Lokal tiltaksanalyse Indre Sogn Vassområde

Lokal tiltaksanalyse Indre Sogn Vassområde 13.desemberr 2013 1

R A P P O R T Oppdrag: Indre Sogn Vassområde Oppdrag nr.: 613612 Emne: Lokal tiltaksanalyse Dokument nr.: 1 Dato / rev.nr.: 13.desember 2013 / 00 Tilgjengelighet: [Ugradert, Begrenset el.lign.] Utarbeidet av: Anette Strømme Sign.: Kontrollert av: Sign.: Godkjent av : Sign.: 3

FORORD Multiconsult har i 2013 utarbeida ein tiltaksanalyse for Indre Sogn Vassområde på vegne av kommunane Aurland, Lærdal, Årdal, Luster, Sogndal og Leikanger. Bakgrunnen for arbeidet er rapport om Innspel til vesentlige spørsmål om vassforvaltning frå Vassområde Indre Sogn utarbeida 29.mars 2012, data frå Vann-Nett, samt arbeid gjort av Rådgivende Biologer. Denne rapporten skal danne grunnlag for regionalt tiltaksprogram. INNHOLD 1 INNLEIING... 6 1.1 MÅLSETNING FOR ARBEIDET OG INNHALD I TILTAKSANALYSEN... 6 1.2 BESKRIVELSE AV VASSOMRÅDE... 6 2 DAGENS TILSTAND OG STANDARD MILJØMÅL... 7 2.1 DAGENS TILSTAND... 7 2.2 STANDARD MILJØMÅL... 13 3 BRUKARINTERESSE... 13 4 PÅVERKNAD... 17 4.1 FORUREINSING OG MILJØGIFTER... 17 4.1.1 Industri... 17 4.1.2 Cruisebåtar... 18 4.1.3 Småbåthamnar... 18 4.2 JORDBRUKSAVRENNING... 18 4.3 KOMMUNALT OG PRIVAT AVLØP... 20 4.4 SIGEVATN FRÅ SØPPELPLASSER... 21 4.5 BIOLOGISKE PÅVERKNADER... 21 4.6 HINDER FOR OPPGANG AV FISK / FYSISKE INNGREP... 22 5 MULIGE TILTAK... 22 5.1 TILTAKSVURDERINGAR... 22 5.1.1 Industri... 22 5.1.2 Cruisebåtar... 23 5.1.3 Småbåthamner... 23 5.1.4 Jordbruksavrenning... 24 5.1.5 Kommunalt og privat avløp... 24 5.1.6 Søppelplassar... 24 6 VURDERING AV TILTAK... 25 6.1 EFFEKTER OG KOSTNADER... 25 6.2 RANGERING AV TILTAK... 27 7 VASSFØREKOMST MED BEHOV FOR TILTAKSANALYSE... 29 7.1 KOST NYTTE VURDERINGAR... 30 7.2 FORSLAG TIL TILTAK FOR DEI UTVALTE VASSFØREKOMSTANE I INDRE SOGN VASSOMRÅDE... 30 7.3 RANGERING AV TILTAK... 1 7.4 SKJØNSMESSIG SAMFUNNSØKONOMISKE VURDERINGAR AV TILTAKSPAKKEN... 1 8 REFERANSAR... 1 4

