SOGN OG FJORDANE FYLKESKOMMUNE Sak-[olkevalde organ FYLKESUTVALET Saksnr.: 0105/04 Motedato: 22.10.2004 Arkivsaksnr.: 04/02743 L.nr.: 018510/04 Arkivnr.: 020 &13 Sakshandsamar: Roar Nesset Handsaming i organ Fylkesutvalet Motedato 22.10.2004 Saksnr. 0105/04 NOU 2004:13: EIN NY ARBEIDS - OG VELFERDSFORVALTNING - OM SAMORDNING AV AETATS, TRYGDEETATEN OG SOSIALTENESTA SINE OPPGAVER - HOYRING Fylkesradmannen rar fylkesutvalet gjere slikt vedtak: 1. Det er eit klart behov for ei vidare samordning av aetat, trygdeetaten og sosialtenesta i kommunane. Ei slik samordning ma inkludere all okonomisk sosialhjelp etter lov om sosiale tenester. Berre pa denne maten kan ein sikre ei meir heilskapleg teneste for brukarane og dermed styrke arbeidslina. 2. Framlegget fra Rattso-utvalget om a opprette ein ny organisasjon for pensjonar, familieytingar og helserefusjonar vert stotta. 3. Framlegget om a etablere ein ny, felles arbeids- og inntektsorganisasjon for a styrke arbeidslina kan stottast prinsipielt. Det er viktig at alle som fell utanfor arbeidsmarknaden mottek ei god nok inntektssikring. 4. Framlegget om samordning gjennom ei felles forsteline som er fysisk samlokalisert vert stotta. Publikum bor mote ei felles forsteline, der dei tilsette i arbeids- og inntekts- "etaten" er lokalisert. Ein bor etablere ei felles forsteline i kvar kommune eller i interkommunale servicekontor. Det vii vaere ein fordel om ogsa tilsette i den nye "pensjonsetaten" er lokalisert same stad. 5. Den nye arbeids- og inntektsetaten ma organiserast slik at det lokale og kommunalpolitiske engasjementet vert sikra og styrka. Ein ma sja til at lokale verkemiddel innan m.a. arbeidsmarknaden, naeringslivet, bustadmarknaden og helseog sosialtenestene vert sett i samanheng, og saleis forsterkar effekten av arbeidslina. c a 6. Fylkesutvalet meiner omtalen av "regional modell" er utilstrekkeleg og dels feilaktig. a Framtidig organisering av arbeidsmarknadspolitikken bor to utgangspunkt i tydelegare regionale arbeidsmarknadsstrategiar tilpassa lokale og regionale forhold. n CUT Side 2av8
Prenta vedlegg: 1. Brev fra Sosialdepartementet av 08.07.04 2. Sats pa kommunane - kommentarar til Ratts.o-utvalet sift framlegg om arbeids og velferdsforvaltninga. Uprenta vedlegg: Side 3 av 8
Saksframstilling Bakgrunn I mai 2003 handsama Stortinget St.meld. nr.14 (2002-2003) Samordning av Aetat, trygdeetaten og sosialtjenesten. Stortinget vedtok a senda meldinga attende og ba Regjeringa greie ut ulike modellar for ein velferdsetat, sett saman av noverande Aetat, trygdeetat og sosialtenesta. I august 2003 sette regjeringa ned eit utval leia av Jorn Rattso, med mandat a greie ut ulike organisasjonsloysingar for a fremja mala for ei samordna arbeids- og velferdsforvalting. Utvalet la i juni 2004 fram "NOU 200: 13: En ny arbeids- og velferdsforvaltning - Om samordning av Aetats, trygdeetatens og sosialtjenestens oppgaver". Frist for hoyringa er 1.11.2004. Utgreiinga er tilgjengeleg pa www.sainordning.dep.no. Hoyringsinstansane vert bedne om a vurdera alle modellane, ogsa hensiktsmessig ansvarsfordeling mellom stat og kommune, og mala for og organiseringa av forstelinetenesta. Regjeringa vil leggja fram ei melding basert pa Pensjonskommisjonen, NOU 2004: 1 Modernisert folketrygd - baerekraftig pensjon for framtida, for handsaming i Stortinget varen 2005. Hoyringsinstansane vert bedne om a to hogde for at det skal gjennomforast ei omfattande pensjonsreform. Dagens ordning Aetat, trygdeetaten og