FRAMTIDAS ELDREOMSORG I SULDAL

FRAMTIDAS ELDREOMSORG I SULDAL HAR DU INNSPEL? 1

2

Me vil gjerne høyra kva du meiner om framtidas eldreomsorg i Suldal. Dersom du har innspel kan du senda det på mail: postmottak@suldal.kommune.no eller i brev til postadresse: Suldal kommune, Eidsvegen 7, 4230 Sand Hugs fristen 1. august 3

Levekårsutvalet sitt vedtak: 1.Levekårsutvalet ser på rådmannen sitt framlegg til vedtak som rett retning for arbeidet med «Framtidas omsorg» 2.Vedtaket blir lagt på open høyring med frist 1.august 2017. Rådmannen blir beden om å vurdera høyringsinnspela og fremja saka til ny politisk behandling. 3.Vedtaket som blir lagt ut på høyring er fylgjande: a) Førebyggande arbeid: - Rådmannen blir beden om å prioritera flytting av ressursar slik at kommunen blir styrka i det førebyggande arbeidet og i bruk av ny velferdsteknologi. b) Dagsenter: - Suldal kommune satsar framover på tre gode dagsenter; Jelsa, Sand og Suldalsosen. Sentra skal ha ope to eller tre dagar i veka. - Rådmannen får fullmakt til å gjera avtale om tilskot til frivillige lag som vil drifta enkle og opne tilbod i andre bygder. - Iverksetjing skal planleggast å skje 1.august 2018. c) Tilrettelagde bustader: - Rådmannen blir beden om å starta eit prosjekteringsarbeid for ombygging av Jelsa buog omsorgssenter til eit senter med tilrettelagte bustader/servicebustader kor bebuarane som treng hjelp får denne frå heimetenesta. Det skal planleggast for ein base for heimetenesta og dagsenter i tilknyting til bustadene. - I løpet av 2018 skal det behandlast ei sak i kommunestyret kor vidare utbygging av servicebustadar i kommunen blir vurdert. d) Heimetenester: - Suldal kommune vil ha ein heimeteneste og heimesjukepleie som gjer at flest mogleg kan bu heime så lenge som dei ynskjer. Rådmannen blir beden om å omprioritera ressursar slik at heimetenesta blir styrka. - Heimetenesta skal planleggast med hovudsenter på Sand, men med utebasar på Jelsa og Suldalsosen. - Rådmann blir beden om å vurdera nye kriterier for tildeling av heimetenester. Nye kriterier blir vedteke av kommunestyret. 4

e) Omsorgstilbod med heildøgns tilbod: - Det blir registrerert at behovet for heildøgns omsorg knytta til sjukeheim eller bu- og omsorgssentra stadig blir mindre, slik at over 1/3 av bygde rom no står tomme. For dei næraste åra blir det foreslått at dei som treng sjukepleie med kort responstid skal få tilbod på Suldal sjukeheim, medan Vinjar bu- og omsorgssenter er bustad for bebuarar som treng heildøgns omsorg, men kor sjukepleietenestene blir gitt frå heimetenesta. - Jelsa bu- og omsorgssenter blir nedlagt som «institusjon» med betjening helg og natt frå 1.august 2018. - Rådmannen blir beden om å starta prosjektering av Vinjar til ein stad med dagsenter, base for heimetenesta og servicebustader, slik at dette kan iverksetjast når ombygging av institusjon på Sand er ferdig. f) Institusjonsplass: - Suldal kommune vil samla sine institusjonsplassar og omsorgsbustader (inkludert demenstilbodet) med krav til heildøgns omsorg for bebuarar som har trong for sjukepleie med kort responstid på Sand. Rådmannen blir beden om å innarbeida ombygging av Bjødnateigen til institusjonsplassar i budsjettarbeidet. Rådmannen blir samtidig beden om å planlegga nye lokalar til heimetenesta, fortrinnsvis i lokalar eigd av kommunen. 5

Rådmannen si saksutgreiing: Arbeidsprosess Arbeidet med framtidas omsorg vart starta med seminar for leiarane innan omsorg saman med tillitsvalde, kommunalsjef og rådmann i mai 2015. Det vart sett ned arbeidsgrupper som hadde fokus på demente brukarar og heimetenestene generelt. I gruppene var det tilsette, einingsleiarar og tillitsvalde. Mandatet deira var å sjå på moglegheiter for lokalisering og kva tenestene bør innehalda. Arbeidsgruppene har vore i arbeid frå september 2015 til mai 2016. Det kom innspel frå tilsette og arbeidsgruppa om lokasjon og innhald. Som brukarrepresentantar var leiarane frå eldrerådet og rådet for funksjonshemma involvert i prosjektgruppe saman med kommunalsjef og hovudtillitsvalde frå NSF og Fagforbundet. Leiarane for utvala hadde møter med sine medlemmer og det er også kome inn fleire innspel frå desse. Strategisk leiargruppe har vore styringsgruppe. Kommunalsjef og rådgjevar i stab har jobba med å kartegga fordeling av årsverk og eventuelle innsparingar. Det har vore vidare arbeid med innspel frå Rogaland revisjon, RO-konsulentar og Omega AS i perioden oktober 2016 til april 2017. Arbeidet har vore presentert for levekår og formannskapet i august 2016, og sist i kommunestyret mai 2017. 6

Saksopplysningar «Omsorgskrisa skapast ikkje av eldrebølja, men førestillinga om at omsorg ikkje kan gjerast annleis enn i dag» Kåre Hagen I økonomiplan med handlingsprogram 2016 2019, tiltak 1.5 under kap. 2.3 Kommunal infrastruktur, er det sett av 16 millionar for å greia ut framtidig bruk av eksisterande bygningsmasse innan omsorgstenestene med utgangspunkt i brukarbehov (INV) planlegging, ev. ombygging eller utbygging. Vidarført i Økonomiplan med handlingsprogram for 2017-2020 Desse tiltaka er utarbeida på bakgrunn av innrapporteringar til politisk nivå om store endringar innan tenesteområda i helse- og omsorg dei siste åra. 7

Tenester i Suldal kommune i dag Suldal kommune har hatt, og har gode helse- og omsorgstenester. Rogaland revisjon påpeikar at nivået på pleie- og omsorgstenestene er høgt i Suldal, men at desse til gjengjeld kostar mykje. Det er på denne måten eit slags samsvar mellom ressursbruk og tenestekvalitet i pleie- og omsorgssektoren i Suldal. Kommunen brukar mykje ressursar, men kvaliteten er også høg. At det er god kvalitet i tenestane våre kjem også fram i brukarundersøking gjennomført i mai 2017 som syner at over 84 % av dei som mottek heimesjukepleie og praktisk bistand (inkludert dei som bur på bu- og omsorgssenter) er einig eller heilt einig i at dei er nøgd med den tenesta dei får. Liknande resultat ser ein og for bebuarar på institusjon der over 78 % seier dei er fornøgd med sjukeheimen dei bur på (vedlegg om rapport til brukarundersøking). Figur 1: Omsorgstrappa i Suldal kommune Brukar eller pårørande meld frå sjølv, eller søknad etter sjukehusopphald. Bestillarkontroret, tildeling til lågaste effektive omsorgsnivå Langtidsopphald Bustad med heildøgnsbemanning Omsorgsbustad Korttidsplass Rehabiliteringsopphald Dagopphald Brukarstyrt personleg assistanse Omsorgsløn Avlastning Heimesjukepleie, miljøarbeid. Heimehjelp med praktisk bistand Tryggleiksalarm 8

Tenester i heimen Suldal og tilbyr tenester på alle nivå av omsorgstrappa (fig.1). Når det gjeld dei fem første trinna i omsorgstrappa omhandlar desse primært tenester som vert ytt i heimen til brukarane. Av desse er praktisk bistand og heimesjukepleie dei største kostnadsdrivarane, då det er mange innbyggjarar som mottek heimetenester. Ein av dei viktigaste årsakene til kommunens utgifter til heimetenester er at bu- og omsorgssentra har heildøgns bemanning, men at bebuarar her reknast som heimebuande. Heimetenestene, praktisk bistand og heimesjukepleie vil difor bli gjennomgått i kommande avsnitt. For å framheva mottakarar i dei resterande heimetenestene vert desse tala presentert kort i tabellen under. Tabell 1: Antal mottakarar av ulike tenester pr. 16.05.2017 Tryggleiksalarm Praktisk bistand Heimesjukepleie/ Avlasting Omsorgsløn Brukarstyrt assistanse miljøarbeid 86 121 188 11 3 0 Dagtilbod Helsetenestenes formål er i følgje Lov om helsetenesta i kommunane 1-2 «Kommunen skal ved sin helseteneste fremme folkehelse og trivsel og gode sosiale og miljømessige forhold og søke å førebygga og behandle sjukdom, skade eller lyte» Det er ingenting i loven som direkte pålegg kommunen å opprette og driva dagsenter for eldre. Det betyr at dagsentertilbod for eldre ikkje er ei lovpålagt teneste. Samstundes må det seiast at det er god førebygging i eit folkehelseperspektiv å oppretthalda dagtilbod for eldre. Med å førebygga einsemd kan ein utsetja behovet for høgare omsorgstilbod. Kommunane sin økonomi avgjer korleis tenesta er utbygd i dei ulike kommunane. Om opphald i dagsenter forhindrar eller utset sjukeheimsopphald, vil det vera god økonomi for kommunen å driva dagsenter. Suldal kommune har gjennom fleire år valt å tilby dagtilbod for eldre, og det er om lag 60 brukarar av det breie dagtilbodet Suldal tilbyr til eldre. Suldal ligg høgt samanlikna med andre kommunar når det gjeld utgiftar til aktivisering/støttetenester og har med andre ord ein høg dekningsgrad for støttetenester (Forvaltningsrevisjon av pleie og omsorg). I høve transport får brukarane 1 dag pr. veke betalt av kommunen. Tilbod til demente blir dekka av kommunen i sin heilskap. Brukarane må søke og får vedtak på tal av dagar og betala for det. 9