VEDLEGG (innhefta bak i rapporten) 1. Rådgivende Biologer AS, rapport 1763. Vasskvalitet på 33 utvalde lokaliteter i 12 vassdrag i Indre Sogn Vassområde 2013. 2. Sweco Norge AS. Miljøplan for Årdalselva i Øvre Årdal. Norsk Hydro 2012. 3. Statens Vegvesen avdeling Sogn og Fjordane. Innspel til tiltaksplan for vassregion Sogn og fjordane. 2013. 4. KLIF, Innspill til tiltaksanalyser i vannregionene. 2013 5. Grunnvatn påverknader, risiko og tilstand 6. Tiltaksanalyse SAMMENDRAG Denne tiltaksanalysen omfattar Indre Sogn vassområde. Alle vassførekomstar i vassområdet har blitt kartlagt, og det har blitt utarbeidet en tiltaksplan som viser kva som må til for at vassførekomstane i området skal oppnå god økologisk og kjemisk tilstand innan 2021. Fleire elvestrekningar i vassområdet har blitt såpass sterkt modifiserte av samfunnsnyttige årsaker at dei er kategorisert til sterkt modifisert vassførekomst (SMVF). Det betyr at dei betydelege inngrepa i vassførekomsten skal stå ved lag. I desse tilfella vassdragsreguleringar og anna hydromorfologiske endringar, men at alle andre nødvendige og gjennomførbare tiltak skal settas i verk, som å oppdatere og revidere vassdragskonsesjonane med moderne vilkår. Vassførekomstane blir da ikkje heilt i opphavleg tilstand men skal oppnå god økologisk potensial og god kjemisk tilstand på tross av det. Revidering av vassdragskonsesjonar er Norges Vassdrags- og Energidirektorat (NVE) sitt ansvarsområde, så vi har ikkje gått vidare inn på desse i denne tiltaksanalysen. Forureining frå diffuse kjelder, som avrenning frå landbruk og private avløpsanlegg med tilførslar av næringsstoff og tarmbakteriar til vassdraga, er eit betydeleg problem i vassområdet. For kystvatn er det forureining frå punktutslepp og forureinande massar som utgjer dei største påverknadene. Vassområdet har mange viktige elvar for laks og sjøaure. Disse har vi eit nasjonalt ansvar for å ta vare på. Mange av elvane er direkte trua av vassdragsreguleringar med fråføring av vatn som reduserer resipientkapasiteten, noko som i tillegg gjer dei sårbare for tilførslar frå landbruk og avløp frå spreidd busetnad som kan medføre til periodevise høge konsentrasjonar av næringsstoff og tarmbakteriar. Tiltaka i analysen kan deles opp i 3 grupper, tiltak opp mot kommunale og private avløp, tiltak i landbrukssektoren, tiltak mot miljøgift og forureinande masser. Ytterlege prøvetakingar og undersøkingar må settast i verk for å identifisere problema for kvar vassførekomst før detaljerte tiltaksplanar innførast. Hovudplanar for avløp må settast i verk og følgjes opp. Kartlegging og registrering av avløpsanlegg frå spreidd busetnad, samt tilsyn og kontroll med små avløpsanlegg må utførast, før ein kan begynne på detaljerte utbetringar av dei private avløpsanlegga, der dette utgjer eit problem med punktutslepp eller sig til vassdraga. Geotekniske miljøundersøkingar må på plass før detaljerte tiltak beskrivast for sigevatn frå søppelfyllingar. Ved avrenning frå landbruk kan SMIL midlar brukast for å gjennomføre tiltak som til døme etablering av kantvegetasjonen langs vassførekomstane. 5

1 Innleiing 1.1 Målsetning for arbeidet og innhald i tiltaksanalysen Målsetninga for arbeidet med tiltaksanalysen for Indre Sogn Vassområde (ISVO) er å finne fram til kostnadseffektive tiltak som forbetrar vasskvaliteten, slik at den i heile vassdraget tilfredsstiller fastsette brukarmål samt god økologisk og kjemisk tilstand, i tråd med EUs vassrammedirektiv og den norske vassforvaltningsforskrifta. Med god kjemisk og økologisk tilstand menes at vassdraget skal ha et kjemisk og biologisk vassmiljø som bare i liten grad skiljar seg frå det som var før ein fikk menneskeleg påverknad av vasskvaliteten gjennom utslepp frå avløpsvatn frå hushald og industri, frå jordbruk og frå annen verksemd. ISVO avgrensar tiltaksplanane til dei områda som ligg innan kommunane sit juridiske ansvarsområde, gjennom lovheimel eller lokale forskrifter. Kommunane har ikkje mynde til og krevje tiltak ut over dei regelverka som dei forvaltar. Problem knytt til forhold utanfor kommunane sin juridiske handling skal handterast av respektive sektormynde. Denne tiltaksanalysen er eit innspel for utarbeiding av regional tiltaksprogram og forvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane, samt gjennomføringsplanar. Analysen ser i hovudsak på problem knytt til tilførsler frå landbruk (forfor), og avrenning frå privat og kommunal avløp. Utfordringar knytt til utslepp frå skipstrafikk og problem knytt til småbåthamner vert omtala generelt for heile vassområdet Indre Sogn Vassområde har engasjert Rådgivande Biologer AS til og undersøkja vasskvalitet på 33 utvalde lokalitetar i 12 vassdrag, der det har vore vanskeleg å vurdere vasskvaliteten med eksisterande data. Rapporten er lagt ved som vedlegg 1. 1.2 Beskrivelse av vassområde Indre Sogn vassområde er Noreg sitt 8 største vassområde (8524 km²) og inngår i vassregion Sogn og Fjordane som ein av fire vassområde (Indre Sogn, Ytre Sogn, Nordfjord og Sunnfjord). Hovudkommunar for Indre Sogn vassområde er Aurland, Leikanger, Luster, Lærdal, Sogndal og Årdal. Aurland er vertskommune for vassområdet. Tilgrensande kommunar der mindre areal av kommunane ligg innanfor vassområdet er Lom, Skjåk, Vang, Balestrand, Ulvik, Vik, Voss, Hemsedal, Hol og Ål. Indre Sogn vassområde består av 317 elvar, 143 innsjøar, 14 kystområde og 21 grunnvatn. Dette gjev totalt 495 vassførekomstar.(vann-nett 18.januar 2013). Det er fleire lakseelvar i vassområdet. Lærdalselvi, Lærdal kommune, har ein tradisjon som ei av dei beste lakseelvane i Noreg. Lakseelva Vikja i Vik kommune, som munnar ut i Sognefjorden, vart i 2002 kåra til Noregs beste lakseelv med 1 kg laks pr. meter elv. Og elva vart i 2003 klassifisert som nasjonalt laksevassdrag. Årøyelvi i Sogndal kommune. Er ein anna kjent lakseelv. Mange av vassdraga og vassførekomstane i Indre Sogn er nytta til vasskraftproduksjon. Aurlandselvi er utbygd til kraftproduksjon gjennom fleire kraftverk, og hovudkraftverket Aurland er eit av Noregs største. 6

