Flaumsonekart Delprosjekt Førde. Kjartan Orvedal Ivar Olaf Peereboom

Transkript

1 Flaumsonekart Delprosjekt Førde Kjartan Orvedal Ivar Olaf Peereboom R A P P O R T

2

3 Delprosjekt Førde Rapport nr 61 / 2014 Utgjeven av: Redaktør: Kart: Noregs vassdrags- og energidirektorat Kjartan Orvedal Ivar Olaf Peereboom Trykk: NVEs hus trykkeri Opplag: 15 Framsidefoto: Overfløyming ved Sentralsjukehuset på Vie under flaumen 15.nov Foto: NVE. ISBN: Samandrag: Det er utarbeida flaumsonekart for Jølstra frå utløp i fjorden til Bruland, samt for Anga frå samløpet med Jølstra til Hjelle, 1.2 km oppstraums Prestfossen. Denne rapporten erstattar flaumsonekart Delprosjekt Førde og Angedalen, nr 4/2000 og er ein ajourføring av flaum-, flaumvasstands- og flaumsoneutrekningar på den aktuelle strekninga. Emneord: Jølstra, Anga, Førde, flaumsone, flaum, flaumanalyse, flaumareal, vasslinjeutrekning og klima. Norges vassdrags- og energidirektorat Middelthunsgate 29 Postboks 5091 Majorstua 0301 OSLO Telefon: Telefaks: Internett: September 2014

4 Innhald 1 Innleiing Bakgrunn Avgrensing av prosjektet Flaumsonekart og klimaendringar Prosjektgjennomføring Metode og databehov Hydrologiske data Nedbørsfeltet Hydrologisk datagrunnlag Samløpsproblematikk Flaumutrekning Verknadar av klimaendringar Kalibreiringsdata Observerte flaumar Topografiske data Tverrprofil Terrengmodell Ekstremvasstander sjø Hydrauliske utrekningar Kalibreiring Grensevilkår Resultat Spesielt om bruer Spesielt om Angedalen oppstrøms Prestfossen Sensitivitetsanalyse Vasshastigheter Ekstremvassanalyse Resultat frå flaumsoneanalysa årsflaum årsflaum med klimaendringar i år årsflaum Kartplott Lågpunkt Område med fare for vatn i kjellar Særskilt om flaumverk Kartpresentasjon Korleis lese flaumsonekartet? Kartprodukt Usikkerheit Flaumutrekning Hydrauliske utrekningar Ekstremvasstand sjø Andre faremoment i området... 37

5 5.1 Is og isgang Massetransport, erosjon og sikringstiltak Andre farekart Rettleiing for bruk Arealplanlegging og byggjesaker - bruk av flaumsonekart Korleis forholda seg til vasshastigheiter? Flaumvarsling og beredskap bruk av flaumsonekart Korleis forholda seg til usikre moment på kartet? Generelt om gjentaksintervall og sannsyn Referansar Vedlegg kartprodukt Digitale kartprodukt: Flaumsone for 20-, 200-, 1000-årsflaum og 200-årsflaumen i eit endra klima. Sone med fare for vann i kjeller for 200-årsflaumen.

6

7

8 Samandrag Flaumsonekartet for Førde frå år 2000 er revidert og denne rapporten erstattar rapport 4/2000, Delprosjekt Førde og Angedalen. Kartet er ajourført fordi det føreligger ny kunnskap, som endrar føresetningane for det opphavlege kartet. Den nye modellen har 1 års stormflo som nedre grensevilkår, samt at nye og oppdaterte klima-, terreng- og flaumdata er tatt med i analysa. Flaumutrekninga er ajourført med nye data, utan at dette endra resultata. I Førde har ein hatt stor byggeverksemd på flaumslettene etter at dei første karta blei ferdigstilt. Dette påverkar strøymingsforholda og det vart difor nytta eit 2D-modellverktøy, som gir detaljerte resultat for vasshastigheiter og djupne. Klimaframskrivingar syner at ein vil få auka flaumvassføringar fram mot år 2100, som følgje av klimaendringar. Det er utarbeida flaumsonekart for 20-, 200- og årsflaum, samt 200-årsflaumen i eit endra klima fram mot år Alle topografiske data er oppgitt i NN1954. Kartlagt strekning er Jølstra frå utløp i fjorden til Bruland, og Anga frå samløpet med Jølstra til Hjelle, 1.2 km oppstraums Prestfossen. Totalt ein strekning på 6 km. Grunnlaget for flaumsonekarta er terrengmodell, tverrprofil, flaumutrekningar og vasslinjeutrekningar. Flaumutrekninga for Førde er primært basert på vassføringsobservasjonar frå målestasjonane. Datagrunnlaget for flaumutrekningane er godt. Klimaframskrivingar syner at Jølstra vil få 20 prosent og Anga vil få 40 prosent auke i flaumvassføringar for 200-årsflaumen i år 2100, i forhold til dagens situasjon. Ein forventar også meir kortvarig intensiv nedbør. Små nedbørsfelt er mest sårbare for slik nedbør, og NVE tilrår difor at det legges til grunn 40 prosent auke i flaumvassføringane, for nedbørsfelt mindre enn 100 km 2. Det er utarbeida ein 2D-hydraulisk modell for delprosjekt Førde, som er ein kopling mellom ein 1D- og 2D-modell. Modellen dekkjer elvesletta og elvelaupet med alle konstruksjonar unntatt bruer i Anga. Detaljert støyming mellom bygningar er likevel ikkje modellert. Det er utført vasslinjeutrekningar for middelflaum og h.v. 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500- og 1000-årsflaum. Ved stor flaum kan elva rive med seg vegetasjon og lause gjenstandar langs elva. Dette kan medføre tilstopping av bruopningar med påfølgjande oppstuving og overfløyming. Under flaumhendingar er det difor viktig at kommunen inspiserar bruer og kulvertar, for kontinuerlig å vurdere faren for tilstopping. Erosjon og masseavlagring i forbindelse med store flaumar, vil også påverke usikkerheita i utrekningane. Flaumsoneanalysa er utført med GIS og resultata overleverast digitalt. Vasstandane innanfor flaumsona presenteras som kotelinjer, der kvar kote representerer vasstandsnivå for eit gitt gjentaksintervall. Absolutte vasshastigheiter og vassdjupner leveras som raster. I kommuneplanen kan ein bruke flaumsonekarta direkte for å identifisere område som ikkje bør utbyggjast, utan nærmare vurdering av faren og mulige tiltak. I reguleringsplanar og ved dele- og byggjesakshandsaming, er det viktig å være klar over at også flaumsonekarta har avgrensa nøyaktigheit. Spesielt i områda nær flaumsonegrensa, er det viktig at høgda på terrenget sjekkast mot dei utrekna flaumvasshøgdene. Primært må ein ta utgangspunkt i utrekna vasstander, og kontrollera terrenghøgda i felt mot disse. Ein må spesielt huske at for å unngå flaumskade, må dreneringa til eit bygg ligge slik at avløpet også fungerer under flaum. Ein tryggleiksmargin bør alltid leggast til ved praktisk bruk. For delprosjekt Førde tilrår NVE at tryggingsmarginen settes til 30 cm. Område som er utsett for flaumfare skal avsettast som omsynssone flaumfare på arealplankart, og det skal knytast føresegner til området som avgrensar eller set vilkår for arealbruken (t.d. rekkefølgjekrav). Dette kan gjeras ved at det ikkje tillates etablering av ny busetnad lågare enn nivå 2