Dagtilbod for eldre fordelt på fleire ulike lokasjonar i kommunen: - To dagar pr. veke på Sand (SBO) - Ein dag pr. veke på Jelsa (JBO) - To dagar pr. veke i Erfjord (JBO) - Fem dagar pr. veke i Suldal (VBO) - Ein dag i veka på Ropeidhalvøya (Kjølvikstølen SBO) - Tre dagar på Sand for demente (dekkjer heile kommunen) Antal årsverk på dei ulike dagsentra er per dags dato følgende: Tabell 2: Oversikt over antal årsverk på dei ulike dagsentra Dagsenter Årsverk Sand 0,74 Dagtilbod demente 2 x 0,60 Vinjar 0,74 Kjølvikstølen 0,32 Erfjord 0,80 Jelsa 0,16 10

Bu- og omsorgssenter Samla ressurs i pleie ved dei tre omsorgssentra er 52,3 årsverk som er til rådighet for å yte bistand i tråd med dei vedtaka som er fatta. I Suldal er det 44,1% av befolkinga over 80 år som mottek heimetenester. Det vil seie at det er langt fleire innbyggjarar (over 80 år) som mottek heimetenester i Suldal enn i fylket og landet (Rapport frå RO, mars 2017). Totalt er det 75 heildøgnsplassar, beståande av sjukeheim, Vinjar- og Jelsa bu- og omsorgssenter. Etter innføringa av samhandlingsreforma i 2012 skjedde det ei endring i kommunen. Det vart ein reduksjon på søknadar om plassar, både til institusjon og til bustader. I gjennomsnitt har det vore 20 ledige plassar til ei kvar tid dei siste åra. Som resultat av dette valde Suldal kommune å legga ned 13 rom i 2016. Framleis er det ledige plassar totalt Jelsa bu- og omsorgssenter Jelsa bu- og omsorgssenter (JBO) yt tenester inne på senteret og til nokre heimebuande. Dei har og ansvar for praktisk bistand og dagsenter i Erfjord. Brukarar som har tildelte tenester på Jelsa er for det meste tilhøyrande Jelsa, Erfjord og Ropeidhalvøya. På bu- og omsorgssentra er store ressursar knytt opp inne på senteret og brukarane kan ha varierande hjelpebehov. Sentra vert drivne som tidlegare aldersheimar, men er i prinsippet som omsorgsboligar. Signalanlegget og tilgang til pleiepersonalet gjer at brukarane som bur der heile tida kan kontakta hjelp og tilsyn når dei ønskjer og treng det. Slike bufellesskap gir tryggleik for dei som bur der, og brukarundersøkingar syner at mange bebuarar på sentra er nøgde med tilbodet ein har på Jelsa bu- og omsorgssenter. Per i dag er det tilsett 13,71 årsverk samla fordelt på 14 rom. JBO har 18 bygde rom, der 14 av desse er drifta og 11 er i bruk. Beleggsprosenten per 01.12.2016 var 85,71%. Både Jelsa og Vinjar bu- og omsorgssenter slit med å sikre nok fagkompetanse, spesielt helg og kveldar. Ofte kan ein helsefagarbeidar vera aleine med ansvaret. Jelsa har ordinær kjøkkendrift for brukarane. Jelsa bu- og omsorgssenter 11

Vinjar bu- og omsorgssenter Vinjar bu- og omsorgssenter (VBO) har 21 årsverk fordelt på 24 plassar i drift, medan det er 31 fysisk rom bygd og kun 19 rom i bruk. Per 01.12.2016 var beleggsprosenten 69,57%. Her er det plassar inne og tradisjonelle omsorgsbustader plassert kring senteret. Brukarar som høyrer til Vinjar kjem for det meste frå Suldal og dalføra rundt, men i dei siste åra har det også vore brukarar frå Sand og omegn. Vinjar slit med same utfordringar som Jelsa i høve kompetanse og må ofte nytta sjukepleievakta frå heimesjukepleia på Sand for å få det til å gå rundt. Personalet server også heimebuande frå Suldalsosen opp til Nesflaten med praktisk bistand. Erfaringa til kommunen er at det ofte har vore meir pleietyngde på Vinjar enn på Jelsa, men det kan sjå ut som det no har jamna seg ut. I teorien skal brukarane definerast som heimebuande der dei betalar husleige og tenester dei mottek, samt har sin eigen fastlege. I praksis ser me at dette er vanskeleg, dei får tenester på lik linje som ved ein institusjon, berre med færre personell tilgjengeleg. Lege reiser på tilsyn ut til sentra. VBO driv eige kjøkken. Vinjar bu- og omsorgssenter 12

Sand bu- og omsorgssenter Har 22 omsorgsbustader. Sand bu- og omsorgssenter er den einaste eininga som ikkje er heildøgnsbemanna via eit omsorgssenter. Senteret yt tenester etter vedtak/avtalt tilsyn både til bebuarar i dei 22 husværa og i private heimar i Erfjord, Sand, Ropeidhalvøya og Vanvik. Psykisk helse ligg under same eining. Sand bu- og omsorgssenter har òg ansvaret for ei sjukepleievakt som server heile kommunen unntatt natt, som vert dekka av Suldal sjukeheim. Bjødnateigen som styrer Sand bu- og omsorgssenter Suldal sjukeheim Sjukeheimen har ut over det som vert beskrive i kommande avsnitt andre funksjonar slik som kjøkken, vaskeri og bårerom som nyttast av andre enn sjukeheimen. Sjukeheimen har 42 bygde rom tilgjengeleg, der 37 av desse er i drift og 32 av desse i bruk. Suldal Sjukeheim med somatisk avdeling i 3. etasje og demensavdeling i 2. etasje 13

Somatisk avdeling 17 rom, derav 9 langtidsplassar, 7 korttidsplassar og 1 avlastningsseng for heile kommunen. Av korttidsplassane er ei seng sett av til palliativ pleie og ei seng til øyeblikkeleg hjelp innan somatiske sjukdomar og frå 01.01.2017 vart det og tilbod til rus og psykiatri. Langtidsplassane i somatisk avdeling tildelast dei med store og langvarige behandlings- eller omsorgsbehov. Korttidsplassane brukast til mange ulike typar opphald. Det kan vera periodar etter sjukehusopphald eller heimanfrå, til utredning, behandling eller trening. Suldal har ein låg prosentdel avsett til tidsavgrensa opphald. Dette har samanheng med at dei som har behov, får plass i heildøgnsbemanna bustad (Forvaltningsrevisjon av pleie og omsorg). Avlastning tildelast dei som har store pleiebehov og elles bur heime, for at dei som bur heime med dei skal få pausar frå oppgåvene. Det kan vera rullerande avtale, eller einskilde veker eller dagar. Palliativ seng er mest brukt av kreftpasientar for enten kortare eller lengre periodar. Senga for øyeblikkeleg hjelp tar mot pasientar for inntil 72 timar. Denne senga kan legevakt legge pasientar direkte inn på. Demensavdeling 20 langtidsplassar: 16 for demente, 4 for eldre med langtidspsykiatriske plager. Suldal har ein høg prosentdel plassar avsett til demens, noko som er knytt til at kommunen har mange tenestemottakarar med diagnosen. For å nytta tvangstiltak må kommunen følgje strenge rutinar til vedtak og oppfølging. Dette er ikkje mogleg på same måten utanfor dei rammene som ein institusjon gir. (Jf. Pasientrettighetslova). Gruppa demente er ei svært samansett gruppe. Nokre av dei kunne kanskje vært i ein bustad med tett oppfølging, og kanskje kunne nokon budd heime med gode avlastningstiltak for dei pårørande. Det er likevel alltid nokon av dei som treng institusjonsplass grunna behov for skjerming og tung pleie. Frå tid til anna har vi inne demente brukarar som er så utrygge at dei er ekstra utagerande. Då trengs ekstra skjerming både med tanke på romløysing og bemanning. Tabell 3: Oversikt over fysiske rom, rom i drift og rom i bruk per 9. mai 2017. Rom bygd Rom i drift Rom i bruk Sjukeheim 42 37 32 Jelsa BO 18 14 11 Vinjar BO 31 24 19 Totalt 91 75 62 Denne oversikta over fysiske rom samanlikna med rom i drift og i bruk, syner at om lag 1/3 av romma står tomme per dags dato. 14

Fakta og framtid i Suldal Folketal i Suldal kommune Diagram 1. Aldersfordeling i befolkninga i Suldal kommune 2016-2020. Aldersfordeling i befolkinga i Suldal kommune 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 0 år 1-5 år 6-12 år 13-15 år 16-19 år 20-44 år 45-66 år 67-79 år 80-89 år 90 år eller eldre 2016 43 236 385 148 205 1108 1113 436 173 56 3903 2020 37 219 375 166 210 1064 1086 510 171 49 3887 2025 35 201 346 166 236 1029 1078 584 179 48 3902 2030 37 201 312 153 216 1063 1051 577 259 48 3917 2035 41 210 306 139 196 1100 1008 577 312 59 3948 2040 41 220 315 136 188 1117 992 557 313 89 3968 2016 2020 2025 2030 2035 2040 Folketal 15

Folkevekst Folketalet i Suldal aukar sakte. Auken skuldast fyrst og fremst arbeidsinnvandring og flyktningar. Legg ein Statistisk sentralbyråsin framskriving av folketal med middels vekst til grunn får ein dette bilete : Tabell 4. Befolkningsframskriving i Suldal kommune 2015-2040. 2016 2020 2025 2030 2035 2040 0-17 år 913 900 863 817 792 806 18-49 år 1461 1401 1404 1404 1417 1430 50-66 år 864 856 824 812 791 773 67-79 år 436 510 584 577 577 557 80-89 år 173 171 179 259 312 313 90 år og eldre 56 49 48 48 59 89 Totalt antal innbyggjarar 3903 3887 3902 3917 3948 3968 Kjelde: Befolkningsframskriving frå SSB, 2016 (MMMM). Tabell 4 syner auke i aldersgruppa 90 år og eldre og at denne skjer etter 2030 (frå 2035) til 2040 (41 personar). Aldersgruppa 80-89 år aukar med 133 personar og denne auken skjer i perioden 2025 til 2035. Aldersgruppa 67-79 år aukar med 148 personar fram mot 2025 for å så flata ut/avta. 16