Viktig sysselsetting er jordbruk og industri samt næringsmiddelindustri. Hovudkommunane i Indre Sogn Vassområde har ein varierande kvalitet på avløpsleidningar, der Leikanger, Aurland og Årdal har det nyaste leidningsnettet. 2 Dagens tilstand og standard miljømål 2.1 Dagens tilstand Det er innhenta informasjon om status i vassdraga og fjordane for kvar kommune i Indre Sogn vassområde. Informasjon er innhenta som en del av karakteriseringa i forbindelse med rapport om vesentlege vassforvaltningsspørsmål. Det er også vurdert kva for nokre påverknadsfaktorar som er av betyding, kva for eit miljøproblem som er dominerande og kva for ei betyding dette har for befolkninga. Miljøtilstanden er kartlagt i forhold til dei aktuelle kvalitetselementa i karakteriseringa. Som grunnlag for vidare tiltaksanalyse er det sjekka ut og vurdert tilstanden for dei ulike kvalitetselementa, slik at element med dårlegast tilstand leggjast til grunn for tiltaksanalysen for å nå miljømåla. For Indre Sogn vassområde er det vasskraftverk og jordbruksavrenning som utgjør hovudproblema i vassdraga. I fjordsystem vil verknadene av vassdragsreguleringar først og fremst være synlege i saltinnhaldet i dei øvre vasslaga fjorden og den totale utbreiing av brakkvasslaget. I elvar kan vassdragsreguleringar føre til endringar i vassføring, vasstemperatur og misforhold og kan påverke vasskvaliteten. Tiltak som bygging av fisketrappar, tersklar, minstevassføring, lokkeflaumar kan kompensere for negative verknader av vassdragsreguleringar. Avrenning frå jordbruk kan føre til lågt oksygeninnhald i vatnet. Oksygeninnhaldet i vassmassane er helt avgjørande for dei fleste former for liv i vatnet. I opne områder med god vassutskifting og sirkulasjon er oksygenforholda oftast tilfredsstillande. Stor tilførsel av organisk materiale kan føre til at oksygeninnhaldet i vatnet blir lavt fordi oksygen forbrukast ved nedbryting av organisk materiale. Landbruk ligger hovudsakleg i lågland og går opp mot 200 moh. I nokre fjordar er det naturleg med lågt oksygennivå i botnvatnet. Vassdrag, der det sannsynlig er problem eller problema er kjente, er plukka ut for vidare oppfølging. 7