9 for ein 200-års flaum, med mindre det utføres tiltak som sikrar busetnaden mot flaum. Kommunen må vurdere om omsynssona òg skal omfatte område som vert overfløymt ved 200-årsflaum i eit endra klima. Dette vert tilrådt m.a. fordi kommunen må legge denne kunnskapen til grunn ved handsaming av framtidige søknader om byggeløyve. Flaumsonene kan også brukas til å planlegge beredskaps- og sikringstiltak; som evakuering og bygging av voller. 3

10 1 Innleiing Hovudmålet med kartlegginga er å betre grunnlaget for vurdering av flaumfare til bruk i arealplanlegging, byggjesakshandsaming og beredskap mot flaum. Kartlegginga vil også gi betre grunnlag for flaumvarsling og planlegging av flaumsikringstiltak. 1.1 Bakgrunn Etter den store flaumen på Austlandet i 1995, kjent som Vesleofsen, blei det etablert eit Flaumtiltaksutval, (NOU 1996:16). Utvalet tilrådde at det etablerast eit nasjonalt kartgrunnlag flaumsonekart for vassdraga i Noreg som har størst skadepotensial 1. Utvalet tilrådde ein detaljert digital kartlegging. I Stortingsmelding nr 15 ( ) 2, blei det gjort klart at regjeringa ville vidareføre satsinga på flaumsonekart frå stortingsmelding nr 42 ( ) 3. Regjeringa held fast på, at styring av arealbruken er det absolutt viktigaste tiltaket, for å halde risikoen for flaumskadar på eit akseptabelt nivå. Stortingsmeldinga slår fast at ved nykartlegging og ajourføringar, skal også endringar som følgje av klimaframskrivingar tas med. Med grunnlag i stortingsmelding 42, ble det i 1998 satt i gang eit 10-årsprosjekt for flaumsonekartlegging i regi av NVE. Totalt har NVE sida 1998 gjennomført detaljert flaumsonekartlegging av omlag 130 vassdragsstrekningar. Nær halvparten av dei kartlagde strekningane munnar ut i sjøen. For desse utløpsområda er overfløyming som følgje av stormflo også kartlagt. Arbeidet med detaljert flaumsonekartlegging er vidareført som del av forvaltninga frå og med I følgje Stortingsmelding nr 15, skal NVE utarbeide ein plan for flaumfarekartlegging, som klargjør prioriteringane både for nykartlegging og ajourføring. Les meir om NVE sitt flaumsonekartleggingsarbeid på Avgrensing av prosjektet Kartlagt strekning er Jølstra frå utløp i fjorden til Bruland, og Anga frå samløpet med Jølstra til Hjelle, 1.2 km oppstraums Prestfossen. Totalt ein strekning på 6 km. Overfløymd areal reknas som følgje av flaum i Jølstra og Anga. Vasstander i sidebekker og overfløyming som følgje av flaum i disse, vurderas ikkje. Grunnlaget for flaumsonekarta er terrengmodell, tverrprofil, flaumutrekningar og vasslinjeutrekningar. Kart som syner prosjektets avgrensing er vist i Figur 1-1. I forhold til den opphavlege modellen, er den nye modellen forlenga 1.2 km oppstrøms Prestfossen basert på tverrprofil frå terrengmodellen. Det er primært overfløymde areal som følgje av naturlig høg vasstand som kartleggast. Verknaden av andre vassdragsrelaterte faremoment som isgang, erosjon og utrasingar er ikkje gjenstand for tilsvarande analyser, men kjente problem av denne art er omtalt i tilknyting til flaumsoneprosjektet, jamfør kapittel 6 Andre faremoment i området. 4

11 Figur 1-1: Oversiktskart over prosjektområdet. Kjelde: GisLink.no 1.3 Flaumsonekart og klimaendringar NVE utarbeider flaumsonekart med grunnlag i flaumutrekningar og vasslinjeutrekning, i tillegg blir det tatt omsyn til stormflo for strekningar med utløp i sjø. Utrekningane av flaumstorleik og stormflo er basert på historiske data. Klimaframskrivingar er basert på resultat frå modeller for dagens og framtidas klima, som gir forventa endring i til dømes 200-årsflaum i år Alle utrekningar er utført med utgangspunkt i det beste av data pr. dag dato. NVE har for 115 nedbørfelt fordelt over heile landet, estimert forventa endring i 200- og årsflaum fram mot slutten av dette år hundre. Utrekningane 4 er basert på fleire tilgjengelige klimaframskrivingar, kalibrerte hydrologiske modeller og flaumfrekvensanalysar. Utrekna endring i 200-årsflaum er prosentvis endring mellom og Den fullstendige analysa inneheldt 8000 scenario for kvart nedbørfelt, kor medianverdien av alle resultata er presentert klimaendring. Medianverdi er den midtarste verdien i ei talrekke. Generelt er det forventa at ekstremnedbør og regnflaumar kommer til å auke i hele landet, mens snøsmelteflaumar i dei større vassdraga vil minske. Resultatet av dette er auka flaumstørrelsar i alle vassdrag på Vestlandet, langs kysten og i små bratte vassdrag i heile landet. Også sideelver i små, bratte nedbørfelt vil få auka flaumstørrelsar, sjølv om flaumfaren i hovudelva reduserast. I store vassdrag på Austlandet, i innlandet i Midt-Noreg, i Troms og Finnmark forventas ein reduksjon eller lita endring. I sistnemnte gruppe vil difor eksisterande flaumsonekart gi eit tilfredsstellande grunnlag for vurdering av flaumfaren, også i forhold til framtidige flaumar. Dette gjelder likevel ikkje i munningsområda, fordi havnivåstigning og aukt aktivitet i stormflo vil medføre forhøgde vasstander. Effektar av klimaendringar på flaum er kategorisert i tre inndelingar: ingen endring, 20 % auking og 40 % auking. Kva kategori ein elvestrekning tilhørar er avhengig av kor i Noreg ein oppheld seg, nedbørfeltets areal og høgdefordelinga i nedbørfeltet. NVE vil tilpasse flaumsonekarta til eit endra klima, der det er nødvendig etter kvart som gode nok data og metodar føreligg. Dette inngår som ein del av NVE sitt ajourføring av flaumsonekart. 5