Eldrebølga På bakgrunn av folkeframskrivinga kan ein seie at eldrebølga ikkje vil råka Suldal før i 2030. Då vil kommunen ha 307 innbyggjarar over 80 år mot i dag 229. Når ein vel å sjå kor mange over 80 år kommunen har, er det for at dei er dei største brukarane av tenestetilbod med heildøgns omsorg. Gruppa innbyggjarar mellom 67 år og 80 år har i Suldal fått forholdsvis mykje praktisk bistand i heimen. Reknar Suldal kommune at det skal vera ei dekningsgrad på 20 % (plassar til 20% av befolkninga over 80 år) når det gjeld plassar med heildøgns omsorg vil det sei at i dag treng kommunen 45 plassar medan ein i 2030 vil trengja 61 plassar. Fleire kommunar nyttar 16 % som dekningsgrad og det vil for Suldal sin del bety behov for 34 plassar i 2016, og 46 plassar i 2030. Dei siste 10 åra er det, på landsbasis, i gruppa under 67 år ein har sett den største veksten i auke av tenestemottakarar. Så sjølv om det er ein behovsvekst som følgje av eit aukande tal på eldre så vil Suldal måtte ta omsyn til ei sterk vekst i yngre brukarar med nedsett funksjon og eit større spekter av helsemessige og sosiale problem. Tala på dei som vil ha behov for heildøgns pleie og omsorg er usikre, då ein aldri veit heilt sikkert om behovet vil bli mindre eller høgare, men rådmann vel å bruka denne dekningsgraden. RO syner til at det lenge har vore ei forventning om at antal sjukeheimsplassar skal utgjere 25 % av antal eldre over 80 år, men at dette vert omtalt som ei myte i seinare rapportar. Nye rapportar (FOU 2016, NOU 2011:11) har drøfta om det bør vere ei anbefalt nasjonal norm med ei dekning av heildøgns omsorg på mellom 16 og 20 % av befolkninga over 80 år. Dette på bakgrunn av at dekningsgraden i norske kommunar syner stor variasjon og det dette kan vere ein «middels dekningsgrad». Suldal har langt høgare dekning av institusjonsplassar og heildøgnsbemanna plassar enn andre kommunar. I 2000 var 90 senger i bruk svarande til 35 % dekningsgrad, medan det 2017 er 62 senger i bruk og ein dekningsgrad på 29 %. Blant innbyggjarane over 80 år kunne Suldal i 2016 tilby heile 40 % plass i institusjon/heildøgnsbemanna bustad (Forvaltningsrevisjon i pleie og omsorg høyring). Tabell 5: Institusjonsplassar og plassar med heildøgns omsorg i Suldal kommune 2015-2040. 2016 2020 2025 2030 2035 2040 Dekningsgrad 25 % 57 55 57 77 93 100 Dekningsgrad 20 % 45 44 45 61 74 80 Dekningsgrad 16 % 34 33 34 46 56 60 Kjelde: Rapport frå RO om Framtidas omsorg i Suldal kommune, mars 2017. Konsekvensane av eldrebølga vil krevje ein ny fagleg kompetanse og betre medisinsk og tverrfagleg oppfølging mottakarar. Framtida sine eldre vil ha høgare utdanning, vere meir 17

ressurssterke og ha betre helse enn dagens eldre. Ein reknar og at dei i større grad enn tidlegare vil vere vant til og forvente å kunne bestemme over eige tilvære. Fleire demente Demensplan 2015 «Den gode dagen» seier at ein av dei største utfordringane me står over for som si følge av auka levealder og endra alderssamansetning i befolkninga, er at talet på menneske med demenslidingar sannsynlegvis vil verte fordobla i løpet av 35 år. Den største auken ventar ein om 10 15 år. For Suldal er den største auken truleg rundt 2030, då veksten i dei over 80 år er størst. Folkehelseinstituttet seier at ein kan rekne 1,5% av befolkninga som demente. Det vil då i dag seie 58 personar i Suldal. Dette talet vil sannsynlegvis fordoble seg i løpet av dei neste 30 åra, til 116. Ein kan og differensiere og sei at 15 % mellom 75 og 80 år er demente, 20% av dei mellom 80 og 84 år, 30 % av dei mellom 85 og 90 år og 45 % av dei over 90 år. Då får ein 119 demente i 2030. Tala er usikre, men ein vert råda til å førebu seg på denne auken. I tillegg kan nyare forsking gje oss grunn til å tru at risikoen for demens har minka (F. E. Matthevs m. fl. 2016). I diagnosestatistikk for kommunale helse og omsorgstenester nyttast data frå IPLOS registeret, og her seies det at berre 4,5 % av dei tenestemottakarane som er estimert til å ha ein demensdiagnose er diagnostisert. Her har Suldal kommune og truleg eit forbetringspotensiale. I tillegg har ein personar som lever med demens utan å ta i mot omsorgstenester. Å framskriva omfanget av demens er knytt til stor statistisk usikkerheit. Tabell 6 syner eit mogleg framtidsbilete. Tabell 6: Framskriving av demens i ulike aldersgrupper Alder Førekomst (%) Tal tilfelle 2016 Tal tilfelle 2020 Tal tilfelle 2030 Tal tilfelle 2040 65-69 år 1 2 2 2 2 70-74 år 2 3 3 3 3 75-79 år 6 7 8 13 12 80-84 år 18 20 8 32 32 85-89 år 32 20 23 26 42 90 år eller eldre 41 23 20 20 36 Sum 100 75 74 96 127 Kjelde: Rapport frå RO om Framtidas omsorg i Suldal kommune, mars 2017 som har teke data frå SSB (MMMM). Dersom førekomsten av demens blir på same nivå som i dag, vil utfordringane innan demensomsorga i Suldal auka frå 2020 og fram mot 2040. Det må merkast at dette er svært usikre tal og at tala i seg sjølv seier lite om kva for omsorgstenestar som vil vera dei beste i framtida. 18

Andre tilhøve som vil påverke framtidas omsorg. Utfordringane er som nemnd; sterk vekst hjå yngre brukargrupper med nedsett funksjonsevne, auke i talet på eldre, knapphet på omsorgsytarar, behov for betre medisinsk og tverrfagleg oppfølging og aktiv omsorg. Dei fleste undersøkingane peikar på daglegliv, måltid, aktivitet, sosiale og kulturelle kår som dei største svakheitene med dagens omsorgstilbod (St.meld.nr.25.). Regjeringa meiner at auka aktivitet på både sosialt og fysisk nivå gjennom meir tverrfagleg tilbod bør inngå som ein del av den framtidige omsorgstenesta. Det vil og bli behov for omsorgstenester blant innvandrarbefolkninga etter kvart som dei vert eldre. Brukarane av omsorgstenesta vil representera eit større kulturelt mangfald enn i dag.. Mellom 2030 og 2040 vert det ei auke av innbyggarar som er 67 år og eldre og i 2040 er det framskrive at antal yrkesaktive per eldre reduserast frå 3,61 til 2,54. Kravet til kostnadseffektivitet i tenestetilbodet aukar og det vert enda viktigare å mobilisere og rekruttere tilstrekkeleg kompetanse til pleie- og omsorgsarbeid. Når andelen av befolkninga som er yrkesaktiv reduserast minkar skatteinntektene og. Den forventa mangelen på helsefagarbeidarar og sjukepleiarar kan gjere at ein rekrutterer andre yrkesgrupper til dei kommunale omsorgstenestene. T.d. barnevernspedagogar og sosionomar. Frivillige organisasjonar har fleire rollar innan omsorgssektoren og her ligg det eit unytta potensiale. Eit døme på korleis ein kan leggje til rette for lokalt engasjement og skapa gode vilkår for frivillig innsats lokalt er å etablera frivillighetssentralar. Diagram 2: Framskriving av antal yrkesaktive (16-66 år) per antal eldre (67+ år) Kjelde: Rapport frå RO om Framtidas omsorg i Suldal kommune, mars 2017. 19

Vidare syner framskriving av antal omsorgsgivarar (personar mellom 50-66 år) per potensiell omsorgstrengande (personar over 85 år) at desse minkar, og at det vert langt færre til å yta familieomsorg til kvar eldre som treng omsorg. Dette inneber at det vert langt viktigare enn før å mobilisera frivillig innsats, leggja til rette for eit godt pårørandesamarbeid og aktiv brukarmedverknad. Det vil verka på omsorgstenestene kor godt ein greier å leggje til rette for at pårørande både kan vere yrkesaktive og samstundes vere omsorgspersonar. Auka bruk av rehabilitering, som kvardagsrehabilitering og tilgjengeleg velferdsteknologi forventast å gje auka mestring slik at ein kan bu lenger heime. Diagram 3: Framskriving av antal omsorgsgivarar (50-66 år) per antal eldre (85+ år). Kjelde: Rapport frå RO om Framtidas omsorg i Suldal kommune, mars 2017. Økonomien til kommunen vil også væra ein viktig faktor kor ein planlegg og lokaliserer tenestene. Inntektene til kommunen har gått drastisk ned i løpet av det siste året og rådmann må ta ned årsverk for å få budsjettet i balanse. Ved å strukturera tenestene meir samla vil det ha effekt på ressursutnytting, og gi ei større innsparing. 20

