Қазіргі оқыту технологияларының негіздері.

Transkript

1 Қазіргі оқыту технологияларының негіздері. Қазіргі білім беру технологиялары бойынша жүйелі білімдерді меңгеру, оқу процесінде жаңа технологияларды қолдануға оқыту және болашақ педагогтың кәсіби-тұлғалық қасиеттері мен қабілеттерін дамыту, мемлекетімізде жүргізіліп жатқан білім беру реформасының мақсаттары мен талаптарын жүзеге асыру жаңа технологиялардың құзырына жатады. «Технология» ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттерде жиі қолданылатынын кездестіреміз. Қолданылатын ұғымдарды ажырату мақсатында келесідей негізгі ұғымдарды қарастырамыз, олар: техника, технология, педагогикалық технология, оқыту технологиясы, білім беру технологиясы т.б. Жалпы «технология» деген ұғым гректің techne-ӛнер, кәсіп, шеберлік, ал logos-ғылым, ілім деген сӛздерден құралған, сонда оның қазақша мағынасы шеберлік туралы ілім дегенді білдіреді. Жалпы педагогика оқулығы бойынша «технология материалды ӛңдеу процесінің жиынтығы» немесе «материалды ӛңдеу тәсілдері туралы білім жиынтығы». Мағынасы бойынша технология- түрлендіруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін тәсіл. Технология- тәртіп бойынша реттеліп жоспарланған іс-әрекет, процесс және педагогикалық тәсілдердің жиынтығы түрінде берілген педагогикалық жүйе болып табылады. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың шет елдегі авторлары- Дж. Кэролл, Б.Блум, Г.Гейс және т.б. Ал білімге қатысты технологиялық бағытты жүзеге асырумен айналысқан ресейлік авторлар- П.Я.Гальперина, А.Г.Ривина, Ю.К.Бабанский, В.П.Беспалько және т.б. Қазақстандық ғалымдардың Ж.А. Қараев, Г.М.Құсайынов, М.М.Жанпейісова, Қ.Ж.Қожахметова, С.А.Ұзақбаева, Н.Оразақынова және басқа ғалымдардың зерттеулерінде оқытудың жаңа технологиялары жан-жақты қарастырылуда. Оқытуды технологияландыру бағытындағы алғашқы қадам жылдар аралығында оқыту процесінде техникалық құрал-жабдықтарды пайдалануды білдіреді. Оқытуды технологияландыру бағытындағы екінші қадам кӛбіне зерттеушілер педагогикалық технологияны енгізуді және оны жалпы ӛңдеу мәселелерін ХХ ғасырдың жылдарына жатқызады, сонымен қатар ең алдымен америкалық, ал кейінгі европалық мектептерде оқытуды құруда технологиялық ыңғайдың пайда болуымен байланыстырылады. Технологияландырудың үшінші қадамы ең басында педагогикалық технологияларды оқу процесін технологияландыру ретінде түсінді; оның басты бағыты және қаланған негізі бағдарламалық оқыту болды. Ол 70-жылдардың аяғы мен 80-жылдың басында техникалық құралдар мен бағдарламалық оқытумен қатар педагогикалық технология оқушылардың оқу процесі үстінде танымдық іс-әрекетті басқару теориясын және педагогикалық қызметті ғылыми тұрғыда ұйымдастыру жолдарын қарастырады. Оқытуды технологияландыру бағытындағы тӛртінші кезең 80-жылдардан бастап оқытудың ақпараттық және компьютерлік құралдарымен бірлікте қарастырылады. Педагогикалық процесті технологияландырудың негізгі белгілері: жалпы білім беру жүйесіндегі «білім беру ӛндірісін» үйлестіру, стандарттау; шығармашылық процесті ұйымдастырудың неғұрлым жоғары деңгейіне кӛтеру; ұйымдастыру сатысының негізінде және арнайы технологияларға сәйкес білім беру жүйесін тәртіпке келтіру. Бүгінгі күні педагогикада технология ұғымының келесі түсіндірмелерін кездестіруге болады: Оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдері немесе формасы ұғымдарының синонимі ретінде қолданылады; Нақты бір педагогикалық жүйенің синонимі (оқытудың дәстүрлі технологиясы, мектепке және т.б. арналған В.В.Давыдов, Д.Б.Элбконин жүйесі);

2 Берілген қасиеттері бойынша азық алуға мүмкіндік беретін әдістер және процестер тізбектілігі мен олардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Педагогикалық технология дамуының негізгі белгілері «білім берудегі технологиялар» түсінігінен «оқыту технологияларына» ауысуы, ал кейіннен «педагогикалық технология» терминдерінің ӛзгеруі болып табылады. Осы терминдер мазмұнының ӛзгеруі үш кезеңді қамтиды: 50 жылдардың басы, ол мектептерде әр түрлі техникалық құралдардың пайда болуымен сипатталады; жылдар, оқыту процесіне технологиялық жағынан қараумен сипатталады. «Оқыту технологиялары» түсінігін педагогикалық процесті жоспарланған нәтижеге алып келетін, ғылыми сипаттау (құралдар мен әдістер жиынтығы) ретінде ұғына бастады; 70-жылдар, ол педагогикалық базасының кеңеюімен сипатталады. Осы кездегі педагогикалық технологияның негізін информатика, телекоммуникация теориясы, жүйелі талдау мен педагогикалық ғылымдар (оқыту технологиясы, танымдық ісәрекетін басқару теориясы, педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру, оқыту процесін белсендіру) құрды. Осы процестің негізгі бір ерекшелігі- компьютермен жабдықталған және жаңа дисплей кластарының пайда болуы, педагогикалық бағдарлама құралдары санының ӛсуі мен олардың сапасы, интерактивті бейне жүйесін қолдану болды. Педагогикалық технологиялардың мән-мағынсын ашу үшін «білім беру технологиясы», «педагогикалық технология», «оқыту технологиясы», «жаңа ақпараттық технологиялар» сияқты ұғымдарды қарастыру қажет. Білім беру технологиясы- білім беру стандартында және мемлекеттік бағдарламаларда ұсынылған білім беру әрекетін жүйелі ұйымдастырудың тәсілін, оның жалпы мақсаттық және мазмұндық бағыттарын, ұйымдастыру құрылымы мен формасын түсіндіреді, ортақ білім беру кеңістігіндегі дамудың жалпы стратегиясы. Білім беру технологиясының мақсаты-педагогикалық жүйені жетілдіру болып табылады. Оқыту технологиясы- педагогикалық технология түсінігіне жақын, яғни ол белгілі бір пән шеңберінде педагогикалық технология сұрақтарын, тақырыптарын, нақты оқу материалын меңгеру жолын бейнелейді. Сонымен қатар оқыту технологиясы қойылған мақсатты қамтамасыз етуде оқыту әдістерін, құралдарын, формалар жүйесін қарастырады. Оқыту технологиялары аумағын зерттеп, оның нәтижелерін талдай келе педагогика ғылымдарының докторы В.В.Гузеев негізгі тӛрт идеяны белгіледі: дидактикалық бірліктерін бекіту; оқыту қорытындысын жоспарлау және білімді саралау; білім беру процесінің психологиясы; компьютерлендіру. Педагогикалық технология- білім беру технологиясын жүзеге асырумен түсіндіріледі, оған нақты пәнге байланысты емес,оқу-тәрбие процесін жүзеге асыратын заңдылықтар тән. Педагогикалық технология ғылым мен практиканың басқа да салаларында кеңінен таралған, әр түрлі арнайы технологияларды, жаңа ақпараттық технологиялар, электрондық және т.б. біріктіреді. Педагогикалық технология педагогтар жеке басының шығармашылық күш-қуатын ӛрістетуді қамтамасыз етудегі, адамаралық және іс-әрекеттегі қарым-қатынасты рухани жоғарлатудағы, кәсіби еңбекте адамгершілік жүйе болып табылады. Оқытудың жаңа технологиялары ғылымға және тәжірибеге негізделген әр түрлі білім саласын кең түрде игеруде, оларды іс жүзінде пайдаланғанда аумағы кең, жаңа мәліметтер мен күнделікті іс әрекеттегі ұсыныстарды іске асыруда аса пайдалы. Жаңа білім беру технологиясын іске асырудың қажетті шарты ретінде мынадай әдіснамалық принциптерге міндетті түрде баса кӛңіл аудару аса маңызды: Мұғалімнің педагогикалық кәсіби қабілетіне сену принципі;

3 Оқытудың кез-келген уақыт аралығында берілген пәннен студенттің кепілді дайындығының болу принципі; Оқу процесінің модульдік жобалау принципі; Ұйымдастыру және оқыту технологияларын қолдану мен қалыптастырудағы мәліметтердің дұрыстығы, шындыққа сәйкестілік принципі; Жаңа технологияны жобалаудағы мазмұндық, бірізділік, мотивациялық жақтарының бірлігі принципі. Бақылау сұрақтары: 1. Оқытудың жаңа технологияларын зерттеген қандай қазақстандық ғалымдарды білесіңдер? 2. Қазіргі оқыту технологияларының мақсаты және олардың дәстүрлі оқыту жүйесінен айырмашылығы неде? 3. Оқытуды технологияландыру бағыттары мен негізгі белгілері қандай? 4. Педагогикалық технологияларды оқып-білуде оқушылар неге үйренеді? 5. Жаңа білім беру технологияларын іске асыруда қандай принциптерге назар аударылады?

