Strategiplan for spesielle miljøtiltak i landbruket

Transkript

1 Strategiplan for spesielle miljøtiltak i landbruket 2.gangs revidering av plandokument-gjeld for Tiltaksstrategi for spesielle miljøtiltak i landbruket er grunnlaget for kommunen si fordeling av midlar til jordbruk og skogbruk. Planen er utarbeidd av Kulturlandskapsgruppa i Selje kommune.

2 Samandrag Landbruket er inne i ei tid med raske endringar. Sjølv om matproduksjonen framleis er den viktigaste oppgåva, vert det i dag også prioritert andre «produkt» frå landbruket. Det vert lagt stadig meir vekt på verdiar som kulturlandskap, miljø, rekreasjon og friluftsliv når varene frå landbruker skal «vegast» opp. Ei viktig oppgåve for å halde kulturlandskapet i hevd, vert å rekruttere til landbruket, stimulere til rasjonelle einingar i tradisjonelt landbruk for å halde oppe talet på husdyr, utvikle nye næringar knytt til gardsbruk og på den måten oppretthalde busetnaden i bygdene. I denne samanhengen vert kunnskap om verdiane knytt til landbruket sitt kulturlandskap, kulturminne og kulturmiljø viktige innsatsfaktorar. Prosjekt som formidlar kunnskap om gamal tradisjon og arbeidsteknikkar frå ei svunnen tid bør vere ein vesentleg del av utviklingsarbeidet og i eit langsiktig perspektiv ser ein borna i barnehage og skule som ei sentral mottakargruppe. På skulane i Selje og på Flatrake har ein gode erfaringar med slike prosjekt. I komande planperiode har ein målsetnad om å gjere ordninga meir kjend, slik at ein får med seg fleire av skulane og barnehagane i Selje kommune. I Selje kommune finn vi også eit av dei 22 utvalde kulturlandskapa i Noreg. Strekninga Hoddevik- Liset har eit unikt naturlandskap med kystlynghei som fult ut gjer seg fortent til å vere eit av Noreg sine utvalde kulturlandskap. Målsetnadane for miljøtiltaka: Ta vare på og utvikle verdiane i det opne kystlandskapet. Legge til rette for friluftsliv, skape trivelege butilhøve og berekraftige arbeidsplassar på dei mange små gardsbruka i Selje kommune. 1

3 Ta vare på og fremje natur- og kulturminne verdiane i landskapet med fokus på å formidle kunnskap om desse. Føre kulturarven vidare og på den måten skape identitet, tilknyting og bulyst i bygdene. Kommunane har dei siste åra hatt forvaltningsansvar og vedtaksmynde for tilskotsordningar knytt til tilskot til spesielle miljøtiltak i landbruket, såkalla SMIL-midlar, og midlar til næringog miljøtiltak til skogbruksplanlegging, NMSK-midlar. Dette for å styrke det lokale sjølvstyret og gje kommunane betre høve til å sjå landbrukspolitikk i samanheng med andre lokale samfunnsoppgåver. Selje kommune si prioritering av midlar, går fram av ein planstrategi som gjeld for fire år om gongen. Det første plandokumentet vart utarbeidd i 2004 med fyrstegangs revidering i Nytt plandokument vart då utarbeidd med virketid frå No står revidering av strategiplanen atter ein gang for tur og revidert utgåve skal vere vedteken innan Som før vert tiltaksstrategien lagt til grunn når fylkesmannen skal fordele dei totale midlane mellom kommunane og ved utforming av det regionale miljøprogrammet. Ut i frå dei lokale utfordringane og dei rammene som er lagt i føreskriftene, har Selje kommune og dei landbrukspolitiske organisasjonane i kommunen, utarbeidd den strategiplanen presentert i dette dokumentet. Innhold Samandrag... 1 Innleiing... 3 SMIL... 3 Utfordringar... 5 Målsetjingar for bruk av miljøtilskota... 8 Strategi... 8 Tilskotsbehov i perioden Skogbruk Nærings- og miljøtiltak i skogbruket Tilskot til miljøtiltak i skog Tiltak og tilskotstrong