sosialtenesta utgjer ein sentral del av velferdsstaten og tek vare pa det offentlege ansvaret knytt til inntektssikring, arbeid og sosiale tenester. Aetat har ansvar for arbeidsformidling, og for kvalifisering av og ytingar til ordinaere arbeidssokjarar og yrkeshemma. Trygdeetaten forvaltar stonader for personar i og utanfor arbeidsstyrken, i livslopet fra vogge til gray. Sosialtenesta er kommunalt ansvar og har som hovudforemal a fremje okonomisk og sosial tryggleik. Samarbeid mellom kommunane og dei statlege tenestene er vanleg, men brukarane vert i nokon grad sendt pa unodvendig rundgang mellom etatane. Samordningsforsok, andre forsok og samlokaliseringar i offentlege servicekontor gir nyttige erfaringar. For a kunne gje brukarane tilpassa tilbod er dei tre arbeids- og velferdsetatane avhengige av eit samarbeid med andre aktorar som helsetenesta, utdanningssektoren, arbeidsgjevarar og brukarorganisasjonar. Arbeidet med brukarretting star sentralt. Brukarretting betyr at velferdsforvaltninga vert organisert etter brukarane sine behov. Brukarane skal sleppe a oppleve at de blir kasteballar mellom etatar fordi dei har behov som gar pa tvers av etatsgrensene. Det dreier seg om a utvikle skreddarsydde loysingar som er tilpassa den enkelte sine behov og ressursar. Det dreier seg og om brukannedverknad og gi brukarane reell innverknad pa kva tiltak som skal setjast i verk. Utvalet sitt arbeid Ulike modellar Utvalet har drofta fire hovudtypar av modellar. I to av desse er ansvaret i hovudsak fordelte pa to organisasjonar, ein som samlar ansvaret for ytingar og tenester knytt til arbeid og redusert Side 4 av 8
arbeidsevne, og ein med ansvar for pensjonar, familieytingar og helserefusjonar. I dei to neste er oppgavene samla i ein organisasjon. Modell 1. Statleg arbeidsline. Det er her gjort framlegg om at oppgavene vert fordelte pa to etatar, ein etat for arbeid og inntekt, og ein pensjonsetat. Etaten for arbeid og inntekt vil omfatte alle dei ytingane og tenestene som er innretta mot personar som star i fare for a falle ut av arbeidslivet eller som treng hjelp som folgje av arbeidsloyse eller manglande arbeidsevne pa varig eller mellombels basis. Pensjonsetaten vil i denne modellen fa ansvaret for ei rekkje rettigheitsbaserte pensjonar og stonader. N5r det gjeld dei oppgavene kommunane har i dag (sosialkontortenesta), drafter utvalet fire alternative variantar. Det er at denne etaten far ansvar for heile den tradisjonelle sosialkontortenesta, at den far ansvar for okonomisk sosialhjelp og medfolgjande radgjevingsteneste, at den far ansvar for personar som er arbeidssokjarar, men ikkje har rett til dagpengar, og at kommunane framleis har ansvaret som i dag. Modell 2: Kommunal arbeidsline. Alle oppgaver knytt til arbeid og vurdering av arbeidsevne vert overfort til kommunane. Dei andre oppgavene er foresett organisert i ein statleg pensjonsetat (jf modell 1). Modell3. Statleg "enetatsmodell". Her er alt ansvar for arbeids- og velferdsforvaltinga samla i ein statleg etat. Modell 4. Kommunemodell. Heile arbeids- og velferdsforvaltinga blir samla hos kommunane. Utvalet har i tillegg kort vurdert ein modell der Staten har ansvar for inntektssikring og kommunane for teneste tinge. Dette inneber at kommunane vil overta det statlege ansvaret for arbeidsformidling, arbeidsmarknads- og attforingstiltak, oppgaver knytt til arbeidet med eit inkluderande arbeidsliv, oppfolging av sjukmeldte og uforetrygda osb. okonomisk sosialhjelp vil i denne