MOGLEGHEITSSTUDIE VINTER-OL/PL VOSS, BERGEN, STAVANGER. Opus Bergen AS april 2016

Transkript

1 MOGLEGHEITSSTUDIE VINTER-OL/PL VOSS, BERGEN, STAVANGER Opus Bergen AS april 2016

2 1. Innleiing Vinteridrett og Voss er to sider av same sak. Ingen stader på Vestlandet står vinteridrett sterkare. Voss har fostra 100 medaljevinnarar i OL og VM i åra i alle skidisiplinar. Idrettsutøvarane på Voss har alltid våga å tenkje stort. Dette understrekar Voss sin unike posisjon i nasjonal og internasjonal målestokk som skapande miljøfaktor for framifrå idrettsprestasjonar over tid. Difor er det også naturleg for heile idretten på Voss å våge seg på det same. Voss Idrottsråd har tinga ei første utgreiing for å sjå kva som må på plass for å arrangere Vinter OL og Paralympics (PL) på Vestlandet i Voss kan ikkje stå åleine om eit slikt arrangement. Det har difor vore naturleg å trekkje Bergen med på arrangørsida saman med Stavanger. Dei to byane sikrar at arrangementet får den naudsynte tyngda som må til for at ein søknad skal takast på alvor. Ved å inkludere dei to største vestlandsbyane kan ein nytte eksisterande infrastruktur, få fleire tilskodarar og sikre betre etterbruk av anlegga. Eit slik fellesarrangement kan også gje ny kraft til eit regionalt samarbeid og løfte fram på prioriteringslista dei store samferdsleprosjekta som skal binde Vestlandet betre saman. Denne utgreiinga skal gje eit første grunnlag for å vurdere om det er rett å gå vidare med prosessen for å arrangere eit Vinter OL og PL, eit Fjord OL på Vestlandet. Opus Bergen AS har utarbeidd utgreiinga på oppdrag frå Voss Idrottsråd. Ei referansegruppe med representantar for idrett og reiseliv i Voss og Bergen har kome med innspel til rapporten.

3 Innhald 1. Innleiing Kvifor Olympiske og paralympiske leikar Korleis Krav til arrangøren Organisering Øvingane (Vinter OL og Paralympics) Anlegga Deltakarar, støtteapparat, friviljuge og tilskodarar Tryggleik Transportbehov Anlegga Idrett Seremoniane Kravspesifikasjonar Friviljuge Innkvartering Medielandsby Infrastruktur Fly, veg, jernbane Teknisk infrastruktur Miljø Transport Bygg Biologisk mangfald og kulturminne Etterbruk Økonomi Gjennomføringskostnadar Arenakostnadar Offentlege investeringar Private investeringar Statsgaranti Driftskostnadar etter leikene Inntektsoverslag Samfunnsøkonomiske rekneskap OL på fleire stader Organisering vidare arbeid Kjelder... 32

4 2. Kvifor Olympiske og paralympiske leikar Ingen land i verda har vunne fleire olympiske medaljar enn Noreg sidan dei første offisielle vinterleikane fann stad i Chamonix i Frankrike i I Noreg står vinteridrettar sterkt, og som ein av dei største vinteridrettsnasjonane ligg det også ein plikt til med jamne mellomrom å ta på seg ansvaret for OL/PL. I Noreg har vinter OL vore arrangert to gonger; første gong i Oslo i 1952 og andre gong på Lillehammer i 1994, 42 år etter. Fremjar idrettsglede OL og PL er arrangement til fremje av idrettsglede. Dei olympiske leikane i 1952 og 1994 inspirerte nasjonen til nettopp dette. Tilskipinga var også med på å skape optimisme og gav inspirasjon utover det idrettslege. OL arrangøren Vancouver seier det slik: We were transformed into not a better city, but we were also inspired to continue dreaming of bigger and better things for this place we call home. This optimism is priceless. ( years later a reflection on the vancouver 2010 olympic games/) Dei norske toppidrettsutøvarane er viktige identitetsskaparar, førebilete og inspirasjonskjelder for det norske folket og for breidda av norsk idrett. Store norske idrettshendingar gjev fellesskapskjensler og er med å byggje identitet. Difor er toppidretten ein viktig del av den norske idrettsmodellen. Figur 1 Arnfinn Bergmann i Holmenkollen OL i 1952.

5 Løftar idretten For idrettsutøvarar er OL/PL alltid eit stort og viktig mål. Vi veit frå OL på Lillehammer at arrangementet gav eit løft til idretten på fleire måtar. Utøvarane satsa målretta for å oppnå best mogleg resultat under leikane. I tillegg fekk denne delen av landet eit anleggstilbod som både har gitt eit løft til breidde og toppidretten på Austlandet, og har sikra denne regionen store internasjonale idrettstilskipingar som ikkje ville kunne bli haldne her om det ikkje hadde vore for tilskipinga i Ei slik verknad vil også eit OL/PL på Vestlandet få. Utbygging av arenaene til OL standard vil gjere det enklare å få både store nasjonale og store internasjonale idrettsarrangement innan vinteridrettane til Vestlandet. Voss/Myrkdalen kan stå fram som ein nasjonal vintersportsstad, eit Vestlandsk senter for vinteridrett. Vi veit frå både skøyter og ishockey at der det finns anlegg og god organisasjon, der veks det fram toppidrettsutøvarar. Skøyter i Bergen og ishockey i Stavanger er gode døme på dette. Lillehammer og regionen rundt hadde til dømes vore vertskap for over 80 worldcup og 20 VM i ulike idrettsgreinar berre det første tiåret etter OL/PL. Figur 2 Bergen har vorte landets fremste skøyteby, men har berre ein regnutsett utandørs kunstisbane. her representert med Sindre Henriksen og Sverre Lunde Pedersen. Olympiske leikar på heimebane vil også vere motivasjon og inspirasjon for morgondagens toppidrettsutøvarar. Leikane på Lillehammer i 1994 førte til at heile den norske idretten fekk ressursar, fagpersonar, inspirasjon og eit kollektivt løft som det framleis vert hausta frukter av. Avgjerda om leikane var avgjerande for den systematiske toppidrettssatsinga i Noreg, og forløparen til det vi i dag kjenner som Olympiatoppen. I åra etter Lillehammer OL fekk norsk idrett ei synberr og vedvarande resultatbetring, innan både sommar og vinteridrettane. OL vil også gje fleire idrettsanlegg i Stavanger, Bergen og Voss som kan nyttast til trening og konkurranse og vere med å utvide rekrutteringsgrunnlaget for vinteridrettane vestover.

6 Byggjer på røynsler med store idrettsarrangement Idrettslaga på Vestlandet har allereie god erfaring med å arrangere store idrettsarrangement. Ekstremsportveko på Voss vert arrangert årleg, med ei mengd aktivitetar og konkurransar innan ulike øvingar. Arrangementet har meir enn publikummarar, 1500 deltakarar og 700 friviljuge som skal losast gjennom arrangementet kvart år. Bergen er saman med kommunane Askøy, Fjell, Sund og Øygarden vald ut som vertsby for sykkel VM (UCI Road World Championships) i Dette er ei av dei største idrettstilskipingane i verda, og det største sommaridrettsarrangementet som nokosinne har vore halde i Norge utøvarar frå meir enn 80 nasjonar vil delta. Det er venta over tilskodarar og rundt 6000 akkrediterte, og trong for friviljuge. I høve Bergen by sitt 900 års jubileum i 1970 vart det første alpine World Cup i Noreg arrangert på Voss med finale for både damer og herrar med heile verdseliten som deltakarar. Seinare har Voss arrangert 3 alpine World Cup renn i Bavallen. VM jr. alpint i alle disiplinar vart arrangert i Bavallen på Voss i I 2013 vart VM i fristil halde i Myrkdalen. Også NM i langrenn og NM i skiskyting er halde på Voss. Stavanger har arrangert VM i sandvolleyball og EM i Curling og er medarrangør for EM i handball Styrkar IOC sin meir nøkterne profil OL har dei seinaste åra vore arrangert til kostnadar som står i skarp kontrast til dei nøkterne ideala idretten forfektar. Sochi 2014 blei svært mykje dyrare enn opphaveleg rekna med. Dei seinaste åra har IOC endra seg. Organisasjonen vedtok 40 punkter knytt til Olympic Agenda 2020 under sin sesjon i Monaco i desember Desse taler om meir nøkterne leikar der miljøomsyn og gode arbeidsvilkår er viktige føringar. Eit OL/PL på Vestlandet kan vidareutvikle og leggje til rette for denne nøkterne linja. Gjev fart til bygging av infrastruktur Fleire store samferdsle prosjekt er under utbygging og planlegging i regionen. Dette gjeld jernbanen mellom Oslo og Bergen og då særleg strekninga Bergen Voss. Omlegginga av E16 mellom Bergen og Voss er under planlegging. Det same gjeld ferjefritt samband mellom Bergen og Stavanger. I tillegg kjem fleire viktig kollektivprosjekt i Bergen og Stavanger og opprustinga av vegen mellom Voss og Vik via Myrkdalen. E16 med jernbane og Hordfast ligg inne i Nasjonal Transportplan men med oppstart tidlegast om seks år. Samferdsleprosjekta vil vere under utbygging også etter 2030, men eit OL kan vere med å framskunde utbygginga. Skaper arbeidsplassar Utbygging av anlegg, overnattingsfasilitetar, veg og jernbane og andre tilbod som følgjer av ei så stor tilskiping, vil gje fleire tusen arbeidsplassar. Korleis arbeidsmarknaden ser ut når denne utbygginga skjer, veit ingen, men veksten i sysselsettinga vil uansett vere kjærkomen. Arbeidsstyrken som var naudsynt berre for å gjennomføre leikane i Vancouver, talde drygt heilårsjobbar i dei 7 åra som OL organisasjonen var i funksjon. Tilsvarande tal er lagde til grunn for Oslo 2022 og Stockholm 2026.

