Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar ynskir øllum eitt gott og eydnyberandi nýggjár

Transkript

1 Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga nr Árgangur 29 Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar ynskir øllum eitt gott og eydnyberandi nýggjár Úr innihaldinum: Sjúkrarøktarfrøðingar í 2006 trivnaðarkanning eseptión í veitsluhøllini Tvørfaklig sárviðgerð nú og í framtíðini Fyrstu bachelor sjúkrarøktarfrøðingarnir

2 S J F Ú E I K I A G S J F Ú I K N A G L A A G I Ø Ð K T F A Ø O F Y Ø S K Ð N Innihaldsyvirlit Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Nevndin í SFF: Jana H. Dalsgaard, forkvinna Hervør Eidesgaard, næstforkvinna Jonna Hansen Maria Debess Elsa Vest Joan Ziskason Einar Klakkstein Turið Zachariassen, varalimur Starvsfólk á felagnum: Jana H. Dalsgaard, forkvinna Hansa Christiansen, bókh./skrivari Annika á Steig Egholm, fakl. skrivari Vøkunevnd: Sunnuva á Lakjuni Tóta Árnadóttir Ingrid Holm Majbrith eynskor Brynhild Danielsen Jonna Hansen Vøka: voka@sff.fo Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd. Seting, umbróting og prent: Føroyaprent 3 Leiðarin 4 Kunning frá felagnum 5 Sjúkrarøktarfrøðingar í 2006 ein trivnaðarkanning 8 eseptión í veitsluhøllini 10 Bóklingar á felagnum 11 Tvørfaklig sárviðgerð nú og í framtíðini ár síðan tær byrjaðu sum næmingar 20 Stutt uttaneftir 24 Fyrstu bachelor sjúkrarøktarfrøðingarnir 27 Barna- og ungdómsráðgevingin Tú og eg søkir eftir sjálvbodnum ráðgevum Skrivstovan er opin mánadag, týs dag og fríggjadag kl Hósdag kl Mikudag er stongt. E L A G I Ð F Ø O Y S K A Ø K T A F Ø Ð I Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Lucas Debesargøtu 14 Postrúm Tórshavn Tlf Fax sff@sff.fo 2

3 Leiðarin v Janu H. Dalsgaard, forkvinnu Trivnaður veruleiki og framtíðarvónir Jana H. Dalsgaard, forkvinna 22. novembur varð úrslitið av trivna kanningini, Sjúkra røktar frøðingur 2006 lagt fram. Endamálið er at varpa ljós á arbeiðsum støðurnar, og at fáa eina ábending um, hvussu sjúkrarøktarfrøðingar trívast í starvinum. Felagið hevur leingi sæð tørvin á eini tílíkari kann ing, og vit hava eisini merkt fylgjurnar av ávísum mistrivnaði. Lønin er alt ov lág í mun til arbeiðsnøgd og ábyrgd, neyðug arbeiðsamboð eru ikki altíð tøk, manglandi stuðul m.a. frá leiðslu, nógvar óloystar ósemj ur, vantandi møguleiki fyri supervision, lítla ávirkan á arbeiðið, ov lítið tal av starvsfólkum í mun til sjúklingar, væntandi møguleikar fyri menning og eftirútbúgving, lítil virðing frá politikarum eru nøkur fakta úr kanningini.hóast vit fegnast um, at sjúkrarøktarfrøðingar dáma væl, og eru stoltir av sínum arbeiði, so er veruleikin tann, at heili 60%, av álvara, hava um hugsað, at søkt annað starv. Álvarslig støða, men veruleikin, sum vit mugu fyrihalda okkum til, og her má handlast. Av tí at tørvurin á sjúkra røktarfrøðingum, í fram tíðini, fer at verða nógv størri enn í dag, so er umráðandi, at sjúkrarøktarfrøðingar støðast í starv inum. Hesi álvarsmál kunna loysast, men, politiskur vilji er ein fyritreyt fyri, at fáa lønina á hóskandi støði, og arbeiðsumstøðurnar nøkt andi. Okkara áheitan er tí: vaknið og gerið nakað nú, hugsið eisini um kvalitetin og sjúklinga trygdina. Vit heilsa fyrstu bachelorunum í sjúkra røkt, útbúnir í Føroyum, hjarta liga vælkomnum! Hóast mótburð, hava vit kortini framtíðarvónir! Vit fegnast nú um, at tað eyðnaðist okkum, at fáa nýggju útbúgvingina á akadem iskt støðið. 30. januar 2007 fáa fyrstu bachelorarnir í sjúkrarøkt prógv frá Sjúkra røktarfrøðiskúla Føroya/ Fróskaparsetri Føroya.Útbúgvingin er, eins og í Islandi, 4 ár á Universiteti og telur 240 ECTS stig. Prógvið gevur heitið Bachelor í Sjúkrarøktarfrøði, á enskum Bachelor of Science in Nursing. Útbúgvingin gevur beinleiðis atgongd til víðari lestur til master og kandidat á universitetum uttan landa.vit fegnast eisini um, at næsta stigið, ískoytisútbúgving av sjúkrarøktarfrøðingum, út búnir eftir eldri lógum, sum hevur heimild í lógini um útbúgvingina, kann byrja í Vit ynskja nýggju bachelorunum í sjúkrarøkt hjartaliga vælkomnum. Hetta er uttan iva størsta framstig fyri sjúkra røktina, sum nú eisini í Føroyum, er eitt sjálvstøðugt akademiskt fak, ið eisini gevur sjúkrarøktarfrøðingum gransking ar førleika. Okkara vón er, at politiskur vilji er til staðar, so tað fer at eyðnast, at fáa arbeiðsumstøður og løn uppá pláss, so sjúkrarøkt arfrøðingar fara at støðast í starvinum. Í felag, kunna dugnaligu, royndu sjúkrarøktarfrøðingarnir, og nýggju bachelorarnir í sjúkrarøkt, lyfta sjúkrarøktina á eitt enn hægri støði, og eisini í framtíðini geva eitt íkast til heilsugransking í Føroyum.Sjúkrarøktarfrøðingar gerast enn betur før fyri at veita eina framkomna, evidensbaseraða kvalitetssjúkrarøkt, sum gagnar brúkaranum av Heilsuverkinum, og samfelagsliga fer tað at hava stóran týðning í framtíðini, bert skynsemið sleppur at ráða. Við ynskjum um eini gleðilig jól og Harrans signing í komandi ári Jana H. Dalsgaard, forkvinna leiðarin nr

4 Nevndin í FFS: Maria Debess, Jana H. Dalsgaard, Hervør Eidesgaard, Elsa Vest, Turið Zachariassen, Joan Ziskason, Jonna Hansen og Einar Klakkstein. Kunning frá Felagnum /v. Janu H. Dalsgaard kunning frá felagnum Trivnakanningin Trivnakanningin sum Gransk ingardepulin fyri økismenning hevur gjørt fyri Felagið varð løgd fram á almennari samkomu í Miðla húsinum 22 novembur 2006 kl 15,00. Eftir at undirritaða hevði boðið vælkomin greiddi Elin Ziska, frá arbeiði sínum sum heilsu frøð ingur (Hon kom fyri Bjørghild Djurhuus sum fekk forfall) og Hildur við Høgadalsá, lærari frá níggju sjúkrarøktarfrøðiútbúgvingini.( Hildur møtti fyri Súsonnu Mortensen, rektara sum var burturstødd). Síðani løgdu Karin Johanna L. Knudsen og Martha Mýri frá Gransk ingardeplinum kann ingina fram. Aftaná var ábit og orðaskifti um kanningina. Fitt av fólki var samankomið í Miðla hús inum til tiltakið. Sjá úrtak úr kanningini í blaðnum í dag. Meiri verður helst at hoyra um kanningina í komandi Vøkum. Bókin um sjúkrarøkt ar frøðingar seink að Bókin um sjúkrarøktar frøðingar, sum eftir ætlan skuldi koma út til jóla er tíverri seinkað, og kemur út í januar Formans- og nevndarval Valið stendur fyri durum, og nú hevur tú møguleika at virka fyri einum framhaldandi góðum og sterkum fakfelag. Teir limir, sum stilla upp til formansval og nevndarval, skulu boða Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar frá innan 15. februar Uppstillingarlistar kunnu fáast frá álitisumboðunum ella av skrivstovuni í januar mánaða. Skeið í evidens baseraðari sjúkrarøkt Skeiðini sum felagið skipaði fyri í evidensbaseraðari sjúkrarøkt 14. og 16. novembur á Hotel Fø royum við Jórun Askham, master í sjúkrarøkt og Jórun Højgaard, bachelor í intensivari sjúkrarøkt eyðnaðust væl og var stórur áhugi fyri teimum. Vit hava tí ætlanir um at endurtaka skeiðini í komandi ári. Álitisumboðsval Úrslitið verður kunngjørt í næstu Vøku. Sáttmálasamráðingar Sáttmálasamráðingarnar byrjaðu 5. sept., støðgur var í vegna sem ing millum FM og Peda gog fel agið. Gongd er í sam ráð ing un um. Jólafrí Skrivstovan er stongd millum jól og nýggjár. 4