modellen bli lagt til den statlege etaten for inntektssikring. Utvalet har og sett pa ein regional modell der fylkeskommunane far ansvar for oppgaver knytt til oppfolging av arbeidslina. Oppgaver knytt til alderspensjon, familieytingar og helserefusjonar blir pa eit statleg niva. Utvalet framhever to grunnar til a organiser arbeids- og velferdsforvaltinga opp mot eit regionalpolitisk niva: Det regionale utviklingsarbeidet har fokus pa nxringsutvikling og verdiskaping. Ein kan ved eit regionalpolitisk ansvar kunne styrkje koplinga opp mot arbeidslivet sine behov og jobbskaping og betre samordninga med naeringspolitikken. Fa storre politisk nxrleik til oppgavene enn ved cit statleg ansvar. Utvalet vil likevel ikkje rd til ein regional modell, da dei meiner det vil fore til ei oppsplitting av velferdsforvaltinga. Vidare at det vil vere naudsynt a were til stades lokalt, og dermed blir arbeids- og velferdsforvaltinga delt pa tre forvaltingsniva. Vidare fell ikkje fylkesinndelinga nodvendigvis saman med regionale arbeidsmarknader og i folgje utvalet har fylkeskommunen som demokratisk organ mindre legitimitet enn stat og kommune. Fylkeskommunen har ogsa i lita grad erfaring med individretta ordningar. Side 5 av 8
Utvalet sine tilyddingar Utvalet tilrar ei ny organisering av arbeids- og velferdsforvaltinga basert pa modell 1: Statleg arbeidsline. Denne bestar av ein etat for arbeid og_inntekt som vert organisert som forvaltingsorgan. Dei arbeidsretta oppgavene omfattar ei rekkje tenester og tiltak som arbeidsformidling, kvalifisering, attforing, reaktivisering av uforetrygda, oppfolging av sjukmeldte, innsats ovanfor einslege forsorgjarar og inkluderande arbeidsliv. I tillegg inngar ei rekkje ytingar til livsopphald som dagpengar ved arbeidsloyse, sjukepengar, mellombels uforestonad, uforepensjon, attforingspengar, rehabiliteringspengar og overgangsstonad. I dag er desse oppgavene delt mellom trygdeetaten som har ansvar for sjukemeldte og reaktivisering av uforetrygda, mens Aetat har ansvar for dei aktive arbeidsmarknadstiltaka og oppfolginga av ordinwre og yrkeshemma arbeidssokjarar. Ein etat for pensjonar vert organisert som eigen statleg etat. Etaten vil forvalte lopande pensjonsytingar som alderspensjon, barnepensjonar og krigspensjon, diverse familieytingar som barnetrygd, kontantstotte, fodselsstonad og underhaldingsbidrag, og diverse helserefusjonar og andre administrative oppgaver i samband med medisinsk behandling. Dette er oppgaver som er sterkt regelstyrte og rettsbaserte ytingar og tenester der det er liten grad av skjonnsutoving. Det vert for tida arbeidd med den storste pensjonsreforma etter innforinga av Folketrygda, noko som er eit omfattande og krevjande arbeid. Sosialhjelp : Utvalet gjer framlegg om at kommunane framleis skal ha ansvar for okonomisk sosialhjelp og sosialkontora etter sosialtenestelova. Kommunane vil dermed framleis ha ansvar for det sosiale tryggingsnettet til dei som fell utanfor den regelstyrte og rettsbaserte inntektssikringa. Utvalet legg her vekta pa at okonomisk sosialhjelp er skjonnsbasert og nwrt knytt til kommunane sine andre sosiale tenester, og at ei statleg overtaking av sosialhjelpa vil skape nye samarbeidsutfordringar mellom stat og kommunar. Utvalet gjer ogsa framlegg om ein n sy tatleg arbeidssokiarstonad. Denne skal kunne ga til dei sosialhjelpemottakarane som kan to arbeid, men som ikkje har dagpengerettar eller behov for arbeidsretta tiltak. Dagens sosialhjelp gir liten motivasjon