Innkomne uttalar, mai 2016 Utfyllande innspel frå arbeidsgrupper, brukarorganisasjonar og andre, ligg ved saka som eigne vedlegg Norsk sjukepleiarforbund Sjukeheimen på Sand med ø-seng, lindring og avlastning. Langtid/korttidsplassar og rehabiliteringsplassar, ev. omsorgsbustad Spesialsjukepleiarar som jobbar i tverrfaglege team, ikkje stadbundne einingar Demenssenter som er tilpassa bygningane på Vinjar med dagsentertilbod, frisør og fotpleier To dagsenter i kommunen, eller nokon meiner eit på Sand. Dagsenter for demente på Vinjar utanom Sjukepleiesenter i tilknyting til legekontoret Heimetenestene som ei eining God legedekning Heimetenestene Sjukeheim på Sand for somatikk Fleire demente vil ha behov for institusjonsplass, demenssenter kan sentraliserast til Sand Spørsmål om kommunen bør satsa på kok/kjøl Vinjar og Jelsa bør nyttas til bufellesskap utan heildøgnspleie. Dei eldste delane bør rivast. Psykisk helse må behalda Loftet Samla kompetansen til Sand Kontoret til heimetenestene i kjellar på Bjødnateigen med psykisk helse og bestillarkontor Dagsenter for demente x 5 dagar Oppretta aktivitetssenter med tilsette og frivillige Demenstilbod dag/kveld knytt til demenssenterert Alle skal bu heime så lenge som råd Ei eining med basar i grendene, nattpatrulje Mobil omsorg God samordning av tiltak til unge med tilknytings- og åtferdsvanskar Rus og psykiatriteam (ROP) med erfaringskonsulent Kvardagsrehabilitering med teknologiske løysingar Systematisk kompetanseoppbygging Betre tilbod til barn og unge med psykiske vanskar Avklara forventningar til brukarar/pårørande Suldal sjukeheim Sjukeheim på Sand med ø-seng og lindande seng 20-30 plassar til somatiske diagnosar og langtidspsykiatriske plager 21

Institusjonsplassar til demente Kjøkkendrift og vaskeri på sjukeheimen Institusjon for demente på Sand, Bjødnateigen for somatikk og sjukeheimen som demenssenter Dagtilbod for demente på demenssenteret Ein eller to dagavdelingar i kommunen utanom dagtilbod for demente Satse på Frivillighetssentral Brukarorganisasjonane Mobil omsorg God samordning av tiltak til unge med tilknytings- og åtferdsvanskar Rus og psykiatriteam (ROP) med erfaringskonsulent Kvardagsrehabilitering med teknologiske løysingar Systematisk kompetanseoppbygging Betre tilbod til barn og unge med psykiske vanskar Avklara forventningar til brukarar/pårørande Utvida konsultasjonstid hjå fastlege, og sikra vidare oppfølging ved skifte av lege Eldrepolitisk handlingsplan Miljøarbeidar/aktivitør på sjukeheimen Ønske om helsesøster for eldre Kartlegging av brukarar over 80 år Kommuneoverlegen Pasientar som treng heildøgn pleie- og omsorg bør få tilbod om plass på sjukeheim eller eit likeverdig tilbod på bu- og omsorgssenter, dersom dei ikkje kan få forsvarleg tilbod med å bu heime. Behovet for sjukeheimsplassar vil auke i framtida. Dersom ein legg til grunn at talet på veldig pleie, og omsorgstrengande er 25% av dei over 80 år, vil behovet for plassar med heildøgns pleie og omsorg vere: 2030: 75 plassar (302 menneskjer i Suldal er då over 80 år) 2040: 100 plassar (396 menneskjer i Suldal er då over 80 år) 2030: ca. 50 menneskjer med demens vil trenge heildøgns pleie og omsorg. ( Dersom 70% av dei 75 har demens). Pasientar på sjukeheim treng oftare fysioterapi, laboratorietenester, avansert sjukepleie og legetilsyn. Heimetenestene er ein integrert og viktig del av eldreomsorga. Gode system for pleie, omsorg, diagnostikk, behandling, smittevern er ein viktig del også av heimetenestene Andre innspel Nok plassar Einerom Fleksible avlastningstilbod Sjukeheimen som nå, bufellesskap på Vinjar Dei eldre som bur heime, ønskjer å ha høve til å kjøpa mat på eit omsorgssenter 22

Tilgang til kulturelle program på institusjon Kafé på bu- og omsorgssentra Omsorgsbustadar på Jelsa, Vinjar og Sand. Alle i tilknyting til basar for heimetenestene Brukarar på bu- og omsorgssentra bør følgjast opp av fastlege Dagtilbod i alle grender, møteplass å stikka innom Transportordningar til dagtilbod Aktivitetssenter kan vera for fleire generasjonar og må ha eit inkluderande miljø. Det bør fungera som ein samlande arena for aktivitet, informasjon, kunnskap, kurs og rådgjeving Utvida tilbod på dag for demente Oppretthalda Loftet som utgangspunkt for arbeidet med unge vaksne Mobilt ressursteam, også for alderspsykiatri Psykisk helse og rus må sjås i ein samanheng Fleire bilar til disposisjon og spesialiserte rehabiliteringsteam Tilgang til hjelpemiddel Ulike tilbod innan kok/kjøl Knyta sjukeheimen og Bjødnateigen med korridor 23

Ressurssenter for omsorg si vurdering Med den veksten som skjer i den eldste delen av befolkninga er det stor grunn til å tru at det vil verte behov for ei betydeleg dreiing av omsorgstenestane til heimebasert omsorg, hovudsakleg i eigen bustad. I høve rekrutteringsutfordringar, samt behaldning av kompetanse ved dei to desentraliserte bu- og omsorgssentra syner Ressurssenter for omsorg (RO) at ei sentralisering av tenestetilbod i små og mellomstore kommunar er naudsynt for å utnytta begrensa ressursar. Dette gjeld både økonomi og kompetanse. RO sine frie synspunkt Ei omfattande omlegging av pleie- og omsorgstenestane i Suldal vil vera naudsynt for å sikra ei berekraftig teneste i framtida. Dette inneber sentralisering av tenestane. Dette grunnast først og fremst i at dei aller fleste ynskjer å bu heime i eigen bustad så lenge som mogleg. Dette gjeld sjølv om det er behov for omfattande bistand. Vidare grunnast at naudsynt omlegging ut frå behovet for kvalitet i tenestetilbodet. Kvalitet i tenestene sikrast ved god tilgong til kompetanse og at den kompetansen som eksisterer nyttast og utviklast best mogleg. Moglegheit for læring og fagutvikling er naudsynt for på den eine sida å sikra kvalitet i tenestetilbodet, og på den andre sida for å rekruttera og behalde personale over tid. Til sist vurderast at behov for omlegging med sentralisering av tenestetilbodet vil vera økonomisk berekraftig og i størst grad sikra at ein får mest og best teneste ut av tilgjengelege ressursar. Rogaland revisjon si vurdering Rogaland revisjon støttar opp om det å samla heimetenestene i eining på Sand, og belyser at dette kan mogleggjere ei heving av kompetansen gjennom ei sterkare fagleg spesialisering. Med færrast mogleg knytt til ein fast base og flest mogleg mobile, vil ein kunne nytta fagressursane best. Innanfor tenesta kan ein gjerne ha spesialiserte team slik at ein sikrar ei teneste der dei tilsette får jobba med det dei er best på, noko som opnar for god kvalitet på tenestene. Vidare vil det å samla heimetenestene sikra ei meir robust teneste som vert mindre sårbar for fråvær, då ein har større turnusgrupper og fleire ressursar å spela på. Forslaget vil etter RR si vurdering skapa eit godt organisatorisk grunnlag for å få til auka satsing på førebygging, hjelp til sjølvhjelp og kvardagsrehabilitering. Dette vil igjen auka sjansane for at brukarane vert buande lengre heime, samstundes som behovet for institusjonsplassar og heildøgnspleie vert redusert. Ei sentralisering skapar betre forutsetningar for ein lik vedtaks- og oppfølgingspraksis internt i kommunen. Dei viktigaste kostnadsdrivarane Suldal har hatt ei langt høgare dekning når det gjeld plassar i institusjon og heildøgnsbemanna bustader, enn i andre kommunar Relativt mange innbyggjarar som tek imot pleie- og omsorgstenester, samanlikna med andre kommunar. Ei kraftig auke i tildelte timar til 24

praktisk bistand er ei viktig forklaring på utgiftsveksten i høve til utgifter per mottakar av heimetenester frå 2013-2015. Svært høge utgifter og mange mottakarar av aktiviseringstiltak og støttetenester, på bakgrunn av omfattande dagtilbod, som mange nyttar. Ei eining, fagleg spesialisering og ambulante team kan vera gode grep for å få til dette. Vurdere om det kan vere aktuelt å heve tersklane for tildeling av heimetenester og sjå nærare på kvifor kommunen har relativt høge utgifter til heimetenester målt i høve til behov Moglege forbetringar i høve dette er å få til ei endring av korleis ein arbeidar i sektoren. Dette inneber i større grad å driva hjelp til sjølvhjelp, kvardagsrehabilitering og førebygging. Heimetenestene vil få ein nøkkelrolle i dette arbeidet. Dersom ein lukkast vil endringa kunne redusere behovet for pleie- og omsorgstenester, sidan brukarane vert meir sjølvhjelpne. Ein vil kunne auka kvaliteten på teneste samstundes som ressursbruken reduserast. Rogaland revisjon tilrår Suldal kommune følgande tiltak Skapa eit godt organisatorisk grunnlag i heimetenestene for auka satsing på førebygging, hjelp til sjølvhjelp og kvardagsrehabilitering. Vurdere ressursinnsatsen i heimetenestene målt opp mot brukarens behov Vurdere å redusere talet på institusjons- og omsorgsplasser ytterligare. Vurdere å redusere utgiftene til aktivisering og støttetenester opp mot det førebyggande perspektivet om utsetting/forhindring av institusjonsopphald. Tilrådingane er gjensidige faktorar på den måten at dersom kommunen lukkast i å gjere brukarane meir sjølvhjelpne, vil ressursinnsatsen bli meir effektiv og behovet for institusjonsplassar reduserast. 25