5 Sjúkrarøktarfrøðingar í 2006 ein trivnaðarkanning Úrtak Hendan frágreiðingin er úrslit av trivnaðarkanningini, sum varð gjørd millum limirnar í FFS í juni Kanningin byggir á eina spurnablaðskanning, har 746 spurnabløð vórðu send út til allar limirnar í FFS undantikið pensjónistar. Av hesum valdu 414 sjúkrarøkt arfrøð ingar at svara, sum gevur eitt svarprosent uppá 55%. Kanningin viðger trivnaðin hjá sjúkrarøktarfrøðingum í teirra arbeiði sum heild, og í hvønn mun sjúkrarøktarfrøðingar meta, at viðurskifti, sum hava týdning fyri trivnaðin, eru nøktandi. Í hesum sambandi er viðgerðin av trivnaðinum býtt upp í tríggjar part ar krøv, ávirkan og stuðul. Dagliga arbeiðið hjá sjúkra røktarfrøðingum umfatar í stóran mun heilsufyribyrgjandi røkt, heilsu fremjandi røkt og sam skipan av røkt. Starvið er eyðkent av nógvum ymiskum arbeiðsupp gávum, har teir skulu fyrihalda seg til nógvar ymiskar bólkar t.d. brúk arar, aðrar fakbólkar og avvarðandi. Kanningin vísir, at umleið helvtin av sjúkrarøktarfrøðingunum eru nøgdir við fysisku karmarnar og amboðini, meðan umleið helvt in eru ónøgdir. Sjúkrarøktarfrøðingar, ið arbeiða innan læknaviðtalu, heimarøkt, ellis/røktarheim og sjúkrahús eru betri nøgdir við fysisku karmarnar enn teir, sum arbeiða innan heilsurøkt, sambýli o.t. og undirvísing og ráðgeving. Tey sum arbeiða innan undir vís ing og ráð geving eru tó væl nøgd við tey amboð (bilur, fartelefon, telda, v.m.), tey hava í arbeiðinum. Sjúkrarøktarfrøðingarnir, sum arbeiða innan heilsu røkt meta í størri mun at amboðini ikki eru nøktandi. trivnaðarkanning nr

6 trivnaðarkanning Ein meiriluti av sjúkrarøkt arfrøð ingum halda ikki, at teirra arbeiði verður virt av politisku mynd ugleikunum í nóg stóran mun. Tað kemur fram í samrøðum og í viðmerkingum, at hendan vant andi virðingin frá teimum politisku myndugleikunum partvíst sæst aftur í, at sjúkrarøkt arfrøðingar halda, at lønin er alt ov lág í mun til arbeiðsnøgd og ábyrgd í arbeiðinum. Hon sæst eisini partvíst aftur í ónøgdini við teir karmar og tey amboð, sum eru í arbeiðinum. Kanningin vísir, at sjúkra røktarfrøðingar, sum heild, eru nøgdir í teirra starvi. Hinvegin vísir kanningin eisini, at nøgdsemið er minkað seinastu árini, og at ein greiður meiriluti av sjúkrarøktarfrøðingum umhugsa at søkja annað starv. Tá ið sjúkrarøktarfrøðingarnir í hesi kanning verða bidnir um at lýsa tað góða arbeiðið koma tvey áhugaverd úrslit fram. Sjúkra røktarfrøðingar raðfesta karrierumøgu leikarnir sera lágt. Góð leiðsla hevur stóran týdning í teirra arbeiði, men tað tykist ikki, sum um leiðarastørv eru dragandi fyri sjúkrarøktarfrøðingin. Arbeiðið hevur stóran týdning fyri sjúkrarøktarfrøðingar og teir eru stoltir av sínum starvi. Tølini vísa eisini, at hjá tveimum trið ingum av sjúkrarøktarfrøðingunum uppfyllir núverandi starvið tað, ið hesin samfelagsbólkurin metir sum eitt gott arbeiði. Krøvini til sjúkrarøktina eru økt í tráð við øktu krøvini, ið borg arin hevur til samfelagið sum heild. Hetta merkja sjúkrarøktarfrøðingarnir eisini í teirra dagliga arbeiði. Kanningin saman við skrivligu viðmerkingunum vísir, at starvið sum sjúkrarøkt ar frøðingur er kravmikið í vavi eins og í dygd. Arbeiðsuppgávurnar eru nógvar og ofta fløktar, við tað at teir skulu taka atlit til fleiri bólkar í arbeiðinum í senn. Meira enn ein triðingur av sjúkrarøkt ar frøðingum halda ikki, at samsvarið mill um tal av brúkarum fyri hvønn sjúkrarøktarfrøðing er nøkt andi. Ein greiður meiriluti av sjúkrarøktarfrøðingunum halda, at teirra starv er krevjandi kognitivt. Arbeiðið krevur yvirlit, at teir duga væl at koma við hugskotum, og at teir minnast nógv. Krøvini í arbeiðinum siga tó ikki so nógv í sjálvum sær, men muga metast í mun til tað tilfeingi, sum sjúkra- 6

7 S J røktarfrøðingar hava atgongd til á teirra arbeiðsplássi. Tilfeingið á einum arbeiðsplássi eru ávirkan og stuðul í arbeið inum. Sjálvræði og førleikamenning eru avgerandi fyri, hvussu stóra ávirkan sjúkrarøktarfrøðingarnir meta, at teir hava á arbeiðs plássinum. Ein meiriluti av sjúkra røktarfrøðingum halda seg hava ávirkan á, hvat teir gera í dagliga arbeiðinum, men ikki í so stóran mun tá tað kemur til, hvussu nógv teir skulu gera, hvønn teir arbeiða saman við, og hvørjar av gerðir verða tiknar um teirra arbeiði. Tað vísir seg at vera ein stór ónøgd við møguleikarnar fyri førleikamenning og eftirút búgving. Kortini halda meira enn helmingurin, at teirra fakligi før leiki antin er sera góður ella góð ur. Stuðul í arbeiðinum verður lýstur sum stuðul frá leiðslu, stuðul frá starvsfeløgum og løn í arbeiðinum. Ein meiriluti av sjúkra røktarfrøðingunum eru nøgdir við sosiala umhvørvið sum heild í arbeiðinum. Tó so kemur fram, at meira enn helvtin av sjúkrarøkt arfrøðingunum halda, at tað í stóran ella ávísan mun eru ov nógvar óloystar ósemjur. Tað kem ur eisini fram, at meira enn helvtin halda, at leiðslustílurin er orsøkin til ósemjurnar. Somuleiðis sigur eisini onnur hvør, at viðurskiftini millum leiðslu og starvsfólk eru minni góð ella als ikki góð. Kritikkurin av leiðsluni kemur eisini fram, tá talan eru um raðfesting av trivnaði á arbeiðs plássinum, tilrættalegging av arbeiði, at loysa konfliktir, supervisjón, herða klapp og fakliga sparring. Kann ingin vísir, at sjúkra røkt arfrøðingar fáa mesta stuðulin, sparr ing og feedback frá starvsfeløgum heldur enn frá leiðsluni. Kanningin vísir týðuliga, at sjúkra røktarfrøðingar als ikki eru nøgdir við lønina teir fáa fyri arbeiðs nøgd og ta ábyrgd, teir hava í arbeiðinum. Samanbera vit teir nøgdu og teir ónøgdu sjúkrarøktar frøð ingarnar síggja vit, at tað er ein samanhangur millum nøgdsemi og aldur, nøgdsemi og arbeiðstíðir, nøgdsemi og sjúkradagar, nøgdsemi og umhugsan um at søkja annað starv. Kanningin vísir, at millum tey nøgdu eru eldru aldursbólkarnir lutfalsliga størri, og at millum tey nøgdu eru tey, sum arbeiða dagvakt, betri umboðað. Hinvegin eru millum tey ónøgdu teir yngru aldursbólkarnir og tey, sum arbeiða í skiftandi vaktum, betri umboðað. Tey nøgdu hava færri sjúkradagar enn tey ónøgdu. Tey nøgdu umhugsa í nógv minni mun enn tey ónøgdu at søkja annað starv. Hjá teimum nøgdu samsvarar starv ið betur við tað, tey lýsa, sum tað góða arbeiðið enn hjá teimum ónøgdu. Kanningin vísir, at hjá teimum ónøgdu er ónøgdin broytt til tað verra seinnu árini. Tað sýnist ikki at vera stórvegis munur á hugburðinum hjá teimum nøgdu og ónøgdu til tey krøv, ið tey møta í arbeiðinum. Hinvegin síggja vit ein mun, tá talan er um ávirkan og stuðul. Tey nøgdu meta, at tey hava størri ávirk an í arbeiðinum og fáa størri stuðul frá leiðsluni enn tey ónøgdu. Bæði tey nøgdu og tey ónøgdu halda, at møguleikarnir fyri førleikamenning og eftir útbúgving ikki eru nøktandi. Fyri at fáa betri fatan av trivnaðin millum sjúkrarøktar frøðingar í Føroyum hava vit valt at sam anbera við eina kanning millum sjúkrarøktarfrøðingar í Danmark. Út frá hesum kunna vit siga, at sjúkrarøktarfrøðingar í Føroyum eru sum heild væl nøgdir við sítt starv, men ikki eins væl nøgdir og sjúkrarøktarfrøðingarnir í Danmark. Sjúkrafráveran er væl lægri mill um sjúkrarøktarfrøðingar í Føroyum enn í Danmark. Kortini eru tað nógv fleiri sjúkra røkt arfrøðingar í Føroyum, sum umhugsa um at søkja annað starv, enn tað eru í Danmark. Kvantitativu krøvini verða mett nøkulunda eins í báðum londunum. Hinvegin meta sjúkra røktarfrøðingar í Føroyum tey kvalitativu krøvini at vera størri enn sjúkra røktarfrøðingar í Danmark. Hetta er í sær sjálvum ikki ein trup ulleiki, um so er, at tilfeingið at møta hesum krøvum eru samsvarandi stórt. Her er ein munur á viðurskiftunum í Føroyum og í Danmark. Sjúkrarøktarfrøðingar í Føroyum meta ikki, at tilfeingið, serliga leiðsludygdin og sosialur stuðul frá leiðslu eru nøktandi. Tað eru tey kvalitativu krøvini, serliga krøv um goymdar kenslur, sum verða mett hægri av sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum. Hugs ast kann at hetta er orsøkin til at sjúkrarøktarfrøðingarnir í Før oyum meta, at tørvurin á góðari leiðslu og stuðul frá leiðsluni t.d. við supervisjón og herðaklappi, er stórur í arbeiðinum. E F Ú K L A A G I Ø Ð K T F A Ø F O Y S Ø K Ð I I N A G trivnaðarkanning nr