til a to arbeid, av di den er lite forutsigbar, ikkje er tidsavgrensa og gir full avkorting mot arbeid. Etaten for arbeid og inntekt kan i folgje utvalet gje eit tilbod til dei utan dagpengerettar og raskare fore dei inn i arbeid. Det vil med denne modellen framleis vere behov for eit samarbeid mellom etatane, forst og fremst mellom etaten for arbeid og inntekt, og sosialtenesta i kommunane. Dette kan gjerast ved at forstelina i etaten sa langt som mogleg ma samlokaliserast med sosialtenesta i kommunane. Etaten bor difor vere til stades i dei aller fleste kommunar. Utvalet meiner den foreslatte organisasjonsmodellen vil gje ein betre maleffektivitet i hove av at fleire kjem i arbeid og det blir auka brukarretting. Fylkesradmannen sine vurderingar Det overordna malet ma vera a laga eit betre system for a realisera nasjonale malsettingar om fleire i arbeid og fwrre pa trygd. For a sikra innbyggjaraneit godt velferdstilbod ma arbeidet og arbeidslinja vera hjornesteinen i velferdspolitikken. Velferdsforvaltninga ma difor vera organisert slik at den er i stand til a iverksetja arbeidslinja pa ein effektiv mate. Side 6 av 8
Hovudsporsmalet er korleis ein best skal realisera ein aktiv velferdspolitikk som ikkje berre far klientane effektivt ut av klientrolla, men som og forebyggjer at menneske hamnar i denne rolla og som reduserer negative konsekvensar av passiviseringa. Ny organisering ma sjaast i samanheng med resultata som er oppnadd: Pa mnndre enn ti Ar har talet pa uforetrygda auka H230 000 til over 300 000, ein auke pa 25 %. For ti Ar sidan var det fleire industriarbeidarar enn uforepensjonistar i landet, no er det fleire uforepensjonistar. Utgiftene pr. innbyggjar i alderen 16-66 ar til sjukepengar, rehabiliteringspengar og uforestonad bar i same periode auka med 60 %, malt i faste kroner. I Ar reknar ein med at utgiftene til Folketrygda vil auka med om lag 15 milliardar kroner, der mindre em ein tredel skuldast auka utbetalingar i alderspensjon. Staten sin praksis har yore trygdelina, finansiert m.a. ved a svekkja kommuneokonomien. Det er tvilsamt om utvalet si innstilling hjelper til a realisera arbeidslina. Er ein stor statleg etat eit egna verkt oy for a na mala? Hovudsporsmalet er korleis ein best kan realisere ein aktiv velferdspolitikk som ikkje berre far klientane effektivt ut av klientrolla, men som og skal hindre at ein hamnar i den rolla. Kommunane ser klienttilstroyminga, ser passiviseringa av menneske med ulike stonadsordningar, far soknader om sosialhjelp fra dei som har brukt opp dei andre stonadsrettane og registrerer utviklinga innan omrada kriminalitet, rusmisbruk og rasisme. Eit hovudproblem har til no yore kven arbeidslina eigentleg er til for. Det har yore ei "konfliktlinje" mellom trygdekontoret og sosialkontoret pa den eine sida og Aetat pa den andre om kven som skal fa hjelp til a koma i arbeid. Rattsoutvalet foreslar a overfora mange ma1grupper til ein ny og utvida Aetat (utvida med trygdekontoret sine stonadsmottakarar under 67 ar og reelle arbeidssokjarar fra sosialkontoret). For dei sosialklientane som vert overfort - om lag halvparten av dei som i dag far sosialstonad - er det eit sporsmal om kor mange som vil koma attende til sosialkontoret pa grunn av at dei ikkje oppfyller arbeids/inntektsetaten sine krav til a vera aktuell for arbeidslivet. Det vil kanskje vera dei same som aetat og sosialkontoret har konfliktar om i dag. Om dei er reelle arbeidssokjarar etter aetat sin definisjon er problemet