Velkomen til informasjonskveld: Elvemusling og miljøvenleg landbruksdrift I samarbeid med: Hordaland Bondelag Bonde og småbrukarlaget Norsk Landbruksrådgiving Hordaland Rådgivende Biologer AS Universitetet i Bergen Statsarkivet i Bergen Bjørnefjorden Landbrukskontor 1 Foto Magnus Johan Steinsvåg
Løfta blikket og sjå heilskapen Frå innsamling av elvemuslingar frå Loneelva, Osterøy 9. april 2014 2
Dagsorden o o o o o Bergingsaksjon for elvemusling i Hordaland (Fylkesmannen, Magnus Johan Steinsvåg) Elvemuslingen - ei kulturhistorisk perle! (Statsarkivet, Marianne H. Johannessen) Storskala kultivering som bevaringstiltak (Universitet i Bergen, Per Johan Jakobsen) Landbrukstiltak til hjelp for elvemuslingen: tilskot til frivillige tiltak (Fylkesmannen, Øyvind Vatshelle) Drøftingar omkring "Miljøavtale Elvemusling" i Regionalt miljøprogram (spørsmål/innspel) 3
Bergingsaksjon for elvemusling i Hordaland Magnus Johan Steinsvåg Miljøvern og klimaavdelinga Alle foto M.J.S. om ingen andre er nemnt Oselva 4
Elvemuslingen kom frå eit naturrikt Europa etter istida Innvandra frå sjøen som blindpassasjer på laks og sjøaure Foto: Magnus Johan Steinsvåg 5
Fantastisk livssyklus Alder 4-8 år: kjem til overflata av elvegrusen Vaksen: 10-15 år (over 200 år) August/oktober: Mordyret pumpar ut elvemuslinglarvar i frie vassmassane Mai/juni: muslingen slepp seg frå vertsfisken og hamnar nede i elvegrusen August/oktober: i løpet av nokre dagar må larvane feste seg til vertsfisk Frå Skinner mfl 2003 6
Fantastisk livssyklus Foto: Paul Eric Aspholm / Bioforsk 7
Økologisk filter og miljøarkiv Kvart individ filtrerar rundt 50 liter vatn kvart døgn Normalt mange tusen individ i ein bestand Betrar vasskvaliteten for både fisk, seg sjølv og andre artar Dei vert gamle og vi kan lese av vassdraget si miljøhistorie i skalet 8
Kvernaelvo, Tysnes Søretjørna Dåfjorden, Fitjar Nøkkelart og stor påverknad på anna liv i vassdraga Miljøindikator 9
Elvemuslingen er ein del av vår kulturarv! Foto: www.kongehuset.no Arvefyrstekrona (krona til tronarvingen) Laga i 1846, einaste av kroningsregalie som er laga i Noreg Pynta med norske perler frå elvemusling 10
Perlemorpynta hardingfeler Foto: Marianne Gjørv / MD Også fleire historiske kjelder frå elvemusling i Oselva frå vassdraget 1700-talet 11 Foto: Per Tore Barmen
Noreg har eit særleg forvaltingsansvar Verdast mest trua ferskvassmusling 95% av bestandane i Europa utrydda Noreg har om lag ein fjerdedel av verdas attverande bestandar Raudlista som trua i Noreg (VU) Nasjonal handlingsplan (redningsplan) 12
Auka fokus på kartlegging dei siste åra Steinar Kålås frå Rådgivende Biologer leitar etter elvemuslingar i Mjåtveitelva 2012 13
Lyser raudt for elvemuslingen vår Utrydda Kritisk trua Livskraftig Halvparten av bestandane utrydda i Hordaland! Mange fleire vil døy ut i løpet av få år utan hjelp Basert på Steinar Kålås si kartlegging (2010) Rådgivende Biologer 14
Elvemusling Oselva (1) o Laksemusling. Auremusling lenger oppe i vassdraget? o Største og mest livskraftige bestand i Ho (min. 200 000 individ) o Utbreiing i dag: Strekning 8,7 km øvste og nedste musling Størst førekomst : Osøyro-Sponga o Dårleg rekruttering også her o Vasskvalitet: Høge verdiar av fosfor og nitrat 15
Elvemusling Oselva (2) o o o Tidlegare også etablert: Hetlestraumen, Storestraumen, Nordelva og Raudlistraumen, heile Søftelandselva, Bahusstraumen, og på Renen i norddelen av Hauglandsvatnet (Myking 1994). Bestandsnedgang: perlefiske, 1960-70 åra: utslepp frå landbruket, kloakk, eutrofiering, forsuring, grusuttak m.m. Kartlegging 2012: naturleg reetablering i Søftelandselva 16
Bestandstal pr 2014 Vassdrag Estimert bestand Oselva (Os) 200 000 Åreidelva (Bømlo) 50-75 Kvernavikselvo (Tysnes) 150-300 Fossåa (Fusa) 60-120 Hopselva (Fusa) 1200 Femangerelva (Fusa) 6-20 Skjelåna (Samnanger) 500-1000 Haukåselva (Bergen) 500 Loneelva (Osterøy) 300-350 Fjordbekken (Fitjar) 3000 17
120000 Tenkt utvikling for bestand i Hordaland 100000 Tal elvemuslingar 80000 60000 40000 Perlefiske Avrenning frå utbyggingar Landbruksavrenning 20000 0 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 År 18
