Fjell kommune Dato: 10.08.2017 Vår ref.: 2017/1181-18964/2017 Ark.kode: 104 Notat Til: Ordføraren Nye Øygarden kommune i 2020 - eit samlande kollektivprosjekt Kollektivtransport er viktig i det moderne samfunnet; den sikrar at folk kjem seg til og frå ymse gjeremål knytt til arbeid, handel, skule, offentlege instansar, fritidssyslar etc. Ei utfordring for dei med ansvar for kollektivtransporten er å nå fram til alle med transportbehov. Dette gjeld unge som eldre, om du bur sentralt eller meir perifert. Korleis møter fylkeskommunane denne utfordringa anno 2017? Dette notatet handlar om det, men også kva som er gjort i kommunane Fjell, Sund og Øygarden og kva som no bør gjerast i øyriket vest for Sotrabrua når ny-kommunen vert etablert i 2020. Notatet har eit særskilt fokus på bestillingstransport. 1.Ansvar for kollektivtransport Kort fortalt er ansvarsfordelinga innan kollektivtransport slik:(1) Fylkeskommunane har ansvar for kollektivtransport (buss, by-bane, ferje, båt), fylkesvegar og regionplanlegging. (2) Kommunane har ansvar for disponering av areal, lokale vegar og parkering. (3) Staten har eit overordna ansvar og eit spesifikt ansvar for jernbane og riksvegar m/kollektivinfrastruktur. 2.Fylkeskommunale tilbod 2.1 Generelt Dette avsnittet gjev ikkje eit fullstendig oversyn over fylkeskommunale tilbod, men vert avgrensa til det mest interessante for kommunane i vest: bestillingsstransport. Dei fleste reisande er passasjerar der linjer og avgangar er faste og førehandsannonserte. Men deler av marknaden er så pass avgrensa og spreidd at bestillingstransport er ei interessant løysing for desse; den er kundevennleg og ein unngår låg kapasitetsutnytting då behovet vert dekka av minibuss/taxi. Utgreiinga «79 råd og vink for utvikling av kollektivtransport i regionene» bestilt av Samferdselsdepartementet, listar opp fleire argument for bestillingstransport, mellom anna desse: - Det er ein fleksibel kollektivtransport med mindre køyretøy - Bestillingstransport krev god organisering - Den kan erstatta og utvida den kollektive linjetrafikken
- I område med få avgangar kan bestillingstransport gi eit betre og rimelegare tilbod - Den kan effektivisera linjetrafikken - Den når fram til brukargruppe som er mindre mobile t.d. eldre og funksjonshemma - Den kan løysa offentlege betalte transportoppgåver knytt til skule, arbeid- og utdanning, dagsenter etc. Slike transportar er i dag kostbare. Evalueringsrapporten «Evaluering av prøveprosjekt med samordning av bestillingstransport og TT-transport 2009 2011» frå juni 2012 til Samferdselsdepartementet omhandlar forsøk der 7 fylkeskommunar er med. Hovudfokus i forsøka vart å etablera/utvida tilbod om bestillingstranspot.mellom anna dette står å lesa i samandraget: «Prøveprosjektet viser at det er oppnådd en betydelig økt tilgjengelighet gjennom å tilby bestillingsruter. Dette gjelder spesielt eldre som ikke kvalifiserer for TT-kort, men som finner det ut-fordrende å benytte ordinær kollektivtrafikk. Sistnevnte kan skyldes lang vei til nærmeste buss-stopp, at det er tungt å bære handleposer frem og tilbake til busstopp, nedsatt funksjonsevne grunnet alder der funksjonsnedsettelsen ikke omfattes av TT-regelverket, og lignende. Den økte tilgjengeligheten oppgis også å ha effekter sosialt og folkehelsemessig. Ved å komme seg mer ut, blir eldre mindre isolerte og faktisk friskere. Bestillingstransporten bidrar også til at eldre kan bo lengre i eget hjem, som er blant annet definert som et mål i Samhandlingsreformen. Slik sett vil bedre tilrettelegging av kollektivtilbudet kunne gi besparelser innen øvrige offentlige tjenesteområder, som kommunale helse- og omsorgstjenester». «Samtidig er som vist bestillingstransport en kostnadseffektiv måte å drive ordinært kollektivtilbud på». «For at bestillingsrutene skal kunne betegnes som en suksess, må folk benytte seg av dem... Flere kommuner rapporterer om stigende passasjertall, men forventningene til bruken er ikke innfridd i løpet av prøveprosjektet. Utfordringen som fremheves i alle fylkeskommuner er at det krever en holdningsendring hos brukere, særlig TT-brukere.» 