4 Технология мен оқыту әдістемесінің ӛзара байланысы. 1.Педагогикалық процесс түрінде белгілі бір қағидалар жүйесіне негізделген педагогикалық технология іс-әрекеттің ішкі және сыртқы байланысын кӛрсететін, осы принциптің негізінде қарым-қатынасы, педагогтың жеке дара ӛзіндік ерекшелігінің біртұтас бірлігі ретінде қарастырылады. Осыған байланысты педагогикалық технология мен тәрбие жұмысының, сабақ беру әдістемесінің арасындағы ерекшеліктерді кӛрсетуге болады.оқу процесіндегі әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдер арасында айырмашылық жоқ сияқты болып кӛрінеді. Бірақ екеуі екі бӛлек ұғым және «әдістеме» технологияға қарағанда мағынасы әлде қайда кең ұғым болып саналады. Әдістеме- әдістер кешені мен педагогтың жеке даралық қабілеті негізінде қарастырылады. Әдістеменің пәні білім берудің мақсатын, мазмұнын, оқу процесінің ұйымдастыру әдістерін, түрлерін, құралдары мен тәсілдерін қамтитын әдістемелік жүйе. Басқаша айтқанда, әдістеме негізгі үш сұраққа жауап беруді қарастырады, не үшін, неге және қалай оқыту керек? Ал технология мақсатқа жетудің нақты іс-әрекетін, оның жолдарын қарастырады, сондықтан да «технология» ұғымы жоғарыда берілген үшінші сұраққа ғана жауап береді. Мұны ғалым К.Ӛстеміров «Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары» атты еңбегінде тӛмендегі суреттегідей қарастырады. Әдістемелік жүйе Ә Д І С Т Е М Е мақсат мазмұн әдістер формалар құралдар тәсілдер Т Е Х Н О Л О Г И Я Педагогикалық технологияның әдістемеден ерекшелігі мазмұны мен қызмет жолдарына, әрі педагогикалық процеске қатысатын тәрбиеленушілерге де байланысты. Педагогикалық процестің сапасы- оқушының жеке ерекшелігіне, дамуына бағытталған ықпалдарының тұтастығын қамтиды. 2. Технология мен оқыту әдістемесі арасындағы айырмашылық. Педагогикалық технология мен оқыту әдістемесінің арасындағы ерекшеліктерді салыстыра отырып, бірқатар авторлар технология мен әдістемелер арасындағы

5 айырмашылықтарды кӛрсетеді, сонымен қатар әдістеме мен технологияның қандай негізде қарастырылатынын түсіндіреді. Оны мына кестеден кӛруге болыды. Технология мен оқыту әдістемесі арасындағы айырмашылық Әдістеме Технология 1 Оқыту формасының құрамы мен тәсілінің жиынтығы Оқыту формасының құрамы мен тәсілінің жүйесі 2 Оқыту нәтижесіне бағдарлайды Оқыту процесіне бағдарлайды 3 Оқыту құрылымындағы құралдар мен әдіс-тәсілдерінің жеке даралық сипаты анық байқалады (істәжірибені мамандық бойынша беру қиын. Ол әр адамның жеке шеберлігіне, бейімділігіне, қабілетіне байланысты жүзеге асырылады). 4 Оқу ақпаратының сапалық ӛзгешелігіне кӛңіл кӛбірек аударылып, пәннің ӛзіндік ерекшелігі айқын кӛрініс табады. 5 Оқу хабарының білімдік дидактикалық ӛлшемдері кӛбірек орын алады Оқыту формасы мен тәсілдерінің жеке даралық сипаты нақты анықталмаған жүйе (мұғалімнің кәсіптік іс-тәжірибесінің кеңейтілуі, күрделенуі немесе ӛзге бір техниканы меңгергісі келетін жанға берілуі мүмкін). Білім беру жүйесі құрылымының тұтастығына кӛзқарастық, дүниетанымдық, эмоционалдық құндылық, тәжірибелік, шығармашылық білім, дағды, біліктердің кӛрініс табуында Білімнің ғылыми зерттеушілік негізін білімдік түсініктерден тауып іске асыруға негізделеді Әдістемеге қарағанда технологияның келесідей артықшылықтарын кӛрсетуге болады: Технологияда түпкі нәтиже дәл анықталады. Ал дәстүрлі педагогикада мақсатқа жету жолдары анық болмайды. Технологияда мақсат негізгі болғандықтан, оны дәл анықтауға мүмкіндік бар; Мақсат диагностикаға сүйеніп қойылғандықтан, оған жету үшін істелетін жұмыстардың нәтижесі объективтік әдістер арқылы тексеріледі; Технологияда мұғалім дайындықсыз оқыту процесін жүзеге асыра алмайды; Әдістемеде берілген сабақ жоспарлары- мұғалімнің жоспары, яғни оқыту процесінде жұмыс істейтін мұғалім. Ал технологияда оқушылардың оқу ісәрекетінің түрлері және оның мазмұны кӛрсетілген жоба жасалады. Әдістеме бойынша әр мұғалім сабақ жоспарын ӛзінше жасайды, демек оқушылардың ісәрекеті де түрліше ұйымдастырылады. Сонымен қорыта айтқанда, бұған оқыту әдістемесі мен оқыту әдістерінің барлығы мұғалім қызметі тұрғысынан ғана қарастырылып, негізінен мұғалімге арналып келді. Сондықтан да бар салмақ мұғалімге түсіп, ол оқушыға белгілі бір тапсырманы беріп, жеке дара жұмыс істеп, қарым-қатынас жасап, жаңа материалды, білімді, сабақты тиімді түсіндіру жолдарын іздестіріп, барлық ӛзінің күш-жігерін тиімді оқыту жолдарына жұмсайды. Ал педагогикалық технология ізденіс пен белсенді іс-әрекет арқылы оқушы тарапынан да іс-әрекет негізінде ӛзіндік шығармашылық жұмыс түрлерін атқаруды кӛздейді. Жалпы технологиялар ӛндірістік және әлеуметтік деп екіге бӛлінеді. Ӛндірістік технологияларға табиғи шикізаттарды (ағаш, тас, темір, мұнай және т.б.) ӛңдеу технологиясы немесе одан алынған ӛнімдер жатады. Әлеуметтік технологияда адаммен жұмыс істеп, оның басты бір немесе бірнеше қасиеттері ӛзгертіледі,оған оқушыларды оқыту технологиясын жатқызуға болады. Әлеуметтік технологияның ӛндірістік технологиядан кӛптеген айырмашылықтары бар. Ең бастысы-ӛндірістік технологияның нақты жүйелі операциялардан тұруында. Бір жерде ғана ӛзгеріс болса, іс-қимылдардың орындары алмастырылып, нәтиже тӛмендейді.

6 Әлеуметтік технологияда түрлі шараларды іріктеу жақсы тәжиженің кепілі емес, себебі адамға одан басқа да жағдайлар әсер етеді. Сондықтан да әлеуметтік технологияға нақты іріктелген процестердің жүйесі деп анықтама беруге болмайды. Сонымен, әлеуметтік технология әдістеменің кемшіліктерін түзете алады. Оны ұйымдастыру және жүзеге асыру ӛндірістік технологияға қарағанда күрделірек болып келеді. Бірақ екі ұғым бір-біріне жақын, себебі екеуі де ұйымдастырушыға белгілі бір ӛнім береді, сондықтан да екі ұғымды қатар қолдануға болады. Әлеуметтік технологияның ӛндірістік технологиядан тағы бір айырмашылығыжүйесінің онша қатаң еместігі және онда кері байланыстың( осал жерлерін анықтау, сол жерде қосымша жұмыстар істеу, түсіндеген тақарыпты қайталау және т.б)болуы. Бақылау сұрақтары: 1. Әдістеме дегеніміз не? 2. Оқыту әдістемесі мен технологиясының айырмашылығы неде? 3. Әдістеме қандай сұрақтар аумағын қамтиды?