4 Innleiing Etter handsaming av St.meld. nr.19 ( ), har Stortinget overført ei rekkje oppgåver innan landbruksforvaltning til kommunane. Overføringa gjeld saker som krev lokalpolitisk skjønn. Målet er å styrke det lokale sjølvstyret, vitalisere lokaldemokratiet, gje kommunane betre høve til å sjå landbrukspolitikk i samanheng med andre samfunnsoppgåver og samstundes oppnå ein meir målretta og effektiv bruk av statlege verkemiddel. Overføring av oppgåver vart sett i verk frå Frå same dato har kommunane fått avgjerdsmynde i dei aller fleste sakene etter jordlova, konsesjonslova og skogbruklova. Kommunane fekk forvaltningsansvar og vedtaksmynde for: 1. Tilskot til spesielle miljøtiltak i landbruket (SMIL) 2. Tilskot til nærings- og miljøtiltak i skogbruket 3. Tilskot til skogbruksplanlegging med miljøregistreringar Kommunane sine prioriteringar av midlane i dei to førstnemnde ordningane, skal gå fram av fleirårige tiltaksstrategiar som kommunane skal utarbeide. Selje kommune si strategiske planlegging for spesielle miljøtiltak i landbruket går attende til Kommunen står no overfor andre gangs revisjon av strategiplanen. Den reviderte planen for med tiltaksstrategiar, skal vere eit grunnlag for fylkesmannen si fordeling mellom kommunane. SMIL Kva er SMIL-midlar? SMIL er ei forkorting for tilskot til spesielle miljøtiltak i landbruket sitt kulturlandskap. SMIL-midlar er med andre ord statelege midlar der fylkesmannen fordelar rammer til kommunane og kommunane gjer vedtak i høve søknadar som kjem inn og fører kontroll med ordninga. Dette skjer med heimel i føreskrift og etter prioriteringar gjort i kommunal strategiplan for ordninga. Kven kan søkje? Sitat frå rundskriv 07/2005 frå Statens Landbruksforvaltning: Den første søkergruppen gjelder de som er berettiget produksjonstilskudd (jordbruksforetak) og de som eier eller driver en landbrukseiendom og som ikke er berettiget 3

5 produksjonsstilskudd. Dersom søkeren ikkje eier eiendommen tiltaket skal gjennomføres på, må han ha tillatelse frå eieren for å kunne gjennomføre tiltaket. Den andre gruppen søkere gjelder lag/foreninger som gjennomfører prosjekt/ tiltak i fellesskap, eksempelvis beitelag, grunneierlag, grendelag, bekkelag, historielag, velforeninger, m.v. Det kan eksempelvis være aktuelt at ideelle organisasjoner søker om tilskudd til frilufts- og ferdselstiltak, eller til prosjekter/ tiltak som gjelder skjøtsel og bevaring av biologisk mangfold eller kulturminner. Kva slags prosjekt kan ein søkje på? Områdetiltak med felles planleggings- og tilretteleggingstiltak som er med på å fjerne eller hindre ureiningar. Siktemålet er å ta vare på kystlyngheia, kulturlandskapet og fremje biologisk mangfald gjennom beiting, gjerding og rydding. Formidlingsprosjekt i til dømes skule og barnehage. Prosjekt som fell innanfor ordninga og som har ei utløysande effekt, vil bli prioritert. Ein vil i mellomtida vere meir restriktiv til søknadar om utsett frist for å fullføre tiltaket. Aktivt landbruk For å stimulere til meir søknadar frå aktivt landbruk, vil ein prioritere søknadar som kjem frå landbrukseigedomar som er i drift. Vilkår Arbeid med tiltak må ikkje startast opp før etter at tilskotet er innvilga. Tiltak som er starta opp før, kan ikkje gjere rekning med at tilskotet vert løyvd. Vilkåra for tilskot går fram av SMIL- forskrift og rundskriv 07/2005. Søknadsfrist Kommunen vil setje ein søknadsfrist kvart år (ikkje seinare enn 15.april). Ein kan likevel søkje heile året. Det hender at prosjekt ikkje vert gjennomført innan sett frist og midlane inndregne. Desse midlane kan løyvast til prosjekt same året. Kulturlandskapsgruppa Det vert lagt opp til at denne gruppa har møte kvar vår for å prioritere årets midlar utifrå vedteken plan. Kulturlandskapsgruppa skal i tillegg medverke utforming av Strategiplan for spesielle miljøtiltak i landbruket. 4