7 10 år etter OL på Lillehammer i 1994 syner ei evaluering av effektane for næringslivet kraftig auke i turisttilstrøyminga med følgjer for overnattingsverksemder, alpinanlegg, hyttebygging osb. Over 1000 nye arbeidsplassar innan media og utdanning. Samarbeid mellom verksemder i regionen opna for mange nye og større oppdrag. Ein oppgradert teknisk infrastruktur vart eit konkurransefortrinn i kampen om fleire etableringar. Marknadsfører Vestlandet Dei olympiske og paralympiske leikane kjem til å vere eit utstillingsvindauge for Vestlandet og Noreg mot verda. Fjordane er den viktigaste salsvaren i marknadsføringa av Noreg som reisemål. Eit Fjord OL vil styrke denne marknadsføringa. Men OL gjev meir enn det. Kulturprogrammet gjev høve til å presentere norsk kultur. Nøkterne tilskipingar prega av folkeleg deltaking og livsglede kan vere med å marknadsføre norske verdiar. Idrettsarrangementa og alle dei andre aktivitetane knytt til OL og PL gjev og høve til eksponere norsk næringsliv og teknologi. Styrkar aksen Bergen Voss Med utbygginga av E16 og jernbane vil reisetida mellom Bergen og Voss ikkje vere lenger enn det i framtida vil ta å reise med bybanen frå Bergen lufthavn til Bergen sentrum. Det opnar nye perspektiv for samarbeidet, både for næringslivet og offentleg sektor. Aksen Bergen Voss vil bli ein austleg tangent av Bergensregionen. Eit OL der Bergen og Voss, i tillegg til Stavanger, samarbeider tett over mange år, kan styrke dette samarbeidet. Idrettsleg vil det opne seg heilt nye arenaer for samarbeid langs denne aksen. Ikkje minst kan rekrutteringsgrunnlaget for vinteridrettar utvidast vestover. Det er ingen naturlov at dei fleste norske topplangrennsløparar skal vere heimehøyrande i Trøndelag. Styrkar aksen Stavanger Bergen Dei mange verksemdene mellom Bergen og Stavanger har vore motoren i den sterkaste samanhengande vekstperioden norsk økonomi nokosinne. Her ligg tyngda av norsk oljeverksemd med tilknytte næringar som saman med den marine og maritime næringa langs aksen Stavanger Bergen spelar i den globale eliteserien. OL/PL vil vere eit stort felles løft, eit positivt løft som tiltrekkjer seg stor internasjonal merksemd. Men det vil også vere krevjande og komplekst og krevje ei massiv mobilisering av det beste denne aksen kan presentere. Vinsten vil vere eit styrking ikkje berre gjennom åra med førebuingar, men også i tiåra etter. Løftar fram vestlandsregionen Hausten 2016 var det forhandlingar om ei samanslåing av Sogn og Fjordan, Hordaland og Rogaland til eit fylke, men forhandlingane stranda då fylkestinget i Rogaland sa nei. Det tyder ikkje at alle håp om ein større vestlandsregion er ute og uansett kva som skjer i regiondebatten i åra som kjem, er det trong for gode samarbeidsprosjekt. Eit felles vestlandsk OL kan vere eit slikt samarbeidsprosjekt der dei to største byane på Vestlandet er med å løfte kvarandre opp i staden for berre å konkurrere. Ein skal ikkje overvurdere verknadene av dette, men det kan i lag med andre tiltak vere med å gje inspirasjon til ein større vestlandsregion i framtida.

8 3. Korleis Eit OL/PL vil vere det største idrettsarrangementet på Vestlandet nokon gong. Arrangementet vil krevje investeringar i anlegg, husvære og anna overnatting, mediefasilitetar og transportinfrastruktur på line med nokre av dei største oljeinvesteringane landsdelen har sett. Nokre av desse investeringane kjem uansett, andre vil kome som følgje av OL/PL. I DNV si kvalitetssikring av søknaden om statsgaranti og tilskot for OL/PL i Oslo 2022 er storleiken på prosjektet skildra: «Å være arrangør av de olympiske og paralympiske leker er en stor oppgave for enhver by. Det tiltrekker seg massiv offentlig interesse og ses på av mange som en stor, positiv begivenhet, men det er også svært komplekst og krever mobilisering av svært store ressurser. Som en av de mest komplekse fredstidsoperasjoner i verden, involverer iscenesettelse av OL/PL minst to år med budgivning, syv år med forberedelser, totalt 25 dager med konkurranse (16 for OL og 9 for PL) og omkring ett års avvikling.» 3.1 Krav til arrangøren Søknad til IOC om å bli vertsby skjer i to omgangar. Først ved å svare på Candidature Acceptance Procedure (CAP) og dernest ved å svare Candidature Procedure & Questionnaire (CPQ). Desse prosedyrane skildrar dei tema som samla skal dekke alle sider ved eit OL/PL. Søknaden dannar ein del av grunnlaget for IOC sine val av vertsby. Eit av krava til søknaden er denne skal innehalde eit budsjett for forventa investeringar for gjennomføring av leikane. IOC krev vidare at staten skal gje garanti for å dekke eit eventuelt underskot for leikane og for finansieringa av alle planlagde investeringar knytt til leikane. Ved tildeling av leikane vert det teikna ein «Host City Contract» som er kontrakten mellom IOC og søker. Kontrakten fastset juridiske, kommersielle og økonomiske pliktar og rettar til IOC, vertsbyen og den nasjonale olympiske komité i vertslandet. Som ein del av kontrakten følgjer ei rad tekniske manualar om dei juridiske, kommersielle og økonomiske rettane. Desse inneheld spesifikk informasjon om emne knytt til organisering av OL/PL med funksjonelle og tekniske krav, planleggingsinformasjon og gjeldande praksis. Det er 25 ulike tekniske manualar, som med vedlegg og rettleiarar utgjer over 7000 sider. Samstundes må ein ikkje gløyme at IOC har endra seg under den nye IOC president Thomas Bach som vart vald i Etter 2014 har lina vore enklare, meir miljøvenlege og rimelegare OL/PL. Denne nye politikken førte til at Tokyo, som skal arrangere sommar OL i 2020, kan redusere sine kostnadar med over åtte milliardar kroner 3.2 Organisering Evalueringsrapporten frå OL/PL søknaden 2022 slår fast at ein OL/PL prosess krev ein einsarta organisasjon som representerer alle dei involverte partane. Ein slik organisasjon må vere på plass så tidleg at det vert tid til å ta hand om alle avgjerande sider ved prosjektet. Den må vidare vere organisert som eit eige selskap, slik at den representerer prosjektet og

9 reduserer enkeltståande partar sine særinteresser. Arrangementet skal og må vere eit samarbeid mellom idretten, staten, næringslivet og dei einskilde kommunane. Meir om dette i kapittel Øvingane (Vinter OL og Paralympics) Med utgangspunkt i øvingane som vart gjennomførte i Sochi 2014 omfattar dei olympiske vinterleikane 98 øvingar fordelt på 15 idrettsgreiner: Hurtigløp på skøyter, kortbane skøyter, kunstløp, ishockey, curling, alpint, snowboard, fristil, langrenn, skiskyting, kombinert, hopp, bobsleigh, aking og skeleton. Øvingane skal gjennomførast på 15 dagar. Paralympics omfattar 80 øvingar fordelt på 6 idrettsgreiner: Alpint, skiskyting, langrenn, kjelkehockey, snowboard, rullestolcurling Øvingane skal gjennomførast på 10 dagar. Ein kan ikkje utelukka at det kjem framlegg om fleire idrettsgreiner og øvingar før OL i Anlegga Eit vinter OL/PL krev følgjande anlegg: 8 ishallar for konkurranse og trening To hoppbakkar Alpinanlegg Anlegg for snøbrett og fristil Bob og akebane Langrennsstadion og langrennsløyper Skiskyttarstadion og løyper I tillegg kjem deltakarlandsby og mediesenter for dei ulike arrangørstadene. 3.5 Deltakarar, støtteapparat, friviljuge og tilskodarar Tabellane under syner tala frå utvalde OL/PL. Tala for Pyeongchang, Oslo og Stockholm er estimat. Tabell 1. Nokre tal frå utvalde vinter OL. Pyeongchang og Oslo er estimerte tal. Kvar/år Deltakarar Støtteapparat Publikum Friviljuge Media Lillehammer Vancouver Sochi Pyeongchang *) Oslo Stockholm **) **) *) frå den olympiske familie, NOCs, Ifs, Internasjonale idrettsleiarar og media **) OL og PL