12 6

13 Figur 1-2: Endring i vassføring som følgje av klimaendringar. Resultatet er basert på framtidige klimascenario, regionale analyser og HBV-modellar i uregulerte nedbørfelt. Som det framkjem av Figur 1-2, syner klimaframskrivingane ein 20 prosent auke i framtidige flaumvassføringar. Utrekningane for nabofeltet Viksvatn (83.2), som har ganske like felteigenskapar (feltareal, høgdefordeling og effektiv sjøprosent), syner ei auke på 48 prosent. Andre nedbørfelt i området syner auke på 38 prosent (Bøyumselv), 35 prosent (Gloppenelv v/teita bur), 25 prosent (Nautsundvatn) og 24 prosent Hovefoss (84.11 oppstrøms til flaumsonekartet for Naustdal). Resultata tyder på at endringane kan bli større enn 20 prosent, men då hovudsakleg i sidevassdrag med små og bratte nedbørfelt. I flaumsonekarta er det valt at klimaframskrivingane for Førde vil gi 20 prosent auke i Jølstra og 40 prosent auke i Anga. Bakgrunnen for dette er at det er fleire store magasin i nedbørsfeltet til Jølstra, som vil bidra til å dempe flaumtoppane. I tillegg forventar ein 40 prosent auke i alle sidevassdrag som er mindre enn 100 km 2, og at store flaumar i Anga og Jølstra også i framtida ikkje vil kulminera samtidig. For Anga vil 40 prosent auke i dagens 200-årsflaum tilseie, at ein 200- årsflaum i år 2100 vil tilsvare ein flaum med større gjentaksintervall enn 1000 år i dag. Tilsvarande vil dagens 1000-årsflaum i Jølstra være ein 200-årsflaum i Jølstra i år Prosjektgjennomføring Prosjektet er gjennomført under leiing av NVE med Førde kommune som bidragsytar og diskusjonspart. Utkast til reviderte flaumsonekart er presentert for kommunen ved fleire anledningar for innspel og vurdering av flaumutstrekning. 7

14 2 Metode og databehov Ved detaljkartlegging av flaumsoner nyttes detaljerte terrengdata, flaumutrekningar og tverrprofil, som beskriv ein forenkla geometri av elva, som grunnlagsdata. Data for vassføring, elvelaupets eigenskapar og terrengmodellen nyttas i ein hydraulisk modell, som reknar ut flaumflater for kvar vassføring. Kalibreiring av modellen gjeres med utgangspunkt i samanhøyrande verdiar av vasstand og vassføring frå historiske flaumar. Resultatet i form av flaumsonekart syner per definisjon overfløymd areal ved eit gitt gjentaksintervall. I ein flaumutrekning for flaumsonekartlegging reknas aktuelle vassføringar for flaumar med 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500- og 1000-års gjentaksintervall. I tillegg reknas middelflaum og normalvassføring basert på avrenningskart for Noreg, med data frå Der elvene har utløp i sjø, er ekstremvasstanden i havet for same gjentaksintervall som flaumen, gjerne høgare enn vasstanden i elva. For at karta skal vise den høgaste vasstanden for eit gitt gjentaksintervall, uavhengig av om den skuldast flaum eller stormflo, nyttas den høyste vasstanden for høvesvis flaum og ekstremvasstand sjø når flaumsona teiknast på karta. 2.1 Hydrologiske data Under følgjer eit utdrag frå flaumutrekninga for Førde, Flomberegning for Jølstra Utrekninga er komplettert med forlenga dataseriar 6, samt utrekning av 1000-årsflaum og normalvassføring Nedbørsfeltet Jølstravassdraget er lokalisert mellom Nordfjord og Sognefjorden, og har utløp i Førdefjorden. Ved utløpet i fjorden, har Jølstra eit nedbørfelt på 717 km 2 og ei elvelengde på 58,4 km. I aust har vassdraget utspring i Grovabreen og dei sørlige deler av Jostedalsbreen. Det er store høgdeforskjellar i vassdraget, sjå Figur 2-1. Høgaste punkt i vassdraget er eit punkt på Jostedalsbreen med 1648 moh. Figur 2-1: Hypsografisk kurve for Jølstravassdraget. Areal 717 km 2. Nedbørfeltet til Jølstra ligger i eit svært nedbørrikt område, der nedbøren kan ha store lokale variasjonar. Spesielt dersom intensiv nedbør, nysnø i fjellet og mildvêr inntreff samtidig, kan avrenninga bli stor. I utrekningane er flaum i Anga og Jølstra handsama som to statistisk uavhengige hendingar, slik at kulminasjonsvassføringa for eit gitt gjentaksintervall ikkje kan modelleras for begge elvene samstundes. Det er eit reguleringsmagasin i vassdraget, Jølstervatn, med eit magasinvolum på nærmare 50 mill. m 3. Reguleringa i Jølstervatn virkar flaumdempande, i tillegg til at vatna i vassdraget gir naturlig flaumdemping. Spesielt Jølstervatn dempar og regulerer vassføringa i stor grad. Ut av Jølstervatn renn elva Jølstra. Oppstrøms Førde sentrum har denne elva samløp med to større elver, Hulda frå 8

15 Holsavassdraget har tilløp ved Mo, og lenger ned ved Hafstad har Anga tilløp frå Angedalen. Vassføringa frå Holsavassdraget blir naturlig regulert, idet vassdraget drenerer gjennom dei to lågareliggande vassdraga Åsvatn og Movatn. Elva Anga har lite sjøareal og har rask respons i flaumsituasjonar. Vidare renner Jølstra gjennom Førde sentrum og ut i Førdefjorden. Like oppstrøms utløpet har Jølstra samløp med Hallbrendselva, som lokalt omtales som Sagelva nedanfor Hallbrendsfossen Hydrologisk datagrunnlag Målestasjonen Brulandsfoss i Jølstra oppstrøms samløpet med Anga syner totalavløpet frå 80 % av vassdraget, og er ein viktig målestasjon i flaumutrekninga. Målestasjonen har seks år med observerte data. Dette er for få år til at serien kan brukas i flaumfrekvensanalyse. Det er difor konstruert ein forlenga serie for Brulandsfoss via regresjonsanalyse mot målestasjonane Jølstervatn og Holsenvatn, som har ein felles målelengde på 30 år i perioden Målestasjonen Prestfossen gir bidraget frå Anga, og er også ein viktig målestasjon i analysa. Observasjonsserien ved Prestfossen er på 13 år. Observert middelflaum over disse åra er på 1189 l/s pr. km 2, men serien inneheldt for få år til frekvensanalyse. Det er difor konstruert ein forlenga serie ved Prestfossen Samløpsproblematikk Sidevassdraga har små nedbørfelt og lite sjøareal, og flaumar i Anga og Sagelva kulminerer difor stort sett tidligare enn i Jølstra, men likevel normalt innanfor same døgn. Ved same flaumepisode er det ikkje gitt at gjentaksintervallet for flaumen i sideelva er det same som for hovudelva. Nedstraums samløpet vil vassføringa i hovudelva avhenge både av vassføringa i sideelva og hovudelva. Estimert samanheng mellom kulminasjonsvassføringane i Anga og Sagelva er funne, ved å samanlikna målingar frå den nedlagte målestasjonen i Anga med målestasjonen i Jølstra for tilsvarande periode. Samanlikninga syner at det ofte er stor vassføring i Anga og/eller Sagelva, utan at det er tilsvarande flaum i Jølstra. Flaum i Anga og flaum i Jølstra er difor handsama som to statistisk uavhengige hendingar. Karta syner maksimal flaumutbreiinga ved kulminasjon for begge elvene. Dette er gjort ved å modellera kulminasjonsvassføringa for kvar elv separat, med tilhørande vassføring i det andre vassdraget. Resultatet er satt saman slik at maksimum av begge hendingane presenteras som ei og same flaumflate. I samløpet mellom Jølstra og Sagelva, er tilsvarande utrekningar i utgangspunktet meir kompliserte, fordi det ikkje finnes observasjonar av vassføring i Sagelva. Utrekningane er løyst på følgjande måte: I samløpet mellom Anga og Jølstra er andelen i Jølstra av vassføringa i Jølstra ved same gjentaksintervall som kulminasjonsvassføringa i Anga. Same prosentdel antas det også i Jølstra nedstrøms Sagelva Flaumutrekning Flaumutrekningane for flaumsonekartlegginga i år 2000 blei utført frå utløpet i Førdefjorden opp til Brulandsfoss i Jølstra og Prestfossen i Anga 5. I forbindelse med revisjon av flaumsonekartlegginga 6 er flaumutrekningane kontrollert for 10 år med nye data for målestasjonane i Jølstra. Flaumutrekningane er også komplettert 7 med utrekning av 1000-årsflaum og normalvassføring. Målestasjonane for Sagelva og Anga er nedlagt og det føreligg difor ikkje nye data. Resultatet av kontrollen syner at nye data ikkje påverke resultatet av flaumutrekninga frå år