8 eseptión í veitsluhøllini Vøka var við tá ið psykiatriskir sjúkrarøktarfrøðingar vóru lidnir við eftirútbúgvingina í supervision. Útbúgvingin tekur 1 1/2 ár. eseptiónin var hildin í veitsluhøllini á Landssjúkrahúsinum tann 24. november 2006 og fitt av fólki var komið at heilsa uppá. Fyrst bjóðaði Eydna Iversen Lindenskov vælkomin og síðan søgdu undirvísararnir hjá teimum, Dorthe Lund-Jacobsen og Mats Widsell, nøkur orð. reseptión í veitsluhøllini Eg skal bjóða tykkum øllum at verða hjartaliga vælkomin til hesa løtu, også en varm velkomst til vores faglige undervisere Dorthe Lund-Jacobsen og Mats Widsell. Í árinum var eg í Århus undir útbúgving sum psykiatriskur sjfr. Her royndi eg á fyrsta sinni at fáa og veita supervisjón. Neistin var tendraður og longu tá setti eg mær fyri, at eg og aðrir føroyingar skuldu hava møguleikan at fáa eina tílíka eftirútbúgving í Føroyum. Eg setti meg í samband við DISPUK, sum er Dansk Institut for Supervision, Personale ud vikling, Undervisning og Konsultation og tey vóru beinanvegin jalig yvirfyri tankanum. Aftaná hetta fór eg upp gjøgnum trapputrinini í sjúkrahús skipanini, fyri at vita hvat tey hildu um at hava eina eftir útbúgvinghetta í supervisjón herheima. Fólk vóru frá byrjan jalig. Leingi er tað ið væl skal verða. Á sumri 2005 byrjaði eftirút búgvingin og 1½ ár eftir eru vit liðnar. Í byrjanini var tað ein skógur av fremmandaorðum, men nú eru orð sum systemisk teori, narrativ 8

9 terapi, kommunikatión, spyrjiháttir, kontekst, anerkendelse, eksternalisering,... ja eg kundi hildið áfram, men hetta eru hugtøk sum vit hava arbeitt hart við og eru við at fáa inn undir húðina. Aftrat fakorðum hevur hetta eisini verið ein praktiskt út búgving, har vit hava vant nógv, bæði í skúlanum, arbeiðsbólkum og úti í tí veruliga lívinum. Tá ið vit skuldu tilrættarleggja hesa reseptión tosaðu vit um mangt og hvat. Eisini um vit allar skuldu koma í hvør sínum lagi upp eftir reyða løbarinum eftir próvnum. Har var tað ein okkara sum segði um eg sum nøkur og 50 ára gomul skal koma upp eftir próvnum og so klapp klapp so komi eg ikki við. Tað vóru vit nú allar samdar um. Men eg haldi nú at tit allar skulu reisa tykkum upp, so at fólkini sum eru komin her kunnu síggja hvørjar vit eru, hvør veit kanska onkur verður headhuntaður til okkurt arbeiði. Hetta hevur verið ein ótrúliga spenn andi, krevjandi og gevandi tíð fyri okkum allar. Holdið er dyn am iskt og tað hevur verið gevandi, at hetta er ein tvørfaklig eftir útbúgving har tey luttakandi hava verið námsfrøðingar, ergoterapeutur, fysioterapeutur, heilsu røktari og sjúkra røktar frøðingar. Ein stór tøkk til øll tykkum sum hava verið við til at gjørt tað møgu ligt at fáa supervisjóns útbúgvingina veruleikagjørda. Tað verið seg leiðarar og tey sum sita á pengakassunum. Ein serlig tøkk til psykiatriska depilin og til tín Bergit Weihe, sum frá byrjan av hevur verið jalig. Eg kenni meg vísan í, at tit øll verða glað fyri at hava so væl útbúgvið fólk ímillum tykkum. Nú standa vit á einum vegamóti fullar av hugskotum, dreymum reseptión í veitsluhøllini nr

10 og vónum. Hetta setur krøv til okk um, men eisini til okkara leiðarar og leiðslur. Tað hevur stóran týdning at tit sýna supervisjónini áhuga og eru við til at skapa karmar fyri, at supervisjón kann integrerast á arbeiðsplássinum. Ynski fyri flestu okkara er sum skjótast at sleppa at arbeiða við supervisjón, áðrenn eldurin slóknar. Takk fyri Bóklingar á felagnum bøkur á felagnum Dansk Sygeplejeråd hevur útgivið ein bókling við heitinum Evidens baserede kliniske retningslinjer for injektion af insulin til voksne med diabetes mellitus sum Gitte Ehlers, Birtha Hansen, Grethe Hansen, Grete Kirketerp og Elisabeth Nordentoft hava skrivað. Hetta er 2. útgáva. Fyri nøkrum árum síðani staðfesti Fagligt selskab for diabetessygeplejersker í einari kanning gjørd á diabetesskúlum/diabetesambulatorium, at mátin insulin bleiv givið til sjúklingar uppá var ógvuliga ymiskur bæði tengdur at staðnum og at sjúkrarøktarfrøðinginum. Málið við hesum bóklinginum er at geva vegleiðingar í injektionsteknikki bygt á evidensbaseraða vitan. Bóklingurin er 70 síður og kostar 40 kr. Hann er til taks á heimasíðuni og kann keypast á Dansk Sygeplejeråd. Eisini ber til at læna hann á Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøð ingar. Dansk Sygeplejeråd hevur eisini útgivið Epilepsi og sygepleje eftir Helene Meinild. Bóklingurin gevur lesarunum eina holla vitan um sjúkrarøkt til epilepsisjúk lingar og kanningar, viðgerð v.m. Málið er at fáa bugt við teir fordómar, ið ofta eru við epilepsi. Bóklingurin er 69 síður og kostar 40 kr. Hann fæst til keyps frá Dansk Sygeplejeråd og er á www. dsr.dk. Eisini ber til at læna hann á Felagnum Føroyskir Sjúkra røktarfrøðingar. 10