10 Tabell 2. Nokre tal frå utvalde vinter PL. Pyeongchang og Oslo er estimerte tal. Kvar/år Deltakarar Friviljuge Publikum Lillehammer Vancouver Sochi Pyeongchang Oslo Stockholm *) *) *)OL og PL Deltakarar/støtteapparat Talet på deltakarar har auka for kvart einaste OL. Dels skuldast det fleire øvingar, dels skuldast det fleire deltakarnasjonar. I en førebuande utgreiinga for eit OL i Stockholm i 2026 er det rekna med 2900 deltakarar i OL, saman med støtteapparatet vil dette utgjere mellom 6500 og Legg vi til grunn at IOC i framtida vil søke å halde kostnadar nede, er truleg eit tal på rundt 3000 deltakarar realistisk å ta utgangspunkt i ved planlegging av OL i For PL legg vi til grunn ca. 600 deltakarar. Friviljuge Tala på friviljuge varierer frå år til år, frå i Lillehammer til i Vancouver. Til Oslo OL i 2022 vart det rekna med trong for friviljuge, eit tal ein førebels kan leggje til grunn for eit OL på Voss i Tilskodarar/tilreisande Under dei Olympiske leikane på Lillehammer i 1994 var det løyst 1,2 millionar billettar, men ein reknar med at kring 2,2 millionar var til stades totalt (inkludert «løypepublikum», under seremoniar osb.). På det meste skal meir enn menneske ha vitja Lillehammer for å sjå øvingane og delta i folkefesten på einskilde dagar. Sigersseremoniane kvar kveld var i seg sjølve kulturmønstringar med over publikum somme dagar. I samband med kulturprogrammet vart det gjennomført 1500 kulturtilskipingar av desse var 1200 gratis. 3.6 Tryggleik Krava til tryggleik vert stendig skjerpa grunna trugsmåla om terrorangrep. I søknaden om OL og PL til Oslo i 2022 hadde politiet i hovudstaden talfesta trong for 4200 politi med eit budsjett på 1,64 mrd. kroner. Utgreiinga for eit Stockholms OL/PL i 2026 estimerer trong for eit tryggleikspersonell på 9000 og kostnadar på nær 1,5 mrd. svenske kroner. Det er ingen grunn til å tru at ein kan redusere mannskap og kostnadar ved dei framtidige vinterleikane. 3.7 Transportbehov Ein viktig føresetnad for å arrangere eit OL der øvingane er fordelte på ulike stader er god infrastruktur mellom desse stadene og god infrastruktur på dei einskilde stadene. Omlegging og opprusting av veg og jernbane mellom Bergen Voss, vegen Voss Myrkdalen Vik og ferjefritt samband mellom Bergen og Stavanger vil lette transportbehova både for akkrediterte og tilskodarar. Det same vil eit godt kollektivtilbod særleg i Stavanger og Bergen gjere.

11 opus bergen as 4 Anlegga 4.1 Idrett Voss og Myrkdalen er kjende og populære skidestinasjonar i Hordaland, og Myrkdalen vert rekna som den mest snøsikre staden på Vestlandet. Utandørs skiidrett er ein viktig del av identiteten til Voss kommune, og det er naturleg at denne typen konkurransar vert lagt til Voss. I dag finst det alpinanlegg i både Bavallen og Myrkdalen, normalbakke for skihopp i Bavallen, og det er etablert løyper for både langrenn og skiskyting i Herrasåsen og i Årmotslia i Myrkdalen. Figur 3 Ecosign: Masterplan for Myrkdalen Ishallar Det er behov for åtte ishallar for å gjennomføre dei olympiske og paralympiske vinterleikane. Fem av hallane skal nyttast til konkurransar medan resten skal nyttast til trening mellom konkurransane. Vi legg til grunn at alle hallidrettar skal gå føre seg i Stavanger og Bergen. Dels har dette å gjere med etterbruk. Det er i dei store byane det er befolkningsgrunnlag for så mange anlegg. Dels har det å gjere med at dei fleste konkurransane utandørs må gå føre seg på Voss og i Myrkdalen. Dersom også hallidrettane vart lagde til Voss, ville det føre med seg uoverstigelege utfordringar knytt til transportkapasitet. Bergen har per i dag ikkje hallar som stettar krava til IOC. Det ligg føre fleire offentlege og private planar der finansieringa i det stor og heile er løyst, mellom anna i Åsane og på Slettebakken, der det i dag ligg ein ishall. Ingen av desse planane inneber anlegg med plass

12 til 8000 tilskodarar, som er minimumskravet til ein ishockey arena. I mars har private investorar lansert planar for ei storstova for idrett, kultur og messer på Kokstad. Desse planane inkluderer ishockey med plass til Det finst heller ikkje skøytehall i Bergen. Fana idrettslag har lagt planar for ein skøytehall på Slåtthaug, der det i dag ligg ein kunstisbane, men storleiken på hallen stettar ikkje IOC krava. Stavanger har eit langt betre halltilbod enn Bergen. Men heller ikkje hallane i Stavanger stettar IOC krava. Største er DNB Arena med 4400 sitteplassar. For skøyter har byen Sørmarka arena, der det i mars 2017 vart arrangert worldcup cup og der det kan vere aktuelt å leggje til rette for fleire tilskodarar ved ein mogleg utbygging. Dei tre treningshallane kan truleg dekkast av dei hallane Stavanger og Bergen alt har, medan dei 5 konkurransehallane må byggjast nye. Figur 4 Stavanger har vorte landets fremste Ishockey by. Her frå DNB Arena, Stavanger Oilers heimebane. Bob og akebane Bob har vore ei OL grein sidan Chamonix i 1924, med unnatak frå leikane i Squaw Valley i I Squaw Valley vart ikkje bobsleigh arrangert, fordi ein då kunne spare inn på anleggskostnadane. I utgreiinga for Stockholm/Åre 2026 er talet på deltakar innan bob/aking/skeleton sett til om lag 10% av det samla talet på deltakarar i eit OL. Desse idrettsgreinene vil truleg inngå i tevlingsprogrammet for PL i Det er i dag berre eitt anlegg for bob, aking og skeleton i Noreg, og dette sto ferdig til OL i Anlegget har svært god etterbruk. Denne studien rår til å leggje anlegga til Bergen, både av omsyn til transportkapasitet på Voss, men og for etterbruk. Eit slik anlegg kan både bli eit spanande aktivitetstilbod for Bergensregionen, og ein turistattraksjon for den meir aktivitetsorienterte turismen som grip meir og meir om seg.

13 Hopp På Voss er det i dag ein normalbakke for skihopp i Bavallen, bygd på 1970 talet. For å kunne nyttast i OL må anlegget byggjast om og tilpassast moderne krav til fasilitetar og tribunar. Like ved ligg ein skiflygingsbakke som vart bygd på 1950 talet. Denne har ikkje vore i bruk på mange år, men kan kanskje byggjast om til stor bakke. Ein må uansett rekne med svært store investeringar i desse anlegga. Sidan både hopp og mykje alpint skal gå føre seg i Bavallen, vil dette stille ekstra strenge krav til infrastruktur. Vegar må utbetrast, parkeringskapasiteten må opp. Anna teknisk infrastruktur må utbetrast. Alpint Storslalåm/slalåm: I Bavallen på Voss er det internasjonale løyper for storslalåm og slalåm som tilfredsstiller krava til VM og OL. I desse løypene vart det mellom anna arrangert VMalpint for junior i Løypene har lysanlegg og 2 stolheisar i regi av Voss Resort som dekker området frå mål til start. Det er i tillegg godkjende løyper for storslalåm og slalåm i Myrkdalen, og mellom anna vart NM for seniorar arrangert her vinteren Utfor/Super G: Lønehorgsløypa i Bavallen på Voss tilfredsstiller krava til Super G (600 meters høgdeskilnad). Det er også mogleg å arrangera Super G i Myrkdalen. For utfor, der kravet til høgdeskilnad er min. 800 m for menn, må ein vurdere ei alternativ løysing. Både Lønehorgsløypa og Myrkdalen kan vere aktuelle. Ein må også truleg leggje til rette for 2 utforløyper; 1 for kvinner og 1 for menn. Dette krev terrengarbeid i form av skogrydding, sprenging og planering. Løypene må ha snøproduksjonsanlegg frå start til mål. Det må også byggast nye heisar eller gondolbane av same grunn. Treningsløyper: Det er i tillegg til konkurranseløypene naudsynt med løyper til trening og oppvarming. Fristil/snøbrett Frå og med 2015 har VM i snøbrett og fristil blitt arrangert i lag. I Myrkdalen er det primært bygt ut FIS godkjende anlegg for fristil og snøbrett, mellom anna nytta til VM i I tillegg har det vore arrangert fleire World Cup renn dei seinaste åra. I 2017 skal World Cup i big air arrangerast her. For OL må anlegget oppgraderast med tanke på betre tilskodarkapasitet og fasilitetar for media. Langrenn/skiskyting Omfanget av øvingar innan skiskyting, langrenn og kombinert er så stort at det vil vere trong for to separate anlegg. På Skutle/Herresåsen på Voss finst det i dag tilrettelagte anlegg for langrenn og skiskyting med to separate sløyfer av 5 km lengd. Her har det vore avvikla NM i begge desse idrettane. Anlegget består av skistadion for start og målområde, og delar av løypa har lysanlegg og snøproduksjon. Eit OL vil krevje ei oppgradering av anlegga med omsyn til kapasitet, tribunestorleik, mediefasilitetar, snøproduksjon osb. Det kan også kome krav om å endre langrennstraseane, og ein kan heller ikkje utelukka krav om to heilt separate anlegg, men dette er ikkje kvalitetssikra i denne rapporten. Anna infrastruktur som tilkomstveg/teknisk infrastruktur må også oppgraderast.