Figur 1 Elver med risiko. Vann-Nett 18.august 2013 8

Figur 2 Innsjøar med risiko. Vann-Nett 18.august 2013 9

Figur 3 Kystvann med risiko. Vann-Nett 18. august 2013 10

Tabell 1 Vassførekomst kyst og vatn med risiko med påverknad innan diffus avrenning eller industri Vassføreko mst ID Namn vassføreko mst Kommune Økologisk tilstand 2013 Påverknad Risiko ikkje GØT i 2021 Årsak 0280021 000-1-C 0280021 000-2-C Årdalsfjordenindre Årdalsfjordenmidtre Årdal Dårleg Industri (IPPC) Risiko Utslepp av PAH frå industri Årdal Dårleg Industri (IPPC) Risiko Utslepp av PAH frå industri 0280020 100-2-C Årdalsfjordenytre Årdal Lærdal Dårleg Industri (IPPC) Risiko Utslepp av PAH frå industri 0280020 800-2-C Nærøyfjorden indre Aurland Dårleg Anna landbrukskjelde, Annen påverknad Reinseanlegg 2000 PE Risiko Naturleg oksygen fattig grunna terskel 075-66233-L Eidsvatnet Luster Moderat Annen landbruks kjelde Risiko 11

Figur 4 Grunvassførekomst i Øvre Årdal, Fardal, med risiko for å ikkje oppnå god tilstand utan tiltak (Vann-Nett 30.oktober 2013) Tabell 2 Grunnvatn førekomst med risiko for å ikkje oppnå god tilstand Grunnvassførekomst ID Namn vassføreko mst Kommune Økologisk tilstand 2013 Påverknad Risiko ikkje GØT i 2021 Årsak 074-798- G 074-798- G Øvre Årdal Årdal Dårleg Industri punktutslepp Øvre Årdal Årdal Dårleg Søppelplass punktutslepp Risiko Risiko Grunnforureining frå industri aluminiumsverk Farnesstranda søppelplass 074-798- G Øvre Årdal Årdal Dårleg Diffus avrenning frå by/tettsted Risiko 12

2.2 Standard miljømål Miljømåla er fastsatt i forskrifta. For overflatevatn skal det være minst god økologisk og kjemisk tilstand. I dei vassførekomstane som har svært god tilstand i dag skal denne sjølvsagt oppretthaldas og målet vil bli å oppnå svært god tilstand. Nåverande tilstand skal forbetras og beskyttas mot utarming /å bli dårlegare. For sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) er standard miljømål satt til god økologisk potensial og god kjemisk tilstand, jf. Vassforskrifta 5. Dette for å beskytte SMVF mot utarming og søke mot å forbetre vassførekomsten. Miljøtilstanden er kartlagt i forhold til dei aktuelle kvalitetselementa i karakteriseringa. Som grunnlag for vidare tiltaksanalyse er det sjekka ut og vurdert tilstanden for dei ulike kvalitetselementa, slik at element med dårlegast tilstand leggjast til grunn for tiltaksanalysen for å nå miljømåla. 3 Brukarinteresse Ei av oppgåvene til kommunane i Indre Sogn vassområde er og leggje til rette for friluftsliv innan kommunane sine grenser., etter Friluftslova der målsetjinga er å verne om naturgrunnlaget for friluftsliv, og å sikre innbyggjarane sin moglegheit å utøve friluftsliv som ein helsebringane, trivselsskapande aktivitet. Bruk av vassførekomstane knytt til friluftsliv er bading og fritidsfiske. Badevasskvalitet: Folkehelsas krav til badevasskvalitet skal være førande. Tabell 3 Registrerte badeplasser innanfor Indre Sogn Vassområde Komm une Leikanger Namn på badeplass Nybø Leikanger friluft Tilhørar vassførekomst 077-85-R Henjaelvi Nybøstrondi 0280020100-1-C Sognefjorden Fylkesmanns tranda 0280020100-1-C Sognefjorden Annen relevant informasjon Regulert areal til frilufts bading. Ikkje toalett Ligg ved bustadhusa i Nybøstrondi. Stranda er den minste av dei offentlege badeplassane i Leikanger. Toalett. Ligg midt i bygda, ved Fylkesmannsga rden. Den mest brukte badeplassen i Vasskvalitet / økologisk tilstand 2013 God status. God status God status Påverknad Overgjødsling/ diffus avrenning. 13