11 Tvørfaklig sárvið gerð nú og í framtíðini Tekst og myndir: Marjun Vilhelm Flestu sjúkrarøktarfrøðingar hava møtt sjúklingum við sárum - annaðhvørt í Heimatænastuni ella á sjúkrahúsum. Tað er ofta á sjúkrahúsunum sjúklingar við teimum truplu kronisku sárunum verða innlagdir. Við trupul sár meinast við: Sár, sum eru vorðin kronisk. Tey lekja ikki hóast viðgerð, og føra við sær ein serligan vanda fyri sjúklingin. Sár, sum í stóran mun minka um lívsgóðskuna. hóast tey kortini ikki stytta livialdurin. Trupul sár kunnu eitt nú vera fótsár hjá sjúklingum við diabetes mellitus, beinsár, ið stava frá bæði venøsum og arteriellum insufficienci ella trýstsárum. Tað eru nógv ymisk sløg av sárum, og tíbetur eru tað nógv sár, sum vegna røttu viðgerðina als ong antíð enda við at gerast kronisk og trupul. Nevnast kunnu nøkur av teimum mest vanligu sárunum: Sár í sambandi við húðsjúkur, lymfødem, immunologisksár, brandsár, ymisk sløg av fistlum, sár vegna infektiónir og sár vegna skaðar. Bispebjerg Hospital við deildini S 40 Videncenter for Sårheling, Ambulatorium og Fodterapeuter. tvørfaklig sárviðgerð nr

12 Susan Bermark, kliniskur yvirsjúkrarøktarfrøðingur, ið hevur verið í Føroyum og undurvíst í 2004, her saman við Brittu Østergaard, leiðara á sárseingjadeildini á BBH. Í Føroyum eru ongar kanningar gjørdar, hvussu umfatandi trup ulleikin við sárum er. Í Danmark verður roknað við, at tað eru umleið trupul sár. Søguligt Innan læknavísindi í nýggjari tíð hava sárini havt ein lágan prioritet. Hugburðurin bæði hjá sjúkrarøktarfrøðingum og læknum hev ur fyri tað mesta verið, at tað at taka sær av sárum er nakað, øll hava eina vitan um. Sárini hava ofta verið mett sum ein lokalur trupulleiki, uttan at hædd hevur verið tikin fyri sjúkuni, sum sárini oftast eru eitt symptom uppá. Í viðgerðini hevur tað heldur ikki altíð verði tikin nóg nógv hædd fyri grøðingarprocessum í sár unum. Fyri tað mesta hava tað verið sjúkra røktarfrøðingar í primersektorinum, sum hava tikið sær av sjúklingunum við sárum. Hjá nógvum av sjúkrarøktarfrøð ingun um hevur viðgerðin eydnast, hóast tað ikki hevur verið nóg nógv tilfar til taks um hetta evnið. Viðgerðin hevur tískil í stóran mun bygt á egnar royndir og royndir frá hvørjum øðrum. Her heima hjá okkum, júst sum í øðrum londum, hevur lækna vísindin, tíverri, einar tríggjar tær seinastu øldirnar gjørt lítið burturúr at leggja nakað skrivligt evidensbaserað tilfar eftir seg um sárviðgerð, sum kundi verðið brúkt í víðari menning. Sárviðgerð hevur gjøgnum øldir verið ein hin mest umtalaða viðgerðin innan læknavísindi. Í gamla Grikkalandi skrivaði Hippokrates ( f.kr.) um sambandið millum áraknútar og beinsár, og bæði hann og gamlar bíbilskar skriftir geva ráðini at lata vín í sár. Fyrr í tíðini var ein lækni í stóran mun mettur alt eftir um hann fekk sár at grøða ella ikki, men so hvørt sum læknavísindin menti seg, fekk sárviðgerð minni rúm hjá læknum, og hetta økið eins og datt yvir á sjúkrarøkt arfrøðingar, sum ofta hava granskað, men ikki verið so stinnar at skjalprógva og skriva um tað. Sárviðgerð og nýggj vitan Tey seinastu gott 20 árini er ein menning farin fram innan sár viðgerð, og áhugin fyri at hjálpa menn iskjum við sárum er munandi øktur. Í 1980unum kom nógv nýggj vitan innan sárøkið. Tá fóru fleiri læknar at gera vísindaligar kanningar um sárleking, og víst varð á, at sárviðgerð er sera tíðar krevjandi, kostnaðarmikil, og týdn ingarmiklast av øllum, so verður lívsgóðskan minkað ógvusliga hjá sár sjúklingum. Internationalt hevur hetta ført við sær, at fleiri fakbólkar, sum hava við sjúklingar við sárum at gera, hava sligið seg saman í samtøk. Hetta hevur verið til at uppgradera vitanina um sár og sár viðgerð. Sár mugu fáa sett eina diagnosu. Ì dag vita vit, at um ikki tann, sum hevur við sár at gera, er førur fyri at seta eina diagnosu, er ikki sannlíkt, at viðgerðin fer at eydnast. ÚTBÚGVING Í 1992 var Dansk Selskab for Sårheling sett á stovn, sum tað fyrsta tvørfakliga toymið í Skandinavia innanfyri sárviðgerð. Í 1996 fekk Svøríki sítt sársamtak, í 1998 fekk Noreg sítt, og Ísland fekk sítt fyri út við tveimum árum síðani. Danmark stuðlaði uppundir hesa menning í grannalondunum og vil fegin eisini geva okkum í Før- 12

13 Kirstin Müller, kliniskur yvirsjúkrarøktarfrøðingur, fekk í 2003 Dansk Sygeplejeråds Sygeplejerskepris fyri avriksverk sítt innan røkt og viðgerð av sárum. Finn Gottrup. er okkara uppgáva at veita sjúkrarøkt, uttan mun til hvat sjúk linginum bagir. Á Videnscentrinum starvast sjúkra røktarfrøðingar við útbúgving, ella teir, sum eru í tvey ára út búgvingarstørvum, læknar, við sergreinum í orthopædi, plastikkirurgi, húðsjúkum, karkirurgi, og við tøttum samstarvi við diabetes læknar, fótterapeutar, bandag istar og fysioterapeut. Afturat yvirsjúkrarøktar frøð ingunum eru deildarsjúkrarøktarfrøð ingar, ein kliniskur yvirsjúkrarøktarfrøðingur, fleiri projeksjúkra røktarfrøðingar og sjúkra- oyum eina hjálpandi hond á hesum økinum. Sum eitt úrslit av at danska sársamtakið var stovnað, varð Videnscenter for Sårheling á Bispebjerg Hospital sett á stovn fyri 10 árum síðani. Har er ambulatorium og seingjardeild. Tveir lyklapersónar handan videncentrið eru Kirstin Müller, sjúkrarøktarfrøðingur, og Finn Gottrup, org.kirurg, og professari í sárviðgerð. Í 1998 fekk Kirsten Müller saman við Dansk Sygeplejeråd í lag eina eftirútbúgving fyri sjúkrarøktarfrøðingar, sum fekk heitið Længerevarende efter uddannelse for sygeplejersker, der beskæftiger sig med mennesker med sår. Heitið tykist møguliga nakað langt og knortlut, men kemst hetta av týdninginum av, at sjúkrarøktarfrøðingurin al tíð skal hava í huga, at tað fyrst og fremst Deildarsjúkrarøkarfrøðingur Susan Nørgaard og sjúkrarøktar frøðingurin Marin Egholm úr Havn. nr

