Utgåve nr INNHALD Når kartet ikkje passar med terrenget Ny målemetode for renin

Transkript

1 Nytt og nyttig frå Utgåve nr INNHALD Når kartet ikkje passar med terrenget Ny målemetode for renin Samanlikning av tolkinga av direkte renin og reninaktivitet Nyhende frå forskinga Besøksadresse: Telefon: Hormonlaboratoriet Telefaks: Laboratoriebygget Svar på rutineprøvar: Haukeland universitetssjukehus Mandag til fredag: Bergen

2 Ny målemetode for renin Av: Bjørg Almås, FoU leiar, dr. scient Frå desember 2015 vil vi gå over til å måle renin i plasma med eit nytt analyseprinsipp. I staden for å måle plasma renin aktivitet (PRA), vil vi no måle mengda av renin direkte ved hjelp av antistoff. Det vil ha konsekvensar for referanseområde og måleining, som vert mie/l i staden for μg/l/t, og for ratio mellom aldosteron og renin (ARR). Dette er nærare beskrive under. Plasmaprøve med renin må fortsatt handterast etter retningslinja som vi oppgjer, og det er særs viktig å unngå at prøven vert sett i kjøleskåp då renin er utsatt for kryoaktivering som kan gje feil i prøvesvaret. Kryoaktivering og prøvehandtering Enzymet renin vert danna i dei glomulære cella i nyrane frå forløparen prorenin. Omdanning av prorenin til aktivt renin skjer ved kløyving av eit hemmande segment som ligg folda over det som utgjer det aktive setet for renin. Prorenin vert og skilt ut i blodet. Mengda prorenin i blod er normalt omlag ti gonger høgare enn renin, men kan vera så mykje som hundre gonger høgare når renin er supprimert som ved primær hyperaldosteronisme. Figur 1. Prorenin i blodet førekjem i to ulike formar. Meir enn 98 % er i den lukka og inaktive forma med segment over det aktive setet. Mindre enn 2 % har ei open form der segmentet ikkje maskerar det aktive setet, og denne forma har reninaktivitet. Både låge temperaturar (og låg ph) gjer at det vert danna meir av den opne forma med reninaktivitet. Det hemmande segmentet vert da og meir tilgjengeleg for kløyving med plasmaproteasar, til renin. Resultatet kan vera at vi måler falsk høge nivå av renin ved analyseringa. Denne prosessen, kryoaktivering, er mest uttalt ved 4 6 C som er vanleg i kjøleskap. Ved prøvetaking og handtering er det difor særs viktig å behandla prøven riktig: EDTA røyra som nyttast ved prøvetakinga skal ikkje vera kjølt eller på is, blodet skal handsamast ved romtemperatur. Sentrifugering lyt skje innan 4 timar, kjølesentrifuge skal ikkje nyttast. Plasmaet skal frysast raskt ved 20 eller kaldare. Prøven må ikkje settast i kjøleskap! 2