Nasjonale føringar Nasjonale utgreiingar og føringar legg rammeverket for utfordringar, prioriteringar og tilrådde satsingsområde i kommunen sitt arbeid. St.meld. 29 (2012-2013) Morgondagens omsorg I St.meld. 29 (2012-2013) peikar regjeringa på at «Alle bør vera opptekne av framtida. Det er der me skal vera resten av livet». St.meld.29 ( 2012 2013) er meint som ei melding der det finns moglegheiter innanfor omsorgsfeltet. Den skal fyrst og fremst gi helse- og omsorgstenestane sine brukarar nye mogelegheiter til sjølv å klara seg betre i kvardagen trass sjukdom, problem eller funksjonsnedsetting. Den skal skapa tryggleik for at me gjennom nyskaping og fornying framleis kan satsa på dei fellesskapsløysningane me har bygd opp i landet vårt. Me skal ikkje berre forsvara, men også utvikla velferdsstaten. Det påpeikast at samfunnet står framføre krevjande omsorgsutfordringar dei neste tiåra. Desse utfordringane og moglegheiter vil fyrst og fremst vera knytt til : Aktiv omsorg Kvardagsrehabilitering Omsorg og død Regjeringa syner til eit viktig fokus på fornying og ombygging, slik at eksisterande bustadmasse er godt tilrettelagt og kan fungera optimalt i møte med morgondagens behov der sjukeheimsromma byrjar å likna fullverdige bustader og dagens omsorgsbustadar vert bygd slik at dei kan nyttast både som supplement og alternativ til sjukeheim. Snart ser me ikkje lenger forskjell på moderne små sjukeheimseiningar med høg standard og lokale bu- og servicesentera med eigne bustadar. For å sikra ein berekraftig omsorgsteneste med god kvalitet i framtida er det naudsynt med fagleg omstilling i tenestane som krev endra og høgare kompetanse, nye arbeidsmetodar og nye faglege tilnærmingar. Ei fagleg omlegging vil og ha konsekvensar for tenestane si organisering, samarbeidsrelasjonar og opning mot samfunnet. Vidare seier meldinga at ei stor utfordring i morgondagens omsorg er å skaffa nok kvalifisert personell. Det tek mange år å utdanna personell med høgare utdanning innan helse- og sosialfag. Dei neste ti åra må difor nyttast til å bygga opp ein kompetanse som kan møta ein situasjon med vekst. Suldal kommune har laga ny strategisk kompetanseplan i 2015-2016. Omsorg 2020 Regjeringa si plan for omsorgsfeltet 2015-2020 Omsorg 2020 omfattar prioriterte område i regjeringsplattform, med viktige tiltak for å styrka kvaliteten om kompetansen i omsorgstenestene, samstundes som den følgjer opp Stortingets behandling av Meld. St.29 (2012-2013) Morgondagens omsorg. Regjeringa meiner det er naudsynt å forsterka dei økonomiske verkemidlane mellom anna til kompetanseheving og utbygging av sjukeheimsplassar og omsorgsbustadar, for å nå måla i omsorgsplanarbeidet. 26

Det skal leggast til rette for ein langsiktig omstillingsprosess som kan sikra nyskaping og utvikling av nye og betre løysningar i omsorgssektoren. Regjeringa vil oppfordra kommunane til å setta fornying og betring av omsorgssektoren på dagsorden i kommunalt plan- og utviklingsarbeid og løfta fram fem satsingsområder : - Saman med brukar, pasient og pårørande - Ei fagleg og sterk helse- og omsorgsteneste - Moderne bokformer - Den nye heimetenesta - Fornying og innovasjon Demensplan 2015 «Den gode dagen» Demensplan 2015 «Den gode dagen» er ein av delplanane innanfor Omsorgsplan 2015. Plana slår fast at ei av dei største omsorgsutfordringane i åra som kjem, er at talet på personar med ulike demenslidingar sannsynlegvis vert dobla i løpet av 35 år, og den sterkaste vekst vil skje om 10 15 år. Det ligg til grunn for demensplanen ei erkjenning av at dagens omsorgstenester ikkje i tilstrekkeleg grad er bygd og tilrettelagt for personar med demens. Hovudområda er for å sikra ei god ivaretaking av dette er : Dagaktivitetstilbod for å aktivisere og stimulere, gje gode opplevingar og meiningsfulle kvardagar. Tilbodet er også tenkt å avlaste dei næraste på dagtid og bidra til at pårørande kan klare å stå i ein krevjande omsorgssituasjon. Eit godt utbygd dagtilbod kan, saman med heimetenester, i mange tilfelle bidra til å forhindra eller utsetja institusjonsinnlegging. Betre tilpassa butilbod. Sjukeheimar og omsorgsbustader må tilpassast personar med demens. Dersom Husbanken sitt investeringstilskot blir nytta til bygging eller ombygging av sjukeheimar eller omsorgsbustadar, er det krav om at bustadane skal vera tilpassa personar med demens. Auke kunnskap og kometanse. NOU 2011:11 Innovasjon i omsorg Omsorgsplan 2020 og Demensplan 2015 omhandlar i all hovudsak utfordringar og tiltak som er tenkt gjennomført dei næraste åra. Hagenutvalet har i NOU 2011:11 lagt vekt på å utgreia nye grep og løysingar for å møte omsorgsutfordringane i eit tidsperspektiv som strekkjer seg utover regjeringa sin Omsorgsplan 2020, med spesiell vekt på teknologi, alternative bu- og organisasjonsløysingar, forsking, innovasjon og høve til næringsutvikling. Det vert føreslått å møta dei framtidige utfordringane på følgjande måte: Ein ny politikk for «næromsorg» der blikket vert retta mot familie og lokalsamfunn. «Næromsorg» handlar om å mobilisera ressursar og setja samspelet med familien, det sosiale nettverket og lokalsamfunnet i sentrum. 27

Gjennomføring av Teknoplan 2015 som m.a. inkluderer vidareutvikling av tryggleiksalarm med tilrettelegging for smarthus, bruk av moderne kommunikasjonsteknologi og bruk av teknologi som stimulerer, aktiviserer og strukturerer kvardagen. Sjukeheimar og omsorgsbustader skal bli tilrettelagt for tilkopling av alarmar, sensorar og smarthusteknologi. Nye rom framtidas buløysingar og nærmiljø. Verkemidlane i bustadpolitikken til ombygging og fornying av dei bustadane som allereie er bygde, skal styrkast. Nye løysingar som vert utvikla, skal vera tilpassa framtidige generasjonars behov og preferansar og morgondagens lokalsamfunn. Eit nasjonalt program for kommunal innovasjon i omsorg. Innovasjon i omsorg vil i all hovudsak skje lokalt i den einskilde kommune. Sentrale styresmakter sin rolle vil vere å lage ein «insentivstruktur» som fremjar innovasjon og nyskaping og bygge opp ein infrastruktur for forsking, utvikling og innovasjon. Styrke omsorgsfeltet som nærig og skapa ein samla kunnskap - og næringspolitikk. Lovverk Den 13. juni 2016 vedtok Stortinget lovendringar i pasient- og brukarrettighetslova, og helse- og omsorgstenestelova om rett til opphald i sjukeheim eller tilsvarande bustad særskilt tilrettelagt for heildøgns tenestar kriterier og ventelister. Departementet syner til framtidige utfordringar og behov for endringar i helse- og omsorgstenestene. Regjeringa har utreda lovfesta rett til heildøgns pleie og omsorg med nasjonale kriteria for tildeling. Slike kriteria vil etter Regjeringas meining bidra til auka kvalitet og meir likeverdige tenester. Fleire kommunar i Noreg er med på eit forsøk med statleg finansiering. Gjennom forsøksordninga vil ein også få prøvd ut nasjonale kriteria for inntak til heildøgns pleie og omsorg i fleire kommunar. Kommunane skal føra ventelister over brukarar og pasientar som venter på langtidsplass. 28

Vurdering og konklusjon Kommunen kjem godt ut på kommunebarometeret innan eldreomsorga, og barometeret syner at det er høg dekning av plassar til demente og at kommunen har mykje heimebaserte tenester kontra institusjon. Rogaland revisjon peiker på at Suldal kommune driv dyrt, men har god kvalitet på tenestene innan omsorg. Samhandlingsreforma vart starta opp januar 2012. Kommunane skulle ta seg av meir oppgåver som spesialisthelsetenesta tidlegare gjorde. Det vart fortare utskrivingar frå sjukehus og meir behandling i kommunen. Dette skulle tilseie at Suldal kommunen skulle fått meir «trykk» på plassane inne på institusjon, men det skjedde ikkje, snarare tvert imot. Kommunen var godt rusta til oppgåvene som blei tilført og var litt føre var, og skreiv pasientar ut frå sjukeheimen til heimane fortare enn kva som har blitt gjort før. Inntak vart og meir skjerpa. Heimetenesta har fått auka kompetanse og kan ta seg av avansert hjelp i heimen. I løpet av dei siste åra har kommunen hatt mykje ledig plass, både på institusjon og på bu- og omsorgssentra. Sidan 2009 har kommunen stengt 17 plassar. Likevel er det til ei kvar tid mellom 10-20 plassar ledige. Samla nytter kommunen då berre i overkant av 60 % av plassane som er bygd. All forsking tilseier at innbyggjarane våre skal bli eldre og friskare i framtida. Det er komen meir teknologi som gjer at folk kan bu lengre heime. Det er større fokus på førebygging. Ein er vorte opptatt av å ivareta eiga helse. Alle undersøkingar tyder på at dei fleste vil bu heime lenger, mange livet ut. Det er to grep som kommunen på gjera når det gjeld omsorgstenestene våre framover: - Me må ha mykje meir aktiv mobil heimeteneste, inkludert heimesjukepleie med eigen nattpatrulje - Kommunen må ha auka fokus på team som jobbar førebyggande, t.d. med lindring og kvardagsrehabilitering, i tillegg til avlastning. I framtida skal tenestene bli mykje meir individualisert enn no. «Kva er viktig for deg» blir eit sentralt spørsmål, me skal hjelpa til at brukarane kan klara seg sjølv. Kommunen må ha nok kompetanse til å møta aukande krav og det må kunne nyttast tilsette på tvers av einingane. Rekruttering av personale med rett kompetanse vert ein nøkkelfaktor. Det er ikkje sannsynleg at kommunen kan auka talet på tilsette som arbeider innan sektoren sjølv om talet på eldre aukar. Difor må ein ha rasjonelle, men gode tenester, og me må ta i bruk dei tekniske hjelpemidla som etter kvart kjem. Alle skal kunne bu heime så lenge som råd. I årsmeldinga for 2015 og i Økonomiplan med handlingsplan 2016-2019 vert det slått fast at «Suldal skal ha forsvarlege og kostnadseffektive helse- og sosialtenester, der det vert lagt vekt på førebygging og livskvalitet. Suldal skal ha eit forsvarleg og godt helsetilbod tilpassa den einskulde brukar». For å få til dette skal tenestene gis på lågast mogleg, effektive omsorgsnivå. 29