2.2 Konkrete løysingar i nokre fylkeskommunar Mange fylkeskommunar har etablert bestillingstransport som ein del av kollektivtilbodet. Her er nokre smakebitar: Østfold fylkeskommune starta opp tilbodet med bestillingsruter alt i 2007. Etter kvart utvikla denne fylkeskommunen eit heilskapleg konsept for bestilligstransport, hovudsakeleg utanfor byområda, som ein del av kollektiv-satsinga. Dette konseptet ber namnet FLEXX og har desse kjenneteikna: Tilbodet gjeld for alle, er ein del av den ordinære kollektivtransporten, passasjerane betalar vanlege kollektivsatsar og dei er garantert sitjeplass, det er plass til rullator, rullestol og barnevogn, passasjerane kan få hjelp av sjåføren til av- og påstiging og plass vert tinga på tlf eller nettet seinast 2 timar før reisa. FLEXX er eit fleksibelt tilbod. I somme kommunar i Østfold kan du reisa kvar du vil 2-3 dagar i veka innanfor tidsrommet kl 10 14; det er berre å bestilla! Det finst også FLEXX Linje der du bestiller plass på bussen som t.d tek deg frå Aremark til Halden. FLEXX Natt er
eit tilbod til unge for å få dei trygt heim. FLEXX BY er eit bestillingstilbod i Sarpsborg sentrum. Alle desse tilboda vart det orientert om på seminaret «Reis når du vil» i Fjell rådhus i oktober 2016. FLEXX er eit velutvikla og utprøvd system som lett kan tilpassast transportbehova i Fjell, Sund og Øygarden. Det er berre å ta det i bruk! Men då må Hordaland fylkeskommune vera med på laget! Møre og Romsdal fylkeskommune er ein annan av pionerane innan bestilligstransport. Her heiter ordninga Fram Flexx og er ein del av det ordinære kollektivtrafikktilbodet i Møre og Romsdal. På heimesida deira kan vi lesa følgjande: «Tanken er at Flexx skal vere eit samleprodukt for bestillingstransportar. I motsetning til ordinære ruter, blir Fram Flexx berre køyrt ved bestilling. Tilbodet er bestillingstransport i form av: Tilbringartransport: Bestillingstransport kor kunden kan bli transportert til/frå heimen og til/frå haldeplass for FRAM sin rutegåande kollektivtransport buss, ferje eller hurtigbåt. Servicetransport: Bestillingstransport til/frå heimen og til/frå kommunesentrum, eller anna handels-/servicesenter i kommunen. Dette tilbodet er særleg egna for TT-brukarar, men alle kan nytte seg av tilbodet. Flexx Natt: Bestillingstransport heim frå kollektivhaldeplass eller offentleg arrangement på kveld- og nattetid i helgene. Flexx Natt er i staden for Trygt heim for ein 50-lapp, og er særleg tiltenkt ungdom opp til fylte 25 år.» Handlingsprogammet for samferdsle 2017-2020 i Møre- og Romsdal viser ei vidare satsing med styrka tilbod for eksisterande Fram Flexx kommunar og utviding til nye kommunar som Ørsta. Finmark fylkeskommune har avgrensa sitt Flexx-tilbod til Flexx Linje. Dette står å lesa på heimesida deira: «Flexx-transport er et overordnet konsept for all bestillingstrafikk i Finmark. Tilbudene inngår som en del av det ordinære kollektivtilbudet, men betjenes kun ved behov. FLEXX LINJE er bestillingsruter som kjører fast rute til fast tid, men som kun kjøres hvis noen bestiller tur. Prisen er den samme som din vanlige bussbillett. Husk å sjekke bestillingsfristen som gjelder for din aktuelle rute den kan variere...» I Finmark er det etter kvart slike bestillingsruter over heile fylket. Hedemark fylkeskommune har gjennom foretaket Hedemark Trafikk utvikla bestillingsruter kombinert med t.d. Flex Eidskog som ein del av kollektivtilbodet: «FLEX Eidskog er et servicetilbud som tar deg til Skotterud på faste dager. Ved bestilling avtales hentetid og sted. Du blir hentet og levert ved din nærmeste offentlige veg og blir kjørt til og fra faste knutepunkter i ditt FLEX-område. Ankomst- og avgangstider for FLEX er tilpasset det øvrige rutetilbudet som kjører fra Skotterud. Bestill så tidlig som mulig og senest en time før reise.» Ruter i Oslo og Akershus har også bestillingtransport som ein del av kollektivtilbodet og skriv dette på heimesida si: «Bestillingstransporten kjøres med minibuss. Minibussen henter deg hjemme eller ved en av linjens holdeplasser, og kjører deg dit du skal innenfor en linjes område. Om du kan bli