Haukåselva i Bergen 23. august 2012 Trugsmål i dag Utbygging i nærområda: avrenning av jord og steinpartiklar Avrenning av næringsstoff frå landbruket og kloakktilsig Lokal forureining Fysiske inngrep i vassdrag, endringar for vertsfisk ++ 19
Influensområde til ein elvemuslingpopulasjon Utbyggingsområde Nedbørsfelt til Mjåtveitelva i Meland Elvemusling 20
Aktivitetar i nedbørsfeltet 30. mars 2011 21
Trugsmål: utbygging tilstrekkeleg utan miljøomsyn Sidebekk som renn inn i Mjåtveitelva 2011 Sprenging og gravearbeid fører til jord og steinpartiklar hamna i sidebekk til Mjåtveitelva Vedvarande tilslamming av Mjåtveitelva 22
Mjåtveitelva 30. mars 2011 23
Bergingsaksjon i Mjåtveitelva vart gravferd Fotos: Silje S. Bøyum/Strilen 24
Vårt eldste dyr Men no er det mest berre pensjonistar att i bestandane våre Figur henta frå elvemuslingrapport (Steinar Kålås 2011). Gamal musling frå Loneelva 23. august 2012 Eldre individ frå Haukåselva, Bergen 23. august 2012 25
Tiltak: Nasjonalt elvemuslinganlegg på Austevoll 26
Elektrofiske: Innsamling av aure i Loneelva til infisering Per Johan Jakobsen/UiB og Kurt Urdal/Rådgivende Biologer 27
Professor Per Johan Jakobsen undersøkjer karet i Loneelva Kar med elvemusling og ung fisk. Elvemuslingen slepp larvene som festar seg på gjellene til fisken 28
Innsamling av elvemuslingar Fisk infisert med muslinglarvar i kar i muslingelvar Transportert til spesialanlegget i Austevoll I løpet av 2014 vil vi ha elvemuslingar frå alle attverande bestandane i Hordaland i anlegget Setjast ut at i heim-elva om 3-4 år Vil mangedoble bestanden i fleire av vassdraga! Infisering elvemuslinglarvar på aure Haukåselva 23. august 2013 29
Medan dei små elvemuslingane veks i anlegget på Austevoll Mussels from Oselvslaks 2,0 Shell length (mm) 1,5 1,0 0,5 14.6. 9.7. 19.8. 19.9. 3.10. 0,0 Date Foto: Per Johan Jakobsen / UiB
Medan dei små elvemuslingane veks i anlegget på Austevoll Skal vi gjera elvane levelege! Smartare arealplanar: Nye reguleringsplanar / utbyggingar: buffersoner, sedimenteringsbasseng og miljøforsvarlege teknikkar Meir tilsyn: Forureiningstilsyn med fokus på naturmangfald i elvane Betre overvaking av bestandane og vasskvalitet Betre vilkår for vertsfisk (aure og laks) Betre lovomsyn: prioritert art etter naturmangfaldlova Mindre avrenning frå landbruket: betre omsyn ved gylling/gjødsling, betre kantsoner, bruk av miljøtilskot RMP 31
Miljøplan Elvemusling Informasjon om elvemusling Konkret vurdering av areal og landbruksdrifta Konkrete råd for redusert landbruksavrenning Miljøplan elvemusling er gratis Ikkje utarbeidd for alle gardbrukarar Prioritering ut frå risiko, avstand, driftsform, topografi i høve aktuelt vassdrag 32
Miljøavtale Elvemusling Frivillig avtale Basert på «Miljøplan Elvemusling» Signert avtale: o Forpliktar seg til definerte miljøomsyn o Søkje miljøtilskot i landbruket (RMP) Tilskotsordning proporsjonal med «kostnadane/ulempene» med miljøtiltaka 33
Tiltak: redusert landbruksavrenning Miljøplan Elvemusling + Miljøavtale Elvemusling = SANT 8 vassdrag fordelt på 9 kommunar Totalt 4 125 da innafor nedbørsfelta Over 17 km med kantsone mot vassdrag «Miljøplan Elvemusling» for 80 % jordbruksareal innafor nedbørsfelta Frå Tyssdalsvatnet,Os
Ta vare på vassdragsnaturen Kantvegetasjon Sumpskogar Sidebekkar Naturområde Landbruksområde (ikkje intensiv drift) Også livsviktig for elvemuslingen!
Vilje til å gjere noko viktigast av alt 36
Samarbeid, kunnskap og engasjement Miljøsjef Håvard Bjordal (t.v.) og professor Per Johan Jakobsen frå UiB 37
Samarbeid, kunnskap og engasjement 38
120000 Framtidig bestandsutvikling ;-) 100000 Tal elvemuslingar 80000 60000 40000 Perlefiske Avrenning frå utbyggingar Landbruksavrenning 20000 Avl og utsetting 0 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 2100 År Framtida ;-)
Viktig arbeid framover i Hordaland o o o o o Sikring av elvemuslingbestandar i anlegget Informasjon og rettleiing Smartare arealplanlegging (skjønsmidlar) Lokal forureining og biotopbetring Fokus på landbruksavrenning (Miljøavtale Elvemusling) 40
Når barnebarna våre er vaksne, er også denne unge muslingen i sin beste alder Bli med på bergingsaksjonen! 41