6 Utfordringar Jordbrukslandskapet i Selje er prega av mange små eigedomar der livsgrunnlaget frå gamalt var kombinert landbruk og fiskeri. Kvart bruk har tilkomst til sjøen og har sine sjøhus anten i felles naustrekkje eller på eigen eigedom. Gardsbruka strekkjer seg ofte frå sjøen opp mot ein felles utmarksgard med eigen gardfjøs og rett til beite i felles utmark. Heile landskapet er delt opp i ein mosaikk av små eigedomar. Ser vi i Jordregisteret frå 1981, er det registrert heile 546 eigedomar med jordbruksareal i Selje kommune. Med så mange eigedomar får vi og eit svært variert kulturlandskap. Eit kulturlandskap som er rikt på kulturminner og har spor etter eit aktivt husdyrhald gjennom fleire tusen år. I dette landskapet ser vi no tydeleg teikn på at landskapet er i ferd med å gro til med einer, kratt og skog. Ukontrollert spreiing frå sitkagran som i si tid var planta langs vegar og gjerdelinjer og tett lauvskog er eit problem i det opne beitelandskapet. Tradisjonell slått og beite med husdyr, er heilt avgjerande for å halde i hevd det opne særmerkte kystlandskapet. Tal frå 2010, syner at Selje har eit totalt jordbruksareal i drift på i alt dekar. Av dette er 5600 dekar fulldyrka, 1200 dekar overflatedyrka og 5000 dekar innmarksbeite. Dette er ein reduksjon sett i forhold til tal frå føregåande plan. Dyr og beite Dei fleste som har sau eller geit i Selje, har dyra sine på beite i utmarka. I alt beitar om lag 5100 sau, 550 geiter og 150 storfe i utmarka. Dette er likevel ikkje tilstrekkeleg for å hindre at dei opne kystlyngheiane gradvis gror til med grov lyng og einer. I Selje har vi etter kvart god erfaring med sviing og tradisjonell skjøtsel av lyngmark. For å oppnå eit godt resultat, trengst det samarbeid og god koordinering. I fleire bygder er sviing av lyngmark heilt avgjerande for å ta vare på det biologiske mangfaldet og for å skaffe tilstrekkeleg utmarksbeite til husdyra. I dei seinare åra har det vore ein auke i talet på utegangarsau og kystgeit. Det gjer at trongen for skjøtsel av lyng-områda er aukande. Noreg har og fått tildelt eit spesielt ansvar for å ta vare på den europeiske kystlyngheia ved brenning og beiting. I Selje er det interesse for å bidra til dette arbeidet. Selje kommune har ei stor mengd direkte freda kulturminne. Det meste av dette er gravrøyser, gardsanlegg, runesteinar og ikkje minst Selje Kloster. Bortsett frå klosteret er desse kulturminna lite kjent og dei er i liten grad tilgjengeleg for publikum. Aktuelle tiltak er ofte å rydde vekk vegetasjon, få fram kunnskap om kulturminnet og gjere det tilgjengeleg for publikum. Det er samla ein heil del kunnskap om kulturminna våre i offentlege arkiv. Selje Kloster er eit av våre mest kjende kulturminne. Det har ikkje berre hatt mykje å seie for kristninga av landet, men og for utvikling av norsk politikk og samfunnsliv. Klosteret og landskapet rundt, har stor kulturhistorisk verdi både lokalt og regionalt. Ein ser det som svært viktig å ta vare på det gamle autentiske miljøet med ein rikhaldig og spesiell botanikk. Eit ledd i dette arbeidet har vore å gjennomføre rydde- og gjerdeprosjekt, slik at ein har kunna starta opp att med husdyrbeiting på Selja. Ein vonar dette er ei ordning som vil halde fram i dei komande åra. 5

7 Grøfting I Meld. St. 9 vert det lagt vekt på auka berekraftig produksjon av mat. God kvalitet jordbruksjorda skal sikre den ønska utviklinga. Landbruksteljinga i 2010 viste i mellomtida at dekar fulldyrka jord er for dårlig drenert her i landet, og dermed av for dårleg kvalitet. Ein har difor gått inn for tilskot til grøfting gjennom SMIL-ordninga for å stimulere til ei langsiktig berekraftig forvalting av jordressursane. Tilskotsordninga gjeld berre for fornying av grøfter med 1000 kroner per da grøfta areal. Søknad om grøftetilskot skal innehalde en grøfteplan med kart og ein krev Miljøplan trinn 2 for å søke grøftetilskot. Miljøplan trinn 2 inkluderer stadfesting av føretaket sine miljø- og kulturverdiar og prioritering av aktuelle tiltak. Midlane skal fordelast til fylka etter storleik på fulldyrka areal, der kornareal og grønsak- og potetareal vert vekta dobbelt. Fylkesmannen fordelar midlane vidare til kommunane. Utvalde kulturlandskap Fleire områder i Selje kommune er registrerte som spesielle og verdifulle kulturlandskap. Det mest kjende er det dekar store området Hoddevik-Liset, som er med i den nasjonale oversikta over verdifulle kulturlandskap. Området Hoddevik-Liset er samansett av ei høgslette med bratte klipper mot havet, eit irrgrønt lågland og raudbrune kystlyngheier. Vêrhardt klima, topografi og eit omfangsrikt jordbruk har forma eit landskap som har mange fellestrekk med vesterhavsøyene. På fleire område er det gjort feltregistrering av plantedekke og landskapsanalyser. Rundt sanddynene i Hoddevik er det registrert vill-lin, hjertegras, fagerperikum og krysningen kusymre og maria-nøkkelblom. Rundt kyrkjegarden i Ervik er det registrert svært fine og artsrike slåtteenger. Dekkjene og Sandvikeidet er i samband med verneplan for myr freda som naturreservat. Dette er område der vi finn landskap av nasjonal og internasjonal verdi. I tillegg til dei store områda med kystlynghei, er dette områder som må få svært høg prioritet i arbeidet med å sikre biologisk verdifulle plantesamfunn. Når det gjeld biologiske verdiar i husdyrhald, har Selje eit viktig ansvar for å ta vare på og vidareføre det spesielle avlsmaterialet som er knytt til hald av kystgeit. Hoddevik-Liset er ein del av Stadlandet, ei Folk har busett seg i dalføra med flat dyrkingsjord, eller klora seg fast i bratte bergskår langs med havgapet. Gravfunn viser at det har vore gardsdrift i området sidan eldre jernalder. I heile området finn ein bygningar, tufter, steingardar, bakkemurar og buvegar som fortel om tidlegare drift og aktivitet. Kystkulturlandskapet er prega av open beitemark, lyngheier og torvmyrar i gradvis overgang frå heimebøen. Fleire gamle slåttemarker i området er svært artsrike med mange sjeldne og sårbare artar. Hoddevik ligg i eit tydeleg avgrensa dalføre ut mot havet og utgjer ein særprega del av landskapet. Gardane ligg som perler på ei snor langs vegen i den flate dalbotnen. Den breie sandstranda og dei store sanddynene i dalsida er naturlege blikkfang. Dalsidene er oppdelt i steingardar, overflaterydda teiger, fegater og små gardfjøsar. På nordsida av stranda ligg den karakteristiske naustrekkja. Klyngjetunet på Indre Fure er eit særsyn, med ein lun tunplassering på ein så vêrutsett plass. Frå Indre Fure leier ein smal 6

8 gangsti til Ytre Fure, der gardane ligg på ei hylle ut mot havet. Det som ikkje er bart fjell er frodig grasmark av gamal slåtte- og beitemark. Oppmura vegar, steingardar og bakkemurar deler opp kulturlandskapet, og opp i fjellsida ligg tuftene etter gamle løer. På Drage ligg gardane spreidd ut over den slake strandflata med dyrkingsjord, omkransa av lisider med beitemark og kystlynghei. Gardane i Årdal, Skårbø og Liset utgjer kvar for seg heilskapelege kulturlandskap i skiljet mellom hav og fjell. Områda er rike på tekniske strukturar, tufter og gamle bygningar. Ein finn også artsrike slåtte- og beitemarker. Kystgeita har i lang tid vært avlet for kjøttproduksjon og det skal ha vært minimal innkryssing av norsk melkegeit. Mye tyder på at populasjonen har vært stor en gang, men regnes nå som svært liten og utryddingstruet. Totalt regnes det med at det finnes rundt 150 avlshunndyr innen denne rasen. De fleste kystgeitene holder til i Selje i Sogn og Fjordane". (2002) Sau og geit nr. 2. Vi ser at gardsbruk i Selje vert lagt ned eit for eit. Tidlegare var det vanleg at naboane tok over drifta av jordbruksareala, dette er ikkje regelen lenger. Idag vert drifta lagt ned og berre dei beste areala vert haldne i hevd. Der det ikkje er drift eller bur folk lenger, endrar landskapet seg. Resultatet er at viktige leveområde for plantar og dyr går ut. Viktige kulturminne vert mindre synlege. Området vert mindre attraktivt for rekreasjon, friluftsliv og for reiselivet. Dei velstelte bygdene med gardsbruk i drift og det opne kulturlandskapet er viktig for å skape eit triveleg bumiljø i Selje kommune. Ei viktig oppgåve for å halde kulturlandskapet i hevd, vert å rekruttere til det tradisjonelle landbruket, halde oppe talet på husdyr, utvikle nye næringar med tilknyting til gardsbruk og på den måten halde oppe busetnaden i bygdene. Kunnskap For å få meir kunnskap om dei verdiane som er knytt til landbruket sitt kulturlandskap, kulturminne, kulturmiljø og for å bringe vidare kunnskap om gamal tradisjon og arbeidsteknikkar, er det aktuelt å bidra i prosjekt som har dette som føremål. Det å samle folk i slike prosjekt er med på å skape identitet til lokalsamfunnet og vilje til å ta vare på kulturverdiane. Det har vore ei bevisst satsing på å leige inn lokal ungdom til å utføre arbeid på kulturminneprosjekt og andre prosjekt i ordninga. Ein viktig og meir langsiktig del av dette arbeidet er å få kunnskap om kulturlandskap inn som ein prosjektretta del av utviklingsarbeidet i skulen. Dette er eit arbeid vi har hatt god erfaring med i Selje og Flatraket. Ein vil i denne perioden freiste å få alle skulane og barnehagane i Selje kommune til å starte opp kulturminneprosjekt. Det vil i denne samanhengen vere avgjerande at dei ulike einingane får tilstrekkeleg informasjon om ordninga. 7

9 Ureining Ureiningar ved utslepp til jord, vatn eller luft, som kan seiast å vere noko utover det som kjem av den vanlege jordbruksdrifta, er vanskeleg å sjå. Derimot er det eit aukande problem med ureiningar frå havet. På enkelte strandområder i Selje kommune kjem det kvar vinter inn store mengder plast og anna rusk. Det meste er emballasje av forskjellig karakter, men og plastfolie. Det hender så at vinden tar tak i ein del av denne plasten og fraktar den inn over land. Dette er ikkje berre skjemmande for kulturlandskapet, men det legg ein dempar på å nytte strendene som rekreasjonsområde og badeplass. Tidlegare har skulane plukka rusk og rydda ein del av dei mest brukte badestrendene. Ved å involvere skulane i enkelte ryddeaksjonar, vil barn og ungdom få eit positivt forhold til å ta vare på naturen og kulturlandskapet. Målsetjingar for bruk av miljøtilskota Ta vare på og utvikle verdiane i det opne kystlandskapet, legge til rette for friluftsliv og skape trivelege butilhøve og berekraftige arbeidsplassar på dei mange små gardsbruka i Selje kommune. Ta vare på og fremje natur- og kulturminneverdiane i landskapet, formidle kunnskap om desse, føre kulturarven vidare og på den måten skape identitet, tilknytning og bulyst i bygdene. Strategi Kvaliteten på det arbeidet som vert utført med støtte i SMIL-ordninga, skal sikrast gjennom god fagleg planlegging og dokumentasjon av dei verdiane og tiltaka det vert søkt om støtte til. 8

10 Områdetiltak planlegging- og tilretteleggingstiltak skal stimulerast og prioriterast. Formålet med slike prosjekt er å planleggje og legge forholda til rette for større tiltak innafor målsetjinga til SMILordninga. Invitere dei ulike samarbeidsgruppene / laga i bygdene til å sjå på sitt miljø / landskap og planlegge korleis dei kan ta vare på, forbetre og utvikle verdiane i kulturlandskapet. Tiltak som utløyser andre tilskot Nytte SMIL-midlar til investeringstiltak (Eks: Rydding, inngjerding av gamal kulturmark, reparasjon av steingardar og bakkemurar) for så å søke RMPmidlar(*) for beiting, vedlikehald. (Spesielt dersom det gjeld artsrik eng og beite). SMIL-midlar som lokal finansiering i større prosjekt som utløyser til dømes Spelemidlar eller kulturminnemidlar. Ta vare på kystlyngheia skjøtsel og sviing av lyngmark. -Tiltak som går på tradisjonell skjøtsel og sviing av lyngmark for å halde på det opne landskapet og auke kvaliteten på beite. Dette er areal som etter sviing ikkje skal ikkje skal ha tilført verken kalk eller gjødsel av noko slag. Noreg har eit spesielt ansvar for å ta vare på den europeiske kystlyngheia og Selje kommune ynskjer å bidra til dette på dei areala som er aktuelle i kommunen. Biologisk mangfald -Tiltak som stimulerer til auka drift med kystgeit og gamal norsk utegangarsau. -Tiltak som går på å fjerne sitkagran i gamal kulturmark, langs vegar, gjerdelinjer og så nær kulturminne at sjølve røtene eller rotvelte kan skade kulturminna. -Tiltak som kan sikre vekseområde for dei mest sjeldne og truga planteartene i kulturlandskapet. -Tiltak som går på å skjøtte og halde i hevd gamal slåtteeng, hagemark, kulturskog og spor etter gamle teknikkar for hausting av lauv, lyng og mose til for. Ureining -Tiltak som gå på å fjerne ilanddrivne ureiningar i strandsona, der grunneigar ikkje kan lastast for ureiningane. -Tilskot til spesielle ryddeaksjonar i kulturlandskapet. Gjeld ikkje bilvrak. -Miljøplanting; kantsoneplanting, leplanting. 9

11 Gjerdehald -Oppsetjing av gjerde der ein har gjerdeplikt gjev ikkje grunnlag for SMIL-tilskot, men kan likevel vurderast om prosjektet oppfyller andre krav i forskrift eller tiltaksstrategi. -Tiltak må vere grunngjeve ut i frå å ta vare på det biologiske mangfaldet, for å halde gamal kulturmark i hevd, eller som ein del av meir spesielle skjøtselstiltak. -Tiltak der oppsetjing av gjerde som nemnt ovanfor kjem fram som ein del av eit områdetiltak eller eit fellestiltak. -Tiltak som går på å setje opp gjerde og rydde i tidlegare beitefelt, for så å nytte feltet til beite -Tiltak for å restaurere gjerde med pålar av stein, restaurering av steingard eller andre type av gjerde med lang tradisjon i Selje. Beiting i utmark -Tiltak som fremjar auka bruk av utmarksbeite for alle slag dyr. Sperregjerder for å styre beitinga og dempe interessekonflikter. Sikringstiltak mot stup, skårfeste og liknande. Sankekve. Generelt vert det for gjerde- og beiteprosjekt stilt krav om at arealet vert beita i minst fem år etter at prosjektet er avslutta, av eigne eller andre sine dyr. Det vert også kravd at slike prosjekt ikkje stengjer dyr ute frå utmarksareal ved at det inngjerda området vert ståande tomt og avstengt. Gamle ferdselsårar -Tiltak for å rydde og reparere gamle ferdselsårar for så å ta dei i bruk som tursti eller for å formidle kunnskap om det landskapet vegen ligg i. Kulturminne -Tiltak som etter godkjend skjøtselplan går på å rydde rundt gravhaugar, gravrøyser og andre automatisk freda kulturminne. Få fram informasjon og gjere kulturminne og informasjonen tilgjengeleg for eit større publikum. -Tiltak som etter godkjend skjøtselplan er prioriterte med det føremål å ta vare på dei spesielle verdiane i landskapet rundt Selje kloster. -Tiltak som går på å gjere kulturminne og kulturmiljø i landbruket meir tilgjengeleg for ålmenta, for å på den måten auke forståing for ei aktiv landbruksdrift i framtida. 10

12 Kulturmiljø -Tiltak som tek vare på gamle oppmura elvefar og andre hydrotekniske anlegg med kultuhistorisk verdi. Opning av lukka grøfter og reparasjon av opne grøfter. Hindre uønska forsumping i kulturlandskapet. -Tiltak som går på restaurering av gamle hus av stein, som gardfjøs, jordkjellar og smie med vidare og området rundt dei. -Tiltak som går på å restaurere torvhus, torvbakkar og tekniske innretningar for å transportere torva fram til gardane. -Tiltak som går på å restaurere spesielt fine naust-og sjøhusmiljø i gamal stil, eller andre spesielle uthus med kulturhistorisk verdi, der det er nytta eldre byggjeteknikkar. -Tiltak for å restaurere eldre stølshus og stølsmiljø, melkeplassar i utmarka, gjætarhytte og heile gardfjøsmiljø. Barnehage og skule Godt samspill mellom skolen og nærings- og arbeidsliv, kunst- og kulturliv og andre deler av lokalsamfunnet kan gjøre opplæringen i fagene mer konkret og virkelighetsnær, og gjennom det øke elevenes evne og lyst til å lære. Lokalsamfunn er ulike, og hva som er lokalt for elevene, endres avhengig av deres alder og utvikling og av endringer i samfunnet. (Læreplanverket for Kunnskapsløftet) -Tiltak for at barn i barnehage og skule skal få lære om landbruket i Selje kommune med fokus på dyr, også dei som er spesielle for kommunen vår, kystgeit og norsk utegangarsau. -Tiltak for at barn i barnehage og skule skal få større kjennskap til kulturhistoria i Selje. Stimulere til at det kan gjennomførast ekskursjonar til dei kulturskattane vi har. t.d klosteret på Selja, Sverdeggja, Årdalen, m.fl. -Tiltak for å formidle kunnskap om levesettet i kommunen i svunnen tid med fokus på jordbruk, fiske/fangst og gamle handverkstradisjonar. Både Flatraket skule og Selje skule har gjennomført vellukka prosjekt med å setje i stand kvernhus. Desse tverrfaglege prosjektet vert nytta til undervisningsføremål, og er såleis eit kjærkome avbrot frå ein elles så stillesitjande kvardag. -Tiltak som stimulerar til at barn i større grad får høve til å ta i bruk turstiar og gamle ferdselsårar som eit ledd i det å formidle kunnskap om det landskapet dei ligg i til dømes kunnskap om den unike kystlyngheia og korleis vi skal ivareta den. 11

13 Verneverdige bygningar -Tiltak for utvendig restaurering av freda og verneverdige bygningar som skal nyttast i næringsverksemd. Det vert likevel ikkje gjeve støtte til hus som på restaureringstidspunktet er tenkt til nytta til, eller vert brukt som, bustadhus eller fritidshus for nær familie. Tilskot frå SMIL-ordninga skal vere med å dekke ein del av den meirkostnad som kjem av at det vert teke omsyn til huset sin opphavlege utsjånad, eigenart i kulturmiljøet og byggeskikken på staden. Tilskotet skal ikkje vere med på å dekke den kostnaden som kjem frå manglande vedlikehald eller opprusting til høgare standard. Alt arbeid skal utførast etter antikvariske prinsipp og detaljar ved bygget skal vere så nær opp til den opphavlege byggjemåten ein kjem. Grøfting Å sikre god kvalitet på matjorda vert viktig for ønska utvikling. Ved landbruksteljinga i 2010, kom ein fram til at dekar fulldyrka jord på landsbasis var for dårleg drenert. Ein har difor gått inn for tilskot til grøfting gjennom SMILordninga for å stimulere til ei langsiktig berekraftig forvalting av jordressursane. Tilskotsordninga gjeld berre for fornying av grøfter med 1000 kroner per da grøfta areal. Søknad om grøftetilskot skal innehalde en grøfteplan med kart og ein krev Miljøplan trinn 2 for å søke grøftetilskot. Miljøplan trinn 2 inkluderer stadfesting av føretaket sine miljø- og kulturverdiar og prioritering av aktuelle tiltak. Midlane skal fordelast til fylka etter storleik på fulldyrka areal, der kornareal og grønsak- og potetareal vert vekta dobbelt. Fylkesmannen fordelar midlane vidare til kommunane. 12

14 Tilskotsbehov i perioden Tiltak i SMIL: Tiltak Tal saker Kostnad Tilskot % av godkj. kost. Planleggingstiltak (100%) Ureining / kulturlandskap (70%) Gamal kulturmark (60%) Tilgjenge/ opplevingskvalitet (60%) Kulturminne/ -miljø (50%) Biologisk mangfald / kystlynghei (70%) Investeringar i beitefelt (50%) Sum Selje kommune har hatt forholdsvis mange SMIL-søknader dei siste åra. Dette kjem av at vi har mange små gardsbruk med mange verneverdige kulturmiljø og freda kulturminne i tillegg til at organisasjonar og kommunen har vore aktive for å få i gang prosjekt. Med det spesielle landskapet vi har, og den nære tilknytinga til havet, har vi ei mengd spesielle plantesamfunn og ulike typar av kulturmark. Utifrå interessa for tilskotsordninga i Selje kommune, reknar vi med at talet på søknader 13

15 framleis vil vere aukande fram mot Tal saker og kostnad per sak er basert på erfaringstal, men ved søknad om løyving til beiterydding og gjerdeprosjekt skal søkjar legge ved kartskisse over det planlagde tiltaket. Kommunen nyttar då kartgrunnlaget for å fastslå tildeling. Gardbrukarane har vidare gjennom arbeidet med miljøplan fått god oversikt over aktuelle tiltak på eige bruk. Dette har ført til ei auka bevisstgjering på verdiane i landskapet og interessa for å søke tilskot over SMILordninga er stor. Det er og fleire organisasjonar i kommunen som søkjer tilskot for å ta vare på kulturminner og ferdselsårer. Skogbruk Som grunnlagsdata for tiltaksstrategiane i Selje kommune er nytta følgjande dokument: Tiltaksplan for skogbruk: Tiltaksplanen for Selje kommune er utarbeid i Skogarealet klassifisert i produktivt skogareal og drivverdig skogareal, med målformuleringar for skogkultur, hogst og utbygging av skogsvegar. Tiltaksplanen er laga under heilt andre rammevilkår enn i dag og målformuleringane og framlegg til arealdisponering er ikkje lenger aktuelle, medan registreringsdelen for så vidt er aktuell. V base. Landbruksvegbase. Kommunevis digital oversikt over alle offentlege vegar, skogsbilvegar og traktorvegar som er bygd og delvis for dei som er godkjende. Basen er jour pr V-basen kombinert med tiltaksplan vi gje opplysningar om skogområde utan vegdekning. Aktivitetesdata: Datasamling med skogeigarvis oversikt over hogst for sal og planting med tilskot. Data kan nyttast i rettleiing og i kartlegging av trong for skogkulturtiltak. For Selje gir desse data oversikt over planting frå 1960 til 1999 Hovudplan for skogsvegar. Kommunen har ikkje slik hovudplan. Tiltaksplanen listar opp område som i 1989 ikkje hadde tilfredsstillande vegløysing. Ein må vurdere trongen for å utarbeide ein slik plan i samband med strategiarbeidet i åra framover. Mål og prioriteringar: Det er eit mål for landbruket i Selje å få slike rammer for tilskot at ei fornuftig nærings og miljøutvikling innafor skogbruksnæringa vert mogleg. Primært er dette ei oppgåve for landbruket sine eigne aktørar, men for å bidra til å oppnå dette ønskjer Selje kommune å prioritere bruken av personellresursar for å drive informasjon om ordningane og vere med å utvikle gode prosjekt for tilskot. 14

16 Nærings- og miljøtiltak i skogbruket Hovudmålet for samfunnet i Selje kommune er å skape grunnlag for ei berekraftig utnytting av skogressursane i tråd med «Standardar for eit berekraftig skogbruk på Vestlandet», og regjeringa sitt mål for skogsektoren. Tilskot gitt til nærings- og miljøtiltak i skogbruket skal bidra til å nå dette målet. For skogbruksmidlane er nærings- og sysselsetjingseffekten av tilskota samtidig som ein tek i vare miljøkvalitetane på skogbruksareala eit svært viktig prioriteringskriterium. Ut frå data i grunnlagsdokumenta som er nemnt ovanfor veit vi at det er behov for å byggje skogsvegar, det er eit akkumulert behov for skogkultur i ungskogen, og at det er grunnlag for å auke avverkinga innan alle skogtypar. Tilskot til skogkultur I følgje aktivitetsdata for skogkultur er det sett ut planter frå 1960 til 1999 svarande til eit areal på vel 8000da. Knapt halvparten av dette plantetalet er sett ut etter Dei siste åra har det vore svært liten aktivitet både når det gjeld skogkultur og hogst. Ein kan ikkje rekna med å finne att heile dette arealet som veksterleg skog, men ikkje ubetydelege areal barskog er i relativt god vekst. Uansett syn på skogplantinga er det viktig å ta vare på desse resursane og sikre høgast mogleg framtidig kvalitet både på kulturskogen og på naturskogen i Selje. Forynga areal bør følgjast opp med naudsynte kulturtiltak i år alt etter utviklingstrinn. Skjøtsel av skog i kantsoner og i samanheng med kulturminne vert omfatta av ordninga og bør stimulerast der tiltaket har verknad for utvikling av miljøkvalitetar eller til gagn for ålmenta. Spesiell fokus må ein ha på planting nær kulturminne. Rydding av skog langs steingardar i utmark må prioriterast. Tilskot til vegbygging Skogsvegbygging skal innordne seg aktuelle forskrifter og føringa som vert lagt på vegbygging av sentrale og lokale styresmakter. Tiltaksplanen synte eit udekt vegbehov for det drivverdige arealet på 3,6 km skogsbilveg og 43 km traktorveg. Noko av vegbehovet vart løyst ut av mogleg skogreising, medan mesteparten av vegbehovet var knytt til naturskog og allereie skogreist mark. Ein har ikkje noko tilfredsstillande oversikt over tilgjengeleg kubikkmasse for aktuelle vegareala, men det er eit mål å gjere meir av 15