16 Flaumutrekninga er basert på flaumfrekvensanalyse av vassføringsobservasjonar frå målestasjonane Jølstervatn, Holsenvatn, Brulandsfoss og Prestfossen i Jølstravassdraget. Resultatet av utrekningane blei: Tabell 2-1: Flaumvassføringar ved ulike punkt i Jølstravassdraget, kulminasjonsvassføring i m 3 /s. Utrekningspunkt Feltareal, km 2 Q M Q mom Q 5 Q 10 Q 20 Q 50 Q 100 Q 200 Q 500 Q 1000 / Q mid Jølstra ved Bruland Jølstra oppstrøms samløpet med Anga Anga ved Prestfossen Anga oppstrøms samløpet med Jølstra Jølstra nedstrøms samløpet med Anga Jølstra oppstrøms samløpet med Sagelva Sagelva Jølstra nedstrøms samløpet med Sagelva Jølstra ved utløpet i fjorden Sideelvene Anga og Sagelva kulminerer i forkant av kulminasjonen i hovudelva Jølstra. Dette har tyding for utrekning av flaumvassføringar i hovudelva nedstrøms tilløp frå sideelvene. Utrekning av vassføringa i dei forskjellige sideelvene ved kulminasjon i hovudvassdraget er presentert i Tabell 2-2. Tabell 2-2: Samanhøyrande verdiar for vassføring i hovudelva ved kulminasjon i sideelvene og omvendt i m 3 /s. (QT) angir kva av vassføringsverdiane i tabellen som tilsvara gjentaksintervallet øvst i kolonnane. Utrekningspunkt QM Q5 Q10 Q20 Q50 Q100 Q200 Q500 Q1000 Anga (QT) Jølstra nedstrøms samløpet med Anga Jølstra oppstrøms samløpet med Anga Sagelva (QT) Jølstra nedstrøms samløpet med Sagelva Jølstra oppstrøms samløpet med Sagelva Jølstra oppstrøms samløpet med Anga (QT) Jølstra nedstrøms samløpet med Anga (QT) Anga Jølstra oppstrøms samløpet med Sagelva (QT) Jølstra nedstrøms samløpet med Sagelva (QT) Sagelva

17 Tabell 2-3 syner normalvassføringa, Q N, ved dei forskjellige punkta i vassdraget. Normalvassføring er definert som gjennomsnittleg vassføring i perioden Den er henta frå NVE sitt avrenningskart for Noreg Tabell 2-3: Normalvassføring Feltareal km2 QN m3/s Jølstra ved Bruland Jølstra oppstrøms samløpet med Anga Anga ved Prestfossen Anga oppstrøms samløpet med Jølstra Jølstra nedstrøms samløpet med Anga Jølstra oppstrøms samløpet med Sagelva Sagelva Jølstra nedstrøms samløpet med Sagelva Jølstra ved utløpet i fjorden Verknadar av klimaendringar Klimaframskrivingane for delprosjekt Førde vil gi 20 prosent auke i Jølstra og 40 prosent auke i Anga for ein 200-årsflaum, jf. kapittel Kalibreiringsdata Modellen er kalibrert mot ein flaum mindre enn middelflaum i vassdraget den 2.november Vassføringa blei målt med flygel av NVE. Tabell 2-4: Oversikt over målte vassføringar under flaumen i Vassføring m3/s Jølstra ved Bruland 137 Jølstra før samløpet med Anga 139 Anga ved Prestfossen 38 Anga før samløpet med Jølstra (målt) 38 Jølstra nedstraums samløpet med Anga (målt) 177 Jølstra før samløpet med Sagelva 177 I Sagelva (anslått) 10 Jølstra nedstraums tilløpet frå Sagelva 187 Jølstra ved utløpet i fjorden 187 Samstundes som vassføringa ble målt under 1999-flaumen, vart vasstanden avmerka i fleire tverrprofil langs dei to elvane 8. Desse vasstandane vart seinare nivellert inn i høve til NN54, sjå Tabell 3-1 i avsnitt Observerte flaumar Vassføringa 14.nov 2005 er estimert ved å skalere spesifikt avløp frå målestasjon Brulandsfoss ned. Bilda er vurderte ut frå lysforholda til å være tatt i tidsrommet , sjå Figur 2-2 til Figur 2-4. Spesifikk avløp ved målestasjonen aukar frå 400 til 450 l*km 2 /s i dette tidsrommet, som tilsvarar ei vassføring på 286 m 3 /s til 322 m 3 /s. Dette tilsvarar nivået for ein middelflaum opp til ein 5-årsflaum. Ved tilsvarande utrekning finn ein at vassføringa 12.jan 2005 var på 129 m 3 /s, som tilsvarar nivå for godt under middelflaum, sjå Figur

18 Figur 2-2: Panoramabilete som illustrerer overfløymingane ved ein middelflaum. Bilete er tatt 14.nov Foto: NVE. Figur 2-3: Panoramabilete som illustrerer overfløymingane ved ein middelflaum. Bilete er tatt 14.nov Foto: NVE. Figur 2-4: Hafstad gangbru ved ein middelflaum. Bilete er tatt 14.nov Foto: NVE. 12