7 Педагогикалық технология, инновация. Қазақстандық мектептердегі білім беру мазмұнының тірегі-ұлттық және адамгершілік құндылықтар, әлемді тану және ойлау жүйелерінің қалыптасуы, адамдардың гуманистік мәдениеті мен техникалық байланыстары болып табылдаы. Әлеуметтік ӛмірдің барлық саласындағы түбірлі ӛзгерістер, ғылым мен мәдениеттегі прогресс, педагогикалық қызмет саласындағы жаңа талаптар білім жүйесіндегі қайта құруға әкеліп соқтырды.бұл салаларды әрі қарай жетілдірудің бірден-бір жолы инновация, яғни педагогикалық жаңалықтарды игеру мен қолдануды басқаратын процестер. Бұл білім беру мазмұнына, білім беру және тәрбиелеу әдістеріне, сонымен қатар білім беру мекемелер ұйымдастыру мен оларды басқару жұмыстарына байланысты. Инновациялық ізденіс бүгінгі педагогтарды негізгі белгісі деп айтуымызға болады. Соңғы кезде білім беру орталығында жаңа процесс педогогикалық инновация орын алады. Инновация ұғымы антропологиядан экономикаға, сонан соң педагогикаға кӛшіп, оқыту мен тәрбие жүйесіндегі, оқыту әдістемесіндегі білім беру мекемелерінің практикалық немесе ғылыми әрекетіне туынған түрі ӛзгерістерді зерттейді. Инновация - innovation деген ағылшын сӛзінен алынған, жаңашылдық, жаңалық енгізу деген мағынаны білдіреді. Инновация жүйе ішінде ӛзгерістер. Инновация мен педагогикалық зерттеуді бірегей үлгісін кӛрсеткен Н.Волков, Т.И.Гончарова, И.П.Иванов және т.б.ғалымдар мен педагогтар тәжірбиелі мұғалім қауымының игілігіне айналады. Инновация дегеніміз жаңа мазмұнды ұйымдастыру, яғни инновация процесін мазмұнды дамытуды, жаңаша ұйымдастыруды, оны қалыптастыруды анықтайды. Инновациялық процесс бұл күнделікті тәжірибе жүзінде ӛз алдына бӛлек жаңалық ретінде танылған нақты, ауқымды бірлік. Инновациялық процесс нәтижесі қолданысқа енген теориялық және практикалық жаңа бӛліктер. Білім беру Процессінің ӛзі Арнайы ұйымдасқан ортада іске асырылады. Сол уақытта дамиды Инновациялық процесс Кезеңдері бар Кешенді процесс жаңалықты құру. Тарату, қолдану. Ортаға жаңалықтар енгізеді Жүйені сапалы деңгейге ауыстырады Педагог процесті жүзеге асырушы Осыған байланысты А.В.Хуторский «педагогикалық инновация басқарылатын жүйені ұйымдастырудың жаңа деңгейін құруға әсер ететін шығармашылықтан зерттеуге, содан кейін дамудың жаңа деңгейі - ӛздігіне дамуға» әсер ететіндігін атап ӛтті.

8 Инновация белгісі Белгінің сипаттамасы 1 2 Бағыттылығы Ӛзектілігі Идеяның жаңашылдығы мұғалімнің шығармашылық ізденісін, оның технологиялық шешу жолын анықтайды. Білім беру процесінің ӛзекті мәселелерін шешу 3 4 Композициялық толықтығы Тиімділігі Инновацияның мақсаты оның мазмұнымен ұйымдастыруымен, әдістемелік қамтамасыз етілуімен байланысты Педагог пен оқушылардың күш-жігерін және уақыттарын неғұрлым аз мӛлшерде жұмсауы Инновациялық құбылыстар мен процестерді қабылдау, түсіну, ойлау, қатынасты қалыптастыру, жаңашылдық саясатты белгілеу қоғам әлеуметтік, экономикалық дамуды басқарудың және дағдарысты жеке маңызды шарты болып саналады Инновация адамның кәсіптік қызметінің бәріне де тән, материялдық және рухани салаларына да тән болғандықтан, ол табиғи түрін зерттеудің, талдаудың және тәжірибеге енгізудің нысанасына айналды. Педагогикалық іс-әрекеттегі негізгі инновациялық бағыттардың мақсаты білім беру мазмұнын ізгілендіру, оқу пәндері құрамының, кӛлем ӛзгеруі, жаңа оқу сабақтарын енгізуге және мұғалімдердің пегогикалық жаңалықтарды қабылдауына қатысын ӛзгеру болып табылады. Олардың бірнеше шарттардан туындап тұр. әр текті оқу орындарындағы білім беру жүйесінің, әдіснамасының оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру технологияларының жаңалануы; білім мазмұнының ізгілендіру сипатта болуы; оқу пәндері кӛлемінің үздіксіз ӛзгертіп отыруы; оқудың жаңа ұйымдастыру формалары мен технологияларын іздестірудің қажет ететін жаңа оқу пәндерінің енгізілуі; мұғалімдердің педагогикалық жаңалықтарды меңгеруі мен қолдану болғандардың сипатының ӛзгеруі; Инновациялық оқытудағы басты нәрсе бұл білім алу және ӛздігінен білім алу негізінде адамның қабілеттері мен икемділіктерін дамыту. Мұндағы міндет; барлық студенттерге ӛзін-ӛзі дамыту, жетілдіру, ӛздігінен оқу мен ӛзін-ӛзі бағылау дағдыларын қалыптастыру. Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларының ерекшеліктері. Оқытдың дәстүрлі технологиясы ең алдымен сынып-сабақтарын ұйымдастыруды қарастырады. Ол XVII ғасырда Я.А.Коменский қалыптастырған, дидактика принциптері негізінде құрылды, оны әлі де қолданады. Оқытудың дәстүрлі технологиясы білім, білік және дағдыны ұсынуға бағытталған. Оның мәні: жаңаны игерту, бекіту, қадағалау, бағалау схемасы бойынша оқу процесін жүргізу іске асырылады. Дәстүрлі оқыту технологияларында оқытудың басты әдістері ретінде негізгі екеуі қолданылады: оқытудың түсіндірмелі-кӛрнекілік әдістері, бұл әдіс арқылы мұғалім оқу материалын кӛрнекі әдістерді қолдана отырып түсіндіреді. Оған дәріс, әңгіме, тәжірибелер кӛрсету, экскурсия және т.б. жатады;

9 репродуктивтік әдіс (қайта жаңғырту)- мұғалімнің оқушыларға білімді қаншалықты игергендігін тексеру мақсатында және оны қайталап айтып беруі үшін тапсырмаларды құруы. Оқушы сұрақтарға жауап береді, берілген есептерді шығарады және т.б. Оқытудың дәстүрлі технологиясының кемшіліктері ӛте кӛп болды. Оның ішінде мыналарды атап ӛтуге болады: Материялды оқытудың жалпы орташа қарқыны; Оқушылар меңгеретін білімінің бірыңғай және орташа кӛлемі; Білім алу бойынша ӛздік жұмысына сүйінбей, оқытушы арқылы білімінің үлкен үлес салмағын дайын күйінде алу, соның нәтижесінде оқушылар кӛріп алады. Оқытушы толық білмеген жағдайда, оқушылар білімді толық меңгерсін деген сұрақ туындайды. Материялды түсінуге ауызша әдістің басым болуы, ол аударудың объективті алғы шарттарын әлсіздендіреді. Оқушылардың зейініне салмақ түсудің басым болу, яғни материлын еске түсіру арқылы қайта ӛндіру. С.Қ.Мұхамбетова инновациялық технологияның құрылымы мен дәстүрлі оқытудың құрылымын мына кестеде сипаттайды: Инновациялық технология құрылымы Дәстүрлі оқытудың құрылымы Тұжырымдамалық негізі Мазмұндық бӛлім: Оқыту-тәрбиелеу мақсаты; білім мазмұны 1.Ұйымдастыру бӛлімі 2.Мақсаты: қажетті білімнің ӛзектілігін кӛрсетін, ӛткен материалды есте түсіру, қайтаалау, үй тапсырмасын тексеру Оқу процесін ұйымдастыру; болжау мен алдын-ала жобалау реттеу 3.Жаңа білімді хабарлау мен оны түсіндіру, яғни мазмұндық бӛлімі. 4. Сабақты бекіту. 5. Қорытындалау. 6. Бағалау 7. Үйге тапсырма Педагогика бойынша оқулықтарды және басқа да ғылыми әдебиеттерді талдау нәтижесінде «оқытудың инновациялық технологиясы» ұғымына жеткілікті, жан-жақты және тереңінен анықтайтын анықтайтын анықтамаларын кӛреміз. Дегенмен, бізге ертеден белгілі оқытудың дәстүрлі технологиялары республикамыздың білім беру жүйесін қажетті деңгейін кӛтеруге мүмкіндік бермейді. Қазіргі уақыттағы барлық оқыту технологиялары бір-бірінен принциптерімен, оқыту құралдарының ерекшелігімен және оқу процесін ұйымдастыру әдіс-тәсілдері бойынша ажыратылады, яғни әрбір оқыту технологияларының ӛзіндік ерекшелігі, айырмашылығы мен кемшіліктері бар. Олардың әрқайсысы білім беру жүйесінде ӛзіндік орны алады. Бақылау сұрақтары:

10 1. «Инновация» ұғымы әлеуметтік ӛміріміздің қандай салаларында қолданылады? 2. Инновация дегеніміз не және ол қандай мағына береді? 3. Білім беру мен тәрбиелеудегі «инновация» ұғымын зерттеген ғалымдар? 4. Инновацияны процесс ретінде қалай сипаттайды? 5. Педагогикалық инновацияның негізгі мақсаты неде? Оқытудың ынтымақтастық технологиясы Ынтымақтастық оқыту, кіші топта оқыту педагогикада бұрыннан қолданылуда. Кіші топта оқыту Япония, Израиль, Батыс Германияда алғаш рет қолданылды. Бірақ ынтымақтастық оқытудың негізгі идеологиясы американ педагогтарының үш тобымен бӛлшектеліп ӛңделді: Джон Хопкинс университетінен, Миннесот (Роджер Джонсон және Дэвид Джонсон) университетінен, Дж. Аронсон, Калифорния тобымен. Содан бастап ынтымақтастық оқыту пікірі кӛптеген әлем мемлекеттеріндегі педагогтардың күшімен ӛзіндік дамуға ие болды. Ынтымақтастық оқытудың басты идеясы бірігіп орындау ғана емес, бірігіп оқу болып саналады. Ынтымақтастық педагогикасының негізінде адамға деген гуманистік кӛзқарас, оның потенциалдық мүмкіндіктеріне және қабілеттеріне сену, оның қызығушылығын, қажеттілігін, бейімділігін түсіну, оларды оқыту процесінде ескеру мен ұғыну жатыр. Оқытудың ынтымақтастық проблемасы (жұмыстың ұжымдық, топтық формаларын) соңғы он жылдықтарда біздің еліміз бен шет елде белсенді және жан-жақты дамытылды және тӛмендегі ғалымдардың еңбектерінде кӛрініс тапқан: В.Дойз, С.Г.Якобсон, Г.Г.Кравцов, А.К.Маркова, Л.И.Айдарова. Ынтымақтастық педагогикасы- білім беруде кӛптеген жаңалықтарды ӛмірге келтірген, оқушылармен, ата-аналармен қарым-қатынасын және т.б. кӛптеген жағдайларды қамтитын аса бай педагогикалық қатынас. Бұл технологияның атауын 80-жылдардағы жаңашыл педагогтар тобы ұсынды. Тұтас технология ретінде ынтымақтастық педагогикасының нақты үлгісі жоқ, реттеу-атқару жабдықтамасы қалыптаспаған. Ынтымақтастық- бұл балалар мен үлкендердің бір-бірінің рухани ӛміріне ӛзара түсіністікпен, ұғынушылықпен, осы әрекеттің барысы мен нәтижесін ұжымдық талдаумен бекітілген, бірлескен дамытушы іс-әрекетінің гуманистік идеясы. Ынтымақтастық педагогикасының идеялары: Ересек адамдар мен балалардың бірлесу іс-әрекетінің идеясы, «ынтымақтастық педагогикасы» принципінен туындайды, ӛйткені ол мұғалім мен балалар еңбегінің бірлестігіне сүйенеді. Осындай ересек адам мен баланың шығармашылық ынтымақтастығы педагогикалық басшылықпен қамтамасыз етілуі тиіс; Тәрбие бағыттылығының дербес идеясы мұғалімнің балаға ерекше кӛңіл аударуын қажет етеді. Барлық тәрбие жұмысының барысында еске алатын басты тұлға- бала, ол педагогикалық жұмыстың ең жоғары мақсаты; Ұжымдылық, шығармашылық тәрбиесінде бағыттылық идеясының мәні ӛте зор. Бірыңғай тәрбие ұжымы-бұл тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің бірлестігі, мұнда ересек адамдардың жастар жӛніндегі жалпы қамқорлығы, яғни ашық және елеусіз қамқорлығы дамиды. Ынтымақтастық педагогикасының жалпы құндылық бағдарына байланысты үш басты тұлғалық қасиеттерін бӛлуге болады, олар: А) кез келген оқушыны қандай болса, тура солай қабылдау. Мұнді оқушы мен мұғалім бір-біріне жеккӛрінішті қарамайды, оқушының нақты «мен» деген түсінігін бағаламау жоқ; Б) баланың эмпатикалық түсінуі. Мұғалім оқушының ішкі әлеміне енуге тырысады. Қоршаған ортаны оқушы сияқты кӛріп, оны оқушының ішкі әлемі арқылы сезінуге ұмтылады;

11 С) оқушымен ашық, сенімді қарым-қатынас. Мұғалімдер оқушыларға ӛзінің ішкі әлемін ашуға кӛмектеседі. Маңыздысы мұғалімнің сенімді болуы. Ынтымақтастық педагогикасы, «ынтымақтастық» түсінігінің астарында біріккен ісәрекет жатыр, яғни ол былай сипатталады: 1. мақсаттардың бірлігімен; 2. іс-әрекетті ұйымдастыру және басқарумен; 3. функцияларды, іс-әрекеттерді, операцияларды бӛлумен; 4.тұлғааралық қарым-қатынастың болуымен Ынтымақтастық дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру бойынша жұмыс бірнеше кезеңдер арқылы жүзеге асады: І кезең- оқыту процесіне қатысушылардың тренингтерді, ӛзара оқыту және шағын сабақтарды ұйымдастыру арқылы аталған іскерлікті меңгерудің қажеттілігін сезінуі; ІІ кезең- оқушылардың бір-бірін біріккен әрекетке қатыстыруға қолдауды, жауаптарды жалпылауды, қорытындылауды, пікірлерді снауды, жаңа материалды ӛткен материалмен байланыстыруды түсінуі. Аталған іскерлікті игеру, ақыл-ой ойындары мен тренингтердің кӛмегімен жүзеге асады және бақылаудың жеке парағына мұғалім немесе оқушы белгілейді; ІІІ кезең- мұғалімнің қарым-қатынас жағдайларына байланысты жағдаяттарды құруы, топтық тапсырмаларды ӛңдеуі (ақпаратты ӛзара алмасу, жасалған жұмыс бойынша есеп беру, оны бақылаушы топпен бағалау); ІV кезең- мұғалімнің оқушыларды іскерлікті оқу құралдарының кӛмегімен әрі қарай меңгеруін қолдауы. Ынтымақтастық дегеніміз- оқушы мен ұстаз бір-бірінің жан дүниесін түсініп, ортақ іс-әрекеттің барысы мен нәтижесін бірігіп талдауы. Ата-аналармен ынтымақтасу дегеніміз- балаға үйде де, мектепте де бірдей талап қою деген сӛз емес. Ата-аналарды педагогиканың, технологияның, дербес әдістеменің негіздерімен таныстырып, ӛз баласын сүюді үйрету. Ынтымақтастықтың негізгі бағыттары. Оқу процесіндегі оқу ынтымақтастығы ӛз тарапынан келесі тӛрт бағыт бойынша тарамдалған ӛзара әрекет болып келеді: Балалардың жігерін, міндеттерді орындауға және дағдыларды жаттықтыруға біріктірудің артықшылығы қандай деген сұраққа жауап бере отырып, осы проблеманы жетілдіруші Г.А.Цукерман әлемде жүргізілген зерттеулерді жалпылау негізінде біріккен іс-әрекетіндегі келесі ережелерді кӛрсетеді: Меңгеріліп отырған материалдың кӛлемі және түсіну тереңдігі ұлғаяды; Балалардың танымдық белсенділігі мен шығармашылық деңгейі ӛседі; Білім мен іскерлікті қалыптастыруға аз уақыт жұмсалады; Оқу мотивациясының ақаулары мен шартталған тәртіп сақтаушы қиындықтар бәсеңдейді; Оқушылар білімнен кӛбірек қанағат алады, ӛздерін мектепте еркін сезінеді; Оқушылар арасындағы ӛзара қарым-қатынас сипаты ӛзгереді; Сыныптың бірлігі күрт ӛседі, бұл жерде сыншылдықпен қатар ӛзін-ӛзі және ӛзара сыйласу, ӛзінің және ӛзгелердің мүмкіндіктерін сәйкес бағалай алу қабілетімен қатар ӛседі; Оқушылар маңызды әлеуметтік дағдыларға ие болады: әдеп, жауапкершілік, басқалардың позициясын есепке ала отырып ӛз мінез-құлқын қалыптастыру іскерлігі, қарым-қатынастың гуманистік түрткілері; Мұғалім топқа бӛлуде балалардың ӛзара бейімділіктерін, олардың дайындық деңгейлерін, жұмыс қарқындарын есепке ала отырып, оқытуда дараландыру мүмкіндігін алады. Бақылау сұрақтары:

12 1. Ынтымақтастық оқытудың басты идеясы неде? 2. Ынтымақтастық педагогикасының мәні неде? 3. Педагогикада ынтымақтастық деген не? 4. Ынтымақтастық дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру бойынша жұмыс кезеңдері қандай? Жобалау әдісі технологиясы. Оқушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыру және жоба жұмысын жасауға мақсатты, әрі жүйелі түрде бағыттау керек екені бүгінгі күн талабы. Сондықтан жобалау технологиясының тиімділігі күннен-күнге артуда. Бұл технология әлемдік педагогикада жаңалық емес. Ағылшын тілінен аударғанда «бірге үйрену» деген мағынаны білдіреді. Түсіндірме сӛздікте оған тӛмендегідей анықтама беріледі: жобалау технологиясыоқушылардың жоспарлау және күрделене беретін тапсырмаларды орындау арқылы меңгеретін білімі. Жобалау технологиясы XIX ғасырдың екінші жартысында АҚШ-та ауылшаруашылық мектептерінде пайда болған. Оның негізін қалаған- Джон Дьюи атты психолог және педагог, философ болған. Джон Дьюи ілімін жалғастырушы Колумбия университетінің жанындағы мұғалімдер колледжінің профессоры Уильям Херд Килпатрик болды. Оның ойынша, балаларды ӛз жұмысының жемісін кӛруге ынталандыру арқылы үлкен ӛмірге дайындау- бұл технологияның негізі. У.Х.Килпатрик жобалаудың тӛрт түрін ажыратады: жасампаз (ӛндіргіш), тұтынушылық, мәселені шешуді жобалау, жобалау-жаттығу. Жобалаудың негізгі міндеті- балаларды ӛмір жағдайында зерттеуге және ізденуге, мәселені шешуге қажетті құралдармен қаруландыру. Жобалап оқыту- сынып-сабақ жүйесінің пайдалы баламасы. Жобалап оқыту тәжірибесін игерген әр елдің мамандары оны жалпы және жанама оқыту түрлеріне қосымша ретінде қолдануды ұсынады. Жоба жеке, пәндік, пәнаралық, пәннен тыс болады. Жобалап оқыту пікірі Ресейде, американ педагогтары ӛңдеген уақытта, яғни XX ғасырдың басында пайда болды жылы орыс педагогы С.Т. Шацкийдің жетекшілігімен оқыту тәжірибесінде жобалау әдісін белсенді қолдана бастаған әріптестердің кішкене тобы ұйымдастырылады. Кейін, яғни кеңес ӛкіметтерінде бұл пікірлер мектепке кеңінен енгізіле бастайды жылы жобалау әдісін қолдану тоқтатылды және кейінгі уақытқа дейін Ресейде бұл әдісті іс жүзінде қолдану жайында әрекет жасалмады. Бірақ кеңес уақытында сабақтан тыс қоғамдық пайдалы әрекет шеңберінде жобаны жүзеге асыру бойынша бірқатар іс шаралар жүргізілді. Жобалау әдісі, біріншіден қандай-да бір мәселені шешуді ұсынады, екіншіден нәтижені алуға бағытталады. Жобалау әдіс мәселені бӛлшектерге бӛлу арқылы дидактикалық мақсатқа жету тәсілі. Бүгінгі күнде жобалау әдісі әлемге кеңінен таралды. Ол теориялық білімді қоршаған ортада нақты мәселені шешу үшін практикалық тұрғыда қолдануға кӛмектеседі. Ол АҚШ, Ұлыбритания, Бельгия, Израиль, Германия, Италия, Бразилия және т.б. кӛптеген шет мемлекеттердің мектептерінде белсенді және табысты дами түсуде. Джон Дьюидің жобалау әдісі кеңінен таралып, таныла түсті. Қазіргі уақытта жобалау әдісі мектептік білім беруде сынып-сабақ жүйесінің баламасы ретінде қарастырылады. Бірақ бұл істе

13 тәжірибелі елдердің мамандары мынаны ескертеді, жобалап оқыту басқа оқыту әдістері мен бұл жүйені ығыстырмау керек. Жобалау типологиясының негізіне келесі белгілер енеді: жобадағы әрекеттің басым болуы, жобаның пәндік-мазмұндық саласы, жоба координациясының сипаты, қарымқатынас сипаты, жобадағы қатысушылар саны, жобаның ұзақтығы. Жобалудың мүмкін болатын типологиясының бірі тӛмендегі критетийлер бойынша құрылады: Жобадағы әрекеттің басым болуы: іздену, шығармашылық, рольдік, қолданбалы (пратикалық-бағдарлық), таныстыру-бағдарлық (зерттеу жобасы, ойындық, практикалық-бағдарлық, шығармашылық); пәндік-мазмұндық саласы: жеке жоба (білімнің бір ғана саласы шеңберінде), пәнаралық жоба; жоба координациясының сипаты: тікелей (қатал, икемді), жасырын (түсініксіз, телекоммуникациялық жобалауға тән); қарым-қатынастың сипаты: бір мектептің, сыныптың, қаланың, аймақтың, мемлекеттің, дүние жүзі елдерінің қатысушылары арасында; жобаға қатысушылар саны; жобаның ұзақтылығы. Жобалау әдіснде жобамен жұмыстың тӛмендегі кезеңдерін бӛліп қарастырады: 1.Іздену кезеңі: мәселені іздеу және оны талдау; жобаның тақырыбын таңдау; жоба әрекетін кезең бойынша жоспарлау, ақпараттар жинақтау. 2.Құрастыру кезеңі: жоба міндеттері тиімді шешу кезеңдерін іздеу; дизайн талаптарын ескере отырып, құрастырудың нұсқаларын зерттеу; экономикалық бағлау; экологиялық сараптау; құрастыру және технологиялық құжаттар даярлау. 3.Технологиялық кезең: жобаны іс жүзінде жүзеге асырудың жоспарын құру, қажетті материалдарды, құралдар мен жабдықтарды іріктеу; сапаны ағымдық бақылау; құрылысына және технологияға қажетті ӛзгертулер енгізу. 4.Қорытынды кезең: жобаны орындау сапасын бағалау; жобаның орындалу нәтижесін талдау; жоба нәтижесін қолдану мүмкіндігін оқып-үйрену (кӛрме, сауда). Даярлық кезеңі Жобаның тақырыбы мен мақсатын анықтау іс-әрекеті Мұғаліммен бірлесіп, тақырыпты талқылайды, қажетті қосымша Жобаның құрылымдық элементтерінің стилі, мазмұны, бірізділігі, саны, атауы нақты мақсат пен міндет негізінде құрылады. Осыған байланысты В.В.Гузеев жобасын ұсынады, оны мына кестеден кӛруге болады. Жоба кезеңдері Жұмыс мазмұны Оқушылардың Мұғалімнің ісәрекеті Оқушыларды жобалау әдісінің мағынасымен таныстырады және ынталандырады

14 Жоспарлау кезеңі ақпаратты жинау, талдау тәсілдерін анықтау; нәтижелерді кӛрсету тәсілдерін анықтау; процесс пен нәтижені бағалау критерийлерін қою; топ мүшелерінің арасында міндеттерді бӛлу. Зерттеу кезеңі Ақпаратты жинақтау, ағымдық міндеттерді шешу. Негізгі құралдар, интервью, сауалнама, бақылау, эксперимент Нәтиже, Ақпаратты талдау, қорытынды қорытынды шығару Есеп беру кезеңі Нәтижені кӛрсетудің мүмкін формалары: ауызша есеп, материалды есепті кӛрсету, жазбаша есеп Процесті және нәтижені бағалау кезеңі ақпараттарды алады. Іс-әрекеттің жоспарын ӛңдейді. Міндеттер қояды. Ағымдық міндеттерді шеше отырып, зерттеуді орындайды Ақпараттарды талдайды Қорғайды, талқылайды ӛзін-ӛзі бағалау және ұжымдық талқылау жолымен бағалауға қатысады Идеяларды ұсынады, болжамдар жасайды. Бақылайды, кеңес береді, жанама түрде іс-әрекетті басқарады Бақылайды, кеңестер береді Тыңдайды, қатардағы қатысушы роліндемақсатқа бағытталған сұрақтар қояды. Оқушылар күшін, ақпарат кӛздерін қолдану сапасын, есепті бағалау Жобамен жұмыс кезеңдерімен және адамның жаңа ақпаратты игеру кезеңдерінің сәйкестігі Жаңа ақпаратты игеру Жобамен жұмыс кезеңдері Сабақты ұйымдастыру кезеңдері формалары Мотивация, мақсат қою Мақсат қою Әңгіме, дәріс және т.б. Жоспарлау Нұсқаларды талқылау Әңгімелесу Әрекеттің бейімделу Ӛздігінен білім алу Ӛзіндік жұмыс. Әрекет схемаларын құру барысы. Семинар, практикум Әрекет (операциялар) Зерттеу Ӛзіндік жұмыс, практикум, практикалық немесе зертханалық жұмыс Рефлексия Жалпылау, қорытындылау Семинар, кеңес беру Бағалау Жетістіктер мен Әңгімелесу, кеңес беру қателіктерді талдау