17 skogarealet tilgjengeleg med veg der veg er eit ønskje og ein del av det mest rasjonelle driftsopplegget. Veg til skog i hkl 4 og 5 skal prioriterast. Større veganlegg skal prioriterast framfor mindre. Fellesanlegg med mange interessentar skal prioriterast framfor anlegg med få eller berre ein interessent. Gode heilskapsløysingar skal prioriterast framfor mindre gode løysingar. Berre vegar med kostnadsoverslag på > kr kan normalt få tilskot Det skal setjast vilkår, normalt i form av hogst og sal av skogsvyrke for å få tilskot. Bioenergi Dette er eit nytt satsingsområde for skogbruket. Global oppvarming, høge energiprisar og attgroing av landskapet gjer at det er ynskjeleg med langt større bruk av bruk av biomasse frå skogen til oppvarming av bygningar. Dette kan vere tema ved fellesprosjekt / stimuleringsprosjekt. Tilskot til miljøtiltak i skog Denne ordninga kan berre nyttast til areal der det er utført Miljøregistreringar i Skog (MiS). Desse registreringane vert gjort i samband med områdetakstar. Slike registreringar er ikkje utført i Selje. Miljøverdiar registrert på annan måte kan også leggast til grunn, men berre etter godkjenning av fylkesmannen. Sitkagran Mange stader i kommunen spreier sitkagrana seg både i utmark og innmark. I mange tilfelle er det uønskt både i forhold til kulturlandskapet og i forhold til å ta vare på det biologiske mangfaldet. For å få aksept for å oppretthalde dei planta areala, ser ein det som viktig å hindre spreiing av sitkagran. Skogbruket sitt ansvar her må visast ved at det vert gitt tilskot til rydding av sjølvsådd sitkagran på areal ein ønskjer å bevare fritt for sitkagran. Standardar for berekraftig skogbruk krev krontroll med spreiing av utanlandske treslag. Tilskot til drift med taubane, hest o.a. 16

18 Hogsten i Selje bør aukast. Stimulans vil vere å prioritere tilskot til drift innafor regelverket. Drift med taubane er lite aktuelt i kommunen både av di det trengst store kvanta, men og av di det vert relativ kostbart å flytte utstyret. Det finns no slepebaneutstyr i kommunen, men det er førebels lite erfaring med bruk av utstyret. Det bør difor vere aktuelt å gi tilskot til drift med slepebane eller lettare vinsjutstyr. Spesielt viktig er det med tilskot der ein bør hogge sitkagran for å redusere spreiing. Standardar for berekraftig skogbruk krev krontroll med spreiing av utanlandske treslag. Tiltak og tilskotstrong Tilskot til nærings- og miljøtilskot i skogbruket. Utifrå mål som er formulert innanfor tilskotsområda og den låge aktiviteten dei siste åra er forventa tiltak i skogbruket dei 4 neste åra ikkje lett å lage konkrete planer for. For å få opp interessa og i gang aktivitet i skogbruket i Selje kommune bør ein stimulere all aktivitet innafor regelverket som skogeigarane vil starte opp med. Selje kommune er ein liten skogbrukskommune utan sterke tradisjonar i næringa og treng impulsar / samarbeid med miljø utanfor kommunen for å få auka interesse, kompetanse og aktivitet i skogbruket. TILSKOT SKOGBRUK Tilskot til skogkultur Tilskot til vegbygging Tilskot til miljøtiltak i skog Tilskot til drift med taubane, hest o.a Tilskot til andre tiltak i skogbruket SUM TILSKOT SKOGBRUK Kommentar til to av punkta; Tilskot til miljøtiltak i skog: miljøregistreringar i skog og tiltak i høve sitkagran. (biologisk mangfald, landskap, kulturminne, spreiing) Tilskot til andre tiltak i skogbruket: samarbeidsprosjekt / kampanjar for å få auka aktivitet / kompetanse. 17

19 18