19 Figur 2-5: Bilete som er tatt 12.januar 2005 kl12:00 frå NVE RV sitt lokale. Flaumen var på 129 m 3 /s, som tilsvarar nivå for godt under middelflaum. 2.2 Topografiske data Alle topografiske data er oppgitt i NN Tverrprofil I 1998 blei det målt opp 20 tverrprofil, samt alle bruer i Jølstra, av Fjellanger Widerøe AS. Tverrprofila er ikkje forlenga ut over elveslettene, då dette blir modellert i Mike21. I sideelva Anga blei 6 tverrprofil målt opp av NVE Region Vest i Oppstrøms Prestfossen er det tatt ut 13 tverrprofil frå ein digital terrengmodell, som er basert på laserdata Terrengmodell Det aktuelle området blei laserskanna hausten Høgdedata frå laserskanninga er nytta til å generera ein terrengmodell i GIS, som dannar grunnlag for flaumsonekarta. 2.3 Ekstremvasstander sjø Elver som munnar ut i sjøen påverkas i nedre del av elva av vasstanden i sjøen. Det finnes 23 primærhamner i Noreg i dag, der det gjeres kontinuerlige registreringar av vasstanden. I tillegg fins det ei rekke sekundærhamner kor det er gjort kortare måleseriar. For disse sekundærhamnene er det utrekna ein høgdekorreksjonsfaktor i forhold til ei fastsatt primærhamn. Det vil si at høgaste observerte vasstand er einast observert ved primærhamna. For sekundærhamnene er denne verdien utrekna ved hjelp av høgdekorreksjonsfaktoren. Ekstremvasstandar sjø er henta frå Statens Kartverk sjø sin kartportal SeHavnivå.no 9. 13

20 Nedre grensevilkår i modellen er 1-års stormflo, som ligg på kote 1.18 (NN 1954). Høgder for stormflo er vist i Tabell 2-5 nedanfor. På flaumsonekartet blir einast den høgaste vasstanden av stormflo og flaum for eit gitt gjentaksintervall presentert. Tabell 2-5: Oversikt over utrekna stormflo for Førde. Det er nyttas ein høgdekorrelasjonsfaktor på 0,93 mot nærmaste primærhamn. Kjelde: Sehavnivå.no Gjentaksintervall 1 års 5 års 10 års 20 års 50 års 100 års 200 års 500 års 1000 års Høgde Modellering av eit framtidig klima, syner at ein må forventa ei auke i nivå for stormflo på 5 cm og 10 cm for høvesvis år 2050 og år 2100, som følgje av auka stormaktivitet. I år 2100 vil havnivået være høgare som følgje av havnivåstigning, som er ein konsekvens av klimaendingar. Ifølgje DSB sin rapport Estimater av framtidig havnivåstigning i norske kystkommuner 10 frå år 2009, er det også venta ei auke i havnivået korrigert for landhevinga på 19 cm (-8 til +14 cm) fram mot år 2050 og 66 cm (-20 til +35 cm) fram mot år Klimaframskrivingar for Førde i år 2100, må difor ta omsyn til at havnivået i framtida er høgare enn i dag. Dagens 200-årsstormflo på 1.61 m, er difor på 1.61 m m m = 2.37 m i år Flaumsonekarta tar ikkje omsyn til bølgjeoppskyljing. 14

21 3 Hydrauliske utrekningar Revisjonen av flaumsonekartet for delprosjekt Førde er utført med MikeFlood (2014), som er utviklet av Danish Hydraulic Institute (DHI). Modellen koplar Mike11, som er ein 1-dimensjonal (1D) hydraulisk modell for elvelaupet saman med Mike21, som er ein 2-dimensjonal (2D) modell for flaumslettene. Mike11 reknar gjennomsnittlige vasstandar og vasshastigheiter i elva basert på ein forenkla geometri av elva basert på tverrprofil. Modellen gir ei full dynamisk løysing på Saint Venant sine likningar. Løysningsalgoritmen tilpassar seg automatisk til underkritisk og overkritisk strøyming. Alle hydrauliske konstruksjonar modelleras i Mike11. Mike21 deler vassgeometrien inn i utrekningselement og løyser likningane for vasshastigheit, trykk og turbulens for kvart element ved hjelp av Navier-Stokes likningar. For inngåande detaljer rundt modelleringsverktøyet som er nytta, vises det til Dokumentasjon av vasslinjeutrekningar 11 og dokumentasjon 12,13 frå DHI. Løysninga gir vasshastigheiter og vassdjup på flaumsletta, utan at ein må ha ein detaljert terrengmodell for elvelaupet. 3.1 Kalibreiring Mike11 modellen for elvelaupet er kalibrert for flaumen i 1999 og resultata frå utrekningane i 2014 er samanlikna med resultata frå 2000, sjå Tabell 3-1 under. Det største avviket i 2014-utrekningane var på 22 cm, mens avviket i Hec-Ras modellen frå år 2000 einast var på 8 cm. Resultatet syner at Mike11 reknar for høge vasshøgder i nedre del av Jølstra og for låge vasshøgder i Anga, mens Hec-Ras modellen har litt betre tilpassing. Avviket for begge modellane er innanfor det som er akseptabelt. Flaumen i 1999 kulminerte under nivå for ein middelflaum og er difor ikkje representativ for flaumar med store gjentaksintervall. Vidare tar MikeFlood, i motsetnad til Hec- Ras, også omsyn til strøyming på flaumslettene og har difor betre føresetnader for å rekne flaumar med større gjentaksintervall riktig. Tabell 3-1: Oversikt over observerte og utrekna vasstander for 1999-flaumen, oppgitt i NN1954 høgdesystem. Flaumen var i underkant av ein middelflaum Mike 11 Tverrprofil: Målt vasstand [m]: Mike 11 [m]: forskjell Hec-Ras [m]: Hec-Ras forskjell

22 Lengdeprofila for Anga og Jølstra er plotta mot observerte vasstandar for flaumen i 1999, sjå Figur 3-1 og Figur 3-2 under. Ein kan sjå at det er større avvik mellom observert og modellert vasslinje i Anga enn i Jølstra. Noe av årsaken til dette er trulig at Anga har større fall enn Jølstra, og dermed vil avviket ved ein liten forskyving i lengderetninga av observert vasstand gi større utslag i høgde. Figur 3-1: Lengdeprofil for nedre del av Anga med observerte vasstandar. Den stipla linja representerer det brukaren legg inn som «Marker 1» i tverrprofila, mens heiltrekt linje representerer «Marker 3». Ved utarbeiding av modellen skal markørane representera høvesvis venstre og høgre elvebredd. Figur 3-2: Lengdeprofil for Jølstra med observerte vasstandar. 3.2 Grensevilkår Delprosjekt Førde har 1-års stormflo som nedre grensevilkår og vassføring i tilløpselvene som øvre grensevilkår. 16