14 Figur 5 Frå NM i skiskyting i 2014 på Voss Seremoniane Opnings og avslutningsseremoniane vil vere dei mest sette enkeltståande arrangementa. Det mest rasjonelle vil vere å leggje desse arrangementa til same stad, og då peikar Bergen seg ut som den mest naturlege lokaliseringa, slik byen ligg mellom Voss/Myrkdalen og Stavanger. Det er mogleg å sjå føre seg ei deling, der opning går føre seg i Bergen og avslutning i Stavanger, men truleg er dette for krevjande med omsyn til det arrangementstekniske. I denne rapporten er det ikkje vurdert kvar desse seremoniane skal haldast. I Bergen sentrum er det per i dag berre plass nok på Festplassen/Lille Lungegårdsvann og Koengen. Det vil krevje oppbygging av omfattande mellombelse anlegg. Også Festplassen kan nyttast til medaljeseremoniar. Under VM på ski i Oslo vart medaljeseremoniane på kvelden haldne i Oslo sentrum. Dette var ei folketilskiping med fleire titusentals tilskodarar og eit eige kulturprogram. Ein kan halde desse tilskipingane på same stad, eller ein kan dele dette på fleire byar. Figur 6 Festplassen er Bergen si storstova og kan nyttast til medaljeseremoniar.

15 4.3. Kravspesifikasjonar Tabell 3. Anlegg og estimert publikum på øvingar innan OL. Estimat frå Oslo 2022 og Stockholm/Åre Øvingar/anlegg Publikumsplassar Ishallar (krav) Pyeongchang 2018 Oslo 2022 Stockholm/Åre 2026 Kortbane skøyter + kunstløp (60x30 m bane) * Hurtigløp skøyter (400 m) Ishockey (min. 60x29m bane) Ishockey (min. 60x29m bane) Curling Kunstløp (trening) 500 Ishockey (trening) 500 Ishockey (trening) 500 Alpint Utfor 6500 Super G 6500 Alpin kombinasjon 6500 Storslalåm 6000 Slalåm 6000 Ny øving frå Nasjonalt renn 2018 Fristil Snøbrett Langrenn Skiskyting Kombinert * Bob/aking/skeleton (krav til fall og lengde) 7000 Hopp, normalbakke Hopp, storbakke *Hopp+langrenn Når 15 øvingar skal gå av stabelen på litt over to veker stiller det strenge krav til logistikk i høve til mellom anna transport av tilskodarar, deltakarar, overnatting osb. Tabell 5 syner kalender for OL i Sochi. Kalender for Pyeongchang 2018 er tilnærma identisk med den frå Sochi i talet på tilskipingar per dag. Det tyder på det er lite slingringsmonn for å gjere dei store endringane i måten dei ulike øvingane er organiserte. Dette må det takast omsyn til ved plassering av øvingane. Fordeling av øvingar For utandørsidrettane er det neppe aktuelt med anna fordeling. Når det gjeld hallidrettar og anlegg for bob/aking/skeleton kan desse verte omfordelte. Det kan til dømes vere aktuelt å

16 leggje skøyter hurtigløp til Stavanger medan kunstløp og skøyter kortbane vert lagt til Bergen. Det kan og vere tale om andre endringar. Kalenderen for Sochi OL 2014 syner korleis dei ulike øvingane var fordelte gjennom dei 18 dagane arrangementet varte. Tabellen gjev eit døme på korleis øvingane kan fordelast mellom Bergen, Stavanger og Voss. Tabell 4. Kalender for OL i Sochi SOCHI 2014 Februar Opningsseremoni x Alpin x x x x x x x x x x Skiskyting x x x x x x x x x x x Bobsleigh x x x x x x Langrenn x x x x x x x x x x Curling x x x x x x x x x x x x Kunstløp x x x x x x x x x x x Fristil x x x x x x x x x x Ishockey x x x x x x x x x x x x x x x x Aking x x x x x x Kombinert ski x x x Skøyter kortbane x x x x x Skeleton x x x Hopp x x x x x x Snøbrett x x x x x x x x x x Skøyter langbane x x x x x x x x x x x x Avslutningsseremoni x Øvingar på Voss Øvingar i Bergen Øvingar i Stavanger Stavanger/Bergen Tabell 5 Oversyn over kvar øvingane kan leggjast. Bergen Stavanger Voss/Myrkdalen Skøyter, hurtigløp Ishockey Langrenn Ishockey Kunstløp Skiskyting Bob/aking/skeleton Skøyter, kortbane Kombinert Curling Hopp Fristil Snøbrett Dei største utfordringane er knytte til logistikk for Voss og Myrkdalen sin del. På det meste vil det vere 5 øvingar same dag på dei to stadene med potensielt over tilskodarar i tillegg til dei akkrediterte.

17 5. Friviljuge Det er naudsynt med fleire tusen friviljuge for å gjennomføre verdas største idrettsarrangement på Vestlandet. Norsk idrett er ei folkerørsle og landets største og medlemsbaserte organisasjon tufta på friviljuge. Eit Olympisk og paralympisk meisterskap vil vere ein ypparleg arena for å rekruttere nye friviljuge til idrett og samfunn. Det er også viktig at innsatsen til friviljuge under leikane speglar mangfaldet på Vestlandet. Strategisk arbeid gjer det mogleg å nytte tilskipingane som element i integreringspolitikken. Eit godt døme er Ski VM i 2011, eit arrangement som vart nytta til å fremje integrering. Her var det eit uttalt mål at minst 10 prosent av dei friviljuge skulle ha innvandrarbakgrunn. Erfaringane frå London OL/PL viser at talet på friviljuge bør avgrensast, då ei for mange friviljuge har ein tendens til å dra store ressursar når det gjeld arbeidsfordeling og sysselsetjing dersom det ikkje er sett opp tilstrekkeleg med arbeidsoppgåver. Til OL/PL i Stockholm vart det rekna ut at ein trong friviljuge. I Stockholm tek dei utgangspunkt i at fleirtalet av dei friviljuge skal vere fastbuande i Stockholm, Åre og Falun, alternativt frå stader i nærleiken av desse. Det er likevel naudsynt å rekne med eit visst tal friviljuge som treng bustad. 6. Innkvartering Konseptet for innkvartering skal dekkje alle akkrediterte (inkludert media som ikkje bur i landsbyar) og friviljuge. I tillegg skal det skisserast eit opplegg for innkvartering av publikum. IOC stiller krav til at søkjarbyen stiller med minimum rom til akkrediterte, av desse rom til media og 3300 rom til Host OCOG (leverandørar, tryggleikspersonell/politi, teknisk mannskap, bussjåførar, seremonitilsette mfl.) innan 50 km frå sentrum av OL/PL. Romma skal vere fordelte på dei ulike gruppene og ivareta ulike krav til standard. Den samla overnattingskapasiteten i Voss, Myrkdalen, Bergen, Stavanger og Sandnes er om lag senger. Dette inkluderer hotellrom og hytter for utleige. Tabell 6 Kjelde: Wiederstrøm Consulting. Rom/hytter Senger Bergen Stavanger Sandnes Voss Myrkdalen fjellandsby 628* 2500 Sum *4 senger per eining = 2500 senger Planlagd kapasitetsauke i Bergen berre dei næraste åra er over 1500 hotellrom, eller nær 3000 senger. Både meir sentralt i Voss kommune og i Myrkdalen er det planlagd ei storstila utbygging dei komande 15 åra. I Myrkdalen åleine kan det bli ei auke på 100 einingar