14 røktarfrøðingar við spesialistfunktiónum. Eisini hava tey tað, tey nevna Ude funktion. Tað vil siga sjúkrarøktarfrøðingar, sum burturav hava til arbeiðis at fara út til sjúklingin við sárum, bæði fyri at veita sjúklinginum sjúkrarøkt og sárviðgerð og geva sjúkrarøktar frøðingunum í Heimarøktini t.d. Køben havns kommunu, sonevnda bedside undirvísing. Tað hevur víst seg, at tá fleiri fak bólkar í samstarvi eru farnir kann andi inn í sártrupulleikarnar, hev ur tað ført við sær gransking av orsøk og viðgerð av sárum. Í dag er eisini eitt Videnscentur á Odense Hospital av sama slagi, og fleiri sártoymir eru ymsastaðni í Danmark. tvørfaklig sárviðgerð Anna Djurhuus, Suðuroyar Sjúkra hús, og eg hava verið so hepnar í sambandi við eftir útbúgv ing at hava verið í eini vælfyriskip aðari starvsvenjing á Videnscentrinum á Bispebjerg Hospitali. Vit eru fimm sjúkrarøktarfrøðingar úr Føroyum, ið hava tikið eftirút búgv ing. Hinar tríggjar eru: Anna Horn, Heimatænastuni á Sandi Elin Larsen, Klaksvíkar Sjúkrahúsi Anna Maria Oskarsson, Økis leiðari í Heimatænastuni í Havn (er í farloyvi) Eftirútbúgvingin er í fimm modulum, sum varir 1 ½ ár, við einari skrivligari høvuðsuppgávu, sum skal snúgva seg um eitt evni, ið er relaterað til sárviðgerð. FAMTÍÐAVISIÓNI Tað er týdningarmikið, at allir fak bólkar, sum sjúklingurin við Hesin sjúklingurin við diabetes typa II hevði neyvan kunnað farið til gongu, um hann ikki hevði fingið fakliga hjálp frá sársamtakinum, sum í hesum førinum hava verið: diabetisserfrøðingar,kostráðgev a, ortopækir., sársjúkrarøktarfrøðingum, fótterapeuti, bandagisti og fysioterapeuti og gongur nú móti ljósari tíðum! sár um kemur í samband við, samstarva. Ein monofakligur sárbólkur hevur verið í Heimatænastuni í fleiri ár, sum hevur gjørt nógv góð og mennandi tiltøk. Hesin bólkur er nú víðkaður, so hann eisini umboðar tey trý sjúkra húsini, og ætlanin er, á sama hátt sum í hinum londunum rundanum okkum, at fáa sár bólkin at gerast so tvørfakligan og tvørsektoriellan sum til ber. Hetta kann vónandi geva eina menning eftir sama leisti, sum í londunum rundan um okkum. Henda menning fer at føra við sær, at sjúklingurin kann kenna seg tryggan og fær betri viðgerð, tí øll fakfólkini fáa hægri vitanarstøði bæði ástøðiliga og í praksis. Sjúklingurin fer at sannroyna, at hvønn lim í toyminum, hann enn fer til, so fær hann somu felagsniðurstøðuna, ið er frá øllum sár samtakinum. Catching up 179 Hesin sjúklingurin við diabetes typa II hevði neyvan kunnað farið til gongu, um hann ikki hevði fing ið fakliga hjálp frá sársam takinum, sum í hesum førinum hava verið: diabetisserfrøðingar,kostr áðgeva, ortopækir., sársjúkra røktar frøðingum, fótterapeuti, banda gisti og fysioterapeuti og gongur nú móti ljósari tíðum! n 14

15 Heildarveitarin til røktina Búnar Nýtsluvørur einføri Sjúkrarøkt Akranesgøta Tórshavn Telefon Telefax Hond- og húðrøkt nr

16 Sjúkrasystrar : 50 ár síðan tær byrjaðu sum næmingar Í august í ár (2006) komu nakrar sjúkrasystrar saman í Havn, í sam bandi við at 50 ár vóru liðin síðan tær fóru í læru á Dronning Alexandrines Hospitali í Sjúkrasystraútbúgvingin tók trý og eitt hálvt ár. Í hesum tíðarskeiði vóru tær í eisini í Danmark og tóku psykatri og barsil, sum hoyrdi til útbúgvingina. Nakrar byrjaðu á forskúla í Danmark, áðrenn tær komu á Dronning Alexandrines Hospital. 50 ára jubileum Her eru tær 10, ið fóru í læru sum sjúkrasystrar í Myndin er tikin á Dronning Alexandrines Hospitali í 1959, f.v.: Signa Nielsen, Fámjin, Birita Dam, Havn, Kristvør Sørensen, Kunoy, Nanna Heinesen, Klaksvík, Edit Jacobsen, Vágur, Esther Jacobsen, Vágur, Elin Danielsen, Strendur, Dagny Zachariassen, Hestur, Hildibjørg Zachariassen, Sandur, og Ella Hammer, Vágur, 16

17 August F.v.: Hildibjørg Hansen (f. Zachariassen) av Sandi, býr í Havn, Elin Jacobsen (f. Danielsen) av Strondum, býr í Kolbanargjógv, Signa Petersen (f. Nielsen) frá Fámjin, býr í Fámjin, Nanna Lützen (f. Heinesen) úr Klaksvík, býr í Havn, Kristvør Guttesen (f. Sørensen) úr Kunoy, býr í Keypmannahavn, Gnippa Nólsoy (f. Johannesen) úr Dali, býr í Havn, Esther Sørensen (f. Jacobsen) úr Vági, býr í Havn, Dagny Joensen (f. Zachariassen) úr Hesti, býr í Gásadali, Birita Dam (f. Johansen) úr Havn og býr í Havn. Hesar vanta á myndini: Edit Møller (Jacobsen) úr Vági, býr í Keypmannahavn, Ella Hammer (f. Olsen) úr Vági, býr á Tvøroyri. Gnippa Nólsoy, sum er við á myndini, byrjaði at læra til sjúkrasystir árið fyri, í Kvøða til sjúkrasystranæmingarnar til ársroyndina 23. apríl Lag: Úr øllum londum Ein kvøða til heiðurs her ljóða skal til sjúkrasystrarnar tíggju í tal til merkisdagin, nú ársroyndin staðin - tí lagið er gott Í morgun tá sólin úr havinum fór, marchera vit til yvirlæknans kantór, í sólskini bjarta, men piprandi hjarta, Gud veit tað var satt. Yvirsjúkrasysturin, Magnussen, Dahl, har móttøku okkum sera væl, tað fyrsta vit siga, go morin øll biða, vit trína um gátt. Og síðan vit sessaðust allar á rað, vit gloyma tað ei til vár doyggjandi dag, nú læknarnir fara at spyrja vit svara, við skelvandi rødd. Har spurningar hópaðust upp í ein dunga, um livur og hjarta og nýra og lunga, tuberklar, narkosu mangt annað varð tosað, sár svull- infektión. Vit kláraðu okkum á valinum, tí veitsla nú á hospitalinum, her sita vit saman við gleði og gaman, við ársroyndarlok. Tí veitsla fer fram nú á hesum stað, við sjúkrasystrum og læknum á rað, við smílandi brosi og skemtandi tosi, við veitsluborð. Her høllin er pyntað og vakurt prýdd, við blómum og ljósum eru borðini skrýdd, við donsk-føroyskum fløggum og tíggju so snøggum, ja nýbakað sprund. 50 ára jubileum nr

18 Og her verður sungið og talað og klappað, for tíggju uniformkløddum systrum við kappa, nú burt við narkosu, bert skemtan í tosi, og skemtandi orð. Nei hygg hvussu fittar tær tíggju á rað, har sita við borðið í fínasta lag, var angist í morgun, bert gleði í borgum, nú ráða skal her. Vit eru so glaðar, nú loki er skeið, nú syngja vit bara hjuhey dillaleið í býin vit fara, í dansin at snara, hjuhey dillaleið Hvar starvast tær hava, vit greiða nú frá, um bert her í tolni tit lýða á, Kristianna úr Klaksvík, á pleygiheim starvs sítt, væl umtókt hon er. Kristvør og Ella á ovaru gongd, tilsamans hava gingið eina øðiliga longd, frá Vági til Kuni bert lítið tað munar, vit nevna tað tó. Signa og Dagny við nevna við, tær báðar hava starvast á Epedemi, í Famien og Hesti tær bústað sær festu, tey blíoygdu sní. Birita Tórshavn og Elin av Strondum, og Edit frá Vági úr Suðurlondum, frá T.B. so fattar, so bringubrættar, við bros á kinn. Eg fagni øllum men tykkum tó mest, tí hesar tríggjar eg kenni best, mítt ynski skal ljóða, um framtíð so góða, tillukku í dag. Verið heilsaðar fagnaðar allar á rað, so hjartaliga tillukku í dag, við úrsliti góðum, tit royndina stóðu, ja, kláraðu flott. Ja starv tykkar virði eg meti tað hátt, í samfelagstænastu dag og nátt, tit sjúkrasystrar allar várt føðiland kallar, at tæna sær. Tøkk fái tit læknar og systrar á rað, for tykkar uppofrandi arbeið hvønn dag, eins væl systrar nýggju, í tali tíggju, tøkk fái tit øll. Kom samfelt nú lætti oss øll uppfrá, for tíggju uniformskløddum systrum hurrá, her er eingin ivi tit leingi livi, hurrá, hurrá, hurrá 50 ára jubileum Á barnastovuni har starvast tvær, Esther og Hildibjørg so nevnast tær, tann seinna av Sandi, hin sunnan av landi, frá Vági so blíð. Heilsan J. Hansen Hendan sangin skrivaði Jesar Hansen úr Sandavági, sum var sjúklingur á T.B., til tær tíggju nýklæktu sjúkrasystrarnar. T.B. var húsið niðan fyri Dronnings Alexandrines Hospital, sum varð tikið burtur í sambandi við at nýggjur hospitalsbygningur var bygdur. (Greinin varð prentað í Sosialinum 24. okt. 2006) Aðalfundur hjá FÁ2 Aðalfundurin hjá FÁ2 verður 6. mars 2007 kl í húsunum hjá Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar. Á aðalfundinum fara Ingun og Jansy at siga frá FS13 skeiðnum í okt