23 3.3 Resultat Det er utført vasslinjeutrekningar for normalvassføringa (Q N) i tillegg til flaum med gjentaksintervall på 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500- og 1000 år. For delprosjekt Førde synar klimaframskrivingar at ein får 20 % auke for Jølstra og 40 % auke i 200 årsflaum for Anga. Sagelva og nedbørsfelt mindre enn 100 km 2 får også 40 % auke i 200-årsflaumen fram mot år Spesielt om bruer Vasshøgder lågare enn brubjelken reknas med Energilikninga i Mike11. Dersom vasshøgda kjem høgare enn ein brukardefinert høgde, reknas kapasiteten som eit overløp (Mike11 Weir). Dersom vatnet kjem i kontakt med brubjelken, vil den hydrauliske kapasiteten til brua reduseras, som følgje av auka friksjon mot undersida av brua. I ei naturlig elv vil ein også kunne få redusert hydraulisk kapasitet, som følgje av at drivgods setter seg fast i brua og dermed reduseras den hydrauliske kapasiteten ytterligare. Alle bruene i Jølstra er lagt inn i modellen på den kartlagde strekninga. Frå Figur 3-1 og Figur 3-2 over, samt Tabell 3-2 under, ser ein at vasslinja ikkje får nemneverdig oppstuving ved bruer. Dei bruene som gir mest oppstuving er Viabrua og Storehagen bru. Det gjerast oppmerksam på at bruene er modellert statisk, slik at modellen ikkje tar omsyn til at bruene i ein flaumsituasjon vil kunna øydeleggas eller tilstoppas. Tabell 3-2: Oversikt over endring [m] i vasslinje frå oppstrøms til nedstrøms profil ved konstruksjonar. Endring i vasslinje frå oppstrøms til nedstrøms for ulike Avstand frå konstruksjonar [m] Elv oppstrøms ende Namn Q20 Q200 Q1000 Klima Jølstra 1216 Viabrua Jølstra 3140 Hafstad gangbru Jølstra 3600 Lange bru Jølstra 3990 Storehagen bru Anga 946 Slåttereina gangbru Anga 1200 Prestfossen bru Spesielt om Angedalen oppstrøms Prestfossen Tverrprofila for Anga oppstrøms Prestfossen er henta frå terrengmodellen og har difor ikkje same nøyaktigheit som dei oppmålte. Terrengmodellen basert på laserdata frå Geovekst. Høgder i vassdekt areal lar seg ikkje måle med denne metoda og elvebotnen er difor ikkje er representert i datasettet. 3.4 Sensitivitetsanalyse Med utgangspunkt i den kalibrerte modellen og 200-årsflaum, er det utført ei sensitivitetsanalyse ved å auke høvesvis vassføringa og ruheita i Mike11. Det er tatt utgangspunkt i Chow 14 sin referansetabell over Manning s n-verdiar for naturlige elver, med bredde mindre enn 30 m. Ein har nytta tabellen for å finne ei matematisk samanheng, mellom det som Chow omtaler som normal ruheit og maksimal ruheit. Dette er så nytta for å auka den kalibrerte ruheita til det Chow omtalar som maksimalverdien. Responsen i modellen er omlag 40 cm høgare vasslinje i Jølstra og om lag 20 cm høgare vasslinje i Anga. Tilsvarande analyse for vassføringa blei utført ved å auke vassføringa med 20 %. Resultatet frå denne analysa er tilsvarande som for ruheita. Ut frå dette kan ein konkludere med at modellen er følsam for både ruheit og vassføring. 17

24 3.5 Ekstremvassanalyse I periodar med lågt lufttrykk og kraftig vind frå ei retning, kan vann bli stua opp inne ved kysten og føre til at vasstanden blir høgare enn normalt. Dersom dette fell saman med ein springperiode, kallas det stormflo og vasstanden kan bli ekstra høg. I modellen reknas vasstandane i utløpsområda, under føresetnad om at ein har 1-års stormflo samstundes med flaum med høvesvis 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500- eller 1000-års gjentaksintervall. Føresetnaden for denne framgangsmetoden er at stormflo og flaum med store gjentaksintervall er uavhengige hendingar, sånn at sannsynsheita for at begge hendingane inntreff samstundes er svært liten. 1-års stormflo er likevel nytta som grensevilkår i utrekningane, då ein antar at flaum i elv er kopla mot same verfenomen som lågtrykk og pålandsvind. Når karta utarbeidas presenteras den høgste vasstanden for kvart gjentaksintervall, uavhengig av om det skyldas flaum eller stormflo, sjå Figur 3-4. Figur 3-3: I flaumsonekarta presenteras den hendinga som gir høgaste vasstand for ein flaum med eit gitt gjentaksintervall, uavhengig av om vasstanden skyldas flaum i elva eller stormflo i sjø. 3.6 Vasshastigheter Den største skilnaden mellom ein 1D- og ein 2D-modell er at 2D-modellar reknar fordelte vasshastigheter og vasshøgder, mens 1D-modellar reknar ein gjennomsnittleg hastighet og høgde for heile tverrprofilet. Sidan Mike Flood er ein modell som koplar ein 1D- og ein 2D-modell, vil resultatet vera samansatt av båe resultattypane. Elveløpet er det enklast og mest hensiktsmessig å modellere med 1D-modellen. Ulempa med å modellera elveløpet med 1D, er at ein får gjennomsnittlige verdiar for vasshastigheiter i elveløpet. Difor er ikkje resultata for vasshastigheiter i elveløpet like nøyaktige med tanke på hastighet, som 2D-modellen for elvesletta. 18

25 Maksimale vasshastigheitene på flaumslettene er omlag 1.6 m/s for ein 20-årsflaum, 1.9 m/s for ein 200-årsflaum og 2.6 m/s for ein 1000-årsflaum. Generelt finn ein dei største vasshastigheitene i elveløpet og like ved elvebredda. Dersom ein ser bort frå elveløpet og områa ved elvebredda, finn ein for delprosjekt Førde dei største vasshastigheitene på flaumsletta like nedanfor Viabrua, på høgresida sett nedstraums. Også på venstresida sett nedstrøms, like ovanfor samløpet mellom Anga og Jølstra finner ein store vasshastigheiter. Vasshastigheiter på flaumslettene reknas med Mike21. Då 1D-modellen ikkje reknar romlig fordelte hastigheter, er ikkje resultatet frå 1D-modellen like nøyaktige som for elveslettene. Resultata frå 1D-modellen er likevel nytta ved utarbeiding av hastigheitskarta, for å få med overgangssona mellom flaumslette og elveløp. Vasshastigheiter i elveløpet eller som grensar mot elveløpet, har difor lågare nøyaktigheit enn vasshastigheiter på flaumslettene. Dei utrekna vasshastigheitene i elvelaupet er i hovudsak i storleiken 8 10 m/s for flaumar med 20-, 200- og 1000-års gjentaksintervall. Under er hastigheitskarta for 20-, 200- og 1000-årsflaum vist med eit standard topografisk bakgrunnskart frå 2009 frå Kartverket. 19

26 Flaumsonekart Prosjekt: Førde 20-årsflaum Teiknforklaring Hastigheit (m/s) Analyseområde Flaumutsatte bygningar Lågpunkt - område som ikkje har direkte samband med elva (bak flaumverk, kulvert, osb.).fare for overfløyming må vurderast nærmare. Elv, vatn og sjø >

27 m

28 Flaumsonekart Prosjekt: Førde 200-årsflaum Teiknforklaring Hastigheit (m/s) > 2.5 Analyseområde Flaumutsatte bygningar Bygningar med fare for vatn i kjellaren Lågpunkt - område som ikkje har direkte samband med elva (bak flaumverk, kulvert, osb.).fare for overfløyming må vurderast nærmare. Elv, vatn og sjø 22