18 (hytter/husvære) i året. Voss Fjellandsby reknar med å kunna auke utleigekapasiteten med over 3000 senger innan Det er i denne utgreiinga ikkje gjort tilsvarande vurderingar for voksteren i tilbodet korkje for Stavanger, Bergen eller meir sentralt i Voss sin del, men det er grunn til å tru at kapasiteten vert auka monaleg i åra fram mot Køyreavstand frå Gudvangen til Voss og Myrkdalen er berre 40 minutt, slik at innkvartering i cruiseskip kan vere eit føremålstenleg alternativt overnattingstilbod. Også Vik, Flåm, Ulvik og Granvin kan vere aktuelle for denne typen innkvartering og gjere OL/PL til eit fjordarrangement. Også i Bergen og Stavanger kan innkvartering av utøvarar og støtteapparat skje i cruiseskip. I kvalitetssikringsrapporten for Tromsø OL var det reist spørsmål ved om IOC ville akseptere cruiseskip som innkvarteringsløysing i det omfanget som var planlagd (20 skip i alt). Det må truleg likevel byggjast fleire deltakarlandsbyar. Ein OL landsby har i hovudsak tre ulike funksjonar: Ein bustaddel som og handterer matservering og medisinske tenester, ei operasjonell sone med ulike administrative funksjonar og eit aktivitets og handleområde med butikkar, ulike tenester og høve for vitjingar. Til OL/PL i Oslo var det planlagd plass til 5400 personar i to landsbyar, ein i Oslo og ein på Lillehammer. I utgreiinga for Stockholm 2026 er det framlegg om tre landsbyar; ein i Stockholm, ein i Åra og ein i Falun med samla plass til 7000 deltakarar/støtteapparat. For Vestlands OL må det truleg etablerast ein deltakarlandsby i kvar av dei tre arrangementsstadene Bergen, Stavanger og Voss. Tek ein utgangspunkt i kvar øvingane er plasserte, vil det vere størst trong for plassar i Voss kommune, men dersom reisetida for tog mellom Bergen og Voss vert redusert til ein halv time i 2030, kan ein større del av deltakarlandsbyen plasserast i Bergen. Dette bidreg til å sikre best mogleg etterbruk av husværa. For tilreisande tilskodarar ser ein føres seg å dekke eit innkvarteringstilbod i form av Airbnb og cruiseskip. Airbnb er under kraftig vekst og for Sykkel VM i Bergen legg ein til grunn at store delar av innkvarteringsbehovet for tilskodarar kan dekkjast av Airbnb. I den vidare planlegginga av OL må ein leggje til grunn at alle husvære i deltakarlandsbyane får god etterbruk. Dei kan seljast på den opne bustadmarknaden, dei kan nyttast til utleigebustader for studentar eller sosialt vanskelegstilte. Til OL i Oslo la ein til grunn at private skulle finansiere bygginga av OL landsbyen og at anlegga skulle leigast av arrangøren. Dette vil også måtte gjelde for dei bustadene som vert bygde til deltakarføremål i Bergen, Stavanger, Voss og Myrkdalen. 7. Medielandsby Eit OL/PL må ha tilstrekkelege fasilitetar og tenester for at akkrediterte media skal kunna gje best mogleg mediedekning av arrangementet. Naudsynte fasilitetar for akkrediterte media

19 vart i Oslo sett til å inkludere eit hovudmediesenter (MMC Main Media Centre) i Oslo og eit mediesenter (Mountain Media Centre) på Lillehammer. MMC i Oslo bestod av eit kringkastingssenter (IBC International Broadcasting Centre) og eit pressesenter (MPC Main Press Centre). Mountain Media Centre på Lillehammer skulle tilsvarande bestå av ein IBC del og ein MPC del. Figur 7 Media City Bergen opnar i august I tillegg til å dekkje reine arbeidsstader for akkrediterte media, skal akkrediterte media vere godt ivaretekne på alle andre område under leikane, slik at arbeidet vert effektivt og den formidla totalopplevinga vert god. Temaet legg føringar og stiller krav til andre tema som: Innkvartering og olympiske landsbyar Transport media er den mest krevjande transportgruppa Teknologi media treng tilstrekkeleg og sikker straumforsyning, kabling, netttilgangar, terminalar, nyhendeservice, system med vidare Arenafasilitetar for media Eit OL/PL krev avanserte mediefasilitetar. I søknaden om OL garanti frå Oslo kommune, vart det rekna med trong for eit mediesenter på m2. Vi gjer framlegg om å leggje hovudsenteret til Bergen. I Bergen opnar Media City Bergen i august 2017, og det vil vere naturleg å freiste og utvikle eit mediesenter for OL/PL i og ved MCB. Alle dei større medieverksemdene flyttar til Media City og etablerer sine nasjonale eller regionale hovudkvarter her. Her vil det vere naudsynt kapasitet på straum, kjøling og kommunikasjon. Det er under planlegging utbygging av kontorfasilitetar tett på MCB, og desse kan nyttast

20 under OL/PL før areala vert konverterte til andre utleigeføremål. Om det er trong for heile m2, er slett ikkje sikkert. Den teknologiske utviklinga har redusert trongen for plass og bemanning monaleg dei siste ti åra, ei utvikling som vil halde fram. I eit revidert kostnadsoverslag som Oslo2022 leverte var innsparingane på eit mindre kringkastings og pressesenter kostnadsrekna til 1,7 mrd. kroner. Ved å satse på midlertidige mediesenger vart kostnadane ytterlegare redusert med 1,6 mrd. kroner. Med OL spreidd på tre kommunar, er det trong for etablering av mediefasilitetar i alle dei tre kommunane. Kravet til areal i satelittsenter er minimum 3000 m2. I Stavanger er det naturleg å sjå dette i samanheng med utviklinga av universitetet i Stavanger, på Ullandhaug. Her har og NRK sitt distriktskontor. Ein medielandsby på Ullandhaug kan konverterast til andre føremål etter eit OL/PL. Også i Voss kommune kan eit slikt mellombels senter konverterast til andre føremål. Bømoen er eit område der det per i dag går føre seg ei spanande planlegging av nye bustader og næringsføremål, ei utviding av byen Voss. Dette er eit område der det kan vere naturleg å leggje eit mediesenter. 8. Infrastruktur Transportkonseptet skal sikre eit effektivt, punktleg og trygt transporttilbod for akkrediterte (utøvarar og støtteteam, internasjonale forbund, media, IOC, marknadspartnarar, arbeidsstyrke, prominente gjester) og publikum før og under OL/PL. Konseptet skal løyse den auka etterspurnaden etter transport under OL, og tilfredsstille IOC sinekrav til transport av akkrediterte. Organiseringa av dette krev eit eige apparat for transport med naudsynt kapasitet av bussar, bilar, tog, plass på fly osb. For at dette konseptet skal kunne løyse dei krav som vert sett til transport av akkrediterte og publikummarar er det ein føresetnad at infrastrukturen vert monaleg betra Fly, veg, jernbane Transporten frå utlandet til Stavanger og Bergen er i hovudsak venta å gå med fly. Mellom Stavanger og Bergen vil noko av den prioriterte transporten også gå via fly. Kapasiteten på dei to flyplassane er vurdert som god nok. Det vil vere gunstig for transportkapasiteten mellom Stavanger og Bergen at eit ferjefritt samband står ferdig i god tid innan OL i Det vil kunne redusere køyretida mellom Bergen og Stavanger til ned mot 2 timar, og gjere buss konkurransedyktig med fly på denne strekninga. Planlegginga og utbygging av eit ferjefritt samband mellom Bergen og Stavanger må forserast om dette skal stå ferdig i god før Mellom Voss og Bergen, og mellom Voss og Myrkdalen er det avgjerande at veg og jernbane vert utbetra. Det store samferdsleprosjektet for E16 og jernbana mellom Voss og Bergen, vil når det står ferdig, redusere reisetida med tog mellom Voss og Bergen til 30 minutt og med

21 bil til 45 minutt. Dette anlegget må stå ferdig før OL vert arrangert. Då må bygginga forserast i høve til det regjeringa no legg opp til Nasjonal transportplan. Figur 8 Veg og jernbane mellom Bergen og Voss er rasutsett og har dårleg standard. Ny veg og jernbanestrekning må stå ferdig til OL Vegen mellom Voss og Myrkdalen og vidare til Vik i Sogn held ikkje tilfredsstillande kvalitet. Denne må også utbetrast. Dersom tunellen under Vikafjellet vert bygd, vil det også gjere det mogleg å innkvartere akkrediterte i Vik til dømes på cruiseskip, då reisetida mellom Myrkdalen og Vik vil vere redusert til ein dryg halvtime. Utbetringa av Bergensbanen vidare austover vil også ha verknad for eit OL/PL. Ringeriksbanen og andre utbetringar på strekninga mellom Voss og Oslo vil kunne redusere reisetida til 3 og ein halv time og gjere jernbanen til eit svært tidsgunstig reisealternativ for folk på Austlandet som vil sjå øvingane på Voss og i Myrkdalen. På fleire av arrangementsstadene er vegkapasiteten for dårleg. Før eit OL må denne utbetrast. Omfang og kostnad er ikkje vurdert Teknisk infrastruktur På fleire av arrangementsstadene må den tekniske infrastrukturen utbetrast, dette gjeld mellom anna energi, vatn, avlaup, kjølevatn, datanettverk, snøproduksjon osb. Kva kostnadane til slik opprusting vil vere er det ikkje oversikt over pr. no men for OL til Stockholm er det rekna med kostnadar på tilsvarande 2,4 mrd. norske kroner. Berre kostnadane med å produsere snø er sett til 330 mill. kr.