Kommunen har eit ønskje om å satsa på førebyggande tiltak, kombinert med ei trinnvis opptrapping av pleie- og omsorgstilbodet, i tett samarbeid med brukar, pårørande og frivillige. Ei slik trinnvis opptrapping av pleie- og omsorgstilbodet er illustrert i figuren «omsorgstrapp i Suldal kommune» under. Viktige grep blir: - Aktiv rehabilitering til heimebuande etter sjukehusopphald - Sikra tilgang på kvalifisert personell. - Kvardagsrehabilitering og velferdsteknologiske løysingar - Aktiv brukarmedverknad - Eit styrka tilbod om lindrande behandling i heimetenestene - Samordna og fleksible tenester innan psykisk helse og rus - Folkehelse, førebygging og tidleg innsats - God samordning av tiltak til unge med tilknytings- og åtferdsvanskar - Rett bruk av bukollektiv, sjukeheimsplassar, behandlingsplassar og bustadar for heildøgns omsorg - Dagsentertilbod og aktivitetssenter med frivilleghetssentral. 30

For å få til dette må kommunen arbeide aktivt med førebygging for at eldre skal kunne bu heime lengre. Gode heimetenester er avgjerande for å lukkast. Mykje tilseier at folk i framtida vil ha eit ønskja om å vera meir sjølvstendige i sine eigne private hus, og at desse private husa er meir tilrettelagte bustadar enn no. Ein må og anta at innbyggjarane kjem til å stille større krav til både innhald (kvalitet) og tidspunkt for levering av ei omsorgsteneste. Teknologiske løysingar blir ein heilt naturleg og større del av kvardagen, og saman med individuell medisinsk/praktisk hjelp kan dette bidra til å få auka kvalitet på offentlege tenester, samt bidra til tryggleik og sjølvstende for brukarane. Figur 1: Omsorgstrappa i Suldal kommune. Brukar eller pårørande meld frå sjølv, eller søknad etter sjukehusopphald. Bestillarkontroret, tildeling til lågaste effektive omsorgsnivå Langtidsopphald Bustad med heildøgnsbemanning Omsorgsbustad Korttidsplass Rehabiliteringsopphald Dagopphald Brukarstyrt personleg assistanse Omsorgsløn Avlastning Heimesjukepleie, miljøarbeid. Heimehjelp med praktisk bistand Tryggleiksalarm 31

Førebyggande arbeid Kvardagsrehabilitering Forskinga som er gjort kring kvardagsrehabilitering i Noreg syner ein signifikant forskjell mellom brukarar som mottek tradisjonelle heimeteneseter kontra dei som får kvardagsrehabilitering. Brukarar som får kvardagsrehabilitering scorar langt betre enn brukarar som får ordinær behandling når det gjeld utføring av daglege aktivitetar og tilfredshet med eigen utføring. I tillegg ser ein at gevinsten er vedvarande. Resultata er tilnærma dei same etter ni månadar som etter tre det er derfor ikkje berre ei kortvarig effekt. Kvardagsrehabilitering vart starta offisielt i Suldal 01.10.2015 som eit KS-prosjekt med eit team beståande av ergoterapeut, fysioterapeut og sjukepleiar frå heimetenesta. Prosjektet er no fasa ut til å gjelde store delar av heimetenesta. Årsaka til vedtaket som kommunestyret fatta, var at kvardagsrehabilitering kunne bidra til å setja inn tidlege og riktige ressursar i byrjinga av eit hjelpeforhold der meistring, ivaretaking og betring av fysisk funksjon vektleggast. Arbeidet i Suldal sidan 2015 syner gode resultat kring brukarar som har fått kvardagsrehabilitering, i samsvar med erfaringar frå pilotkommunar i Noreg, der antal vedtakstimar etter kvardagsrehabilitering går monaleg ned samanlikna med før og at dette oppretthaldast i 3-6 månadar seinare. Resultata syner og at brukarane oppnår eit vesentleg høgare funksjonsnivå og reduksjon av innsats av timar i heimetenestene. Aktiv bruk av velferdsteknologi Suldal er i gong med å skifta alle tryggleiksalarmar frå vanlege analoge til digitale med ulike sensorar innan velferdsteknologi, t.d. fall-, brann-, dør- og epilepsisensorar. Kommunen har og høve til å utvida med fleire sensorar. Kommunen er i gong med å tilpasse ein bustad som skal nyttast som base for kvardagsrehabilitering og som bustad for rehabiliteringsopphald. Denne bustaden skal vere utstyrt med nytekonlogiske løysingar. Kommunen er og i gong med å implementere mobile nettbrettsløysingar for brukarar i heimetenesta. Suldal samarbeider i eit prosjekt med fleire Haugalandskommunar om å dela kunnskap og erfaringar innan velferdsteknologiske løysingar. Konklusjon Kommunen må vera i front når det gjeld å ta å bruk velferdsteknologi, og kommunen må vera aktiv i førebygging og hjelp til å bu heime gjennom gode tilbod i kvardagsrehabilitering og gjennom opplæring og trening ved dagsentra. 32

Dagsentra Der er ulike målgrupper når det gjeld tilbod på dag. Ein har aktive pensjonerte som tykkjer det er godt å kome saman med andre, kanskje vere aktive i lag med andre eller gjere ein jobb for andre. Ein har eldre som treng sosial stimulans, og ein har pleietrengjande eldre som kor eit dagtilbod kan gje avlasting for pårørande. I tillegg har ein demente som treng sitt eige tilbod. Til dei dagtilboda som er i grendene dekkjer kommunen skyss ein gong i veka til næraste senter for dei som har vedtak på tenesta. Vert dagtilbod nytta som avlasting er alt gratis. Blir tilbodet utvida til fleire dagar i grendene vil dei som har vedtak betale ein eigenandel for skyss, dei andre må utover den eine dagen syte for skyss sjølv. Det kan gjerast avtalar med drosjenæringa om transport her. Til demente vil det truleg vere mest hensiktsmessig at kommunen har bil med personale som kjenner brukaren til å hente og bringe. I dag vert det kokt middag på dei stadane der er dagsentertilbod. Dette krev ressursar som er vanskeleg å rekruttera. Suldal kommune bør vurdera om ein skal nytta kok/kjøl-prinsippet eller frivillige til å laga middag. Tilsette ved dagtilbod bør ha fokus miljø og aktivitet. Å samlast om eit varmt måltid ser ein som eit viktig sosialt tiltak. Det er viktig at dagaktivitetstilbodet vert introdusert tidleg i sjukdomsutviklinga. Dette gir både brukar og pårørande høve til å venne seg til tilbodet og etablera gode rutinar før situasjonen vert for belastande for pårørande og for utrygg for den som har demens. Ein må utarbeide inntakskriterier, men og ha klare kriterier for når brukaren ikkje lenger kan nyttiggjera seg av tilbodet og må ha eit høgare omsorgsnivå. Der bør og vera eit meir tilrettelagt tilbod for eldre som treng sosial stimulans og kulturell aktivitet, samstundes som det og kan vera eit avlastingstilbod. Aktivitet som gjenspeiler ulike interesser må leggast til rette. Interessene til dei eldre i dag vil nok ikkje væra dei same til eldre om 30 år. Eit folkehelseperspektiv må ligga til grunn, og aktiviteter som fremmar helse må tilbys på dagsentra. Fysisk aktivitet kan nemnast her. Kva aktiviteter som blir tilbudt på dagsenter både kan/må variera. Det viktigaste er det sosiale møtetreffet og avlastning for pårørande. Det vil vera avhengig av kva brukarane ønskjer og har resursar til. Dagens aktiviteter vil mogleg ikkje passa for framtidas eldre. I tradisjon tru har det vore utfluktar, bingo, vaffelsteiking, song og musikk. Framtidas eldre er meir bereist og har andre vanar i høve livsstil. Av innspel som er komme frå brukarar, kan det nemnast dans, vinsmaking og trening. Dette viser at det er ei utvikling som går litt i andre retningar enn tidlerare aktiviteter som har vore gitt i tenesta. Det må vera rom for alle og ein må kanskje våga å tenke nytt. For demente ynskjer ein å lage eit spesielt tilrettelagt dagsenter som er lokaliser saman med eit heildøgns bu- tilbod for demente. Dette for å få eit godt fagmiljø med vekt på miljøarbeid. For at dei demente skal få oppretthalda sine funksjonar må det fokuserast på aktivitet som fremme helse, samt oppretthalde dei funksjonane brukarane har. Dagtilbodet er desentralisert og ressurskrevande, slik som tilbodet er i dag. 33

Med omsyn til framskriving av antal omsorgsgivarar per potensiell omsorgstrengande er i negativ utvikling, er det særdeles viktig å vektleggja arbeidet med å få utnytte desse ressursane best mogleg. RO tilrår Suldal å etablere ein frivilligheitssentral som bør nyttast som ein rekrutteringsarena for frivillige, i tillegg til at det blir satsa på eitt dagsenter. RO meiner at det krevst ressursar for å utløysa potensialet i det frivillige arbeidet innan helse- og omsorgssektoren, med døme om at eitt årsverk i koordinering av frivilligheit kan løysa ut 6-8 årverk. Rogaland revisjon støttar opp om tilrådinga i høve å etablere frivilligheitssentral, då tiltaket vil vera sosialt stimulerande både for brukarane og dei frivillige som står for aktivitetane. Det kan og tenkast at eit slikt aktivitetssenter vil redusere behovet for dagens ordinære dagsentertilbod i åra framover. Gode dagsentra kan gjera det enklare å bu heime. Dette både gjennom at einslege heimebuande då får eit sosialt fellesskap som samtidig har tenester som hjelper ein til å bu heime og også ved at dagsenter kan vera ei avlastning for partnarar som bur saman med t.d. lettare demente partnarar. Kommunen bør samordna ressursane til dagsenter i større grad enn i dag. Dette kan gjerast ved å satsa på eit dagsenter som kan nyttast av alle og eigne dagsentra/avlastningstilbod for demente og psykiatri. Avstandane i kommunen er store, og det kan difor vere aktuelt å satsa på fleire dagsentra. Det kan få vera naturleg å satsa på sentra knytta til bu- og omsorgssentra me har i dag. Det kan vera at bygdalag eller pensjonistforeiningar vil laga til eigne samlingar eller eigne dagsentra knytt til si grend t.d. ein eller to dagar i veka. Slike sentra vil då kunne nyttast utan at brukarane har vedtak. Kommunen kunne ha ei støtteordning til slike tilbod. Konklusjon - Kommunen har tre dagsentra; Sand, Jelsa og Suldalsosen. Kvart senter har ope to eller tre dagar i veka og vert administrert av ein tilsett. Drifta vert også basert på at frivillige bidreg. Den tilsette administrerer dette og sørgar for at det i senteret vert gjeve kulturelle opplevingar, trening og gode sosiale opplevingar. - Det blir arbeidd for å utvida frivlligheitskoordinatorstillinga slik at hjelp frå frivillige kan koordinerast og tilretteleggast. - Det blir laga ei ordning som gjer at pensjonistforening, sanitetsforening eller eigne lag kan få tilskot til drift av opne sosiale dagtilbod i grender. 34