29 m

30 Flaumsonekart Prosjekt: Førde 1000-årsflaum Teiknforklaring Hastigheit (m/s) Analyseområde Flaumutsatte bygningar Lågpunkt - område som ikkje har direkte samband med elva (bak flaumverk, kulvert, osb.).fare for overfløyming må vurderast nærmare. Elv, vatn og sjø >

31 m

32 3.7 Lågpunkt Nokre stader vil det vere areal som ligg lågare enn den utrekna flaumvasstanden, men utan direkte samband med elva. Dette kan vere område som ligg bak flaumverk, men òg lågpunkt som har samband via ein kulvert eller via grunnvatnet, sjå Figur 4-1. Desse områda er teikna med eigen skravur av di dei har eit anna sannsyn for overfløyming og må handterast særskild. Spesielt utsett vil desse områda vere ved intenst lokalt regn, ved stor flaum i sidebekker eller ved tetting av kulvertar. Figur 3-4: Prinsippskisse som syner definisjonen av lågpunkt og områder med fare for vatn i kjeller. 3.8 Resultat frå flaumsoneanalysa Utrekningane syner at Jølstra og Anga vil gå over sine breidder allereie ved ein middelflaum. Sjølv om skadeomfanget aukar med større gjentaksintervall, er mykje av skadepotensialet for eksisterande bygningsmasse tatt ut ved ein 200-årsflaum. Framskrivingar av klima synar at som følgje av eit endra klima i år 2100, vil dagens 1000-årsflaum i Jølstra tilsvara ein 200-årsflaum. Tilsvarande vil ein 200-årsflaum i år 2100, tilsvara dagens flaum med gjentaksintervall større enn 1000-år i Anga årsflaum Store delar av flaumslettene sør for Førde Sentralsjukehus vil være overfløymd, som følgje av at Jølstra renner ut på flaumsletta ved Viabrua. Vatnet vil fløyme over Førde Gjestehus og Camping, medan dei utfylte områda ved Kronborgvegen har tilstrekkelig høgde. Gården med adresse Vievegen 64 og 66 like nedanfor Viabrua, ligg også innanfor flaumsona. Langs Jølstra vil Hafstadvegen 21 til 25 i sentrum, i tillegg til næringsbygga ved Øyrane 5 og 7 ved utløpet, vil være flaumutsett. I Anga vil bygningsmassen nærmast elva nedanfor Prestfossen bru, med unntak av Høgskulen i Sogn og Fjordane, ligge flaumutsett. Dette inkluderer delar av bygningsmassen til Førde Sentralsjukehus. Oppstraums Prestfossen er det få bygningar som er flaumutsett, sjå kart nedanfor årsflaum med klimaendringar i år 2100 Stort sett dei same områda som for 20-årsflaumen vil være utsett i Jølstra, men med noko større utbreiing. Førde Sentralsjukehus vil liggja i flaumsona og er mest utsett for flaum frå Anga. 26

33 I Anga er det i dag lite utsette verdiar oppstraums Prestfossen, men klimaframskrivingar synar at så godt som alle bustadane nærme elva på nordsida av Anga ved Slåttreina vil verte utsett ved ein 200-årsflaum i år Nedanfor Prestfossen vil bygga nærmast elva på både nord- og sørsida av elva være flaumutsett. I nedre delar av Jølstra og i Kanalen skyldas overfløymd areal i hovudsak stormflo. Der er det eit titals bygningar som ligge flaumutsett, i hovudsak lokalisert langs Jølstra nedstraums samløpet årsflaum Flaumsona for 1000-årsflaum vil i hovudsak tilsvara 200-årsflaumen i eit endra klima i år Ved Anga vil så godt som alle bygningane nærme elva ved Slåttegrenda være flaumutsett Kartplott Flaumsonene presenterer dei høgaste vasstandane for eit gitt gjentaksintervall som skyldas flaum i elva. Flaumsonene er lage ved bruk av GIS (ArcGis). Vasstandane er representert ved vasstandskoter med stipla hjelpekoter for å sikre ei god interpolering mellom kotene. Resultatet er ei digital flaumsone som inneheld flater (polygon), med eigenskapar som fortel om eit areal er overfløymd eller ikkje. Dette inneber at såkalla lågpunkt, som er område som ikkje har direkte kontakt med elva, vert definert som overfløymd areal. Under er flaumsona for 20-, 200- og 1000-årsflaum vist med eit standard topografisk bakgrunnskart frå 2009 frå Kartverket. 27

34 2 Flaumsonekart Prosjekt: Førde 20-årsflaum Teiknforklaring Flaumdjupne (m) < > 2 Flaumvasstandskoter (NN54) Halvmeters flaumvasstandskoter (NN54) Analyseområde Flaumutsatte bygningar Lågpunkt - område som ikkje har direkte samband med elva (bak flaumverk, kulvert, osb.).fare for overfløyming må vurderast nærmare. Elv, vatn og sjø 28

35 m

36 Flaumsonekart Prosjekt: Førde 200-årsflaum 2 Teiknforklaring Flaumdjupne (m) < > 2 Halvmeters flaumvasstandskoter (m.o.h NN54) Flaumvasstandskoter (m.o.h NN54) Analyseområde Flaumutsatte bygningar Bygningar med fare for vatn i kjellaren Lågpunkt - område som ikkje har direkte samband med elva (bak flaumverk, kulvert, osb.).fare for overfløyming må vurderast nærmare. Elv, vatn og sjø Overflømd areal ved 200-årsflaum i år 2100 Sone med fare for vatn i kjellaren - område som ligg mindre enn 2,5 m høgare enn flaumsona 30

37 m

38 Flaumsonekart Prosjekt: Førde 1000-årsflaum 3 2 Teiknforklaring Flaumdjupne (m) < > 2 Flaumvasstandskoter (NN54) Halvmeters flaumvasstandskoter (NN54) Analyseområde Flaumutsatte bygningar Lågpunkt - område som ikkje har direkte samband med elva (bak flaumverk, kulvert, osb.).fare for overfløyming må vurderast nærmare. Elv, vatn og sjø 32