15 түзету Түзетулер жасау Сонымен, жобалау әдісі оқушылардың болашақта кәсіби іс-әрекетінің жетістігі үшін қажетті құзыреттілікті қалыптастыруға мүмкіндік береді, сонымен бірге бұл әдіс балалардың сабақтан тыс іс-әрекеттерін ұйымдастыру формасы болып табылады. Бақылау сұрақтары: 1. Жобалау әдісінің маңызы неде? 2. Жобалау әдісіне қойылатын негізгі талаптар қандай? 3. Жоба тақырыбын таңдауға не әсер етеді? 4. Жобалаудың мүмкін болатын типологиясының критерийлері? Ойын арқылы оқыту технологиясы Қазіргі таңда білім беру саласында мүмкіндіктерді пайдалана отырып оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін,жаңа технологияны тиімді пайдалана отырып, оқытудың жаңа әдістері мен тәсілдерін, жаңа технологияны тиімді пайдалану,оқытуды жетілдіре түсу,оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру, олардың білім деңгейін халықаралық стандартқа сәйкестендіру-ең басты бағыттардың бірі болып саналады.осы тұста оқу процесінде ойын технологиясын қолдану мәселесі тиісті нәтижесін беріп отыр. Ойын-оқу мен еңбек қатарындағы адам іс-әрекетінің ең бір негізгі түрі, біздің ӛмір сүруіміздегі ғажайып кӛрініс.ойын іс-әрекеттің бір түрі. Ойын жағдаяттары негізінде қоғамдық тәжірбиені қалыптастыруға болады,әрі оны меңгертуге бағытталған тәлімтәрбие жүреді,әрі ойынның негізінде тәртіп шыңдалып, ӛзін-ӛзі реттеу мен жетілдіру жүзеге асырылады. ХХ ғасырдың 60жылдары білім беруде танымдық ойындар кеңінен қолданыла бастады.ойынның басқа іс-әрекеттен айырмашылығы оның негізі адам ӛмірінің іс-әрекеті екендігінде. Дидактикалық ойындар дегеніміз- оқу іс-әрекеттеріне бағытталған әрбір қатысушы және топ тұтастай бір міндетті шешуге біріккен, сонымен бірге жеңіске жетуде ӛздерін қадағалайтын ұжымдық ойын. Оқыту мақсатындағы ойынды оқу ойындары деп атауға болады, оның негізгі элементтеріне мыналар жатады: оқу әрекетінің моделденетін объектісі; ойынға қатысушылардың біріккен әрекеті; ойын шарты; ӛзгерген шарттарда шешім қабылдау; қолданылған шешімнің тиімділігі. Дидактикалық ойынның технологиясы- бұл мәселелік оқытудың нақты технологиясы. Мұнда ойын түріндегі оқу іс-әрекеті мынадай қасиеттерге ие: онда оқушылардың танымдық іс-әрекеті ӛзіндік әрекет етуге бағытталады және ақпарат ісәрекет нәтижесі болып табылады. Дидактикалық ойындар циклі мәселені шешу процесінде оқу іс-әрекеттерінің үздіксіз жүйелілігінен тұрады. Бұл процесс шартты түрде мынадай кезеңдерге бӛлінеді: -ӛзіндік сабақтарға дайындалу; -басты міндетті қою;

16 -тексеру,түзету және оның нәтижелерін бағалау; -жабық технологиялық цикл бойынша кері байланыс. Ойын әрекеті адамзат тәжірбиесінде тӛмендегідей қызметтер атқарады: -кӛңіл кӛтеруші:шаттану,ойыннан ләззат алу, қызығушылықтарын ояту; -комуникативтік қызметін атқарады:қарым-қатынас жасау, диалектикасын меңгерту; -ӛзіндік жүзеге асыру-ӛзін кӛрсету, ӛз мүмкіндігін жүзеге асыру, адамның тәжірибе жасау алаңы ретінде; -ойын терапиясы қызметін атқарады: әр түрлі қиындықтарды жеңуге үйретеді; -реттеу қызметін атқарады: жеке тұлағаның ӛмірлік орнын, позициясын ӛзгертуіне,жеке тұлға құрылымының ӛзгеруіне кӛмектеседі және т.б. қызмет атқарады. Ойының процесс ретінде құрылымына тӛмендегілер енеді: ойнаушылардың ӛздері орындауға алған рӛльдері;бұл рӛльдерді атқару құралы ретінде ойын амалдарын орындау, ойнап нақты заттарды шартты ойындық нәрселермен алмастыру, ойыншылар арасындағы шынайы, нақты ӛмірлік қатынастар. «Педагогикалық ойын технологиясы»ұғымы педагогикалық процесті әр түрлі педагогикалық ойын формасында ӛткізу әдістері мен тәсілдерін қамтиды.педагогикалық ойынның жай қарапайым ойындардан ерекшелігі -олардың мәнді белгілерінің болуында. Сабақ үстіндегі ойындар оқушыларды оқу әрекетіне ынталандыру құралы ретінде қолданылады. Ойын тәсілдері мен жағдаяттар арқылы оқытуды сабақ формасында ұйымдастыру мынадай бағыттарда жүреді: оқушылардың алдына дидактикалық мақсат пен ойын міндеттері түрінде қойылады; оқу әрекеті ойын ережесі мен тәртібіне бағынады; оқу материалы оның құралы ретінде қолданылады. Оқу процесіндегі ойын технологиясының орны мен ролі, оқу мен ойын элементтерінің үйлесім тауып қолданылуы мұғалімнің педагогикалық ойынның жіктелуі және қызметін дұрыс түсінуіне тәуелді келеді. Біріншіден, ойынды іс-әрекет түріне қарай дене (қимыл-қозғалыс), интеллектуалдық (ақыл-ой), еңбек, әлеуметтік, психологиялық деп ажыратамыз. Екіншіден, педагогикалық процестің сипатына қарай ойынның келесі тобын қарастырамыз- білім берушілік, оқыту, жаттығу, бақылау, жалпылау; танымдық, тәрбиелік, дамытушылық; репродуктивтік, продуктивтік, шығармашылық; диагностикалық, қарым-қатынастық, кәсіптік-бағдарлаушы, психотехнологиялық, айқындаушы. Үшіншіден, педагогикалық ойындарды ойын әдістемесінің сипатына қарай топтастырудың түрлері ӛте кӛп. Олардың ішінде ең маңыздысы және кеңінен қолданылатын ойын түрлері іскерлік, пәндік, сюжеттік, рольдік, драмалық, кӛрініс ойындары. Тӛртіншіден, пәндік аймақтары бойынша келесідей түрлеріне бӛлінеді: математикалық, дүниетанымдық, табиғат пен қоршаған орта, химиялық, экологиялық; музыкалық, театрлық, әдебиеттік; әлеуметтану, басқарушылық, экономикалық, коммерциялық, ӛндірістік; дене шынықтыру, спорттық, тәжірибелік т.б. Бесіншіден, педагогикалық ойынның ӛтетін орнына байланысты: затпен, затсыз; компьютерлік, теледидар, техникалық құралдар кӛмегімен; стӛлдік, бӛлмелік, кӛшелік, жергілікті; жылжымалы техникалық құралдар арқылы іске асатын түрлері болады. Кӛпшілік жағдайларда ойындары жүргізу технологиясы келесілерден тұрады: дайындық кезеңі: ойынды дайындау, сценариін дайындау, жоспар құру, жалпы сипаттау, мазмұнын меңгеру, материалмен қамтамасыз ету; ойынға кіріспе: проблемалық мақсат қою, ойын шарттарын білу, топ құру мен рольдерді бӛлу, регламент белгілеу, қатысушыларға жалпы түсініктер және кеңес беру;

