М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

Transkript

1 М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Қазақ филологиясы кафедрасы 5В «Қазақ тілі мен əдебиеті» мамандықтарына арналған Қазақ тілі мен əдебиеті мұғалімінің əдістемелік зертханасы пəнінен SYLLABUS Құрастырушылар: Тұрғаналиева Ганмиркүн Ганмирханқызы, магистр-аға оқытушы Орал, 2016 ж.

2 SYLLABUS Оқу мен оқытудағы жаңа тəсілдер курсының бағдарламасы (атауы, бекітілген жылы) жұмыс оқу жоспарының негізінде дайындалды. Қазақ филологиясы кафедрасының «26» тамыз 2016 ж. мəжілісінің 1 хаттамасымен қаралды Пікір беруші: Əжіғалиев Марат Қайыржанұлы, п.ғ.к., доцент (ТАƏ; лауазымы, ғылыми дəрежесі) Мүтиев Зейнолла Жақсылықұлы, ф.ғ.к., доцент (ТАƏ; лауазымы, ғылыми дəрежесі)

3 1. Пəннің оқыту бағдарламасы SYLLABUS Семестр 15 оқу аптасынан жəне 2 сессия аптасынан тұрады. Пəннің көлемі 2 кредитті құрайды: Кредит саны Дəріс Дəрісханалық сабақтар Практикалық/ семинар сабақтары Зертханалық сабақтар Дəрісханадан тыс сабақтар СОӨЖ СӨЖ Барлық сағат Бақылау түрі Емтихан аралас түрінде Аралық бақылау - семестрдің 8 жəне 15 аптасы 2. Пəн туралы мəліметтер Мақсаты: «Қазақ тілі мен əдебиетін пəні мұғалімінің əдістемелік зертханасы» курсы студенттерді əдебиетті оқыту процесін ұйымдастырудың негізгі заңдылықтарымен қамтамасыз ету, оқудың стратегиясы мен тактикасын ғылыми негізде таңдауға үйрету, ағарту идеяларының негізінде педагогикалық қатынасты оқытушы мен оқушы арасындағы өзара əрекетті ұйымдастыруға негізделген. Қазақ тілі мен əдебиеті оқытушысын кəсіптік-əдістемелік, орта кəсіптік жəне кəсіби, орта білімнен кейінгі кəсіптік гуманитарлық бағыттағы оқу орындарында дайындауға қойылатын талаптарды жəне қазақ тілі мен əдебиет пəні бойынша оқу процесін ұйымдастырудағы жаңа заманғы тəсілдерді анықтайды. Курстың міндеті: студенттерге қазақ тілі мен əдебиетін интерактивті оқытудың əдістемелік-теориялық негізін беру, бұл білімдерді қазақ тілі мен əдебиет бойынша оқу процесін ұйымдастырудың басты құралы жасау. «Қазақ тілі мен əдебиетін пəні мұғалімінің əдістемелік зертханасын» оқуға қатысты пəндердің тізімі: əдебиеттануға кіріспе, əдебиет теориясы, шетел əдебиеті, қазақ əдбиетін оқыту əдістемесі, педагогика, психология. Пререквизиттері: «Қазақ тілі мен əдебиетін пəні мұғалімінің əдістемелік зертханасы» пəнін игеру үшін қажетті білімдер мен дағдылардың жинағы: - интерактивті оқыту əдістерін білу; - қазақ тілі мен əдебиетті оқытудың жаңа заманғы технологияларын меңгеру; - кəсіби-əдістемелік міндеттерді шешуді үйрену; - тақырыптық жəне сабақ жоспарын құрай білу, көркем шығармаларға талдау жасай білу; - зерттеу жұмыстарын жүргізе алу. Постреквизиттері: «Қазақ тілі мен əдебиетін пəні мұғалімінің əдістемелік зертханасын» оқуға қатысты пəндердің тізімі: əдебиеттануға кіріспе, əдебиет теориясы, шетел əдебиеті, қазақ əдбиетін оқыту əдістемесі, педагогика, психология. 3. Студенттерге қойылатын талаптар: Пəн аясында студенттер оқып-үйренуге, меңгеруге тиісті мəселелер: интерактивті оқыту əдістерін білу; қазақ тілі мен əдебиетті оқытудың жаңа заманғы технологияларын меңгеру;

4 Студент білу керек: Курстың теориялық білімін Қосымша мəліметтерді Курс бойынша негізгі əдебиеттерді Студент орындау керек: Курс бойынша берілген практикалық жұмыстарды Курс бойынша берілген өзіндік жұмыстарды Курс бойынша берілген шығармашылық жұмыстарды Курс бойынша берілген тест тапсырмаларын 4. Пəнді оқыту жөніндегі əдістемелік нұсқаулар Қазақ тілі мен əдебиеті мұғалімінің əдістемелік зертханасы пəні бойынша дəстүрлі баяндау, түсіндіру, сұрақ-жауап, салыстыру əдістері қолданылса, қазіргі оқу мен оқытудағы жаңа тəсілдер бойынша СТО əдістері, диалог арқылы оқыту, топтық жұмыстар, АКТ-ны қолдану, дарынды жəне талантты студенттермен жұмыстану технологиялары қолданылды. 5. Курстың мазмұны Бірінші апта 1 дəрістің тақырыбы: Жаңа педагогикалық технологиялар Терминдер мен анықтамалар Технология - жеке тұлғаны дамытуға негізделген мақсатты педагогикалық жүйе. Технология оқытудың, білім берудің, жеке тұлғаны жан жақты дамытудың жаңа ізденістерін, тиімді, нəтижелі ізденістерін талап етеді. Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Білім барудің ең бастысы білім мазмұны. Білім мазмұны технология арқылы жүзеге асады. Безрукова технологияны модельдеу, жобалау, конструкциялау амалдарымен байланыстырады. Штейнберг конструкциялық технологияға ерекше назар аударады. Ол ойды бейнелеудің маңызын дəлелелеуге тырысады. Білімді тек сөздік əдісі емес, бейнеге, модельге түсірудің білім берудегі орнын анықтайды. Əрине, модель дегенде оның макет, сұлба, кесте түрінде болатынын ұмытпау керек. Модель əсіресе болжам жасаудың негізі ретінде белгілі. Технология туралы өз пайымдауымызға келсек, ол, ең біріншіден, диагностиканы басшылыққа алған, жеке тұлғаға қарай бағыттаған мақсаты, сапалы оқу əрекетін ұйымдастыру. Жеке тұлға алдымен өз əрекеті арқылы ғана дамиды. Технология - жеке тұлғаны дамытуға негізделген мақсатты педагогикалық жүйе. Технология оқытудың, білім берудің, жеке тұлғаны жан жақты дамытудың жаңа ізденістерін, тиімді, нəтижелі ізденістерін талап етеді. Баланың білім алу, даму, т.б іс - əрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу, оған басшылық ету, білімді өз белсенділіктерімен алуларына түрткі жасау технологияның басты белгілері болып табылады. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Қазіргі педагогика ғылымының бір ерекшелігі баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. «Педагогикалық технология дегеніміз оқушы мен мұғалім үшін барлық жағынан өте қолайлы жағдайлар жасай отырып, оқыту үрдісін жобалаудың, оны ұйымдастырудың жəне өткізудің бүге-шүгесіне дейін ойластырылған, əрі бірлесіп жүзеге асырылатын педагогикалық қызметтің моделі»(в.м.монахов). Жаңа технологиялардың маңызды жақтарының бірі педагогикалық ынтымақтастық, сол арқылы жеке оқушының дамуын, басқа да ерекшеліктерін жақсы білу. Педагогикалық ынтымақтастық туралы Əбу-Насыр Əл-Фарабиден бастап белгілі ғұламалар мен педагог ғалымдардың айтпағаны кемде-кем. Айта кетер болсақ, педагогикалық ынтымақтастық мұғалім мен оқушы, мұғалім мен ата-ана, ата-ана мен оқушы, оқушы мен қоршаған орта жəне онда кездесетін адамдар арасындағы ынтымақтастық болып табылады. Оқу-тəрбие үрдісінде қолданылып, айтарлықтай нəтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар мыналар:

5 - дамыта отырып оқыту əдістемесі(л.занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин); - оза отырып оқыту(с.лысенкова); - іс-əрекетті бағалау(ш.амонашвили, И.Волков); - тірек жəне тірек конспектілері арқылы оқыту(в.шаталов); - саралап оқыту; - шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі; - деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту; - жобалап оқыту технологиясы Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары: - балаға ізгілік тұрғысынан қарау; - оқыту мен тəрбиенің бірлігі; - баланың өз бетімен əрекеттену əдістерін меңгерту; - баланың танымдық жəне шығармашылық икемділігін дамыту; - оқу үрдісін оқушының сезінуі т.б. 1 практикалық сабақтың тақырыбы: Жаңа педагогикалық технологиялар Технология туралы түсінік Жаңа технологиялардың түрлері Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары 1- СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Əбділда Тəжібаев. «Толағай» (ерлік туралы аңыз) 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Етістің шақ категориясы. Есеп беру түрі: 1, 2, 3- СӨЖ тапсырмалары: «Мен таңдаған мамандық» Есеп беру түрі: эссе жазу Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Екінші апта 2 дəрістің тақырыбы: Шаталовтың тірек-сигналдар технологиясы Терминдер мен анықтамалар Тірек сигналы мəн, мағынаны (белгі, сөз, үлгі, сурет жəне т.б.) білдіретін құрамды бейне. Тірек конспекті қысқа конспект түрінде берілетін тірек сигнал жүйесі (оқу материалы сигнал, көрнекі сұлба ретінде беріледі). Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) «Қазіргі заманғы жастарға ақпараттық технологиямен байланысты əлемдік стндартқа сай, мүдделі жаңа білім беру өте қажет», деп Елбасы атап көрсеткендей, қазіргі заманғы педагогикалық технологиялық əдіс тəсілдерді мектеп өміріне енгізу, оны əр пəн мұғалімінің тиімді пайдалана білуі бүгінгі таңда білім сапасын арттырудың бірден бір жолы. Осындай технологиялардың бірі Шаталовтың тірек сигналдар технологиясы. «Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының негізгі мақсаты: оқушыларға мұғалімнің қажетті нұсқаулары бойынша білім, білік, дағды қалыптастыру, жеке мəліметтеріне қарамасан, барлық баланы оқыту; жеделдете оқыту. «Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының принциптері: Үздіксіз қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша оқыту, тірек сигналдарын пайдалану; Жекелей əрекет жасау; Ізгіліктік (барлық балалар дарынды);

6 Мəжбүрсіз оқыту; Түзетуге, өсуге, жетістікке жетелеу, жетістігін жариялау, шиеленіссіз оқыту; Тəрбие мен оқытуды байланыстыру. «Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының мазмұндық ерекшелігі. Оқу материалы ірілендіріп беріледі; Блоктық түрде беріледі; Оқу материалы тірек үлгі конспект түрінде беріледі. Тірек сигналы мəн, мағынаны (белгі, сөз, үлгі, сурет жəне т.б.) білдіретін құрамды бейне. Тірек конспекті қысқа конспект түрінде берілетін тірек сигнал жүйесі (оқу материалы сигнал, көрнекі сұлба ретінде беріледі). Жаңашыл ұстаз əдістемесінің негізгі элементтерінің бірі тірек сигналдары. Бұл игерілуге тиіс білімнің мазмұны коталған көрнекі схема. Көрнекілікке негізделген тірек сигналының жаңа сабақты түсінуді жəне оны есте сақтауды жеңілдететіні белгілі болды. Əдетте сурет, сызба, схемалар мектепте игерілетін білім сипатына сəйкес эпизодты қолданылады. Шаталовтың көрнекі схемаларды қолданудағы жаңалығы оларға оқу үдерісінде берілетін ерекше рөлінде. Тірек сигналдарын қолдану теориялық білімнің кең көлемін игеруді, жаңа тақырыптың жекелеген бөлшектері жиынтығын бірдей қамтуды жеңілдетеді, олардың арасында байланыс орнатуға, салыстыруға, материалды логикалық өңдеуге жəне оның ұзақ есте сақталуына көмектеседі, білім игеру сапасын күнде тексеруді, бағалау мен өзін өзі бағалауды қамтамасыз етеді. Тірек сигналдары оқыту үдерісінің тұрақты жəне қажетті компоненті. Тірек сигналдарындағы таңбалар саны, оларды безендіру ерекшелігі (түсті бояуды қолдану, формалары, сөздік материалдары) белгілі бір талаптарды қанағаттандыратындай болуы қажет: игеру мүмкіншілігі, безендіру мəдениеті, формалардың əртүрлілігі, сезімдік құндылығы жəне т.б. Бұл шарттар көрнекі материалды қабылдау талаптарынан туындайды. Тірек сигналдары оқытуда теориялық білімді іріленген блоктар түрінде беру принципін іске асыруды қамтамасыз етеді. В.Ф.Шаталов теориялық түсінікті іріленгн блоктар түрінде береді, бұған программаның үлкен тарауары енуі мүмкін. Бұл жүйемен білім тек терең түсіну негізінде ғана жемісті болады. Сонымен қатар тірек сигналдарында түсініктер маңызына қарай сыныпификацияланады (қызыл түспен ең маңыздысы, жасылмен одан төмеңірегі жəне сол сияқты). Көрнекілік құралдарды қолданудың əртүрлілігі, тірек сигналдары мазмұнының абстрактылы жəне нақтылы компоненттерінің ұштасуы, оның аңыздылығы бойынша классификациялануы Шаталов ұсынған көрнекі схемаларының ең маңызды ерекшелігі. В.Ф.Шаталов (1929 жылы туған) украин педагогы. В.Ф.Шаталов тəжірибенің бірінші ерекшелігі оқу үдерісіндегі оқушылардың іс əрекетін, танымдық жұмыстарын кезеңдерге бөліп, мұғалімнің қатаң түрде басқаруын В.Ф.Шаталов мынадай езеңдерге бөліп көрсетті. I кезеңде тақырыпты жан ақты түсіндіріп, II кезеңде тірек плакаттарын қолданып, қысқаша түсіндіріп, III кезеңде оқушыларға тірек сигналдары (тірек плакаттарының кішірейтілген түрі) беріліп, оларды балалар өз альбомдарына желімдеп, IV кезеңде оқушылар оқулықпен жəне тірек сигналдарымен үйде жұмыс істейді, V кезеңде сабақ үстінде тірек сигналдарын естеріне түсіріп, дəптеріне жазып, VI кезеңде оқушылар мұғалімге тақырып бойынша ауызша жауап береді. Сонымен теориялық материалмен жұмыс 6 кезеңнен тұрады. Шаталов тəдірибесінің екінші ерекшелігі бағдарлама нық бір бірімен байланыты немесе қарама қарсы тақырыптарын біріктіріп оқыту. Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының қалған еекшеліктері: Үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық, блокпен оқыту, тіректі қолдану; Жеке бағдарлы қарым қатынас, ықпал; Ізгілендіру, ерікті оқыту; Əр оқушының жобасының жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау; Оқыту мен тəрбиенің бірлігі. Қазіргі заман талабына сай қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды пайдалану оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуін ұйымдастыруда тигізер пайдасы зор. Оқушылардың