22 9. Miljø IOS vedtok i punkt knytt til Olympic Agenda 2020, der fleire omhandla berekraft i arrangementet. Dei oppfordrar mellom anna kandidatbyane til å presentere eit olympisk prosjekt som ser på idrett, økonomi og sosiale og miljømessige planleggingsbehov i eit langtidsperspektiv. IOC vil og ta eit leiarskap for å sikre at berekraft gjennomsyrer alle delar av planlegging og gjennomføring av OL/PL. Desse måla stemmer vel overeins med dei bærekraftmåla som både idretten, norske kommunar og den norske stat har sett seg Transport Eit OL/PL på Vestlandet skal ha fokus på kollektiv transport og utsleppsfrie transportmåtar. Bergensbanen skal i størst mogleg grad nyttast for transport mellom Bergen og Voss. I tillegg vil det truleg vere behov for busstransport på strekninga. Mellom Bergen og Stavanger vil også busstransport vere eit sentralt transportmiddel. Det er grunn til å tru at den teknologiske utviklinga har kome så langt at all denne transporten kan skje med el bussar. Samstundes er OL avhengig av flytransport av både akkrediterte og mange av deltakarane. Sjølv om både meir drivstoffgjerrige fly og innblanding av biodrivstoff vil gjere luftfarten meir miljøvenleg, ligg det her er ei miljømessig utfordring det truleg vil vere meir merksemd kring for komande OL/PL enn det har vore fram til no Bygg I åra frametter vil det bli stadig større merksemd knytt til korleis hus vert bygd, kva for material som vert nytta og ikkje minst energieffektiviteten til husa. Dei nasjonale standardane vil bli skjerpa fram mot 2030, og all byggeverksemd knytt til OL/PL må sjølvsagt følgje desse standardane. For dei bygga som vert ståande, vil ein samfunnsnyttig etterbruk vere eit viktig mål for i kvar grad ein har lukkast med høge miljøkrav. Det same vil gjelde for alle midlertidige bygg og konstruksjonar. Er det til dømes aktuelt å nytte cruiseskip til innkvartering, må desse skipa kunne nytte landstraum Biologisk mangfald og kulturminne Dei nasjonale krava til å verne om biologisk mangfald og kulturminne er strenge. I den grad utbygging av anlegg skjer i område som i dag er urørte, må desse omsyna takast vare på. Det må vere eit mål at utbygginga av OL/PL fasilitetar kan gjennomførast utan at det kjem i konflikt med verneinteresser Etterbruk Etterbruken av OL anlegga skal møte idretten sine behov og fleire idrettar enn vinteridrettane skal få plass i anlegga etter leikane. Nye anlegg bør leggjast til lokalområde med godt befolkningsgrunnlag og etterbrukspotensial for både sommar og vinteridrettar, og for topp og breiddeidrett. Ishallane kan seinare nyttast til fleiridrett og fleirbrukshaller som vil gje idretten i Bergens og Stavangerregionen eit etterlengta løft. Curling hallen vil ha etterbruk som ein tradisjonell ishall. Bob og akebane kan nyttast til familieaktivitetar og som turisttilbod.

23 Det er i dag stor aktivitet i dei eksisterande langrenns og alpinanlegga på Voss og i Bavallen. Anlegga vert nytta til større meisterskap, til barne og ungdomsidrett og til fritidsbruk. Utbetringane og dei nye anlegga som må byggast vil auke kapasiteten og sikre eit betre tilbod og etterbruk. Det finst ulike måtar å nytte husværa og dei andre fasilitetane i deltakarlandsbyane når OL/PL er over. I Oslo vart utbygginga av deltakarlandsby, medielandsby og idrettsanlegg sett i samanheng med ei langsiktig byutvikling. Dette er sjølvsagt også mogleg i Bergen; utbygginga kan sjåast i samanheng med til dømes utfylling av Store Lungegårdsvann eller transformasjon av store sentrumsnære næringsområde som Mindemyren og Laksevåg. Dersom det vert utbygging over Bygarasjen, kan denne gje rom til ein medielandsby som vert konvertert til bustadområde og kontor etter OL/PL. Dette kan kombinerast med eit mediesenter det vil vere naturleg å byggje ut i tilknyting til Media City Bergen. Dette opnar i august I Myrkdalen kan husvære i deltakarlandsbyen i etterkant seljast som fritidsbustader. Det same kan vere aktuelt sentralt på Voss. Både i Voss sentrum, i Bergen og Stavanger kan husvære nyttast som utleigebustader/sosialbustader, som sjølveigarhusvære, eller som studentbustader. 10. Økonomi Dei olympiske leikane er den største og mest kostnadskrevjande vintersportsarrangementet i verda. Dimensjon og kompleksitet gjer arrangementet så krevjande at gjennomføringa må vere eit nasjonalt ansvar. IOC krev at staten garanterer for alle kostnadar knytte til eit OL arrangement. Det tyder at staten må garantere for alle kostnadar og investeringane uansett om dei er tiltenkt finansiert av andre offentlege aktørar eller av private. Denne brutto statsgarantien er uavgrensa. Netto statleg tilskot kjem fram ved å trekkje arrangementsinntektene og bidrag/investeringar frå private frå brutto statsgaranti. I denne rapporten har vi ikkje sett oss føre å gje eit påliteleg tal for dei samla kostnadane med å arrangera eit OL/PL på Vestlandet. Det går langt utover rammene sette for oppdraget. Dei tala vi presenterer for einskildkostnadar er i stor grad baserte på dei tala som er presenterte i OL søknaden frå Oslo 2022 og frå rapporten om Stockholm kan arrangere OL/PL i Ein viktig faktor som kan auka utgiftene er auke i talet på øvingar. Det har ein kostnadsdrivande effekt i form av fleire utøvarar, fleire akkrediterte, og fleire akkrediterte innan media. Dette fører mellom anna til auka kostnadar til infrastruktur, bevertning, bustader, idrettshallar og liknande. Skulle IOC vedta å auke talet på øvingar vil det gje auka kostnadar.

24 10.1. Gjennomføringskostnadar Gjennomføringskostnadar omfattar arenarelaterte kostnadar, løn til tilsette, konsulentar, konsulenthonorar, kostnadar til administrasjon, tryggleik og friviljuge. Marknadsføring og profilering, leige av deltakarlandsbyar, medielandsbyar og mediesenter (det vert lagt til grunn at desse byane og sentra vert bygde av private og deretter vert leigde). Endeleg omfattar gjennomføringskostnadane kostnadar som organisasjonskomiteen er indirekte ansvarleg for. Stockholm/Åre 2026 har estimert eit budsjett på 13,6 mrd. svenske kroner (= om lag 12,6 mrd. NOK), der om lag 14 prosent utgjer infrastrukturelle kostnadar, 15 prosent er driftskostnadar og 71 prosent er andre kostnadar. Det er budsjettert med over 6 mrd. kroner i direkte økonomisk støtte frå IOC, og dette er den viktigaste inntektsposten. Andre inntekter vil vere frå billettsal, lisensinntekter og lotteri, det nasjonale sponsorprogrammet med meir. I Oslo var gjennomføringskostnadane talfesta til mellom 12 og 14 mrd. kroner. Tabell 7 Stipulerte driftsutgifter for Oslo 2022 og Stockholm Driftsutgifter i mill. kr. Oslo 2022 Stockholm 2026 Arenadrift 60 *) Arenautrustning/mellombels Arenaleie 279 *) Testarrangement 133 Leige av deltakarlandsby 1358 *)1480 Leige av medielandsby Leige av mediesenter 1798 Tilsette/friviljuge Tele, data, telkom, internett Seremoniar og kultur Helse og sanitet Forpleiing Transport Tryggleik Paralympics Marknad, profilering, info Administrasjon Førolympiske arrangement 21 Anna 730 Sum **) sv.kr. *) Oversyn mellom kostnadar i Oslo 2022 og Stockholm 2026 kan ikkje direkte samanliknast då ulike poster inneheld ulike kostnadsgrupper. **) Stockholm 2026 er i svenske kroner. Det svarar til ca. 12,6 mrd. norske kroner. Arenakostnadar Gjeld investeringar i idrettsanlegg m/naudsynte infrastrukturtiltak. Tabellen under syner kostnadar for dei anlegg vi føreset må byggjast nye.