17 ойынды жүргізу кезеңі: топтық жұмыс (әдебиеттермен жұмыс, тренинг, ойлану және т.б.); топ аралық жұмыс, пікірталас (топтардың жұмысты баяндауы, нәтижені қорғау, пікірталас туғызу); талдау және қорытындылау кезеңі: ойынға қорытынды жасау, талдау, баға беру, ұсыныстар беру, ойынды аяқтау және жинақтау. Ойынды қолдана отырып, оқыту технологиясының басты мақсаты- оқушыны ӛз оқуының мотивін, ӛмір мен ойындағы ӛз мінез-құлқын түсінуіне, яғни ӛзіндік ісәрекеттің мақсаты мен бағдарламасын қалыптастырып, оның жақын болашақтағы нәтижелерін алдын-ала болжай білуге үйрету болып табылады. Педагогикалық ойындардың функциясы ӛте кӛп.олар:дидактикалық танымдық оқытушылық,дамытушылық,тәрбиелеушілік және т.б. барлық ойындарды танымдық деп атауға болады. Бақылау сұрақтары: 1. Ойын технологиясы қандай негізгі кезеңдерден тұрады? 2. Педагогикалық ойындар қалай жіктеледі? 3. Мектептерде қолданылатын қандай ойын технологиясын білесіздер? 4. Ойын арқылы оқыту технологиясының басты мақсаты не? 5. Ойынды құрастыру барысында қандай қиыншылықтар кездеседі? Іскерлік ойын технологиясы және оның оқыту процесінде қолданылуы Оқушылардың білім сапасын арттыруда іскерлік ойындардың ӛзіндік ролі бар. Іскерлік ойын- бұл оқытуды ұйымдастыру формасы, ол мұғалімнің басқаруымен, оқушылардың ӛзіндік ұйымдастыруымен жоспарланған, ойын сценарийі арқылы мақсатты бағытының негізінде жүзеге асырылады. Іскерлік ойын дегеніміз- болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол қызметте қарым-қатынас жүйесін модельдеу,елестету. Іскерлік ойындарының негізгі педагогикалық мәні мынада:оқушылардың ойын дамыту ойлауын жандандыру, танымдық белсенділігін қалыптастыру, оқыту процесінде шығармашылық рух енгізу және т.б. Сонымен қатар жан-жақты ойластырылған,әдістемелік жағынан сауатты ұйымдастырылған ойын-оқыту процесінде тәжірбиелік,тәрбиелік,шаруашылық және терең білім беру міндеттерін шешеді. Жалпы түрдегі «іскерлік ойын» түсінігінің мәні психологиялық сӛздікте келесідей анықталған «Іскерлік ойын-берілген тәжірибенің түріне тән қарым-қатынас жүйесін модельдеу, кәсіби іс-әрекеттің пәндік және оның әлеуметтік мазмұнын қайта құру формасы» ретінде түсіндіріледі. Осы берілген анықтамаға келесіні қосу қажет,адамның белсенділігі мен әлеуметтік ӛзара әрекеттесу аспекттерін, кәсіби іс-әректтің түрлі шарттарын модельдеу құралы болып табылатын іскерлік ойын жаңа тәсілдерді іздеу және оқу пәнінің абстрактілі сипаты мен кәсіби іс-әрекеттің шынайы сипаты арасындағы қайшылықты шешетін, оқытудың тиімді әдісі ретінде алға шығады. Іскерлік ойынның білімділік функциясы ӛте маңызды роль атқарады, себебі іскерлік ойын оқытуда пәндік және болашақ кәсіби іс-әрекет тұрғысынан әлеуметтік, сонымен қатар болашақ маман тұлғасын қалыптастырудағы дәстүрлі оқыту шартымен салыстырғанда неғұрлым барабар модельдеу мүмкіндігін береді. Іскерлік ойындарды дайындау барысында тӛмендегідей психологиялық-педагогикалық принциптерді жүзеге асыру қажет:

18 ӛндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын,кәсіби қызметтің,әректтің мазмұнын имитациялық модельдеу принципі; ойындарда кӛрсетілетін ӛндіріс мамандарының функцияларын бейнелеуде қатысушылардың бірлескен қызметі принципі; оқу тапсырмаларын шешуде, келісімді шешімдерді дайындауда және қабылдауда серіктестіктердің іс-әрекеттік және диалогтық қарым-қатынастарының шешуші роль атқару принципі; оқу ойын іс-әректінің мақсаттылық принципі. Оқытуды белсендіру құралы ретінде ойын технологиясы ерте кезден-ақ пайдалыныла бастады.ең алғашқы ғасырларды пайда болған әскери ойын болып табылады. Сарапшылардың пікірі бойынша Ресейдегі іскерлік ойындардың кӛптеп пайда болуы 50-жылдары Мәскеудегі әдіснамалық үйірменің басқарушысы Щедровцкий қызметімен байланысты.автормен ӛңделген әдістер мен идеялар үлкен практикалық жұмыстың негізі болды және ойынның жаңа кезеңі ұйымдастыру әректтесу ойындарымен белгілі еді. Тағы бір маңызды оқиғалардың бірі 1975 жылы Мәскеу маңындағы Звенигородта Орталық экономикалық институттың ықпалымен «іскерлік ойындар және оны бағдарламалық қамтамасыз ету» мектебі пайда болды. Бұл мектеп кеңес үкіметі кезіндегі ойындардың пайда болуы мен құрылуында маңызды роль атқарады және бұдан кейін медициналық, архитиктуралық және т.б.тақырыптарда имитациядық ойындар пайда болды. Бүгінгі күнде әдебиеттерде іскерлік ойын түрлері мен олардың алуан түрлі типологиясы кездеседі.олардың кейбіреуіне тоқталайық. Ойында адам тәжірбиесінің қандай типі қайта құрылса және ойынға қатысушылардың мақсатына байланысты іскерлік ойынды келесідей ажыратуғыа болады:оқу,зерттеу,басқару,аттестациялық. Мұндай жіктеу ойынның мүмкіндіктерін оқыту әдісі ретінде ғана емес,сонымен қатар бағалау,зерттеу,басқару әдісі ретінде де қолданылады. Іскерлік ойынды былай жіктеуден басқа зерттеушілер келесідей ӛлшемдер бойынша ажыратады: ӛткізу уақыты, нәтижесі, әдіснамасы және т.б. Мысалы, Н.Н.Ежова іскерлік ойындарды келесідей жіктейді: ӛткізу уақыты бойынша: уақыты шектеусіз; уақыты шектеулі; шынайы уақытта ӛтетін ойындар; уақыт ӛте аз берілетін ойындар; әрекетті бағалау бойынша: ойыншыны немесе топты балмен немесе басқалай бағалау; бағалаудың жоқ болуы; соңғы нәтижесі бойынша: қатаң ойындар жауаптары алдын-ала белгілі, оның ӛзіндік қатаң ережелері бар; бос, ашық ойындар- алдын-ала жауабы жоқ, әрбір ойын үшін ережелер шығарылады, ойынға қатысушылар есептерді шешуге қатысады. Соңғы мақсаты бойынша: оқытушы- жаңа білімді меңгеруге және ойынға қатысушылардың дағдыларын бекітуге бағытталған; анықтаушы- кәсіби шеберлік сайысы; ізденуші-мәселелерді анықтауға және оларды шешу жолын іздеуге бағытталған; Жүргізу әдіснамасы бойынша: 1) тұрақты ойындар кез келген салондағы ойындар, ол арнайы ұйымдастырылған алаңда қатал ережелермен жүргізіледі, оның нәтижелерін бланкқа шығарады; 2) рольдік ойындар- әрбір қатысушының белгілі тапсырмасы немесе белгілі бір ролі бар, оны тапсырмаға сәйкес орындауы тиіс; 3) топтық пікір-таластар жиналыстар ӛткізумен немесе топтық жұмыс дағдысын алумен байланысты; 4) имитациялық ойындар белгілі бір шарттарда әрекет ету кӛрінісін қатысушыларда құру мақсаты бар ойындар; 5) ұйымдастыру-әрекеттесу ойындары қатал ережелері жоқ, қатысушылардың рольдері жоқ ойындар, ол пәнаралық мәселелерді шешуге бағытталған; 6) инновациялық ойындар қатысушылардың инновациялық ойлауын қалыптастырады, дәстүрлі әрекет