mindre. Far dei tiltak gjennom aetat far dei og inntektssikring i aetat i dag. Ved den nye etaten vil det opprettast ei statleg sosialhjelp. Rett til den nye sosialhjelpa ved jobbetat vert avgrensa til: - personar som er arbeidsfore - som sokjer arbeid aktivt og - som er villig til a to eit kvart arbeid lonna etter tariff Den nye statlege sosialhjelpa vil vera kjenneteikna av standardisering, regelorientering og kontroll. Brukarorientering krev langt meir enn standardisert stonad med regelorientering og kontroll, dersom em skal hjelpa personar med aivorlege vanskar. Utvalet si innstilling loyser ikkje "kasteballproblematikken ". Ved eit einskapleg kontor der heile den okonomiske sosialhjelpa inngar, vil ein derimot fa dette til. Ein vil auke stabiliteten mellom saksbehandlar og klient, redusere stigmatisering og kostnadsoverveltinga, redusere administrative kostnader samstundes som etaten vert lagt til eitt forvaltningsniva. Side 7 av 8
Det regionale nivaet Eg meiner omtalen av " regional modell " er utilstrekkeleg og dels feilaktig. Framtidig organisering av arbeidsmarknadspolitikken bor to utgangspunkt i tydelegare regionale arbeidsmarknadsstrategiar tilpassa lokale og regionale forhold. Spesielt dersom vi frametter far regionar med eit auka samfunnsansvar, bor det vurderast om fleire av verkemidla i arbeidsmarknadspolitikken bor overforast til eit regionalt folkevald niva. Det er vanskeleg a were samd med utvalet sine synspunkt nar det gjeld det regionale nivaet. For det forste har fylkeskommunane gjennom sitt ansvar for vidaregaande opplxring ei sentral rolle nar det gjelder arbeidsmarknadspolitikken. Dette er ikkje omtala i utgreiinga. For det andre argumenterer utvalet med at ansvaret for arbeids- og velferdspolitikken vil bli fordelt pa tre forvaltningsniva* ved eit regionalt ansvar, grunna behovet for ei lokalt basert forstelineteneste. Vidare hevdar utvalet at eit regionalt politick ansvar ikkje er eit godt utgangspunkt for ei brukarretta forstelineteneste med lokale kontor. Her blandar. utvalet etter mitt skjonn omgrepa forvaltningsniva med lokale og regionale kontor. Vidare kan eg ikkje sja at det er nokon motsetnad mellom ei brukarretta forstelineteneste og eit regionalpolitisk ansvar, slik det er i dag t.d. innan tannhelsetenesta. Eg vil ogsa peike pa at bade Aetat og trygdeetaten har ein regional organisering i dag. Utvalet argumenterer ogsa med at fylkeskommunen ikkje har erfaring med individretta ordningar. Bade fylkeskommunen sine oppgaver innan vidaregaande opplxring, tannhelsetenesta og det tidlegare ansvaret for helse- og sosialtenester viser at dette ikkje er rett. Sporsmalet om fylkeskommunane bor fa eit storre ansvar for arbeids- og velferdssektoren er forst og fremst eit sporsmal om sektoren bor ha regional folkevald styring. Utvalet er inne pa dette, men argumenterar for at arbeids- og velferdsforvaltinga er eit omrade som har mange rettsbaserte ytingar og at det difor vil vere problem med A sikre likebehandling. Eg meiner dette berre er delvis rett. Arbeidsloysetrygd er ei rettsbasert yting, men kvalifisering, yrkesrettleiing og dels ogsa attforing er derimot gjenstand for stor grad av lokalt skjonn, og heng nxrt saman med rolla til fylkeskommunen innan regional utvikling og nxringsutvikling. Slike tiltak kan baserast pa ein regional tilpassa arbeidsmarknadspolitikk i staden for sentraliserte statlege foringar. Dette sporsmalet ma sjaast i lys av den pagaande regionaliseringsdebatten. Side 8 av 8