25 Tabell 8 Eit grovt overslag over anleggskostnadar knytt til et Vestlands OL samanlikna med tal for Oslo 2022 og Stockholm Anlegg Kostnad mill. kr. Vestlands OL Oslo 2022 Stockholm 2025 Nytt Ishallar Kortbane skøyter + kunstløp (60x30 m bane) Hurtigløp skøyter Ishockey stor tilskodarkapasitet Ishockey (min. 60x29m bane) Curling Kunstløp (trening) benytte eksist Ishockey (trening) benytte eksist Ishockey (trening) benytte eksist Alpint Utfor/super G: ny trase, tribuner, heisanl. snøprod. mm Anna alpin: oppgradering trasear, tribunar heisanl. snøprod. mm 130 Fristil Oppgradering trasear, tribunar, mm Langrenn Oppgradering av løyper, skistadion, tribunar, snøprod. mm Skiskyting Nytt stadion, nye løyper, snøproduksjon Bob/aking/skeleton Nytt anlegg Hopp Normalbakke: Oppgradering, tribunar, snøprod. mm 0 Storbakke: Nytt anlegg i kombinasjon med liten bakke Sum anlegg 5540 **)3410 *)1870 *)Tala for Stockholm 2026 er i svenske kroner, det svarer til ca mill. NOK. Tala inkluderer ikkje midlertidige løysingar jf. tabell driftsbudsjett. **) Tala for Oslo 2022 inkluderer ikkje midlertidige løysingar jf. Tabell for driftsbudsjett. Kostnadane for anlegg i eit Vestlands OL tek utgangspunkt i kostnadsoverslag for tilsvarande nye anlegg, mellom anna tal frå OL søknadane til Tromsø og Oslo rapporten om Stockholm OL/PL i I søknaden til Tromsø OL 2018 baserte ein seg på å byggje fleire modulanlegg som ein seinare kunne flytte. Dette for å sikre betre etterbruk av dei mange hallane. Både søknaden til Oslo 2022 og Stockholm 2026 føreset mellombelse løysingar/anlegg.

26 Dersom ein kan leggje seg på rimelagre løysingar som å byggje mindre anlegg enn det IOC krev i dag, ta i bruk mellombelse anlegg eller gjennom ombygging og utviding av eksisterande anlegg, vil kostnadene bli vesentleg lågare. Nokre tal gjev grunnlag for refleksjonar. Både den store hoppbakken og anlegget for bob/aking er dyre og vil ha avgrensa etterbruk når det gjeld det idrettslege. Ei lokalisering på Lillehammer vil redusere investeringskostnadane med over ein mrd. kroner, men samstundes medføre ei ytterlegare spreiing av OL. Offentlege investeringar Kva form den offentlege finansieringa skal ta er ikkje vurdert i denne rapporten. Staten vil truleg måtte ta brorparten av utgiftene til bygging av idrettsanlegga, noko vil bli dekka av tippemidlar og for nokre anlegg kan det bli ein større eller mindre kommunal eigendel. I Oslo 2022 søknaden blei det føresett at staten skulle ta kostnadane ved bygging av følgjande anlegg; seks ishallar, skiskyttararena, alpinanlegg, ombygging av Holmenkollen og oppgradering av Lillehammers bob og akebane Utover idrettsanlegga vil det også falle andre investeringskostnadar på det offentlege. Dersom utbygginga av dei planlagde og snart vedtekne store infrastrukturtiltaka i veg og jernbane må forserast for å stå ferdige i god tid før 2030, vil dette gje meirkostnadar for det offentlege. Det same gjeld for kommunale og fylkeskommunale vegar som må utbetrast for å ta trafikkauke til ulike OL anlegg. Det offentlege må og vente kostnadar til ulike typar teknisk infrastruktur som energitilførsel, nett, vatn og avlaup. Private investeringar I Oslo OL 2022 planla ein å byggja deltakar og medielandsbyar, samt mediesenter, med private investeringar. Til saman ville dette resultera i 1300 nye bustader, ca m2 ny bygningsmasse og ca m2 nytt parkeringsareal. For å få med dei private investorane er det naudsynt at dei får noko att for investeringane i form av lønsam etterbruk av anlegg og infrastruktur. Dei samla investeringane til desse føremåla er i Oslo 2022 sette til over 7 mrd. kroner. Men kostnadane for OL/PL knytt til dette vil bli vesentleg lågare, jf. tabell for driftskostnadar i punktet under. Skulle ein for eit Vestlands OL satse på bruk av cruiseskip for innkvartering av akkrediterte, vil det redusere investeringane monaleg, og kan hende også driftskostnadane. Når det gjeld mediesenter, vert investeringane store uansett, men det von om at den teknologiske utviklinga kan redusere arealtrongen noko. Til dømes ventar NRK ei halvering av sitt arealbehov når dei planlegg flytting frå dagens hovudkvarter på Marienlyst Statsgaranti IOC legg til grunn at den norske stat skal garantere for alle kostnadar knytt til et OL. Dette gjelder alle ordinære driftskostnadar, bygging av idrettsanlegg, OL landsby, mediesenter, ulike typar offentleg infrastruktur osv. I søknaden frå Oslo kommunen utgjorde disse kostnadane nærare 33,7 mrd. kroner. Ein revidert oversikt over inntekter og kostnadar som

27 OL administrasjonen i Oslo leverte i 2014, synte ein reduksjon på 8,8 mrd. kroner. Dette ville i følgje kvalitetssikringa Kulturdepartementet fekk gjennomført, medføre ein reduksjon i statsgarantien på 4,8 mrd. kroner til 28,9 mrd. kroner. Dette ville også medføre ein reduksjon i offentlege tilskot på 1,8 mrd. kroner. Driftskostnadar etter leikene Oslo OL: Totale årlege driftskostnadar etter leikene som følge av investeringane i idrettsanlegg er talrekka til mellom 100 og 110 mill. kroner Inntektsoverslag Dei viktigaste inntektene kjem frå IOC, frå nasjonale sponsorprogram og billettsal og offentleg, i all hovudsak statlege, tilskot. IOC garanterte inntektar I rapporten om Stockholms moglegheiter for å arrangere vinter OL/PL i 2026 er det lagt inn IOC garanterte inntekter på 6,3 mrd. kroner. IOC har varsla at desse inntektene kan kome til å auke for dei neste vinterleikane. Det kan gje grunn til å tru at desse inntektene for OL/PL i 2030 vil kunne nå opp i sju mrd. kroner. Sponsorstøtte Det ligg føre ei kvalitetssikring av sponsorprogrammet til OL søknaden Oslo I dette ligg det inne eit nasjonalt sponsorprogram på 2,3 mrd. kroner. I Stockholmsrapporten er inntektene frå nasjonalt sponsorprogram sett til 3,5 mrd. kroner. Billettinntekter Overslaga over framtidige billettinntekter spriker. Oslo2022 budsjetterte med drygt ein mrd. kroner i slike inntekter, medan ein i Stockholm reknar med 2,1 mrd. kroner. I Vancouver OL var billettinntektene ca. 2 mrd. syner tal frå Stockholmsrapporten. Offentlege tilskot Storleiken på desse tilskota er det for tidleg å talfeste no. Det er tale om både tilskot til idrettsanlegg og offentleg infrastruktur som må rustast opp til leikane. Men det er og tale om direkte tilskot til dekking av einskilde driftspostar. I all hovudsak vil desse kostnadane falle på staten, men mindre delar må venteleg dekkast av kommunane. Vi har i denne rapport men truleg må det offentlege finansiere kring halvparten av kostnadane knytt til OL/PL. Tabellen under viser hovudinntekstpostar i den svenske OL rekneskapen for Stockholm Dei ligg på det doble av dei inntektene Oslo 2022 låg til grunn for sin søknad om statsgaranti. Tabell 9 Stipulerte inntekter for OL 2026 samanlikna med rekneskapstal frå Vancouver Inntekter i mill. sv. kr. Stockholm 2026 Vancouver 2010 IOC si samla støtte Statlege bidrag Nasjonalt sponsorprogram

28 Billettinntekter Andre inntekter Sum Storleiken på dei offentlege tilskota er det alt for tidleg å ha ei formeining om. Oslo 2022 rekna med ein trong for 12 mrd. kr. til underskottsdekning. I tillegg kjem offentlege investeringskostnadar på 7 mrd. kr Samfunnsøkonomiske rekneskap Eit OL/PL vil gje verknader i samfunnsøkonomien, både før, under og etter arrangementet, knytt til mellom anna følgjande punkt: Auke i turisme Auka fysisk aktivitet, betra helse og livskvalitet Fleire idrettsanlegg Auka samferdslekapasitet Etterbruk av tryggleiksutstyr I kvalitetssikringsrapporten knytt til søknaden frå Oslo 2022 vart vist til at det er vanskeleg å påvise ein tydeleg samanheng mellom til dømes eit OL og auka fysisk aktivitet, betra helse og livskvalitet. Samstundes var det peikt på at eit OL ville redusere underdekninga av idrettshallar i Oslo. Kor mange fleire som vil verta meir fysisk aktive, det vil seie som går frå å vere inaktive til å verta varig delvis aktive, eller frå delvis aktivitet til varig aktivitet, er det i følgje kvalitetssikringa likevel vanskeleg å seie noko om. Men når den aksepterte verdien av eit ekstra kvalitetsjustert leveår er rekna til kroner, og overgang frå inaktivitet til varig aktivitet gjev ei auke på 8 kvalitetsjusterte leveår for ein 15 åring og 6 for ein 45 åring, så vil sjølv høvesvis små endringar i kor mange som vert meir fysisk aktive gje store samfunnsøkonomiske gevinstar. 11. OL på fleire stader Eit OL/PL på Vestlandet vil bli delt mellom fleire stader og vil ikkje bli eit kompakt OL, slik ein til dømes planla det i Tromsø i Men kompakte vinter OL representerer unnataket ikkje regelen. OL i Torino vart halde på seks ulike stader. Lengste reisetid frå Torino var rekna til ein time og 30 minutt. Vancouver OL i 2010 vart halde på tre ulike stader. Frå Vancouver til Whistler var reisetida ein time og 30 minutt. Sochi OL i 2014 vart meir kompakt med ein reisetid mellom Fjellparken og Kystparken på om lag ein time. OL i Peyongchang vert halde på fire ulike stader. Lengste reisetid mellom kystbyen Gangneung der dei fleste hallidrettane vert halde og Jeungseon er ein time og 45 minutt