Heimetenesta Gode heimetenester er avgjerande for å lukkast og heimetenester bør alltid vere fyrste instans for hjelp. Heimetenesta skal ivareta eit stort spekter av individuelle behov. Frå det enklaste til det meir tidkrevjande og omfattande. Den stigande levealderen vil føre til auka bruk av heimesjukepleietenester til eldre. Kommunen vil få fleire «friske» eldre, men det vil også bli eldre som kan leve eit par tiår med samansette sjukdommar. Behovet for heimetenesta vil variera i stor grad. Dei under 67 år utgjer og ein stigande del av mottakarar av heimetenester. Blant den voksande delen av heimetenester, og særleg dei under 67 år, har den medisinsk orienterte pleia innteke ein sentral plass. Ein stor del av desse heimesjukepleiemottakarane har somatiske sjukdommar og psykiske lidingar, og 8 av 10 bur i ordinære private bustadar, der fleire bur åleine. Denne gruppa bidrar med andre ord til at brukarar i heimetenesta i stigande grad har samansette behov. Ei framtidig organisering av heimetenestene må difor ta omsyn til alle typar problemstillingar, uavhengig av diagnose, alder og mengde hjelp (Forvaltningsrevisjon av pleie og omsorg høyring). Den geriatriske pasient (ein eldre pasient med fleire sjukdommar) karakteriserast ved aldersforandringar som er kome langt, multisjukdom og polyfarmasi. Atypiske og spesifikke symptom på akuttsjukdom, svekka sjølvstende i kvardagen, mental svikt, balanseforstyrringar, falltendens, forflytningsproblem og ernæringsproblem er vanlege problemstillingar. Ei framtidig organisering av heimetenestene må ta omsyn til alle typar problemstillingar, uavhengig av diagnose, alder og mengde hjelp. Heimeteneste bør alltid vera fyrste instans for hjelp, og vil i framtida -som i dagtilby alt frå «lette» oppdrag til avansert medisinsk hjelp i eigen heim. Konklusjon - Det bør flyttast ressursar frå bu- og omsorgssentre til heimetenesta. Heimetenestene vert samla i ei eining med ein leiar. Heimetenestene har sin base på Sand. Det kan bli eventuelt desentraliserte personalbasar for personell som har frammøte på Vinjar bu- og omsorgssenter og Jelsa bu- og omsorgssenter. Desse vil yta praktisk bistand og heimesjukepleie. Dette vil gjere at brukarane har forholdsvis få å forholda seg til. Kor mange som skal vere knytt til basen vil avhenga av geografien og behovet for hjelp. Personalbasane kan dekka behovet i området dag og kveld. - Sjukepleiarressursane vert sendt ut frå Sand etter kor det er bruk for dei. Spesialhjelpepleiar reiser og ut til kor det er behov for å styrke tenestene. Med færrast mogleg knytt fast til ein base og flest mogeleg mobile, meiner ein å kunne nytta fagressursane beste. - Nattpatrulje, ein sjukepleiar og ein helsefagarbeidar, dekkjer heile kommunen på natt. 35

Tilrettelagde bustader Seniorbufelleskap dekker fleire behov som ikkje er så lett å få til i andre butilbod. Det gjeld fyrst og fremst de eldre sine sosiale behov. Det å leve i eit bumiljø gjer at ein kjenner seg trygg og får dekka behovet for sosialt nettverk. Eit slikt fellesskap kan ha ulike eigarformer og vere oppført i forskjellege typar bustader. Private utbyggjarar kan stå for oppføring og driva kommersiell utleige eller kommunen kan væra eigar og leige ut på vanlege kommunale vilkår. Alderssamansetninga og bruken av omsorgstenester kan variera i eit slikt fellesskap. Ein treng ikkje ha behov for heimetenester for å få leige bustad. Alder på bebuar kan vera 65 +. Både Jelsa- og Vinjar bu- og omsorgssenter og kan nyttast til slike fellesskap. Bebuarane som bur i slike seniorbustader eller servicebustader kan i utgangspunktet bu åleine og få naudsynt hjelp av heimetenesta. Det vil då ikkje vere så kort responstid som det vil vere på ein sjukeheim. Konklusjon - Jelsa bu- og omsorgssenter må tilretteleggast for servicebustader. Bebuarane må kunne bu åleine med naudsynt støtte frå heimetenesta. Planlegging bør starta umiddelbart etter at hovudvedtaket er gjort. - Vinjar bu- og omsorgssenter bør tilretteleggast for servicebustader frå det tidspunkt at institusjonsplassane på Sand er ferdig bygd ut. Heildøgnsbemanna bustader I dag har me slike på Jelsa- og Vinjar bu- og omsorgssenter. Det er stadig minkande bruk, og slik det er i dag har me plass til alle brukarane på sjukeheimen og Vinjar. Det er også slik at bu- og omsorgstenestene ikkje har fungert etter føresetnaden. Meininga var at bebuarane her skulle klara seg sjølv i stor grad, nesten som om dei budde i omsorgsbustader. No er det framleis ringesystem oppe, og det blir ytt stor grad av hjelp. Det er også slik at det er vanskelegare å flytta bebuarar som har trong for sjukeheimsplass over til sjukeheimen, og det har gjort pressert på personalet stort. 36

Institusjonar Suldal har ein dekningsgrad på 40 % på institusjon og/eller heildøgnsbemanna bustad. Dette er svært høgt i høve eit landsgjennomsnitt på 29 %. Dagens dekningsgrad på institusjonsplassar (sjukeheim) er på 16,6 % og ligg litt under landssnittet. Ei omlegging av tenestetilbodet i Suldal vil kunne redusere den samla dekningsgraden vesentleg. Det er svært utfordrande å berekna ei norm for framtidige behov for institusjonsplassar og andre heildøgnsplassar, og det er stor variasjon i kommunane med dekningsgrad (sjukeheims-/heildøgnsplassar til befolkninga over 80 år) av sjukeheimsplassar. På landsbasis har antal eldre over 80 år buande i institusjon gått ned frå 15,1 % til 13,3 % på 5 år og er framleis fallande. Vidare ser ein og ein fallande tendens til at det er mindre eldre over 80 år som mottek heimetenestar no enn tidlegare, då dette er redusert med 1% på 5 år. I tråd med generell velferdsauking, utvikling av teknologi, universell utforming, satsting på førebygging og generell betring av eldre si helse, antas det at det i framtida vil vera behov for færre institusjonsplassar og heildøgns omsorg. Dette talar for at dekninga av tradisjonelle sjukeheimsplassar for eldre over 80 år vil bli redusert, men kor stor grad er svært usikkert. Behovet for plassar i bu- og omsorgssenter antas å bli redusert etter kvar som dei eldre gis høve til å få naudsynt pleie og omsorg i heimen, men dette er under føresetnad av at kommunen rustar opp den heimebaserte omsorga for dette. I institusjon i dag har me: - Avdeling for demente - Avdeling for somatisk pleietrengande - Korttidsplassar for opphald inntil 60 døgn - Eigne senger for lindrande/avsluttande behandling - Eigen seng for øyeblikkeleg hjelp Mykje av drøftingane i førebuingsprosessen har vore om ein skal samla alt til ein institusjon på Sand eller om ein skal dela opp slik at det blir bygd eit nytt senter for demensbehandling på Vinjar. Fleire demente vil ha bruk for heildøgns omsorg. Både faggruppa som jobbar med demente i dag og brukarorganisasjonane meiner tilbodet for demente bør vere i institusjon. Ein kan velja om kommunen har nokre plassar som institusjon og andre plassar definert som heildøgns omsorg. Rogaland revisjon og RO er tydeleg i rådet til kommunen; Ein kommune på Suldal si storleik bør satsa på samla institusjon. Samtidig meiner fleire av våre eigne fagfolk at det vil vera lettare å bygga ut eit godt tilpassa demenssenter ved utviding av Vinjar bu- og omsorgssenter. Rådmannen har fått utarbeidd ei muligheitsskisse som gir plass til 35 rom til ein kostnad i overkant av 50 million. Det er også teikna ei mogleg skisse over ombygging av hovudetasjen på Bjødnateigen som gir 15 nye rom. I ein institusjon vil ein betale vederlag, i prosent av inntekta. Har bebuarane låg inntekt, betalar dei forholdsvis lite. Har ein høg inntekt vil ein måtte betale mykje for opphaldet. Kommunen har alle utgiftene vedkommande pasienten, også medisin, 37