19 Gerst haldari av Vård i Norden Dette er Vård i Norden Vård i Norden er et forskningstidsskrift med referee-bedømte artikler og utviklingsartikler på dansk, norsk, svensk og engelsk. Alle artikler har sammendrag (abstract) og nøkkelord på engelsk. Vård i Norden formidler et bredt spekter av sykepleievitenskap og utvikling ikke som et mål i seg selv, men som et middel til å høyne standard på sykepleie. Vård i Norden henvender seg til både forskende, ledende, utøvende og undervisende sykepleiere og til alle andre faggrupper med interesse for teoriutvikling og forskning innen sykepleien. De vitenskapelige referee-bedømte artikler omhandler bl. a. - Klinisk forskning - Hermeneutisk/fenomenologisk forskning - Epidemiologi - Utdanning - Filosofi/etikk - Kvalitetssikring - Politikk/administrasjon - Historie og omfatter - Kvantitative studier - Kvalitative studier - Oversiktsartikler Abonnement / Subscription Priser (norsk, svensk og dansk valuta): Abonnementspris 2006 kr. 300 online + papir / kr. 150 bare online Universitetsbibliotek kr Høgskolebibliotek kr Sykehus/større institusjoner, sykehusbibliotek kr De 3 siste kategorier inkluderer registrering av IP-adresser. Studentrabatt 50% Abonnementet løper til det sies opp skriftlig Løssalgspris: kr. 70,- pr. nummer nr

20 Stutt uttaneftir Eftir Maybrith eynskor stutt uttaneftir Lívshættisligt at knúsa tablettir Nógv fólk serliga børn og eldri hava trupult við at svølgja tablettir, og tí knúsa tey tær. Hetta kann elva til álvarsligar, ja enntá í summum førum lívshættisligar, fylgjur. Tað er vandamikið uppá nógvar mátar at knúsa tablettir. Tað kann t.d. føra til, at eingin virkningur verður, men meira álvarsligt er tað, at ein kann fáa eina yvirdosis av evninum, har stutt er mill um virkning og skaða virkning, sigur Petur Lund Niel sen apotekari, sum er ein av landsins før andi serfrøðingum innan hetta slagið av trupulleikum. Meiningin við nógvum tablettum er, at tær skulu brótast niður spakuliga í kroppinum, soleiðis at sjúklingurin fær eina javna nøgd býtta út á 24 tímar. Um ein knúsar eina slíka tablett, fær ein nøgdina, sum er ætlað til alt døgnið, í einum, og ein slík yvir dosis kann í ávísum førum vera lívs hættislig og mangan føra til álvarslig hjáárin. Mikkel Svinth ødgaard, Dato. Blóðtøppar hjá kvinnum vera yvirsæddir Danska hjartafelagið hevur hildið eina ráðstevnu um kvinnur og hjarta sjúkur. Felagið ynskir at stuðla granskingini í saman hanginum millum kvennkyn og hjartasjúku. Settar eru av 5 milliónir krón ir til granskingina. Eyðkenni hjá kvinnum, sum fáa ein bráðfeingis blóðtøpp í hjarta, eru ofta minni sermerkt, enn hjá monnum. T.d. kunnu teknini vera negling fyri bringuni, anda neyð, kvalmi og spýggjan. Hesi ullintu eyðkennini gera, at nógvar danskar kvinnur hvørt ár óneyð ugt doyggja av blóðtøppi, tí bæði kvinnurnar sjálvar og teirra lækn ar misskilja ávaringina frá hjart anum. Og tá kvinnur koma í við gerð, blíva tær viðgjørdar eftir meginreglum, sum einamest eru royndar á monnum. Kvinnur eru bangnari fyri bróstkrabba enn hjartasjúkum, hóast hjartasjúkur drepa triðju hvørja kvinnu, meðan bróstkrabbi bara drepur tjúgundu hvørja kvinnu. Tað eru fleiri andlát vegna hjarta æðrasjúku hjá kvinnum, enn tað er hjá monnum, men kvinnurnar eru í miðal 10 ár eldri, tá tær fáa blóðtøpp, tí tær eru vardar móti hjartasjúku, av sínum kvinnuligu hormonum, fram til skiftisárini danskar kvinnur doyggja hvørt ár vegna hjartaæðrasjúku. Netdoktor redaktionen. Nógv breyð økir um vandan fyri nýrakrabba Fólk, sum eta nógv breyð, eru í øktum vanda fyri at vera rakt av renalcellekarcinom, eitt slag av nýrakrabba. Kjøtúrdráttir økja harafturímóti ikki um vandan fyri hesum slagi av krabba, vísir ein italiensk kanning, sum er almannakungjørd í tíðarritinum International Journal of Cancer. Tað er áður staðfest, at kostur ávirkar útbreiðsluna av renalcellekarcinom eitt vanligt slag av krabba í nýrunum. Men hvat slag av føði, sum økir um vandan, hevur áður ikki verið kunnugt. Granskarnir kannaðu 767 vaksin við renalcellekarcinom, og samanlíknaðu tey við ein eftirlitshóp á 1534 vaksin, sum samsvaraðu viðvíkjandi kyni, aldri og búðstaði. Upplýsing um bakgrund, livivanar og fyrrverandi sjúkur hjá hvørjum einstøkum var savna saman. Tey skuldu harafturat fylla út eitt spurnarblað, har tey skuldu siga frá, hvussu nógv í miðal tey ótu um vikuna av 78 ymiskum matvørum. Ein hagfrøðislig greining vísti ein týðiligan samanhang millum stórt inntak av breyði og øktan vanda fyri renalcellekarcinom. Ein minni samanhangur var eisini millum stórt inntak av pasta og rís og øktan vanda fyri krabba. Matvørur, sum lækkaðu um vandan fyri sjúkuni, vóru sambært kanningini fuglur, grønmeti og - heilt óvæntað - kjøtúrdráttir sum t.d. pylsir. Niels-Bjørn Albinus, Dagens Medicin, 13. november

21 Verðin í hernað móti falskaðum heilivági WHO er saman við 20 altjóða partn arum farin í hernað móti falskaðum heilivági. WHO er farin í parti við Interpol og ESkommisjónina, og hevur sostatt gjørt fyrsta altjóða atsóknarbólkin móti tí lívhættisliga heilig vág inum. Sambært WHO og FDA (Food and Drug Administration) telur falskaður heilivágur 10 procent av øllum heiligvági, sum verður tikin í allari verðini. Tað kensluleysa misbrúkið av sjúkum fólkum er serliga útbreitt í menningarlondunum, har WHO og FDA meta, at umleið 25 procent av øllum heiligvági er falskaður. Á heimsstigi er tað sølan av falskaðum malariaheiligvági, sum hevur tær størstu fylgjurnar, men falskn aður er til staðar á øllum marknaðum, og økist samsvarandi við at mannagongdirnar hjá falsar unum blíva meiri sofistiker aðar. Sambært WHO er 50 procent av øllum heiligvági, sum verður keypt ur á ólógligum heimasíðum, falskaður. Lars Lindegaard Thorsen, Berlingske Tidende. Burtur frá gerandis - degnum eina løtu? Hví ikki njóta eina fríløtu í hugnaliga frítíðarhúsinum oykstovuni hjá Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar? Húsið er í hugnaligum umhvørvi í Klaksvík og hevur egna bátabrúgv. Allir vanligir hentleikar eru í húsinum, tó er neyðugt at hava seingjaklæði, handklæði o.a.t. við. Kostnaður fyri limir fyri náttina er kr. 280,- tilsamans, um tit eru 8 fólk ella færri. Eru fleiri enn 8 fólk, er kostnaðurin kr. 35,- fyri fólkið. Kostnaður fyri ikki limir er kr. 500,- tilsamans fyri náttina, um tit eru upp til 8 fólk. Eru tit fleiri enn 8 fólk, er kostnaðurin 65,- fyri fólkið. Heldur tú, at hetta ljóðar áhugavert, kanst tú venda tær til Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar, tlf , fax ella teldupost: sff@sff.fo burtur frá gerandisdegnum nr