39 m

40 3.9 Område med fare for vatn i kjellar Utanfor direkte flaumutsette område og lågpunkt, vil det òg vere naudsynt å ta omsyn til flaumfaren, då flaum ofte vil føre til høgna grunnvasstand innover elveslettene. Tilsvarande lågpunkt vert det ikkje utført kartlegging av grunntilhøva, men terreng som ligg mindre enn 2,5 m over flaumvasstand vert identifisert. Innafor denne sona vil det vere fare for at bygg med kjellar får overfløyming i denne som følgje av flaumen, sjå Figur 4-1. Uavhengig av flaumen kan høgna grunnvasstand føre til vatn i kjellarar. For å analysera dette krevst inngåande analysar av m.a. grunntilhøve. Det ligg utanfor flaumsonekartprosjektet si målsetjing å kartlegge sånne tilhøve Særskilt om flaumverk Det er ikkje flaumverk på det den kartlagde strekninga i Førde, men det er fleire erosjonssikringstiltak på den kartlagde strekninga, sjå kapittel Kartpresentasjon Frå og med år 2013 er det vedtatt at alle nye flaumsonekart einast skal leverast på digital form. Dette betyr at flaumsona, samt eventuelle vasshastigheiter, einast vil teiknas ut på kart med standardiserte bakgrunnar. Innsyn i karta vil ivaretakast gjennom NVE sin kartportal Korleis lese flaumsonekartet? Flaumsona syner utbreiinga av flaumen med ein fargeskala for vassdjup for den aktuelle flaumhendinga. I tillegg syner vasstandskoter vasstanden på flaumsletta, der kvar kote angir flaumvasstanden for eit gitt gjentaksintervall. Flaumvasstander kan lesas direkte ut frå kartet, men ved praktisk bruk tilrår NVE at ein tryggingsmargin leggas på vasstandane. Vasstandsgradienten mellom vasstandskotene vert vurdert til å variere lineært og kan difor finnes ved interpolasjon. Vasshastigheiter presenteras med størrelse, men ikkje retning. Flaumutsette områder presenteras med blå farge på karta. Flaumdjupne presenteras med ein blå fargeskala, der den mørkaste blåfargen tilseie den største flaumdjupna. Dette er nyttig informasjon i forhold til arealplanprosessar, fordi det indikerer kor store oppfyllingar som er nødvendig dersom flaumutsette områder skal kunne utnyttes til byggeformål. Vassdjup er også ein viktig parameter å vurdere, med tanke på kor farlig det vil være å opphelde seg i disse områda under ein flaumsituasjon Kartprodukt Sluttprodukta som er utarbeida er på digital form: Flaumsonene for 20-, 200- og 1000-årsflaumen, samt 200-årsflaumen ved eit endra klima i år Det er òg utarbeidd sone med fare for vatn i kjeller for 200-årsflaumen. Kartprodukta er koda i høvesvis til SOSI-standaren i UTM sone 32 og 33, i formata SOSI og Shape. Vasstandskoter med flaumvasstander for alle utreknande flaumar i UTM sone 32 og 33, i formata SOSI og shape. Rasterbaserte data for djupne og hastigheit i formatet ASCII. Sluttprodukta vil gjerast tilgjengelige både for innsyn i NVEs kartportal og for nedlasting frå NVE sine nettsider. Kartprodukta på andre formater vil kunne overleverast ved kontakt. 34

41 4 Usikkerheit Som ved all utrekning av denne typen er det uvisse knytt til resultata, samt at faktorar nemnt nedanfor i delkapittel vil påverke framtidige flaumhendingar. Modellane bygger på føresetnadar som ein meiner er realistiske at skal inntreffe i framtida. Disse føresetnadene er dei ein reknar som mest sannsynlig skal inntreffe ved ein framtidig flaumhending, men det er ikkje gitt at dette alltid stemmer. Det er uansett viktig å påpeke at flaumsonekarta er eit verktøy, som bygger på best tilgjengelige kunnskap og data frå fortida og nåtida, for slik å kunne føreseie korleis ein framtidig flaum mest sannsynlig vil opptre. Ut frå kalibreiringsresultatet og sensitivitetsanalyse, tilrår NVE at det nyttas ein tryggingsmargin på 30 cm ved praktisk bruk, jf. kapittel Flaumutrekning Det hydrologiske datagrunnlaget er henta frå målestasjonar der det er observert vasstand. Vassføringa finnes ved hjelp av ei kurve som syner samanhengen mellom vasstand og vassføring (vassføringskurve). Her ligger uvisse både i vasstandsavlesinga og i vassføringskurva. Uvissa i vassføringskurven aukar normalt ved aukande vassføring, då dei fleste vassføringskurver er ekstrapolert for å dekke sjeldne vassføringshendingar. Datagrunnlaget for flaumutrekning i Jølstra og Anga kan karakteriserast som godt. Frekvensanalysa er utført for målestasjonar i Jølstras nedbørsfelt og nærliggande felt. Det er knytt noko usikkerheit til lokale variasjonar i nedbør og manøvreringa av oppstrøms reguleringar i flaumsituasjonar. Det er alltid ein del usikkerheit forbinda med slike flaumutrekningar, jf. omtale av datagrunnlaget. Å kvantifisere usikkerheit i hydrologiske data er vanskelig, fordi det er mange faktorar som spelar inn når ein skal anslå usikkerheita i ekstreme vassføringsdata. Konklusjonen for denne utrekninga er at datagrunnlaget er bra, og at utrekninga ut frå dette kriteriet klassifiserast som klasse 1, på ein skala frå 1 til 3 kor 1 svarar til beste klasse. Usikkerheita i vassføringane utgjør anslagsvis 10 prosent av vassføringa ved eit gitt gjentaksintervall. 4.2 Hydrauliske utrekningar Modellen som reknar vasshøgder og vassflater er generert ut frå ein kopling mellom ein 1D- og ein 2D-modell. Kvaliteten på 1D-utrekningar avhenger av fleire faktorar kor disse er dei mest avgjerande: - kalibreiringa av vasslinjeutrekningsmodellen - nøyaktigheita til tverrprofila - erosjon og masseavlagring ved ein framtidig flaum Vasstand nær kompliserte geometriar som bruer og kulvertar, kan gi auke i lokal usikkerheit. Erosjon og masseavlagring ved ein framtidig flaum, representerar generelt eit usikkerheitmoment i karta. Spesielt ved store flaumar kan det førekomme endringar i elvelaupet. Det er viktig at tverrprofila skildrar geometrien i elva på ein god måte, det vil seie at det er målt opp tverrprofil der vasslinene merkbart vert brattare eller flatar ut. I tillegg bør det vere profil der elva vert breiare eller smalare, samt tverrprofil som skildrar djupne og breidde på dei stilleflytande områda. For delprosjekt Førde er profila vurdert som godt plasserte. Dei største usikkerheitene i 2D-utrekningar er generelt knytt til terrengmodellen og utrekningsnettet. For Førde er det nytta laserskanna høydedata. Terrengmodellen er interpolert over til eit utrekningsnett, der størrelsen på cellene i utrekningsnettet er justert ut frå hellinga til 35

42 terrengmodellen. Terrengdata nytta i dette prosjektet er det best tilgjengelige datamaterialet per dags dato. Utrekningsnettet er skalert slik at det har ulik oppløysning i ulike områder. Dette gjør at ein i områder med vanskelige geometriar kan ha ein høgare oppløysning, og dermed oppnå nøyaktigare resultat enn om ein skulle nytta fast oppløysning på utrekningsnettet. Modellen er ikkje bygget for å modellere detaljert strøyming mellom bygg, da dette krevje svært høy oppløysning på utrekningsnettet og tilsvarande lenger utrekningstid. 4.3 Ekstremvasstand sjø Datasetta som ligger til grunn for analyser av ekstremvasstander i sjø, har ein annen fordeling enn det som ligg til grunn for vasslinja. Dette datasettet har mindre variasjonar, slik at usikkerheita bli mindre. Ein kan derfor sette tryggingsmargina lågare i områda der det er ekstremvasstand som følgje av stormflo som er dimensjonerande. I områder som grenser mot sjø bør ein ta omsyn til bølgjeoppskyljing. 36