7 өзіндік жұмысы мұғалімнің қажетті нұсқаулары бойынша оқушылардың оқу жұмысының жеке дара жəне ұжымдық түрі. Өзіндік тапсырмаларды орындау барысында оқушылардан белсенді ойлау, əртүрлі танымдық тапсыраларды орындау талап етіледі. Осының нəижесінде оқушылар өздігінен бақылауды үйренеді, оларда тапсырылған істі орындаудағы жауакершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, ұйымшылдық, бір біріне деген жолдастық көмек қалыптасады. 2 практикалық сабақтың тақырыбы: Шаталовтың тірек-сигналдар технологиясы Шаталовтың тірек-сигналдар технологиясы «Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының принциптері: «Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының негізгі мақсаты: «Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясының мазмұндық ерекшелігі. 2-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Қасым Аманжолов. «Дауыл» 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Етіс категориясы Есеп беру түрі: 4, 5, 6- СӨЖ тапсырмалары: Ақын-жазушыларға хронологиялық кесте жасау; Қазақ тіл білімінің салаларын кестеге түсіру. Есеп беру түрі: А4 ақ параққа кесте жасап, түсіндіру Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Үшінші апта 3 дəрістің тақырыбы: Ойын арқылы оқыту технологиясы Терминдер мен анықтамалар Ойын оқушылардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын ойнағанда өмірде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-əрекетіне еліктеп отырып бейнелейді. Əрекет - ойынның негізгі бөлігі. Əрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес. Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Белгілі психолог Е.А.Аркинмен пайымдауынша, ойын жəне ойыншық балалар өмірін сипаттайтын бірден бір жалпы ұғым. Ойын бала үшін жаңа ортаға тезірек уйренуге мүмкіндік береді. Жаңа ортаға, оқу үрдісіне өту уйреншікті өмір сүру əдістерін өзгертуді қажет етеді. Ал Ю.К.Бабанский ойынды бастауыш сынып оқушыларының барлық əрекеттерінің ынталандырудың түрлеріні əдістерін ұсынады. 1. Ойын арқылы балаларды өмірге ең қажетті қасиеттерге: өжеттілікке, іскерлікке, жауапкершілікке, ептілікке тəрбиелейді. Балалар ойын үдерісінде жаңа білімде, пайдалы іскерлікке, əдептер мен дағдылар үйренеді. 2. Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сəйкесалынса, оның танымдық, тəрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың əсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, оқушылардың сыртқы ынтасы мен қызығушылығын арттырады. Н.К.Крупская: «Бала жас болғандықтан ғана ойнамайды, балалықтың өзі оған ойнау үшін, яғни жаттығу арқылы өмірде қажетті дағдыларды игеру үшін берілген» деген болатын. Ойынның ұйымдастырылуы сабақ балаларға көмегі, жеңіл келеді. Ойын балалар үшін оқу да, еңбекте. Ойын айналадағы дүниені таңудың тəсілі. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады. Ойын сабақтары. Ойын сабақтары дəстүрлі емес сабақтардың ең көп тараған түрлері.ойын сабақтарының ерекшелігі оқу-тəрбие үдерісінде балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану.

8 Ойын оқушылардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын ойнағанда өмірде көрген білгенін өзіне ұнаған адамның іс əрекетіне еліктеп отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған барлық жағана ұқсағыш келеді. Жалпы бала табиғаты өзін бірнеше есе үлкейтіп көрсетуге бейім. Балалардың жан жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше. Мұғалім бағдарламады көрсетілген көріністі рөлдік, қимыл қозғалысты,дидактикалық шағармашылық ойын түрлерін пайдалана отырып, баланың ойын əрекетін ұйымдастыра білуі тиіс. Ойын барысында оқушылардың айналадағы дүние жайында мағұлматтары кеңейіп, таным белсенділігі артып, игерген білім машықтарының негізінде бір көрініске орай басты кейіпкерлерге еліктеуі, ойын ойнауға өзіне серік тауып алуы, онымиен шынайы қарым қатынас орната отырып, таңдап алған трөлдеріне деген жауапкершілігі. Дидактикалық ойындардың мақсаты баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру жəне дамыту, игі қасиеттерді тəрбиелеу. Дидактикалық ойындардың мақмұны қандай да болмасын ақыл ой міндеттерін жүзеге асыруға негізделеді. Ереженə орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану, басқаша түрге ие болады, ол күнделікті оқытуға ұқсамайды, мұнда қиял ғажайып та, жауапты өз бетінше іздену де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңашы көзқарас та, білімді толықтыру мен кеңейтуде жекелеген құбылыстар арасында өзара байланысты, ұқсастық жəне айырмашылықты тағайындау да бар. Ал ең бастысы, оқушыларға ешқандай күш түсірмей, олардың өздерінің қалауы бойынша дидактикалық ойын арқылы оқу материалын əртүрлі тұрғыданбірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады. Сонымен бірге дидактикалық ойын өзара жарыстыру мүмкіндігін туғызып, оқушыларға білімдерін түрлі жағдайда қолдануға негіз бередң. Дидақтикалық ойын өзінің қызметі мен орындау үшін оның арнайы құрылымы болуы шарт. Оның құрылымы төмендегідей: 1. Міндеті. 2. Əрекет 3. Ереже 4.Нəтиже, оның аяқталуы. Əрбір дидактикалық ойынның белгілі міндеті болады, ол дидактикалық мақсаттан келіп туындайды. Ойынның міндеті оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны балалардың қызығушылығын оятады, олардың танымдық іс əрекетін белсендіреді жəне жаңа білім, білік, дағдымен байытады. Əрекет- ойынның негізгі бөлігі. Əрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес. Əрбір дидактикалық ойынның міндеті əрбір оқушының мінез құлқын анықтап, анықтап, ұйымдастырып, біртұтас ұжымға біріктіретін əрекет арқылы іске асады. Ол балалардың қызығушылығын тудырып, олардың ойынға деген эиоциялық қатынасын анықтайды. Дидактикалық ойында əрекет нақты анықталған жіне анық түрде белгіленген. Ол əртүрлі болуы мүмкін, бұл жағдайда төмендегі негізгі шарттарға сəйкес келуі тиіс: 1. ойын міндетіне бағыну керек, сол арқылы ойын мақсаты жүзеге асырылуы шарт ; 2. ойын аяғына дейін тартымды, əрі қызықты болуы шарт. Ереже дидактикалық ойынның қажетті бөлігі болып табылпды жəне ерекше орын алады, сондықтан кейде деəдактикалыұ ойындарды ережеге құрылған ойындар деп те атайды. Ереже ойын міндетіне бағынады. Олар іс əрекетті ойынның міндетін жүзеге асыруға бағыттай ұйымдастыруды көздейді. Сондықтан дидактикалық ойында əрекет ережемен тығыз байланысты. Ережелер баланығ ойын үстінде не істеу жəне қалай істеу керектігін анықтайды. Ережесіз іс əрекет жайбарақат дамып, дидактикалық міндеттің жүзеге асуына ықпал ете алмайды, сөйтіп, өзінің негізгі сипатынан айрылады. Дидактикалыө ойынның ережесі іс əрекетті ұйымдастырып қана қоймайды, сонымен бірге онығ тартымдылыған арттырады. Ойын нəтижесі міндетті шешу мен ережені орындау. Нəтижесі мен ойынның аяқталуын екі тұрғыдан бағалау қажет: баланың көзқарасы тұрғысынан жəне мұғалімнің немесе тəрбиешінің көзқарасы тұрғысынан. Егер ойын нəтижесін баланың көзқарасы тұрғысынан бағаласа, онда мұғалім ойынның балаға моральдық жəне рухани лəззат беру жағын есепке алады. Дидактикалық ойынның міндеттерін шешу балоадан белгілі бір күш жігерді талап етіп, олардың ойлау əрекетіне талаптар қояды. Балалар ойын барысында ұшқырлық, алғырлығ,

9 тапқырлық танытады. Мұның барлығы балаларды моральдық тұрғадан қанағаттандырып, иолардың өз күштеріне сенімін арттырады, қуаныш сезімге бөлейді. Мұғалім сабақты талдау кезінде міндеттің орындалғанын, əрекеттің жүзеге асқандағын, ойының ббелгңлң бңр нəтижеге əкелгендігін қадағалау қажет. Ойын сабақтары оқушыларды қайырымдылыққа, достыққа үйрете отырып, олардың бойындағы белсенділік қатынастардың дамып, шығармашылықтарының артуына себебін тигізеді. Ойын сабақтарының түрлері көп. Ойын сабақтарына: саяхат, театр, концерт, тренинг, жұлдықды сағат, ғажайыптар алаңы, «ойлап тап!», аукцион, бақытты сəт жəне т,б, сбақтар жатады. «Ойлан тап!» сабағы ойын сабағының ең маңыздысы. «Ойлан тап!» сабағы білімді жүйелеу, қайталау жəне тексеру сбақтарында пайдаланған ұтымды. Сабақтың ерекшелігі сабақа қызықты, шытырманды мəселелер қарастырылып, шешуін табуда оқушылардан терең білімді талап етеді. Осындай «Ойлан тап!» сабақтарының оқушылар үшін маңызы зор болады, өйткені олар көпке дейін оқушыларға үлкен ой салып, танымдық қызығушылықтарынң артуына жол табады. «Ойлан тап!» сбабағы əсіресе сыныптағы дарынды балалармен жұмыстар жүйесінің бастамасы болуға тиіс, себебі осындай сабақтар оқушыларды ізденімпаздыққа, шығармашылыққа итермелеп, олардың бойындағы жеке дара ұабілеттеірінің қалыстасуына жол ашады. Аукцион сабақ. Аукцион сабақ -дəстүрлі емессабаұтардың негізгі түрлерінің бірі. Аукцион сабақтары көбінесе қайталау пысықтау сабақтарында пайдалану қолайлы. Аукцион сабағының негізіне бəсеке жүргəзу жатады. Аукцион сабағанда əртүрлі заттар көрмеге қойылады, оқушылардың ол заттарды сатып алу үшін, ол заттардың қасиеттерін айтып не артындағы тапсырмаларды, есептерді шығару керек. «Ғажайыптар алаңы» -ойын сабағаның ерекше түрі. «Ғажайыптар алаңы» сабаға көбінесе қайталау-пысықтау сабақтарынөткізгенде пайдалану тиімді. Бұндай сабақтарға оқушылардың қызығушылығы өте жоғары, өйткені жеңілпаз оқушыны шаған «сыйлықтар» кұтіп тұрады (қолдан, оқушылардың өзлері жасаған бұйымдары, суреттері, макеттері). «Жұлдықды сағат» сабағы қайталау пысықтау сабақтарында əрі білімді тексеру үшін, əрі білімді жүйелеу мақсатында өткəзілетін ойын сабағының көптеп тараған түрі. «Жұлдықды сағат» сабағы белгіл бір тақырыпқа арналады, мысалы «Ғарыш əлемі», «Қазақтың ұлы ғұламалары» ж»не т,б, тақырыптарпда жүргізіледі. Ойыншылардың саны алғашқыда 5-7 болады да, əр бөлім сайынұпайы (жұлдызы) аз ойыншы ойыннан шығып отырады, ең соңында білімі терең, жеңімпаз ойыншы «Жұлдызды сағат» төрінен орын алып, ойынның жүргізілуі барысы, келешек туралы өз ойын білдіреді. «Жұлдызды сағат» сабағы оқушыларды ізденушілікке, шығармашылыққа баулиды, өйткені «Жұлдызды сағат» өтетін сабақтың тақарыбы оқушыларға алдан ала тараудың басында күн бұрын белгілі болады да, оқушылар берілген тақырыптар бойынша жан жақты өз бетінше ізденіп, білімдерін толықтырады. «Жұлдықды сағат» сабағы оқушаларды өз бетінше ізденуғе жетелейді. Театр сабаға сбақтағы өтілетін материалды рөлдерге бөліп, кейіпкерлерді сомдауы. Театр сабағы сырткөзге қарағанда оңай болып көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде ойынға қатысты басқалармен тіл табасып, өзінің ойлаған ойын іске асыру оңай емес. Мəселен, рөлдерге бөлегнде өзіне ұнамсыз рөл тиюінің өзі ақ көп нəрсені шешеді. Сондықтан мұғалімнің міндеті балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен қатысуын қамтамасыз ету. Сонда ғана ойын мақсатына жетіп, тəрбиелік мəні арта түсіді. Концерт сабағы əн күй, тіл сабақтарына жақсы келеді. Концерт сабағы сабақта оқушылардың əн айтып, музыкалық аспаптарда ойнап, ол індерлдің шығу тарихымен бағытталады. Тренинг сабақ белгілі бір тақырыпқа өткізілетін ойын сабақтарынң бірі. Концерт сабақтың ерекшелігі тренинг қатысып отырған оқушылар өз ойларын айтып, өз еркімен белсене қатысуы керек. Тренинг сабақ тар оқушылардың белсенділіктерінғ танымдық қызығушылықтырын, шығармашылық қабілеттерін дамуына өз үлесін қосады. Саяхат сабағы белгілі бір мақсатқа жету үшін, аялдамаларға тоқтап, көздеген жерге серуендеп бару негзінде құрылған сабақ. Саяхат сабағы «Ертегілер еліне», «Матеметика патшалығы», «Ғарыш əлеміне» жəне т.б. болып кете береді. 3 практикалық сабақтың тақырыбы: Ойын арқылы оқыту технологиясы

10 Ойын арқылы оқыту технологиясы, мақсаты, ерекшелігі Ойын сабақтар, түрлері 3-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері. 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Қуандық Шаңғытбаев. «Сабалақ» (өлең) Есеп беру түрі: 7, 8, 9- СӨЖ тапсырмалары: «Ойын сабақтарының тиімділігі» Есеп беру түрі: эссе-есеп жазу Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Төртінші апта 4 дəрістің тақырыбы: Проблемалық оқыту технологиясы Терминдер мен анықтамалар «Проблема», «проблемалық сұрақ», «проблемалық тапсырма», «проблемалық жағдай» («ситуация»). Проблема дегеніміз - субъектінің өзінде бар іздену құралдарымен (білім, икемділік, іздену тəжірибесі жəне т.б.) шешуге болатын жағдай. Проблемалық жағдай деп пайда болған құбылыстар, фактілерді адамның түсіндіре алмай қиналушылық жағдайға ұшырауын айтады. Проблемалық жауап кезеңінде оқушының іс-əрекеті ойлаумен, пайымдаумен өз бетінше ізденумен сипатталады. Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Əлемдік тəжірибеде бірнеше түрлі өзара балама мектептер баршылық, əрбіреуінің ұтымдылығы əр түрлі. Мысалы, дəстүрлі мектеп түрлерінің білімділік деңгейі жүйелілік, теориялық, ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда жоғары, бірақ сол білімдерін қолдануға іскерлік қасиет-қабілеттерінің шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу мен қажеттілігіне негізделген еркін тəрбие мектептерінде білім беру үдерісі оқушылардың еріктері мен танымдылық дамуын шектейді, мұнда психиканың механикалық есте сақтау қызметі жөнді дамымайды деген астарлы пікір бар. Сондықтан, болашығы мол болып көрінетін дəстүрлі оқыту мен балама оқыту əдістемелерінің үйлестірілген түрі керек. Мұнда тасада қалдырылмайтын мəселе - қайсысынан қандай элементтер, қандай негізде таңдалынып, қандай қатынаста құрастырылатындығы. Проблемалық оқыту «проблема», «проблемалық сұрақ», «проблемалық тапсырма», «проблемалық жағдай» («ситуация») деген ұғымдарды қамтиды. Проблема дегеніміз - субъектінің өзінде бар іздену құралдарымен (білім, икемділік, іздену тəжірибесі жəне т.б.) шешуге болатын жағдай. Кез келген сұрақ, тапсырма проблемалы бола бермейді. Олардың проблемалық болуының негізгі шарты - оларға жауап іздеуде оқушыға даяр жауап не үлгі болмайды жəне ол өзінің білетіні мен білмейтінінің арасындағы қайшылықты басқаша айтқанда, берілген проблеманы шешуге керекті білімнің немесе тəсілдің онда жетіспей тұрғанын сезінеді. Проблемалық жағдай деп пайда болған құбылыстар, фактілерді адамның түсіндіре алмай қиналушылық жағдайға ұшырауын айтады. Сондықтан сол қиыншылықтан шығудың жолын қарастырып, іздену іс-əрекетіне көшеді. Проблемалық жауап кезеңінде оқушының іс-əрекеті ойлаумен, пайымдаумен өз бетінше ізденумен сипатталады. Проблемалық оқыту тек проблемалы жағдай тудырып қана қоюды емес, сонымен қатар оны дұрыс шеше білу тəсілдерін меңгертуді де қажет етеді. Ол үшін оқытушы оқушының тақырыпта кездесетін ой, пікір қайшылықтарын дұрыс аңғаруына жағдай жасап, оны шешудің жолдары мен

11 тəсілдерін меңгертуге өздігінен ізденудің, зерттеудің амалдарын үйретуге тиіс. Мұның басты жолы - дұрыс ойлай білуге баулу. Проблемалық оқыту - ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау жəне тағы басқа) мен оқушылардың ізденіс əрекетінің заңдылықтарын (проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің жəне тағы басқа) ескере отырып, жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мəлім тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондықтан да проблемалы оқыту көбінесе мектеп оқушыларының ойлау қабілеттерін дамытады жəне сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Проблемалық оқытудың мақсаты - ғылыми таным нəтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нəтижелерге жету жолының өзін де, үдерісінде меңгеру, оқушының таным дербестігінқалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту. Проблемалық əдіспен оқытудың мақсаты оқушының сабақ бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету. Оқушыны ізденуге, қорытынды жасауға, өзгеше пікір айта білуге үйретеді. Проблемалық оқиға оқушының бұрыннан меңгерген біліміне сүйеніп, мəселені толық шешу үшін аздаған өзіндік ойды, шығармашылық шешімді, дербес əрекетті қажет ететін проблемалық жағдайға алып келуі керек. Проблема тууға ыңғайлы тақырыпты таңдай білу, мұғалімнің ізденімпаздығына, тапқырлық шеберлігіне байланысты. Сол сияқты есептер шығару барысында да балаларға есеп сурет салу арқылы, схема түрінде сызуға, кестелер арқылы шығартуға бейімдеу, өздігінен кері есеп құрастыра білуге жаттықтыру керек. Есептің бір-бірінен ұқсастығын, айырмашылығын, байланысын тапқызуға болады. Проблемалық оқытудың негізгі ерекшелігі - оқушының білетіні мен білмейтінінің арасында қайшылықтар пайда болады жəне проблемалары міндетті щещуге дайын тəсіл болмағандықтан, проблемалық ситуация пайда болады, осыған орай оқушының ізденушілік əрекетімен ынтасы күшейе түседі. Проблемалық оқыту технологиясы тұжырымының ерекшеліктері: білімді меңгеру ішкі себептер негізінде пайда болған басқарылмайтын үдеріс; бала дүниені тануда адамзат жүріп өткен жолмен жүреді; бала материалды сезім арқылы (көріп, тыңдап) қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді; оқытуда табысқа жетудің шарттары; оқу-материалында проблема туғызу; баланың белсенділігі; оқытудың бала өмірімен, ойынымен, еңбегімен байланысы. 4 практикалық сабақтың тақырыбы: Проблемалық оқыту технологиясы Проблемалық оқыту технологиясы, мақсаты, ерекшелігі Проблемалық жағдай, проблемалық тапсырма, проблемалық сұрақ терминдерін ашу 4-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Фариза Оңғарсынова. «Оюлар» 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Синонимдер Есеп беру түрі: 10, 11, 12- СӨЖ тапсырмалары: Білім туралы Заң. Есеп беру түрі: талдама жасау Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Бесінші апта 5 дəрістің тақырыбы: Ұжымдық жəне топтық оқыту технологиясы Терминдер мен анықтамалар

12 Ұжымдық оқыту күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нəтижесінде əр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъектдəрежесінде көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың маңызды сипаты қазіргі кезеңдегі оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туындап отыр. Осыған орай соңғы кезде оқытудың əртүрлі педагогикалық технологиялары жазылып, мектеп өміріне енгізілуде. Солардың бірі Дьченконның ұжымдық оқыту технологиясы. Ұжымдық оқыту күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нəтижесінде əр оқушының өзін- өзі өзгертуші субъектдəрежесінде көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Ұжымдық оқытудың дəстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында, мəнінде, мазмұнында дамытудың негізгі факторына, мұғалімнің рқлі мен атқаратын қызметінде, əдістəсілдерінде, оқушының белсендігі түрінде, ұжым мүшелерінің əрекеттестік, ынтымақтастық бірлігінде, олардың өзара қарым- қатыныс сипатында, танып білу үрдісінде. Ұжымдық жұмысыты ұйымдастырудың құрылымы: I. Кіріспе бөлім. 1.1 Ұжымдық жұмыстың мақсатын, міндеттерін анықтау, əрбір оқушының ұжымдық міндеттері анықталады; 1.2 Жұмыс мазмұны бойынша оқушылар инструктаж (түсіндірме- негіздеме) алады. II. Ұжымдық жұмыс кезеңдері. 2.1 Ұжымдық жұмысты жоспарлау, тапсырма мазмұнымен таныстыру; 2.2 Жұмысты орындау. III. Қорытынды кезең. 3.1 Жасалынған жұмысқа баға жəне өзін- өзі бағалау; 3.2 Ұжымдық жұмыстың нəтижесін қорытындылау (21- кесте) Оқыту циклінің инварианттық негіздер жүйесінің 3 деңгейлік құрылымында көбіне репродуктивті əдіс пайдаланылады. Сұраққа жауап беру құқын топ жетекшісі анықтайды. Егер алдыңғы оқушы жауабында қателер жіберсе, жауап толық болмаса, онда келесі оқушы жауапты толықтырады, жіберілген қателіктерді түзетеді. Егер топтың басқа жауабы болмаса, онда оқулықтарды, оқу, дидактикалық, көмекші құралдарды пайдалана алады. Оқушылардың барлық жауабы (формулалар, сызбалар, суреттер, есептердің шығару жолы) бір ғана параққа түсіріледі. 5 практикалық сабақтың тақырыбы: Ұжымдық жəне топтық оқыту технологиясы Ұжымдық оқыту технологиясы, мақсаты, ерекшелігі Топтық оқыту технологиясы, мақсаты, ерекшелігі Топ түрлері. Топқа болу əдістері. 5-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Сабақтас құрмалас сөйлем 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Күлəш Ахметова. «Қазағым менің» (өлең) Есеп беру түрі: 13, 14, 15- СӨЖ тапсырмалары: Еңбек Кодексі Есеп беру түрі: талдама жасау Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Алтыншы апта 6 дəрістің тақырыбы: Деңгейлеп оқыту технологиясы Терминдер мен анықтамалар

13 Репродуктивтік деңгей Алгоритмдік деңгей Эвристикалық деңгей Шығармашылық деңгей Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Қазақ əдебиетін оқытуда қазіргі қолданыстағы озық технологиялардың ең тиімді үлгілерін пайдалану қарастырылады. Солардың ішінде деңгейлеп оқыту атауға болады. Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: əрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді 1) Деңгейлеп оқыту əр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді. 2) Деңгейлеп оқыту əр түрлі категориядағы балараға, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді. 3) Деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген деңгей сондықтан əрбір оқушы меңгеруі тиіс. Деңгейліп оқыту технологиясы тиімді нəтижелі болу үшін жеке тұлға ерекшеліктеріне, психологиялық даму ерекшеліктеріне, пəн бойынша білімді игеру деңгейіне көңіл бөлу керек. Оқушылардың оқу деңгейінің 4 түрі бар. Деңгейлеп оқыту технологиясының өзіндік ықпалы зор. Оқушыларға өздік жұмысын ұйымдастырып өткізуге көмегін тигізеді. Оқушылар өздік жұмыстарын орындап, білімдерін мониторингтік жүйе арқылы өздері бағалап, диагностикалауға қол жеткізеді. Қараевтың деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы мынандай 4 түрге бөлінген: 1) Репродуктивтік деңгей Жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Мұндай тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне жəне оқушыға байланысты 2) Алгоритмдік деңгей- Оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды. 3) Эвристикалық деңгей. Оқушы өзі ізденіп, қосымша əдебиеттерді қолдана отырып жауап береді. 4) Шығармашылық деңгей. Оқушының таза өзіндік шығармашылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді. Деңгейлеп оқыту əр оқушының белсенділігін оятады. Деңгейлеп оқыту оқытуда міндетті жəне мүмкіндік деңгейлердің өзара сабақтастығы ескеріледі, Блум жүйесі негізге алынады. Деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы оқушылар əдебиеттен берілетін білім мазмұнын меңгеру үшін алгоритмдік тапсырмаларды мұғалімнің бағыт-бағдар беруімен орындайды. Көркем туындыда көтеріліп отырған проблемаларды түсініп, шығарма тақырыбы мен идеясын ашуда бұл технологиялардың мүмкіндігі мол. Деңгейлеп оқытудың жоғарғы сатысы шығармашылық тапсырмаларды орындауда оқушылардың өзіндікдаралық ерекшеліктері ашыла түседі. Бұл ретте əр оқушының тұлғалық дамуы оның қабілетіне қарай бағаланады. 6 практикалық сабақтың тақырыбы: Деңгейлеп оқыту технологиясы Деңгейлеп оқыту технологиясы, мақсат, ерекшелігі Деңгейлеп оқыту технологиясының түрлері (қараев жіктемесі) Блум жүйесі 6-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Сүйінбай Аронұлы. «Жақсы мен жаман адамның қасиеттері» 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Матасу Есеп беру түрі: 16, 17, 18- СӨЖ тапсырмалары: Шыңғыс Айтматов «Алғашқы ұстаз» əңгімесі Есеп беру түрі: шығарманы оқып, талдау, мазмұндау, ой-толғау жазу Əдебиеттер (негізгі, қосымша):

14 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Жетінші апта 7 дəрістің тақырыбы: Дамыта оқыту технологиясы Терминдер мен анықтамалар Дамыта оқыту технологиясы оқушының алған білімін өзіндік ойлаумен ұштастыратын бірден-бір əдіс. Дамыта оқыту технологиясы - оқушының оқу, білім алу процесінде жан- жақты дамуын оқытудың басты мақсаты ретінде қабылдайды. Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Дамыта оқыту технологиясы. оқушының алған білімін өзіндік ойлаумен ұштастыратын бірден-бір əдіс. Бұл технологияларды қолдану көркем шығармалардың мəтіні арқылы сөздің мағыналық қисындық құрылымына назар аударуды қажет етеді. Əдеби мəтіндердің көркемдік тілдік ерекшеліктерін ажыратуға негіз болады. Көркем туындының мазмұнын түсініп, оны талдау барысында проблемалық сұрақтарға жауап беруді қамтамасыз етеді. Дамыту технологиясы əдебиетті оқытуда оқушыны жан-жақты ізденуге, өзіндік ой-тұжырымдарын жасай алуға, сонымен қатар, тұтас көркемдік талдау жасауды үйретеді. Дамыта оқыту технологиясы - оқушының оқу, білім алу процесінде жан- жақты дамуын оқытудың басты мақсаты ретінде қабылдайды. Дамыта оқыту идеясын əдіскер ғалым В.В Давыдов ұсынған. Даму дегенде оқушының ойлауы, табандылығы, зейіні, оқу дағдысы мен іскерлігі тағы басқа да қабілеттерін дамытуды айтамыз. Оқушының ойлауы дамуының маңызды шарты оқушыда ойлау мəдениетінің болуы. Сондықтан оқу процесі оқушылардың анализдеу, синтездеу, себеп салдар байланыстарын табу, жалпылау, қорытынды жасау, түрлерге бөлу, салыстыру сияқты интеллектуалдық дағдыларын дамытуы тиіс. «Дамыта оқыту» деген термин психология ғылымының қойнауында туып, баланың дамуын қарастырған (Ж.Пиаже), ойлаудың əртүрлі деңгейін, типтерін ( Л.В.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн) жəне басқа да психиканың функциясын зерттеген (Б.Г.Ананьев, Г.С.Костюк, А.А.Люблинская, Н.А.Менчинская) жəне т.б.іс-əрекет теориясының психологиясын жасаған (А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин) еңбектерінде жан-жақты талданды. Нəтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі іргелі эксперимент жасалып, оның бірін Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, ал екіншісін Л.В.Занков басқарады. Кейінгі жылдары дамыта оқыту психология мен педагогика ғылымдарының келелі мəселесіне айналды. Жүйенің авторлары «дамыта оқыту деп оқыту мақсаты, міндеттері, əдіс-тəсілдері баланың даму заңдылықтарына сəйкестендірілген оқытуды» атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі баланы оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, əрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау. Дамыта оқыту дəстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды. Оның нəтижесінде əр оқушы өзін-өзі өзгертуші субъект дəрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар жасау үлкен нəтиже берді. Дəстүрлі оқыту əдістемесі негізінде метафизикалық (сандық, мазмұндық) əдіснама, ал дамыта оқыту технологиясының негізінде диалектикалық (интенсивті, сапалық, мəнділік) əдіснамасы жатыр деп айтуға болады. Дəстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл, сана бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек деген көзқарасқа, ал дамыта оқыту бала бойындағы табиғи қабілеттерді, ойлауды, жаңа белестерге көтеруді мақсат тұтатын принциптерге негізделген. Дəстүрлі оқыту жаттауға, есте сақтауға, ал дамыта оқыту дербес жұмыс істеуге, алған білімді пайдалана білуге үйретеді. Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор.

15 Біріншіден дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу əрекеті арқылы қол жеткізеді. Сабақтың алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мəселені өз беттерінше шешуге талпынады. Сөйтіп олар осы мəселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз, таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады. Екіншіден дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мəселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Əр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. «Жақсы оқушы», «Жаман оқушы» ұғымының болмауы, балаларды танымдық əрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады. Үшіншіден оқушының жеке басын дамытатын басты құрал ол өзінің əрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту əдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мəселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды. Төртіншіден дамыта оқыту жүйесінің нəтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дəстүрлі жүйедегі əміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы орындаушы, «мұғалімнің тасасындағы» объект емес. Ол өз пікірін ашық айта, ойын дəлелдей, дəйектей алатын, сонымен қатар басқаның да ойын тыңдап, көзқарасын құрметтей білуге үйренген жаңа сападағы 7 практикалық сабақтың тақырыбы: Дамыта оқыту технологиясы Дамыта оқыту технологиясы, мақсаты, ерекшелігі Дамыта оқыту технологиясын зерттеуші əдіскер-ғалымдар 7-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Баяндауыш 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Абай. «Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ» Есеп беру түрі: 19, 20, 21- СӨЖ тапсырмалары: «Улыбка Моно Лизы» атты кинофильм Есеп беру түрі: интербелсенді тақтадан кино қарау, талдау, проблемалық сұрақтар дайындау, пікіралмасу, ой-толғау жазу Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Сегізінші апта 8 дəрістің тақырыбы: Модульдік оқыту технологиясы Терминдер мен анықтамалар Модуль дегеніміз қандай да бір жүйенің, ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлігі. Модульдік технологияның маңызды шарты оқушылардың кез келген ғылыми көздерді, оқулықтарды, оқу құралдарын пайдалануына болатындығы, сондай кіріспе-қызықтырушылық операционалдық-танымдық рефлекциялық-бағалау Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Қазақ əдебиетін оқытуда қазіргі қолданыстағы озық технологиялардың ең тиімді үлгілерін пайдалану қарастырылады. Солардың ішінде модульдік оқыту технологиясын атауға болады. Жалпы білім беретін мектептердің жоғары сатысында берілетін білім мазмұны модульдік сипатқа құрылған. Модуль дегеніміз қандай да бір жүйенің, ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлігі. Модульдік технологияның маңызды шарты оқушылардың кез келген ғылыми көздерді, оқулықтарды, оқу құралдарын пайдалануына болатындығы, сондай-ақ, ұйымдастырушы, көмекші, кеңесші ретінде мұғалімнің жедел кеңес ала алатындығы. Модульдік оқыту технологиясы əдебиетті оқытуда тиімді деп табылады. Қазақ əдебиетінен

16 берілетін білім мазмұны, модульға топтасқан құрылымы оқушылардың əдеби білімін нығайтуда, əдебиеттің басқа өнер салаларымен сабақтастығын көрсетуде, пəнаралық байланысты нығайтуда ұтымдылық байқатады. Модульдік оқытудың құрылымы: Оқу модулі үш құрылымдық бөлімнен тұрады: кіріспеден, сөйлесу бөлімінен жəне қорытынды бөлімнен тұрады. Əрбір оқу модулінде сағат саны əр түрлі. Бұл оқу бағдарламасы бойынша тақырыпқа, тақырыптар тобына, тарауға бөлінген сағат санына байланысты. Мысалы, мұғалім оқу модулін 9 сағатқа жоспарлап отыр делік. Оның бір сағаты модульдің бірінші бөлімі - кіріспеге, екі сағаты - қорытынды бөлімге, қалған 6 сағаты сөйлесу бөліміне беріледі. Модульді 12 сағатқа əзірлегенде де модульдің 1 жəне 2 бөлімдеріне берілетін сағат саны өзгеріссіз қалып, сөйлесу бөлімінің уақыты өзгереді яғни, ол 9 сағат болады. Осының арқасында оқу процесі «модульдік» сипат алып, құрылымы ортақ, бірақ мазмұны əр түрлі блоктардан жасалады. Педагогтардың пайымдауынша, əрбір дербес тақырыпты(тарауды) оқып-үйрену үш негізгі кезеңнен тұрады: 1. кіріспе-қызықтырушылық 2. операционалдық-танымдық 3. рефлекциялық-бағалау Аталмыш модульде кіріспе-қызықтырушылық кезең кіріспе бөлімінде іске асырылады. Бұл кезеңде оқушылар бағдарламаның осы тарауын неге жəне не үшін оқып-үйренулері керек, өздері нақты нені меңгеріп, үйренулері тиіс, алдағы жұмыстың негізгі міндеті қандай екенін түйсінуі қажет. Психологтар дəлелдегендей, білімді неғұрлым тиянақты меңгеру үшін оқушылардың мақсатты түсінуі(мақсаттың қозғаушы қызықтырушы күші болуы) аса маңызды. Оқу модулінің кіріспе бөлімінде мұғалім: 1. оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен жəне мазмұнымен таныстырады; 2. Оқушылардың осы оқу модуліндегі танымдық қзметінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды; 3. Тірек сызбаларға (белгілік үлгілерге) сүйене отырып, модульдің тұтас тақырыбы бойынша оқу материалын қысқаша(10-15 минут) түсіндіреді. Оқу модулін құрудың тағы бір ерекшелігі мұғалімнің даярлық жүйесі. Мұғалім бір оқу модуліне бөлінетін сағат санын анықтап алғаннан соң, оның мақсатын, мазмұнын жəне нəтижелерін, сондай-ақ осы модуль сабақтарын ұйымдастырудың формасын ойластырады. Сөйлесу бөлімінің материалын мұғалім үш күрделілік деңгейінде(қарапайым, орташа дəреже, күрделі) дайындайды. Үш деңгейдің қайсысын таңдайтынын əр оқушының өзі шешеді. Оқу материалын біртұтас беру қағидасы: - Өсу бағытымен оқып-үйрену қағидасы(басында шағын түрде, соңынан мазмұнын біртіндеп аша отырып, көлемін арттырып, қосымша толықтырулар мен фактілер енгізу арқылы). Бұл оқушының оқу материалын бөлек-бөлек емес, кешенді түрде, тұтас тарау(тақырып) бойынша пысықтауын білдіреді. - Сөйлесу бөлімінің əр сабағында оқу модулінің тақырыбына «қайта оралып отыру» қағидасы жүзеге асырылады. Оны қайталаумен шатастыруға болмайды. Оқу модулінің сөйлесу бөлімінде мұғалім əрбір оқушыға 3 деңгейлік тапсырмалар əзірлейді. 1 деңгей тапсырмалары оқушылардың шығармашылығын дамытуға бағытталған. 2 жəне 3 деңгей тапсырмалары оқушылардың бағдарлама материалдарын мемлекетті білім стандарты деңгейінде игеруін көздейді. Сөйлесу бөлімі сабақтарының ұйымдастырылу формаларына қарай тапсырмаларды карточкаларға(таратпа қағаздарға) жазуға болады. Мұнда не істеу қажет, оны қалай істеу керек жəне қалай тексеруге болатыны көрсетіледі. Дайын жауап үлгілері бойынша бірін-бірі жəне өздіөзін тексереді. Егер сабақ формасы ойын болса, онда тапсырмалар тақтаға жазылады, немесе жазбаша түрде беріледі. Ұжымдық жəне топтық жұмыс формаларында тапсырмаларды тұтас сыныпқа бірдей жоғары күрделілік деңгейінде беруге болатынын атап өту қажет. Оқу модулінің сөйлесу бөлімінің ерекшеліктері: 1.Оқыту мен оқу дамытушы болады. Оқу

17 процесін əрбір оқушының қисынды ойлау қабілетін, ауызша жəне жазбаша тілін, қабілеттіліктерін, танымдық қызметке қызығушылығын дамытуға бағыттап, жағдай туғызу керек. 2.Оқыту мен оқу даярлаушы болады, яғни, модульдің қорытынды(бақылау) бөліміне шығуға даярлайды. Зерттеулер көрсеткендей, дəстүрлі ұйымдастырылған оқу процесіне қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, оқу қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады. Оқу модулінің қорытынды(бақылау) бөлімі тақырыпты(тарауды) оқытудың тұтас циклін аяқтайтын соңғы бөлімі(рефлекциялық-бағалау кезеңі). Оқу модулінің қорытынды бөліміндегі əрекеттер: біріншісі - міндетті тестілеу, екіншісі мұғалімнің өз таңдауы бойынша(пəннің, тақырыптың, тараудың өзіндік ерекшелігіне орай) - сынақ, бақылау жұмысы, диктант. Екі немесе одан да көп бақылау түрлері қолдануға болады, өйткені оқу материалын игеру дəрежесін бір ғана тестілеу арқылы анықтау мүмкін емес. Тестілеуді бақылаудың қажетті түрі, бірақ ол бақылаудың басқа түрін қайталап қолдануды керек етед деп есептейміз. Оның мақсаты: а)білім деңгейін əділ бағалау; ə)бағасын жақсартуға(жоғарырақ ұпай алуға) мүмкіндік беру. Сонымен, қайта жаңғыртатын оқу циклі ретінде оқу модулі үш құрылымдық бөлімнен тұрады: кіріспеден, сөйлесу бөлімінен жəне қорытынды бөлімнен тұрады. 8 практикалық сабақтың тақырыбы: Модульдік оқыту технологиясы Модульдік оқыту технологиясы, мақсаты, ерекшелігі Модульдік оқытудың құрылымы 8-СОӨЖ тақырыбы: Жаңа инновациялық технологияларды қолдану үлгілері 1. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Мағжан Жұмабаев. «Мен кім?» 2. Сабақ жоспарын жасап, талдаңыз. Тақырыбы: Оқшау сөздер Есеп беру түрі: 22, 23, 24- СӨЖ тапсырмалары: «Мұғалім» повесті Есеп беру түрі: повесті оқу, пікіралмасу, ой-толғау жазу Əдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Əлімов А. Интербелсенді əдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. Алматы: бет. 2. Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Егемен Қазақстан, 2006, 27 мамыр. 3. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. /Аударған Д.А.Қайшыбекова/. - Алматы, б. Тоғызыншы апта 9 дəрістің тақырыбы: Сын тұрғысынан ойлау технологиясы Терминдер мен анықтамалар Диференция Интуициядан Преспектива Қызығушылықты ояту Мағынаны тану Ойтолғаныс Дəрістің топтама-тəсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы - əлемнің түпкір-түпкірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттері дамыған сайын: Жекеден жалпыға; Диференциялдыдан сенімділікке; Интуициядан логикалыққа; Бір преспективадан көптеген преспективаға ойлары өсіп отырады Бұл көрсеткіштерді өсіру үшін мынадай қабілеттерді қалыптастыра білу қажет Өз бетінше тұжырымға, қорытындыға келе білу;