legebesøk og hjelpemidlar som elles staten dekkjer for oss andre. Ved Vinjar har ein bygning som kan tilpassast, alt på eit golv, lett tilgang til uteareal og det er mogleg å byggje ut. Samstundes må rådmann peike på at Bjødnateigen og sjukeheimen også kan nyttast. Då vil tenestene bli sentralisert, dei årlege kostnadane vesentleg mindre og det vil gje ei betre utnytting av personalet når tenestene er så nære andre tenester (t.d. lege, laboratoriet, fysioterapeutane). For å ha rett til tilsynslege må brukar bu på institusjon. Vel ein buform for demente på Vinjar som bu- og omsorgssenter vil brukarane ikkje ha rett, men kommunen kan velja å tilby tilsynslege. Ved å samla tenestene til Sand, har brukarane tilsynslege og vil også ha eit nær lokalisering til andre helsetenester, t.d. fysioterapeut, tannlege og laboratoriet. Samhandlingsreforma er ein viktig årsak til at behovet for kompetanse i kommunehelsetenesta har auka. Reforma har ført til sjukare pasientar i kommunane, noko som igjen krev meir kompetanse hjå dei tilsette både på sjukeheim og i heimesjukepleia. Systematisk kompetanseoppbygging, verdsetting av den kompetansen dei tilsette allereie har, og turnusar som gir høve til faglege drøftingar og sterkare fagmiljø vil setta kommunen i betre stand til å ivareta den komplekse pasient som kjem tilbake frå spesialisthelsetenesta langt tidlegare enn før. Pasienten vil få eit styrka tilbod, dei tilsette vil få ein betre arbeidskvardag og kommunen vil få gode helse- og omsorgstenester. Per dags dato har sjukeheimen ein pleiefaktor på 1,2 (gjennomsnittleg pleiefaktor er 0,79 og seier noko om forholdet mellom registrerte årsverk til pleie og bebuarar på institusjon). I framtidas omsorg planleggast det ein pleiefaktor på 0,9 på sjukeheimen som er gjennomsnittet i dagens moderne sjukeheim. RO påpeikar at dersom pleiefaktoren skal vera lågare eller høgare vil det avhenga både av organisering av grupper/plassar, organisering av arbeidstid, arbeidsmåtar og korleis kompetansen nyttast mellom grupper, avdelingar og mellom institusjon og heimebasert omsorg. Vidare fastslås det at det er avgjerande for samla ressursbruk at ein i lukkast i å leggja til rette for omsorg ei eigen bustad og redusere eller utsette behov for institusjonsopphald. I vedlegget til RO sin rapport om «Framtidas omsorg» er det lista opp synspunkt kring fordeler og ulemper rundt dei to alternativa til organisering og lokalisering syner dermed til dette vedlegget for meir informasjon. I april 2017 var Omega AS på synfaring for å vurdere kostnadar og moglege bygningsløysingar og har i dette høve kome med nokre grove overslag og evalueringar. Demenssenter på Vinjar Vinjarheim er bygd i tre byggetrinn der den eldste er ein to-etasjes bygning med kjellar, og som ikkje er brukbar som sjukeheim etter dagens krav. Denne vil bli nedreven. For å få plass til 35 rom, må bygningsmassen utvidast. Den nyaste 38

delen som vart bygd i starten på 2000-talet står som den er. Samla tenester på Sand I høve alternativ med å samla alt på Sand, er det sett på Bjødnateigen som somatisk sjukeheim. Bjødnateigen er ein tidlegare psykiatrisk «sjukeheim», bygd omkring 1985. Den er i tri etasjar, samt eit loft som blir nytta til psykisk helse. Omega AS har vore i kontakt med Arbeidstilsynet og tilbakemelding er at bebuarromma på Bjødnateigen er for små ( 17,7 kvadratmeter) etter dagens krav og vil krevja store ombyggingar. Krav i dag er på omlag 27 kvadratmeter. Omega meiner det vil krevja ein del dispensasjonar for å få bygget godkjent som institusjon. Omega ville ikkje kome med eksakt kostnadsestimat på bygget, men informerte om det kunne bli omtrent det same som på Vinjarheim. Kostnadar på å drifta eitt kontra to bygg ligg mellom 5-10 millionar. Konklusjon - Bustadane for brukarar som treng omsorg heile døgnet blir samla på Sand. Sjukeheimen, Bjødnateigen og dei «brune» bustadane blir tilrettelagt for dette. - Kommunen bør prosjektera ombygging og eventuell utviding av bygningane på Sand. Dette bør startast no. - Jelsa bu- og omsorgssenter blir nedlagt som bu- og omsorgssenter frå 01.08.2018, og allereie no startar prosjektering av ombygging til personalbase, dagsenter og servicebustader. - Vinjar bu- og omsorgssenter blir lagt ned frå tidspunktet ombygging på Sand er ferdig, tidlegast august 2020. Allereie no bør ein starta prosjektering til personalbase, dagsenter og servicebustader. 39

Økonomiske konsekvensar Det er vanskeleg å gje ei fullstendig oversikt over dei økonomiske konsekvensane fullt ut, då mykje vil avhenga av vidare prosjekteringsarbeid og kor raskt me eventuelt kjem i gong med ombygging og nybygg. Når det gjeld drift, så blir det lagt til grunn at endringar som blir føreteke ikkje skal føra til auka bemanning og heller ikkje auka utgifter, men at det skal skje ei innsparing som dekkjer kommunestyrevedtaket som er gjort i økonomiplanen for 2017-2020. Bemanningsressursane som blir frigitt ved at Jelsa bu- og omsorgssenter blir lagt ned i noverande form skal nyttast til å styrka bemanninga i heimetenesta og på sjukeheimen. Sidan Vinjar blir foreslått nytta ein periode lengre blir også nokre av ressursane flytta dit. Innsparingar ved å samla drifta av heildøgnsbemanna tenester på Sand er planlagt å nytta på same måten; Styrka heimetenesta, førebygging og sjukeheimen, men me er no tre, fire år fram i tid, og det er vanskeleg å spå om den økonomiske situasjonen i kommunen. Det er likevel rimeleg klart at det vil bli ein vesentleg innsparing ved å driva desse tenestene samla i ein eining på ein stad. Kostnadene til investering vil etter alle alternativ bli store. Det gjeld enten ein vel å fortsetja som no, med nødvendige rehabiliteringar på alle tre stadene eller ved eit større nybygg på Vinjarheim eller ved ombygging og eventuell utviding på sjukeheimen og Bjødnateigen på Sand. Sjølv om kostnaden i dag er stipulert til vel 50 million for utviding på Vinjarheim, og ombygging på Bjødnateigen kan kosta det same, så er det ingen grunn til å tru anna enn at rehabilitering og ombygging av andre bygg vil føra til at summen uansett alternativ kan bli vesentleg høgare. Kor mykje dette til slutt vil kosta kommunen vil avhenga av kva tilskot me kan få frå Husbanken. Gjennomsnittet av den statlege tilskotsandelen frå Husbanken pr. bu eining er 50 prosent av maksimalt godkjent anleggskostnader. Dette vert fordelt med 45 prosent pr. omsorgsbustad og 55 prosent per sjukeheimsplass. Det kan og gis inntil 55 prosent utmåling av tilskotet der det blir etablert eigne lokale for dagaktivitetstilbod i tilknyting til allereie eksisterande omsorgsbustad. Det er eit krav om at dagaktivitetstilbodet omfattar bebuarar i omsorgsbustadane, men tilbodet kan også nyttast av andre som har eit slikt behov. Rettleiande storleik på lokale til dagaktivitetstilbod er 10 kvm pr. brukar. Kva kan tilskotet brukast til? Auka kapasitet av sjukeheimplassar og omsorgsbustadar både til korttidsplassar og langtidsopphald Ombygging og utbetring av gamle og ueigna bygningar Fellesareal naudsynt for å oppnå heildøgns teneste i eksisterande omsorgsbustadar Prosjekt og installering av heis, sprinkelanlegg, samt ulike tiltak knytt til velferdsteknologi i eksisterande bygningsmasse Døgnomsorgsplassar til personar med behov for augneblikkeleg hjelp 40

Regjeringa vil endra investeringstilskotet til heildøgn omsorgsplassar, slik at det berre gis støtte til prosjekter som aukar det totale talet på plassar i kommunane. Endringa trer i kraft frå 2021, men det skjer ei gradvis tilpassing dei neste åra. Endringa inneber at det frå 2021 berre gis investeringstilskot til prosjekt som gir netto tilvekst av heildøgns omsorgsplassar. Kommunar som mottek tilskot skal ikkje kunne avvikle gamle plassar i takt med at nye plassar finansiert av tilskot vert teke i bruk. 41

Mogleg tidsplan for innføring av eventuelt endeleg vedtak: (innsett etter levekårutvalet si behandling) Tid Kva skjer? Politiske avgjerder og saker Juni-september 2017 Oktober 17 august 18 August 18 Frå august 18 Frå 20-21 (?) Høyring og påfølgande vedtak i kommunestyret Førebuing til gjennomføring av vedtaket. (Omplasseringar, flyttingar, eventuelle avtalar med frivillige, mm) Det blir starta prosjektering av ombygging Jelsa til servicebustader, dagsenter og base for heimesjukepleie. Det blir starta prosjektering og mulighetstudier for utviding og ombygging på Sand. Heimetenesta og sjukeheimen blir styrka med årsverk Jelsa BO blir lagt ned, pasientar flytta, personalet flytta. Pasientar som treng heildøgns omsorg er enten på sjukeheimen eller på Vinjar BO Det er tre dagsenter i drift (mogleg utsetjing på Jelsa viss ombygginga krev det.) Heimetenesta er styrka med eit antal årsverk. Det blir gjort avtalar om tilskot til frivillig drift av andre dagsentre / møteplassar. Ombygging eller utviding av Suldal sjukeheim blir planlagt og gjennomført Det er utvida på Sand slik at Suldal sjukeheim har plass til alle som treng heildøgns omsorg med trong for rask respons frå sjukepleiar. Dette gjeld både brukarar med demens eller somatiske vanskar. På Jelsa og Vinjar er det ikkje lengre Bu- og omsorgsenter med heildøgns bemanning, men det er servicebustader, dagsenter og base for heimesjukepleien. Sak til kommunetstyret om ombygging av Jelsa BO til servicebustader, dagsenter og base for heimesjukepleie Sak til kommunestyret om utbygging på Sand / ombygging av Bjødnateigen. Sak til kommunestyret om framtidig behov /bygging av servicebustader og omsorgsbustader i kommunen Endeleg investeringsbeslutning for utbygging av sjukeheimen, samt ombygging av Vinjarheimen. 42

43

Me vil gjerne høyra kva du meiner om framtidas eldreomsorg i Suldal. Dersom du har innspel kan du senda det på mail: postmottak@suldal.kommune.no eller i brev til postadresse: Suldal kommune, Eidsvegen 7, 4230 Sand Hugs fristen 1. august 44