3 Samanlikning av tolkinga av direkte renin og reninaktivitet Av: Kristin Viste, Overlege, ph.d Grunnleggande om renin angiotensin aldosteron systemet Renin er eit enzym hormon som skiljast ut av nyrene når blodtrykket fell. Dette gjer at angiotensinogen omdannast til angiotensin I som via angiotensin II aukar blodtrykket direkte og via auka produksjon av aldosteron (sjå figur). Høge kaliumverdiar kan og gje auka aldosteronnivå, og aldosteron gjer at nyrene tapar kalium og aukar opptaket av natrium. Medan renin aktivitetsanalysen målar kor mykje angiotensin I som vert danna i pasientens plasma i løpet av ein tidseining, målar direkte renin kor mykje renin det er i plasma. Dette påverkar korleis prøveresultata skal tolkast. Konsekvensar for tolking av aldosteron/renin ratio: Hovudindikasjonen for å måla aldosteron og renin hjå pasienten er å avklara om det føreligg primær hyperaldosteronisme som årsak til hypertensjon. Aldosteron og renin skal alltid målas dersom ein mistenker sekundær hypertensjon (grad II III hypertensjon, elektrolyttstyrringar, behandlingsresistens og så bortetter). Av di aldosteron innan referanseområdet likevel kan være patologisk nyttar vi ein ratio mellom aldosteron og renin (ARR). Ved renin aktivitet nyttar vi ein ARR på 750 (pmol)/(µg/h) som er godt innarbeida hjå klinikarane. Målemetodane for direkte renin er nyare og ratio er dårlegare etablert for desse. Med den metoden som nyttast ved Hormonlaboratoriet anbefaler vi at alle pasientar med ARR over 50 pmol/mie skal utgreiast vidare og eventuelt tilvisast endokrinolog om aldosteron er høgare enn 150 pmol/l. Om aldosteron er over 300 pmol/l anbefaler vi vidare utgreiing om ARR er over 35 pmol/mie. Desse forholdstalla gjeld berre prøvar som vert analysert hjå oss. For rekvirentar som nyttar direkte renin ved St. Olavs hospital gjelder andre verdiar av di dette laboratoriet nyttar andre metodar for både renin og aldosteron. Bruk av direkte renin hjå kvinnar: Østrogener aukar produksjonen av ein rekke protein frå levra, blant dei angiotensiogen. Som en kompensasjon av dette fell renin nivåa som målast ved direkte renin. Dette gjer at renin avheng av menstruasjonssyklus, med særs låge verdiar i midtsyklus. ARR vert og påverka og kan verte falskt høg ved høg østradiol. Ved mistanke om primær hyperaldosteronisme hos kvinnar i fertil alder bør difor prøvar takast den første uka i syklus. Dersom kvinna nyttar p pillar eller hormonerstattande behandling bør dette verte ført opp på rekvisisjonen. Vi anbefaler likevel å måle aldosteron og renin av di ein normal ARR tydar på at kvinna ikkje har en primær hyperaldosteronisme. Referanseområde for direkte renin hos born Det er normalt ikkje naudsynt å måle renin hos born, og der dette nyttast er det ein spesialistoppgåve. Det finst diverre ikkje etablerte referanseområde for renin på metoden vi nyttar. Normalt er renin nivåa høgare hos born enn vaksne. Vi har basert oss på referanseverdiar frå reninaktivitet på vår gamle metode og korleis svara er på dei to metodane for å angje kor høge verdiar ein forventar hos born. Desse referanseområda er berre rettleiande. 3