hentet hjemme eller må vente ved en holdeplass avhenger av hvilken linje og avgang du reiser med.» Nord-Trøndelag fylkeskommune skriv dette på heimesida si: «Bestillingstransport er kollektivtransport hvor kunden melder inn til et bestillingspunkt (telefon 07417) at man ønsker å benytte seg av et kollektivtilbud. Disse kollektivtilbudene deles inn i to typer transport: Tilbringertransport: En tjeneste hvor kunden kan bli transportert til andre kollektivruter til og fra hjemmet eller bussholdeplass. Servicetransport: ruter som går til faste punkter med fast avgangstid med en bestemt hensikt, for eksempel handleturer. Bestillingstransporten er etterspørselstyrt ved at den reisende bestiller transport innen en gitt frist før avreise. Bestillingene samordnes for å utnytte ressursene best mulig. Transportmiddelet (taxi, maxi-taxi eller buss) blir beregnet etter antall reisende. Du betaler det samme som en bussbillett. Bestillingstransport kjører kun når noen har bestilt. Derfor kan man tilby et godt kollektivtilbud i distriktene. Tilbudet om bestillingstransport varierer fra kommune til kommune. Se www.07417.no for mer informasjon.» 2.3 Tilbod i Hordaland i Hordaland fylkeskommune Hordaland fylkeskommune har i liten grad vore engasjert i bestillingstransport. Så langt vi kjenner til har det vore eit avgrensa forsøk med ein variant av bestillingstransport på Voss og resultatet av det levde ikkje opp til forventningane. I «Regional transportplan for Hordaland 2018 2029» ligg det ikkje føre konkrete planar om bestillingstransport og ordninga er omtalt slik i dokumentet: «Der det ikkje er grunnlag for ordinær rutegåande transport vil ein vurdera fleksible løysingar som til dømes bestillingstransport. Erfaringar frå eige fylke, og andre deler av landet, viser at det er knytt fagleg usikkerheit om kva som er gode løysingar for bestillingstransport. Dette gir grunn for nærare utgreiingar for å sjå potensialet som ligg i betre samordning mellom ulike offentlege transporttilbod, som skuleskyss, pasientreiser og TT-ordninga. Vidare arbeid med aktuelle utgreiingar blir følgt opp gjennom Handlingsprogram for Kollektivstrategien.» Som ein vil sjå opnar fylkeskommunen her opp for meir utgreiingsarbeid knytt til betre samordning av offentlege transporttilbod. I kollektivstrategien til fylkeskommunen er det definert ein linjestruktur med 4 element: Bergen bystamlinjer trafikkerer Bergen by med høg frekvens Bergen regionstamlinjer trafikkerer mellom byen og regionsentra med høg frekvens Hovudlinjer trafikkerer mellom regionsentra i Hordaland med varierande frekvens Lokale linjer, opne skulelinjer, bestillingstransport og anna offentleg transport krev samordning i meir tynt befolka område. Hordaland fylkeskommune førebur no ny anbodsrunde med drifts- oppstart juni 2019. I brev av 24.04.2017 vert det invitert til dialog om det framtidige kollektivtilbodet vest for
Sotrabrua. Det heiter m.a. dette i skrivet: «Innspela frå kommunane vil utgjera ein viktig del av den samla vurderinga korleis kollektivtilbodet skal innrettast i region Vest.» Utgreiinga «Analyse og utvikling av et nytt kollektivtilbud i vestkorridoren fase 1» er frå april 2013 og er utført av COWI på oppdrag frå Skyss. Bakgrunnen er m.a. at fylkeskommunen ønskjer å auka tal passasjerar med 50% fram mot år 2020. Her er nokre av dei strategiske vurderingane: Hyppige avgangar Straume Bergen sentrum Prioritering av område med mange passasjerar og stort transportbehov pr avgang Nedprioritering av område med færre passasjerar og lågare transportbehov pr avgang Robust struktur med Straume som sentrum og hovudlinjer til Ågotnes, Skogskiftet og Anglevika. 3. Kommunale tilbod og utfordringar i vest I alle dei 3 kommunane vest for Sotrabrua er det etablert kommunale transporttilbod som supplement til fylkeskommunale bussruter. 3.1 Sund kommune Her er det etablert eit tilbod kvar torsdag; det er fordelt på to ruter som begge køyrer til og frå Skogsvåg. Passasjerane betaler vanleg busstakst og dei tingar plass ved å kontakta kommunen og dei kan verta henta/levert ved eiga dør. Kommunen har transportløyve og utfører sjølv tenesta med eigen sjåfør og eigne minibussar. Ordninga var tidlegare dekka av statlege Kid- midlar, no vert utgiftene dekka av kommunen. Grunngjevinga for ordninga er mangelfullt kollektivtilbod og helsemessige utfordringar for somme av passasjerane. Budsjett 2017 er på... Hordaland fylkeskommune gir ikkje støtte til dette bestillings-tilbodet. 