29 med tog. Eit eventuelt OL i Stockholm i 2026 vil verta delt mellom Stockholm, Åre og Falun. Åre ligg 600 km. Frå Stockholm med ein reisetid på 7 timar. Til samanlikning er reisetida mellom Bergen og Stavanger med fly/flybuss om lag to timar, med ferjefritt samband om lag 2,5 timar med buss. Reisetida frå Bergen til Voss vil kunne bli ein dryg halvtime med tog dersom den nye togtraseen står ferdig innan Reisetida mellom Voss og Myrkdalen er 30 minutt. Det ligg sjølvsagt transportutfordringar med eit delt OL. Nokre kostnadar vil bli høgre. På den andre sida er føremonene med eit delt OL store. Idrettsanlegga og innkvarteringa vert delte på fleire stader, noko som sikrar god etterbruk, ein kan lettare handtera dei store transportoppgåvene, ein får betre utnytta eksisterande overnattingskapasitet og ein gjev ei tyngde bak søknaden som ein by ikkje vil kunne mobilisere. 12. Organisering vidare arbeid Ideen om å arrangere eit Vinter OL i to byar utan særlege vinteridrettstradisjonar, med unntak for skøyter og ishockey kan fort kalle på smilet. Sjølv om Voss er med og tek dei tyngste utandørs øvingane, stiller ein med utfordringar som til dømes Oslo, Lillehammer og Trondheim ikkje har. Difor er det viktig å så snøgt som mogleg forankra framlegget hjå dei som skal føre stafettpinnen vidare. I første omgang må dette skje ved at idrettsråda i dei tre kommunane, idrettskrinsane i dei to fylka, lokalpolitikarar og fylkespolitikarar får informasjon om framlegget. Deretter er det tid for å offentleggjere rapporten. Vårt framlegg er Idrottsrådet tek initiativ til å nedsette eit styre med representantar frå idrett og politikk i Voss, Bergen og Stavanger. Desse får i oppgåve å Leie prosessen med å vinne formell tilslutnad frå dei lokale idrettsråda og krinsstyrene Skaffe naudsynt lokalpolitisk tilslutnad Skaffe pengar til drift og vidare utgreiingar i en første fase Leggje ein plan for vidare organisering av arbeidet, inkludert å etablere eit eige selskap. Dersom dette førebelse framlegget vinn støtte i idrett, politikk og næringsliv på Vestlandet, må hovudkonseptet for Fjord OL styrkast, reindyrkast og integrerast i idrettsmiljøa, på Vestlandet i første omgang, deretter i resten av landet. Eit samla idrettsmiljø i Stavanger, Bergen og Voss må arbeide vidare med ideen for at eit OL på Vestlandet skal kunna realiserast. Det krev utgreiingar på eit nivå som går langt utover det som har vore føresetnadene for denne første førebelse rapporten. OL 1994 på Lillehammer vart organisert gjennom Lillehammer Olympiske Organisasjonskomité (LOOC). Selskapet vart stifta i 1988 kort tid etter at Lillehammer vart tildelt vinterleikane. Selskapet sin struktur varierte i åra fram mot arrangementet, men i 1993 var det eigd av den norske stat med 51%, Lillehammer kommune med 24,5% og Norges Olympiske komité med 24,5%.

30 Ved Oslo 2022 sin søknad vart det oppretta ein etat i Oslo kommune som handterte OLsøknaden. Vi har ingen kjennskap til korleis Lillehammer organiserte seg i samband med søknadsprosessen. Ettersom ein søknad om OL 2030 fortrinnsvis vil bli ført gjennom idretten og den enkelte kommune sitt Idrettsråd, er det naturleg at idrettsråda i Voss, Bergen og Stavanger opprettar eit selskap som står for søknadsprosessen. Eigarskapen kan endrast undervegs i prosessen, og staten og Norges Idrettsforbund og olympiske og paralympiske komité (NIF) kan bli eigar når løyvingar og garantiar er på plass. Det naturlege vil vere å organisera prosessen gjennom eit aksjeselskap. Dette er ei kjent organisasjonsform med ei streng lovregulering, og der endringa av eigarskap kan skje ved framtidige kapitaliseringa (emisjon). Forvaltninga kan skje gjennom eit valt styre, som idrettsråda i fyrste omgang vel. Selskapet kan vidare oppretta ein administrasjon når det føreligg tilstrekkeleg kapital til dette. I evalueringsrapporten Norges Idrettsforbund fekk utarbeidd etter at regjeringa valte å ikkje gje støtte til Oslo 2022 er det gjort følgjande oppsummering. Norsk idrett må stå bak søknaden, ikkje berre dei vedtaksføre organa, men og den samla medlemsmassen. I det ligg at saken har blitt opplyst på ein slik måte at det har vore ein reell meiningsdanning mellom medlemmene. Førebuingane må skje i eit tett samarbeid mellom idretten, staten, regionale og kommunale myndigheiter. Staten må tidleg inn i planlegginga mellom anna for å leggje premiss for korleis nasjonale interesser som eit slikt prosjekt aktualiserer skal ivaretakast. Det er i den samanhengen viktig at staten skil mellom planarbeidet før ein eventuell stortingshandsaminga og den politiske prosessen der Stortinget skal vedta ein statsgaranti. Eit OL/PL prosjekt i Noreg krev store investeringar i infrastruktur av nasjonal verde. Arbeidet med ein OL/PL prosess må på eit tidleg tidspunkt samlast i eit eige selskap med staten som deleigar. Eit slikt selskap vil sikre legitimiteten til prosjektet. Eit selskap må utvikle ein kommunikasjonsplan og ei kommunikasjonsavdeling som er i stand til å møte alle dei kommunikasjonsutfordringane som førebuing av søknad og planlegging av OL infrastruktur krev. Eit selskap må utvikle ein kommunikasjonsplan og ei kommunikasjonsavdeling som er i stand til å møte alle dei kommunikasjonsutfordringane som førebuing av søknad og planlegging av OL infrastruktur krev, ikkje minst er det viktig å få medlemene til å brenne for prosjektet: a. Idrettsbevegelsen er en organisasjon der flere organisasjonsstrukturer griper over i hverandre (en matriseorganisasjon). I en slik organisasjon vil gjennomføringsevnen i stor grad bero på at medlemmene tror på og brenner for det aktuelle prosjektet. Bare slik kan det skapes den lojalitet og begeistring som kan gi et slikt prosjekt legitimitet i idrettsbevegelsen og i samfunnet forøvrig. Prosjektets visjon og mål må kunne sammenfattes i en enkel og troverdig fortelling som gir svar på spørsmålet: Hvorfor skal vi arrangere OL/PL i Norge? Et enkelt ledd i den olympiske og paralympiske bevegelse vil aldri kunne ha eierskapet til denne fortellingen alene. Den må forankres på en troverdig måte i hele organisasjonen, nasjonalt og internasjonalt.

31 b. Idretten må være mer lydhør og profesjonell i håndteringen av motforestillinger og kritikk som kommer opp, samt invitere til og gi rom for motforestillinger i organisasjonen. En helhetlig kommunikasjonsplan må kunne håndtere de utfordringer dette medfører.

32 13. Kjelder NIF: Evalueringsrapport om norske OL/PL prosesser Fjord Olympics Norway forberedende notat DNV/GL: Kvalitetssikring av søknad om statsgaranti og tilskudd for OL/PL i Oslo 2022 Statens vegvesen/jernbaneverket: KVU Voss Arna Lillehammer kommune: Et olympisk eventyr. En evaluering av OL 10 år etter 1994 Oslo kommune/nif: Olymiske og paralympiske leker Oslo Søknad om statstilskudd og statsgaranti Stockholm stad: Utredning beträffande Stockholms möjligheter att arrangera vinter OS og Paralympics 2026 Advansia AS, DNV: Kvalitetssikring ac søknad om statsgaranti for OL/PL i Tromsø i 2018 Dei offisielle nettsidene til OL Vancouver, Sochi og Pyeongchang. Nasjonal transportplan

33 Alf Opheim i slalåmløypa i Bavallen i ADRESSE: Strandgaten Bergen EPOST: post@opus.no TELEFON: PROSJEKTNUMMER p16089 OPPDRAGSANSVARLIG Gunnar Wiederstrøm MEDARBEIDERE Heidi Rosendahl Lindebotten Ambjørg Reinsnos WEB: