- dia cykapcnsi{msskipanir. 5) Ognarskattur. Um vanliga fonnt'iguskattin rr at siga, al Pin h yslig kanning av ognaruppger<'5unum skuldi ktmnai~ gjørt av, tun vert er at grva hcsum skutti gætur. Nakn<'5 truplari vcr5ur at gcra eina mcting av, hvussu stor fnstognnrvirnini munnu vrri'5n i Lirvaldum komnnmum og landimnn sum heilcl. Ein slik mcting hcv5i lmnnaij givio grun<larlag undir mctingum um, hvussu st6ran ellalitlan l)rdning rin fastognnrskattur hcvoi hav t. 6) Transakti6nsgjøld v.m. Ein kanning av, hvussu storm tær tingl) stu upphæ<ldirnnr fyri l{m, skcytir o.t. cru, hcv5i givi() cina hylling {t, mn nog mild<'5 l'iggjarligt grundnrlag er fyri at umhugsn stempulskalt Aftan{t hcsa gjøgnumgong<l av tcim ymsu sknttasløgunum rigur eisini cnn cinafl'ro at vcri'5a pcika {t samhandi() milhnn skatt, skattafyrimunir og studningar. Tao kundi eisini vcri<)' skilngott at gjørt eina kanning - ikki bert av studningsskipanum, sum {tour er nevnt - men eisini av, um nakar av tcim t'ltrci<''slum, sum i dag wr5a figgja5ar hcilt clla lutvist igje1gnum skatt, heldur {\(li at vcl'5i~ figgja5ar lutvist ella heilt vi~ at f<'>lk sjnlvi skul(ltt gjalda kostna5in. Ofta eru sosial rættferijarsj6narmi5, i~ tala fyri skntlafiggjan, me~an bt'tskaparlig skynscmissj6narmi~ tala fyri at n~'la «prisrnekanismuna» til tess at faa avdt'1ka~. mn fblk ventliga ern ft'ts at ofra naka~ fyri at fåa ymsar almennar tænastur.

176 5H8 3. Møguleilmr fyri framhaldandi kanning um. Sum ta~ ski1st av ti, i~ omanfyri stendur, l'l'll IH'>gvir spurningar, i<'s nevndin heldur {tllu al vert'5i~ vii\gjordur nærri. Um nokur av omanfyl'i umrrhlclu rvmun ella OlliHII' riga at \'('l'~a er cin politisk avgeri:l kanna<)' ~akrir av spumingunum cm h<'>sknndi Iil kanningar i utlanvelta<'sum scrfn>~ingancvndum sum lwsm i. r\t}rit vrr~a lh'st kanna~it i sj{tlvari umsitingini, t.<l. hj{t lilmingan-ltt>num, i~ nt.'1 er helm manna~ enn M5ur til slikar uppg{wur. Nøkur av evnunum cm so wel nvmarkai\i og hartil teoretisk! Mmgawrd, at møguligt skul di ve ri~ a l fin gi~ Iesandi vi<} tdr lærd u h{tskt.'tlarnnr a t kan n a te y s w n prtl\'lokuarhci~i o. t. Sostaft skul<li VC'rii} hmnpuliga g6~ir kanningum. moguleikar fyri framhaldnndi. Mcginparlurin av ti, sum i hesi fr{tgrei<)'ing sl<'n<lur, er ælln~ur at vcra grundal'lag undir prinsippavger~um {t hvønn bogv, i~ skattaskiptmin sum hcil<l cigm at V<'r~a hroylt. 1\"æstn sligi~ Cl' at fara i holt vi5 nakrnr av omanf-yri ncvndu scrspurningum vi5 konkreturn hroytingum i hyggju. Til tcss at tryggja sær stikar serkanningar føra til so n)'tilig t.'u slit sum tilber, hevoi cin gongd lci<'s verio at lnti5 scrfrø5ingarncvndir og nevndir, manna5ar vio politikkannn, arhcilt lio mn li5 vi5 sonm spurningum.

177 589 B6KAYVIRLIT I Bøkur og rit, i~ fr{tgrcicringini. hava veri<'5 hrt'ikl hcinleicris sum grundarlag undir II Stalistiskar keldur. III Onnur rit, i~ visast kann til, tcim \IIlH'fHl<lu cvnunmn vi~vikjandi. I Bøkur og rit, i~ hnva vrri~ hrt'1kt hcinlei5is sum grun<larlag undir fr{tgrei5ingini. l. Heport of lhc Hoyal Commission on Taxation, Vol «The Carter Reporl», Toronto, OECD: Commitlee on Fiscal Affairs. Final Rcport of \Vorking Party No. 3 on Company Taxalion, Paris 1H73. (l\jargfaldao) \IF. Skyrsia um skattam{tl {t islandi. Fjårmalaril~uneytio, H.cykjavik Finansministeriet. Betænkning om selskahsbeskatning. Statens Trykningskontor, Bet. nr. 640, København Finans- og tolldepartcmentet, lunstilling fra skattekomiteen av 1966, Oslo Finans- og tolhlepartementct. lunstilling om skatteregiene for aksjeselskaper og aksjonærer, Oslo HJ Socialministeriet: Redegørelse fra Udvalget vedrørende beskatning af sociale ydelser, Nov (markfaldao). 8. Arthur Andersen & Co: Tax and Trade Guide, Swcdcn, C.hicago Artlmr Andersen & Co: Tax and Trade Guide, United Kingdom, Chicago 1969.

178 Arthur Andersen & Co: Tax and Trnclc Guide, Unitcd Sl!lks, Chicago 1 D C Ilclkctt: Opgørelse af den skattepligtige indkomst (n) ggjasta tltg{tva: 11. t'1tg. G.E.C:.Cacl, Khh ). 12..T u ris t forhundets skat klovsamling..j mist forhundets forlag, Kbh. 1!17 1 ( n:\ ggjasta tltg{tva ). 13..Jmgl'n Andersrn: \'l'jh,dning i aklil'sl'lslmhsl)('skatningen, samt beskatning af an<ln' selskaber. Formingl'n af statsaut. revisorer, Khh. 19(l6. II Statistiskm kl'ldur. 1. OECD: Hevcnue Statistics ol' OECD l\irmber Countrics Hl , Paris llt'rskaparr{t~io: Tj6i.~arroknskapur 1968, 1D69, 1970, Landskassaroknskapur 1 9(i8/69, 1!)()9/70, Hl70/ Rigsombudsmandens Beretning, 1969, Hl70, 1071, Tilsynd ml'd hankrr og sparrkasscr: Beretning om sparekasserne i Danmark Hl71-7'2, København Beretning om de danske bankers virksomhed i året 1 D72, København III Onnur rit, i~ visast kann til tcim umt 11clduevnunum vi~vikjandi. A. Alment: 1. Richard A. Musgrave: Thc Thcory of Puhlie Financc. International Student Edition, Tokyo H}()l (l\le Gmw- Hill). 2. Kjeld Philip: Skattcpoli tik. 2. udg. Gyldendal, K11hcnh. 1 Dori. 3. Bent Hansen: Finansclcpartementet: Finanspolitikens Ekonomiska teori: Pcnningsvårdcundersøkningen: Del IJ). SOU 1955:2!l. Enelurprent 1963: Studentliterutnr, Luncl.

179 'L.J. Børglum.Jensen og G. Thorhm<l.Tepsen: Skatler og offentlige afgif'll'r. (Erhverv og Samfund). G. F. Gads Forlag, Kobenhavn B. Viclvikjnndi Pinsløkum evnum: a) Ska tta l'r{tdrm tarrcglan: il. Sven Danø: Om skattefradraget og kildeskat. Grein i Nationaløkonomisk Tidskrift 1961,9!J. Bind :~-4 Hefte, Khh. h) Parlafeløg: 6. Handelsministeriet: Betænkning om fællesnordisk aktieselskahslovgivning. Statens trykningskontor, Bel. nr. G40, København Handelsministeriet: Kollektiv investering i aktier. S.T. bet. nr. iioi>, København H);)5. 8. N. Th. Kjølbyc: De nye selskabslove. Industrirådet København c) Uppsparingarfrcmjundi skattaskipanir: 9. Finansministeriet: Betænkning vedrørende skattebegunstigelse for opsparing, S. T. Bet. nr. 378, København Finansministeriet: Betænkning om forbrugshcskatning: Bet. nr. 202, København Finansministeriet: Betænkning om beskatning af pensionsordninger m.v. S.T. Bet. nr. 419, København Boligministeriet: Betænkning vedrørende opspnring til boligformål, S.T. Bet. nr. 361, København Moritz Hansen: Skattebegunstigende pensionsordninger, G.E.C. Gad, København 1972.

180 592 d) A vskrivingarreglur: 14.. Finansministeriel: Betænkning vcclrørcndc skalkfri afskrivninger og skattefri henlæggelser til invcstcringsfonds. S.'l'. nr. 171, København 19;) Finansministeriet: Betænkning om skattefri afskriyningrr prt bygninger m.v. S.T. Betænkning nr. -l7s, Køhenh. 196R. e) Fastognarsknttur: 16. Finansministeriet: Betænkning vedrørende ændringer al' ejendomsbeskatningen. S.T. Bet. nr. 399, Køhenh. 196:-i. f) Kelduskattur: 17. Moritz Hansen: Kildeskat. G.E.C. Gad, København Finansministeriet: Betænkning fra udvalget til forhl dring af kildeskatten. S.T. Bet. nr. 638,København 1972.