3.2 Øygarden kommune Her er det etablert eit tilbod onsdag og fredag; den første dagen er det henting i Breivik, den andre dagen på Hellesøy og turen går til Rong, stundom til Sartor. Ein får tilbod om henting/levering ved eiga dør. Via anbod er det Nettbuss (før Tide) som er transportør. Passasjerane betalar vanleg busstakst og tingar plass ved å kontakta sjåføren. Det er elles kommunen som finansierer tilbodet. Grunngjevinga for ordninga er mangelfullt kollektivtilbod og helsemessige utfordringar for somme av passasjerane. Budsjett 2017 er på kr... Hordaland fylkeskommune gjev ikkje støtte til dette bestillings-tilbodet. 3.3 Fjell kommune Her er det etablert eit tilbod kvar torsdag; det er fordelt på 5 ruter som alle køyrer tur/retur Sartor i samband med det kommunalt initierte prosjektet Treff +, eit handle og opplevingstiltak lagt til Sartor Senter. Passasjerane betaler litt over vanleg busstakst (kr. 50) og vert køyrd frå og til eiga dør. Ordninga krev at dei pr telefon tingar plass. Via anbod er det Turbuss Vest som er transportør. Det er i juli 2017 gjort avtale med Turbuss Vest om utviding av tilbodet til også å femna om tysdagar for å møta transportbehovet til og frå Aktiv +, eit helseførebyggjande tiltak lagt til Sotra Arena. Grunngjevinga for ordninga er mangelfullt kollektivtilbod og helsemessige utfordringar for somme passasjerar. Ordninga er finansiert ut 2017 med statlege
utviklingsmidlar etter søknad. Budsjett 2017 er på kr... Hordaland fylkeskommune gjev ikkje støtte til dette bestillings-tilbodet, men utviklinga av tilbodet har ved fleire høve vore drøfta med samferdslesjef og direktør for Skyss. Fjell har dessutan fått Norconsult til å kartleggja eldre sitt transportbehov i kommunen. Elles veit vi ein del om andre grupper sitt behov; ungdom, personar med nedsett funksjonsevne, flyktningar og det reduserte busstilbodet i mange grender. 3.4 Dei store kommunale transportutgiftene Døma framom frå dei 3 kommunane handlar om transporttilbod for å møta ein etterspurnad som ikkje vert dekka av Hordaland fylkeskommunen sine kollektivreiser og som møter passasjerane sine behov. Som vist tidlegare i notatet har andre fylkeskommunar løyst denne etterspurnaden med bestillingstransport innanfor eigne økonomiske rammer. Men kommunane har vesentlege transportutgifter knytt til drift av kommunale tenester som barnehagar, skule, helse, omsorg etc. Dette er dei store kommunale transportutgiftene. Ofte er desse utgiftene spreidd over fleire budsjett og inkluderer kjøp av transporttenester, lønsutgifter til sjåførar i kombinerte stillingar, driftsutgifter til bil og minibuss etc. I samband med gjennomføringa av seminaret «Reis når du vil» i oktober 2016, vart det laga eit omtrentleg oversyn over slike transportutgifter som dei tre kommunane har. Totalrekninga vart den gongen stipulert til ca 19 mill kroner for Fjell, Sund og Øygarden kommunar. 3.5 Dei store transport-utfordringane i vest Så kan ein spørja seg; kva er dei største transport-utfordringane vest for Sotrabrua? Vi trur det er 3 utfordringar som skil seg ut og som ventar på konkret handling. Desse er: 1. Kø-problema i rushtida morgon og ettermiddag over Sotrabrua. I tida fram til den nye Sotrabrua står ferdig i 2024 er det aktuelt med avbøtande tiltak av ymse slag. 2. Det utilstrekkelege kollektivtilbodet i grendene og for transportbrukarar som eldre, ungdom, personar med nedsett funksjonsevne, flyktningar og skiftarbeidarar. 3. Samordning av eigen kommunal transport og samordning av denne med fylkeskommunale transportordningar. 4. Dialog med Hordaland fylkeskommune om framtida I Fjell kommune sitt formelle svarbrev av 05.05.2017 til dialog-invitasjonen frå fylkeskommunen er følgjande framheva som særleg viktig: Lokalt set ein stor pris på at fylkeskommunen har etablert ekspressruter frå Skogsvåg, Ågotnes, Anglevika og Straume. For å møta folkeveksten og det kommuneinterne transportbehovet i den nye storkommunen bør fylkeskommunen satsa på kollektivtriangelen Skogsvåg Straume Rong. Andre område i Fjell som treng betre kollektivløysingar m.a utifrå folkeauke er til dømes vestsida og Landro. Elles er behovet for fleksibel bestillingstransport understreka; det kan møta behovet til eldre, unge, flyktningar, turnusarbeidarar i helgene etc.