19 жүйесіндегі инновациялық идеялары алға шығарады, ӛзіндік ұйымдастыру бойынша тренингтерді қосады; 7) ансамбль түріндегі ойындар қатысушылардың басқару ойлауын қалыптастырады, олар қызметті басқарушылардан тұратын, топтардың ынтымақтасуы, іскер серіктестікті ұйымдастыру әдісі бойынша кәсіпорынның нақты мәселесін шешуге бағытталған. Іскерлік ойынның негізгі элементі сценарий болып саналады. Іскерлік ойынның сценарийі оны ӛткізудің басты құжаты болып табылады. Оны ӛңдеу үшін құрылған арнайы мамандар тобы келесілерді қарастырады: әрбір кезеңін, оның фрагменттерін, мазмұнын, оқу мақсатын нақты анықтайды, әрбір ойыншыға және сарапшыға нұсқау жасалады, толық рольдерді, ойын уақыты мен ӛтетін орнын анықтайды, алдын-ала ойын ережесімен танысу материалы беріледі, техникалық құралдарды қолдану тәртібі талқыланады және т.б. Іскерлік ойынды құрастыру барысында әдіснамалық қиыншылықтар да кездеседі. Іскерлік ойынды ӛңдеушілер мен кӛптеген зерттеушілер іскерлік ойынды жобалауда, оны қолдануда кездесетін бірқатар қиыншылықтарды кӛрсетеді, олар: Іскерлік ойынның жалпы қабылданған тұжырымдамасының жоқ болуы; Іскерлік ойын технологиясын басқа пән тәжірибесіне ауыстырғанда оны сынамау; Әр түрлі іскерлік ойынның тиімділігін бағалау кезіндегі әдіснамалық қиыншылықтар; Осы қиыншылықтарды жою мақсатында зерттеушілер оқытушыларға іскерлік ойын технологиясын қолданушы және оны құрастырушы ретінде тӛмендегідей практикалық кеңестер береді; 1. Іскерлік ойын кӛп еңбекті керек ететін және ресурстық шығындалатын оқыту формасы болып келеді. Сондықтан да оны қойылған білім берудің мақсаттарына оқытудың басқа формасы мен әдіс-тәсілдері арқылы жете алу мүмкін емес жағдайларда ғана қолданған жӛн. Іскерлік ойынды келесідей жағдайларда қолдану ӛте маңызды болып саналады, мысалы: Болашақ кәсіби әрекетті орындауда толық тәжірибе алу; Оқушыларда бар білік пен дағдыны толық жүйеге келтіру; Әлеуметтік қарым-қатынас тәжірибесін орнату; Кәсіби шығармашылық ойлауын қалыптастыру. 2.Оқу процесіне ойын технологиясын енгізу оқытушыға барлық қолданатын оқыту әдістемесін қайта құру қажеттігін туындатады. Студенттер немесе оқушыларда іскерлік ойынның кӛрінісі, сипаттамасы болмайтын ойынды ойнатуға болмайды, себебі ол ойынның қадірін кетіреді. 3.Бір жағынан тренажер, екінші жағынан құмар ойындарға қызмет ойындарынан ӛзгеше болады. 4.Оқыту ойынды ӛңдеу, дайындау мен оларды бағалау кезеңдерінде ғана неғұрлым белсенді роль атқарады. Басқаша айтқанда, оқытушы ойын процесіне неғұрлым азырақ араласса, соғұрлым ойынның оқыту құндылығы жоғары болады. 5. Іскерлік ойын студенттер (оқушылар) тәртібінен дәстүрлі кӛрініске қатынасында ӛзгерістерді талап етеді. Ең бастысы ойын ержелерін сақтау, ал іскерлік ойынның тәртібін бұзу дәрежесін кетіреді. 6.Іскерлік ойынның ұзақтылығы шамамен 4 сағатқа дейін созылады. Бақылау сұрақтары: 1. Іскерлік ойын дегеніміз не? 2. Коммуникативтік құзіреттілікті қалыптастыруда іскерлік ойын қандай роль атқарады? 3. Ғалымдар іскерлік ойынды қандай белгілері бойынша жіктейді?

20 4. Оқу-тәрбие процесінде іскерлік ойын технологиясын қолдану қандай мүмкіндіктер береді? 5. Іскерлік ойынға қатысушылардың қызығушылықтарын қалай арттыруға болады?

21 Проблемалық оқытудың теориялық негізі. Проблемалық оқытудың мәнін жақсырақ түсіну үшін, оны зерттеу жұмыстарына талдау жасау керек. Оқытудың бұл түрі жаңа педагогикалық құбылыс емес. Проблемалық оқытудың алғашқы элементтерін Сократ қолданған. Әсіресе бұл идеяны жақын қарастырған К.Д.Ушинский «Сократ қолданған және оның есімімен аталған әдіс барлық жастар, әсіресе балалар үшін механикалық комбинациялардың дұрыс қылыққа ауысуындағы жақсы тәсіл болып табылады. Ол ӛзінің ойын тыңдаушыларға зорлап тыңдатпады, бірақ сұрақтармен қайшылықтарды шақыра отырып, олармен кездестіруге немесе бірін-бірі жою» - деп қарастырады. Проблемалық оқытудың тарихы кӛптеген ережелерді буржуазиялық педагогикада американ психологы және педагог Дж. Дьюи ӛңдеген зерттеу әдісін енгізуден басталады. Ол ӛзінің эксперименттерін 1895 жылы бастады және оқушылардың жеке белсенділігін дамытуға ерекше назар аударды. Оқушылардың қызығушылықтарын ескеріп құрылған және олардың ӛмірлік қажеттіліктерімен байланысқан оқыту білімді есте сақтауға негізделген «вербалды» оқытуға қарағанда неғұрлым жақсы нәтижелер беретіндігін дәлелдеді. Қазіргі педагогикадағы проблемалық оқытудың тұжырымдамасын тереңінен зерттеу Ресейде ХХ ғасырдың 70-жылдары басталды, ал дәстүрлі оқыту жүйесі белсенді оқытудың және оның тұжырымдамаларының ықпалымен үлкен ӛзгерістерге ұшырады. Сӛйтіп, бірте-бірте проблемалық оқытудың теориясы мен практикасы бір-бірімен ұштаса отырып дамыды. Проблемалық оқыту тұжырымдамасы білім беру процесінде оқушының ролін күшейту мен жеке тұлға ретінде даму қажеттіліктерін түсіну тенденцияларына бағытталады. Қазіргі уақытта педагогтың алға қойған мақсаттарына байланысты проблемалық оқытудың да алуан түрлері бар. Мысалы, ол білім, білік пен дағдыны оқушылардың меңгеруі, мұнді оқытушы проблемалық жағдаяттарды шешу процесін басқарады және бағыттайды. Дербестікке байланысты алынған білімдер студенттермен меңгеріледі, ал оқушылар жағынан үлкен қызығушылықты тудырудың есебінен оқыту процесі белсендіріледі. Сонымен, проблемалық оқыту оқу материалының құрылысы мен оқыту әдістемесі жетілген оқыту түріне айналады. Проблемалық оқыту дамыта оқыту технологиясына жақын болып келеді, егер оның негізгі міндеті оқушылардың ақыл-ойын дамыту болса, проблемалық жағдаяттарды шешу барысында оқушылар дербестігінің ұлғаюы есебінен белсенді танымдық әрекеті қалыптасады. Осы мақсаттардың барлығы проблемалық оқытуда қолданылады, бірақ оқытушы тәжірибеде оқу материалын құру барысында, оның әдістемесін ӛңдеуде және оқу процесін жүзеге асыруда сол немесе басқа да иерархияны керегінше қолданады. Проблемалық оқыту студенттердің жаңа білім мен білікті меңгеретін және жалпы қабілеттерін, сонымен бірге зерттеу белсенділігін дамытатын, шығармашылық іскерліктерін қалыптастыратын салыстырмалы ӛз бетінше іздену әрекеті, мұғалімдер ұйымдастыратын оқытудың түрі. Проблемалық оқытудың негізгі идеясы мынада: білімнің негізгі бӛлігі студенттерге дайын күйінде ұсынылмайды, керісінше олар білімді проблемалық жағдаяттар жағдайында дербес танымдық іс-әрекет процесінде жинақтайды. Проблемалық оқыту теориясын құру дәстүрлі дидактиканың принциптері мен жағдайларының жай ғана жетілдіру немесе оларға жаңа анықтамалар беруді ғана білдірмейді. Проблемалық оқытудың мақсаты жеке тұлғаның қасиеттерін қалыптастыру мен оларды дамыту болып саналады. Бұл мақсатқа оқытудың сапалы технология мен әдістемені ӛңдеу және оны ұйымдастыру жолымен, сонымен бірге оқушылардың түрлі шығармашылық әрекет барысындағы қабілеттерін дамытуға мүмкіндік беретін кӛптеген сұрақтар мен тапсырмаларды қосу арқылы қол жеткізуге болады.