22 florence nightingala 22

23 nr

24 Fyrstu bachelor sjúkrarøktarfrøðingarnir Fyrst í nýggja árinum verða 16 spildurnýggir sjúkrarøktarfrøðingar lidnir á Sjúkrarøktarfrøðiskúla Føroya. Hesir sjúkrarøktarfrøðingar verða teir fyrstu, sum fáa prógv á bachelor-støði í Føroyum. Annika P. Mortensen, journalistur nýggj útbúgving Tann 1. februar verða longu 4 ár liðin síðani tað fyrstu ferð bar til at lesa til bachelor í sjúkrarøkt. Inni haldið og krøvini í út búgvingini vórðu ásett av eini nevnd við trimum umboðum úr Mentamálaráðnum, trimum frá gamla sjúkrasystraskúlanum, og forkvinn uni í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar, Janu Højgaard Dalsgaard. Nevndin hevði sín fyrsta fund 7. november Vit hugdu at, hvussu sjúkrarøkt arfrøðiútbúgvingin var í øðrum londum, ikke einans í Danmark og øðrum norðanlondum, men eisini millum annað í Onglandi og Hollandi. Síðani tóku vit tað besta burtur úr teimum útbúgvingum vit kannaðu, og fingu eina útbúgving, sum minnir nógv um ta íslendsku, sigur Jana Højgaard Dalsgaard. Hon greiðir frá, at íslendingar longu fingu sjúkrarøktar frøði útbúgving á bachelor-støði fyrst í 1970 unum. Tað ber eisini til at taka útbúgvingina á master-støði í Íslandi, og at íslendingar eru rætti liga framkomnir innan sjúkra røkt. Meðan Jana greiðir frá, hvussu fløkjasligt tað var at seta útbúgvingina saman, og hvussu frálíkt tað er, at tað eydnaðist, leggur hon brádliga inniliga dent á at nevna Súsonnu á Brúsoyri, sálu. Súsanna var ein sera góður stuðul í arbeiðnum at skapa útbúgvingina. Hon hevði útbúgving á bæði bachelor- og master-støði av obert Gordon University í Aberdeen. Jana vísir á, hvussu væl tað er eydnast at smíða eina føroyska løg tingslóg viðvíkjandi at útbúgva føroyskar sjúkrarøktarfrøðingar, við at samanbera ta føroysku útbúgvingina við ta donsku: Meðan vit valdu at lyfta útbúgvingina upp á akademiskt støði við at sjúkrarøktar frøð ingarnir eftir lokið prógv á føroyska skúlanum fáa bachelorheitið í sjúkra røktarfrøði, valdu danir í 2001 harafturímóti at stytta donsku sjúkrarøktar frøðiút búgvingina. Í Danmark tekur tað nú trý og eitt hálvt ár at fáa eina sonevnda professións-bachelor-útbúgving innan sjúkrarøkt. Í Føroyum eru vit komin eitt sindur longri og hava nú fingið eina veru liga bachelor-útbúgving. Hetta merkir, at sjúkrarøktar frøðingar í Føroyum kunnu fara beinleiðis á universitet at lesa víðari, meðan danir, ið hava donsku útbúgvingina, mugu taka eitt ár eyka fyri at kunna lesa víðari á universiteti. Jana leggur aftrat, at danskir sjúkrarøktarfrøðingar vóru sera ónøgdir við, at teirra útbúgving varð stytt. Tann 1. januar 2002 yvirtóku Føroyar skúlamál; tískil er sjálv útbúgvingin føroysk, men av tí at heilsuøkið enn er á donskum hond um, varð tað Sundheds styrel sen, sum gjørdi sjúkra røktarfrøði útbúgvingina løggilduga. Hetta merkir samstundis, at føroyska útbúgvingin hevur minst sama støði sum tann danska. Á enskum bera teir nýggju sjúkrarøktarfrøðingarnir heitið Bachelor of Science in Nursing, og útbúgvingin fyllir 240 ECTSstig. Danska sjúkrarøktar frøðiútbúgvingin fyllir nakað minni, nevniliga 210 ECTS-stig. ECTS merkir European Credit Transfer and Accumulation System og verður nýtt sum fyrisett mál í Evropa. Tað merkir, at skipanin kann brúkast tá avriks flutningur er millum lærdar háskúlar. Evropeiska ECTS-skipanin ásetir ta arbeiðsíløgu, sum krevst fyri at 24

25 klára eitt skeið. Sambært ECTSskipanini samsvara 30 stig við tað arbeiðið, sum skal gerast eina lestrarhálvu, og 60 stig við eitt ára fulltíðararbeiði hjá einum lesandi tað eru góðir 1650 arbeiðstímar, sambært donsku Undervisningsog Videnskabsministerierne. Beint nú sita 16 komandi bache lorar í sjúkrarøktarfrøði og fyrireika seg til teir seinastu tímarnar og seinastu próvtøkurnar. Vónandi fáa tey eina góða høgtíð hóast tað. Eitt øgiligt avrik á Sjúkrarøktarfrøðiskúla Føroya Tá ið føroyska lógin um útbúgving av sjúkrarøktarfrøðingum varð sett í verk, fekk Sjúkra røkt ar frøðiskúli Føroya eina stóra arbeiðsuppgávu. Sambært Súsonnu Morten sen, rektara, eiga undirvísararnir heiðurin av, at arbeiðið hevur gingið so væl: Undirvís ararnir hava arbeitt 60 tímar um vikuna fyri 40 tímars løn. Eitt øgiligt avrik. Soleiðis lýsir Súsanna Mortensen, rektari á Sjúkra røktarfrøðiskúla Føroya, arbeiðið, sum starvsfólkið á skúlanum hevur megnað at útinna við nýggju sjúkrarøktar frøði útbúgvingini. Grein 13 í lógini um útbúgving av føroyskum sjúkrarøktarfrøðingum staðfestir, at rektarin hevur ta námsfrøðiligu, fyrisitingarligu og fíggjarligu ábyrgdina av útbúgvingini. Hesa uppgávu hevur hon røkt saman við leiðarum og undirvísarum á sjúkrarøktarfrøðiskúlanum. Tá fyrstu næmingarnir 1. februar 2002 fóru undir nýggju sjúkrarøktarfrøðiútbúgvingina, var gamla útbúgvingin enn til. Tessvegna hevði skúlin tvær útbúgvingar samstundis, og samstundis skuldu undirvísarar undir hægri lesna. Súsanna Mortensen greiðir frá, at har hevur verið so nógv at gjørt seinastu árini, at hon hevði kunnað greitt frá í fleiri tímar. Arbeiðið at broyta gamla sjúkra systraskúlan til ein hægri lærustovn, hevur kravt nógva orku frá starvsfólkunum! Seinastu sjúkrarøktarfrøðingarnir, sum lósu eftir gomlu útbúgving ar skipanini, vórðu lidnir síðsta summar. Tað varð tí ikki fyrr enn tá, at vit kundu savna okkum heilt um nýggju útbúgvingina. Haraftrat eru stór krøv sett til førleikan hjá lærarunum; teir mugu hava hægri útbúgvingarstøði enn bachelor. Fleiri av undirvísarunum hava tikið kandidat- ella masterútbúgving meðan teir samstundis hava undirvíst á skúlanum. Tað hevur kravt ómetaliga nógv av teim um á allar mátar. Arbeitt hevur verið væl meir enn tað, sum væntast kann av undir vísarum. Eitt øgiligt avrik! Undir vísararnir hava arbeitt 60 tímar um vikuna fyri 40 tímars løn. Nakrir lærarar valdu at siga seg úr starvi tá kravt varð, at teir skuldu hava granskingarførleika og hægri útbúgving, men fýra lærarir valdu at nema sær hægri útbúgving við fjarlestri. Umframt om anfyrinevnda arbeiði hevur Sjúkrarøktarfrøðiskúli Føroya havt vikarar, sum skuldu lærast upp. Samanumtikið heldur rektarin, at tað hevur gingið hampiliga væl, men hon leggur dent á, at tað eru undirvísarnir, sum eiga allan heiðurin. Við nýggju sjúkrarøktar frøðiútbúgvingini eru eisini komnar aðrar støðugar ábyrgdir; brúk er fyri áhaldandi viðlíkahaldi, av tí at ein akademisk útbúgving skal fylgja nýggjastu menningini á sínum øki. Við nýggju útbúgvingini er grundarlagið eisini lagt fyri byrjandi gransking innan sjúkrarøkt í Føroyum. Sambært Súsonnu Mortensen fer sjúkrarøkt arfrøðiskúlin at fáa undir vísarar, sum granska. Sjúkrarøkt arfrøðiskúli Føroya skal eisini klára at útbúgva fólk, sum longu eru í arbeiði. Tí samfelagið hevur brúk fyri væl útbúgvnum fólki og praktikkvegleiðarum til at taka ímóti nýggjum sjúkrarøktarfrøðingum og starvsnæmingum frá skúlanum. Betri førleika, størri ábyrgd, meir í løn og meira viðurkenning Um alt skal ganga eftir ætlan, so krevst bæði viðurkenning og samstarv frá samfelagnum. Men alíkavæl gongur somikið væl, at danir eru grønir av øvundsjúku, sigur Súsanna Mortensen, rektari á Sjúkra røktarfrøðiskúla Føroya, um nýggju sjúkrarøktar frøði útbúgv ingina, og slóðbrótandi arbeið ið at skapa eitt granskingarumhvørvi. Sjúkrarøktarfrøðiskúli Føroya og Fróðskapasetur Føroya eru samanløgd. Læraraskúlin skal eisini við í samstarvið, og Súsanna Mortensen, rektari, væntar, at sjómansútbúgvingar seinni eisini fara at koma við í samstarvið. Súsanna vísir síðani á, at brúk er fyri, at samfelagið innsær, hvussu nógvir møguleikar eru í nýggju sjúkrarøktarfrøðiútbúgvingini. Tað góða við, at sjúkrarøktarfrøðiútbúgvingin er vorðin akademiserað er, at sjúkrarøktin sjálv gerst betri. Men samfelagið má góðtaka, at sjúkrarøktarfrøðingar eisini kunna starvast á til dømis eini skrivstovu. Hetta hevur einki við leti millum sjúkrarøktar frøðingar at gera sum tykist vera ein av vanligu fordómunum, sum fólk hava. Sambært Súsonnu Mortensen verður sjúkrarøktin betri av, at nýggj útbúgving nr