4 Når kartet ikkje passar med terrenget. Av: Kristin Viste, Overlege, ph.d Blodprøvesvar er ikkje nøyaktige tal. Dersom det ikkje er samsvar mellom klinikk og blodprøvesvar er det ofte ikkje klinikken som er feil. Ein rekke faktorar kan påverke analysesvara, t.d. kan høg bilirubin, hemolyse og høgt nivå av fett i blodet påverke mange av analysane våre. Normalt oppdagar vi dette på laboratoriet. Nokre sjeldne gongar har pasienten antistoff eller liknande som påverkar svara. Svara kan vere tilforlatelege nok for oss som ikkje kjennar klinikken, og vi oppdagar det ikkje alltid i vår kvalitetssikring. Eit døme vi har sett nokre gongar er hypotyreosepasientar som ikkje får normal TSH trass god «compliance». Vi tenkjer ofte at dei ikkje tek tablettane sine om ingen fortel oss noko anna. Nokre gongar klarer vi å stoppe opp og undersøke vidare. Om du har ein pasient kor svara frå oss ikkje passar med klinikken, kontakt gjerne oss på laboratoriet. Vi sendar da blodprøva til eit anna laboratorium som nyttar ein annan analysemetode. Vi ønskjer helst at slik kontroll styrast frå laboratoriet. Vi har oversikt over kva laboratorium som nyttar kva analysemetode og korleis prøvematerialet skal handsamast. Det har inga hensikt å sende prøven til et laboratorium som nyttar den same metoden vi bruker. Når vi får resultata frå det andre laboratoriet registrerar vi det i datasystemet vårt, slik at vi kan finne tilbake til om pasienten har ein reell eller falskt høg (eller låg) analyseverdi seinare. Dersom svara frå det andre laboratoriet passar betre med klinikken bør ein nytta dette laboratoriet ved kontrollar av denne bestemte analysen av pasienten i framtida. Tilpasse kartet til terrenget og ikkje omvendt. Om vi har svara i vårt system kan vi gje beskjed til framtidige behandlarar om kva vi har funne, slik at pasienten er sikra best mogleg behandling. Nyhende frå forskinga Metformin inhibits hepatocellular glucose, lipid and cholesterol biosynthetic pathways by transcriptionally suppressing steroid receptor coactivator 2 (SRC-2). Madsen A, Bozickovic O, Bjune JI, Mellgren G, Sagen JV. Sci Rep Nov 9;5: doi: /srep16430 Body mass index influence interferon-beta treatment response in multiple sclerosis. Kvistad SS, Myhr KM, Holmøy T, Šaltytė Benth J, Wergeland S, Beiske AG, Bjerve KS, Hovdal H, Lilleås F, Midgard R, Pedersen T, Bakke SJ, Michelsen AE, Aukrust P, Ueland T, Sagen JV, Torkildsen Ø. J Neuroimmunol Nov 15;288:92-7. doi: /j.jneuroim Epub 2015 Sep 26 Clinical reappraisal of SHORT syndrome with PIK3R1 mutations: towards recommendation for molecular testing and management. Avila M, Dyment DA, Sagen JV, St-Onge J, Moog U, Chung BH, Mansour S, Albanese A, Garcia S, Ortiz Martin D, Lopez AA, Claudi T, König R, White SM, Sawyer SL, Bernstein JA, Slattery L, Jobling RK, Yoon G, Curry CJ, Le Merrer M, Le Luyer B, Héron D, Mathieu- Dramard M, Bitoun P, Odent S, Amiel J, Kuentz P, Thevenon J, Laville M, Reznik Y, Fagour C, Nunes ML, Delesalle D, Manouvrier S, Lascols O, Huet F, Binquet C, Faivre L, Rivière JB, Vigouroux C, Njølstad PR, Innes AM, Thauvin-Robinet C. Clin Genet Oct 24. doi: /cge [Epub ahead of print] 4

5 The camp-dependent protein kinase downregulates glucose-6-phosphatase expression through RORα and SRC-2 coactivator transcriptional activity. Madsen A, Bjune JI, Bjørkhaug L, Mellgren G, Sagen JV. Mol Cell Endocrinol Oct 9. pii: S (15) doi: /j.mce [Epub ahead of print] Efficacy of fish intake on vitamin D status: a meta-analysis of randomized controlled trials. Lehmann U, Gjessing HR, Hirche F, Mueller-Belecke A, Gudbrandsen OA, Ueland PM, Mellgren G, Lauritzen L, Lindqvist H, Hansen AL, Erkkilä AT, Pot GK, Stangl GI, Dierkes J. Am J Clin Nutr Oct;102(4): doi: /ajcn Epub 2015 Sep 9. Determination of 21-hydroxylase autoantibodies: inter-laboratory concordance in the Euradrenal International Serum Exchange Program. Falorni A, Bini V, Betterle C, Brozzetti A, Castaño L, Fichna M, Kämpe O, Mellgren G, Peterson P, Chen S, Rönnelid J, Seissler J, Tiberti C, Uibo R, Yu L, Lernmark Å, Husebye E. Clin Chem Lab Med Oct 1;53(11): doi: /cclm GOD JUL OG GODT NYTT ÅR! 5