I tillegg til det skriftlege innspelet er desse møta haldne: Ordførarane i Fjell, Sund og Øygarden med fleire møtte administrasjonen i Skyss den 16.05.2017. Temaet var ekspressruter, bestillingstransport og innspel om mogeleg omrokkering av rutetilboda. Slik vi har forstått legg fylkeskommunen til grunn at det blir ingen nye ruter etter 2019, berre omdisponeringar innan eksisterande rutetilbod. For vekstkommunane Fjell, Sund og Øygarden er dette eit problematisk utgangspunkt for drøftingar om framtida. Rådmannen og skulesjefen i Fjell møtte 22.06.2017 fagpersonell i Skyss. Temaet i møtet var både skuleskyss og kø-problema i rushtida. Skyss understrekar at dei brukar alt tilgjegeleg materiell i rushtida frå og til Straume. Ei viktig problemstilling frå kommunen si side vart difor om det er mogeleg å bruka nokre av skulebussane til å auka busskapasiteten i rushtida ved å endra oppmøtetida på skulen. Drøftingane førte ikkje fram til konkluderande handling. Dialogen har til no ikkje ført til ei avklaring - i alle fall så langt vi kan vurdera - i høve til «korleis kollektivtilbodet skal innrettast i region Vest». Sund kommune har i sitt svarbrev understreka... (Her kan Sund kommune fylla ut med dekkande tekst) Øygarden kommune har i sitt svarbrev peika på... (Her kan Øygarden kommune fylla ut med dekkande tekst) 5. Vurderingar og innspel Når ein les dokument om kollektivtransport i Hordaland fylkeskommune, ser ein snart kva som vert prioritert; det er område med mange passasjerar og stort transportbehov pr avgang. For slik prioritering vil lettare føra til målet om 50% vekst i kollektivtransporten fram til år 2020 og i tillegg er det effektiviserande for drifta. Denne tydelege prioriteringa fører i neste omgang til at andre reisande vert i mindre grad prioritert eller ikkje i det heile. Kanskje meiner fylkeskommunen for å spissformulera det - at det får andre ta seg av t.d. innbyggjarane sjølve eller kommunane? Det er difor interessant å sjå at andre fylkeskommunar som Østfold og Møre og Romsdal har ei heilt anna prioritering der ein prøver å dekka transportbehovet for alle gjennom bestillingsløysingar. Men rett skal vera rett: Hordaland fylkeskommune opnar opp for meir utgreiingsarbeid knytt til betre samordning av offentlege transporttilbod der bestillingstransport inngår som tema. Dersom kommunane stillteiande aksepterer den fylkeskommunale prioriteringa, vil det lett føra til at somme transportbrukarar vert eit kommunalt ansvar og ei kommunal utgift. Det er kanskje ikkje så lurt, nei! Ei løysing kan vera å sitja seg ned saman med fylkeskommunen for å utgreia transportbehovet i den nye storkommunen på grundig vis. Kan bestillingstransport også erstatta busslinjer med dårleg belegg og høg kostnad? Kan samordning av kommunal og fylkeskommunal transport gi lågare og betre tilbod i kombinasjon med bestillingstransport?
Er det ein ide å møta kommunesamanslåinga i 2020 med eit nytt og brukarvennleg transporttilbod eit samlande «fyrtårn» for dei som bur vest for Sotrabrua? Kanskje kan eit slikt innspel verta akseptert av fylkeskommunen då dei elles ikkje har liknande prosjekt på «beddingen». Korleis rekninga for eit nytt transporttilbod skal delast, bør drøftast i sluttfasen av eit slikt utgreiingsarbeid. Det som bør utgreiast må knytast opp til dei store transport utfordringane i vest lista opp under kap 3.5 framom, særleg utfordring 2 og 3. Utfordring 1 kø-problema handlar om meir enn kollektivsatsing og treng kanskje ei breiare tilnærming. Svein Fjelland Spesialrådgjevar