26 sjúkrarøktarfrøðiútbúgvingin nú er akademisk. Gransking fer at føra til betri sjúkrarøkt: Tað er sjálvsagt hugurin at arbeiða við menniskjum, sum ger so fólk vilja verða sjúkra røkt arfrøðingar. Tann hugurin fer at verða støðið undir avgerðum um, hvørji øki skulu granskast, greiðir Súsanna frá. Forkvinnan í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøð ingar, Jana Højgaard Dalsgaard, heldur eisini, at støðið fer at hækka við nýggju frøðing unum. Ein háttur at bøta um ringa umdømið kundi óivað verið at nýggju, vælútbúgvnu sjúkrarøktarfrøðingarnir fingu meiri í løn. Sambært fakfelagsforkvinnuni eru í løtuni samráðingar um lønar viðurskiftini hjá nýggju sjúkrarøktarfrøðingunum, sum verða lidnar 1. februar. Jana heldur, at sjúkrarøktarfrøðingarnir skulu hava somu løn sum aðrir akademikarar: Betri førleika, størri ábyrgd, meir í løn. Í Íslandi fáa sjúkra røktarfrøðingar somu løn sum aðrir akademikarar. Sjúkra røktar frøðingar, sum útbúgva seg betur enn fyrr, skulu hava meira í lønarposan. Jana vil einki siga um, hvussu tað gongur við lønarsamráð ingunum, men hon letur ikki illa at. Súsanna Mortensen er sum heild eisini vælnøgd við gongdina: Vit eru væl á veg, hava fingið nógv burturúr, og danir eru grønir av øvundsjúku, sigur Súsanna um nýggju føroysku útbúgvingina, sum er á hægri støði enn danska útbúgvingin. Hon leggur kortini dent á, at enn er langt á mál: Í Íslandi eru leiðarar við master-útbúgving á arbeiðsplássum men fyri at koma so langt mugu vit fyrst fáa viðurkenning frá samfelagnum, og samfelagið má vilja samstarva. Brúk er eisini fyri at útbúgva fólk, sum longu eru á arbeiðsmarkn aðinum, soleiðis at hesi vera við til at menna heilsurøktina. Nógv kundi enn verið gjørt við slóðbrótandi arbeiðnum at skapa eitt granskingar-umhvørvi í Føroyum. Tí er Súsanna Mortensen ikki sørt bilsin um, at játtanin til sjúkrarøktarfrøðiskúla Føroya er skorin á fíggjarlógini fyri næsta ár við kr. Hesa raðfesting hevur rektarin torført við at skilja: Vit hava alla tíðina úrslit at vísa á. Tað má vera ein kvittan fyri, at vit kunnu halda fram. Annars kann visión 2015 ikki takast í álvara, sigur Súsanna Mortensen. Hon leggur aftrat, at sigast skal kortini, at okkum ikki hevur vantað pening til hesa verkætlan. Tað bar ikki til at fáa eina viðmerk ing frá mentamálaráð harranum, Jógvan á Lakjuni, í sambandi við tær tríggjar greinarnar um sjúkrarøktarfrøðiút búgv ingina, áðrenn blaðið fór til prenting ar. Tann greinin kemur í næstu blaðútgávu. n Vælkomin á Tórfinsgøtu 23 b nýggj útbúgving Skalt tú til Havnar á fund ella skeið, hevur tú onkur ørindi í Havn, ella kundi tú hugsað tær eitt vikuskifti í Havnini, hevur tú sum limur í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar møguleika at leiga kamar/íbúð á Tórfinsgøtu. Í íbúðini er gongd, lítil køkur, baðirúm, sovikamar við dupultsong og stova við sovisofu, ið kann sláast út. Í íbúðini eru allir vanligir hentleikar; tó er neyðugt sjálvur at hava við sær seingjaklæði, handklæði og viskustykki. Kostnaður: - fyri alla íbúðina kr. 250,- pr. nátt - bert fyri kamarið kr. 100,- pr. nátt - bert fyri stovuna kr. 150,- pr. nátt Bílegging fer fram á skrivstovu felagsing. Tú ert vælkomin at ringja ; uttan fyri vanliga skrivstovutíð ber til at tosa inn á telefonsvararan. Eisini kann teldupostur sendast á sff@sff.fo. 26

27 Eftir Onnu Elsiabeth Iversen, sálarfrøðing Barna- og ungdómsráð gevingin Tú og eg søkir eftir sjálvbodnum ráðgevum! Í januar mánaða fer spennandi verkætlan av bakkastokki, ið hevur til endamáls at varpa ljós á rætt indi hjá børnum og ungum. Verkætlanin tekur støði í ST-sáttmálanum um barnarættindi, og hevur tí fingið heitið Tú hevur rætt. Arbeiðið við at seta á stovn eina føroyska barna- og ung dómsráðgeving er sprottið úr hesari verk ætlan. Føroysk barna- og ungdómsráðgeving Fyrireikingarnar við at seta á stovn eina barna- og ung dómsráðgeving eru væl áleiðis, og fer hendan at byrja virksemið í januar áðgevingin fer at fara fram umvegis telefon, kjatt og bræv kassa. Sum navnið bendir á, so er ráðgevingin ætlað børnum og ungum. Tey sum venda sær til ráðgevingina, avgera sjálvi hvat tey vilja tosa um. Tað kann vera trupulleikar av ymsum slagi einsemi, happing, vinarlag, trupulleikar við foreldrum, tunglyndi, kynsligur ágangur, ella onnur evni sum tey hava tørv á at tosa við ein vaksnan um. Øll ráðgeving fer fram í trúnaði, og tey sum ringja ella skriva kunnu vera dulnevnd. áðgevingin fer ikki at veita við gerð, men er eitt stað sum kann geva børnum og ungum upp lýsing ella ráð um eitthvørt, svara spurningum, veita eitt oyra sum lurtar, og í summum førum eisini vegleiðing um hvar tey skulu venda sær fyri at fáa viðgerð, um tey hava tørv á tí. Hug at arbeiða sum ráðgevi? Hóast verkætlanin fyrst og fremst vendir sær til børn og ung, vónar fyrireikingarbólkurin, at vaksin fara at vísa verkætlanini áhuga, t.d. við at upplýsa teimum um ráðgev ingina. Eisini vónar fyrireiking arbólkurin, at sjúkrarøkt arfrøð ingar sum hava áhuga í, og royndir við at tosa við børn og ung, fara at søkja starv sum ráðgevar. Starvið sum ráðgevi inniber, at ein hevur møguleika til at taka um leið tvær vaktir um mánaðan, og vera hesar umleið 5 tímar hvør. Uppgávan krevur, at ein hevur hug at lurta eftir og tosa við børn og ung um evni og trup ulleikar av alskyns slagi. Tey sum koma at arbeiða sum ráðgevar vera í fyrsta umfari ikki lønt, men sleppa at luttaka ókeypis á viðkom andi skeiðum. Skeið í ráðgeving verður eisini áðrenn byrjan. Harumframt gevur starvið møgu leika fyri at menna eins samskiftis førleikar, og ikki minst at hjálpa børnum og ungum sum veruliga hava brúk fyri at tosa við onkran. Tey sum eru áhugaði í at starv ast sum ráðgevar eru væl kom in at venda sær til fyrireik ingarbólkin á tlf ella við at skriva til barnabati@ .fo. Eisini ber til at senda eina umsókn til Barna bati (viðmerk Barna og ung dómsráðgevingin ), postboks 74, 110 Tórshavn. áðgev ing in heldur til mitt í høvuðs staðnum, og fer væntandi at hava opið tríggjar dagar um vikuna. Fólk sum hava áhuga í ráðgevingar arbeið num, men sum ikki hava møguleika fyri at taka vaktir, tí at tey búgva langt frá høvuðsstað ar økinum eru eisini vælkomin at venda sær til fyrireik ing arbólkin, um tey hava áhuga í at vera brævkassaráðgevar. barna- og ungdómsráðgevingin nr

28 28