Leikanger Prestastrondi 0280020100-1-C Sognefjorden Leikanger. Toalett. Stranda har eigen velforeining som i samarbeid med kommunen jobbar for å ruste opp og vidareutvikle stranda. Ved Leikanger ungdomsskule God status Sogndal Amlasanden badeplass Vikane badeplass, Kjørnes Eidet badeplass Ylvisåker badeplass 077-2-R Kaupangerelva, 0280020100-1-C Sognefjorden 0280021301-C Sogndalsfjorden 0280021301-C Sogndalsfjorden 077-37-R Fardalselvi og 0280021301-C Sogndalsfjorden Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Badeplassen er ein del av eit større friområde. God moderat økologisk tistand på vassdraget. Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011 (E.coli og Intestinale enterokokker) God status. Utmerket badevasskvalit et i 2011 (E.coli og Intestinale enterokokker) God status. Utmerket badevasskvalit et i 2011 (E.coli og Intestinale enterokokker) God status for vassdraget. Utmerket badevasskvalit Overgjødsling/ diffus avrenning. Overgjødsling/ diffus avrenning. 14

Sogndal Leirviki badeplass Nærestad badeplass Distadsande n Viki badeplass Vetlaøyni / Øyane badeplass 0280021301-C Sogndalsfjorden 077-87-R Sogndalselvi og 077-1605-L Dalavatnet 0280021400-C Fjærlandsfjorden 0280021400-C Fjærlandsfjorden 077-87-R Sogndalselvi og 0280021301-C Sogndalsfjorden Badelaguna 0280021301-C Sogndalsfjorden Kaupanger v/ Saga 077-2-R Kaupangerelva Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Ligger ved Dalavatnet (ferskvatn) i Sogndalsdalen. Toalett Tett med bilvegen. Utanfor Mundal mot Jordal Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Treng tiltak. God status. God status. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) God moderat økologisk tistand på vassdraget. Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale Overgjødsling/ diffus avrenning. Overgjødsling/ diffus avrenning. Overgjødsling/ diffus avrenning 15

Årdal Lærdal Aurland Sogndal Kjørnes v/ campingplass Kaien Kaupanger Badelagune Aurland sentrum Flåm badestrand Lærdal ferie/fritidsp ark Seimsdalen 0280021302-C Eidsfjorden 077-2-R Kaupangerelva og 0280020100-1-C Sognefjorden 0280020700-C Aurlandsfjorden 074-142-R Seimsdalselvi og 0280021000-1-C Årdalsfjordenindre Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Tilrettelagt badestrand egen lagune i sjø med toalettanlegg Flåm sentrum. Naturlig strand. Toalettanlegg enterokokker) Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) God moderat økologisk tistand på vassdraget. Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) God status God status for vassdraget. Toalett anlegg God status for vassdraget Tilrettelagt for bading God status for vassdraget, dårleg for fjorden. Overgjødsling/ diffus avrenning Vassdragsreguleringar og inngrep. 072-59-R Flåmselvi, nedre 0280020700-C Aurlandsfjorden 073-75-R Lærdalselvi nedre 0280020900-2-C Lærdalsfjordenindre Vassdragsreguleringar og inngrep. Overgjødsling/ diffus avrenning Kosthaldsrestriksjonar i Årdalsfjorden grunna utslepp av PAH og tungmetall frå aluminiumsind ustrien. 16

Luster Luster Skjolden Haugsbukti Luster mellom Markstein og Flahamar Solvorn 075-5-R Mørkrisdalselvi 0280021100-C Lustrafjorden 075-98-R Dalsdalselvi nedre og 0280021100-C Lustrafjorden 077-112-R Årøyelvi anadrom 0280021100-C Lustrafjorden Badeplass nedsida av RV55. Prøvetaking sommarhalvåret utført av kommunen. Badeplass nedsida av RV55. Prøvetaking sommarhalvåret utført av kommunen. Badeplass nedsida av RV55. Prøvetaking sommarhalvåret utført av kommunen. Moderat for vassdraget, god for fjorden God badevasskvalit et (2012) God status God badevasskvalit et (2012) God status for vassdraget. God badevasskvalit et (2012) Overgjødsling/ diffus avrenning Vassdragsreguleringar og inngrep. Overgjødsling/ diffus avrenning Vassdragsreguleringar og inngrep. Som tabellen viser er det ingen av dei tilrettelagte badeplassane som ikkje har god badevasskvalitet. 4 Påverknad Beskriving av påverknader og vassførekomstar i risiko. 4.1 Forureinsing og miljøgifter 4.1.1 Industri Indre Sogn har fleire industristadar med lang historie innan støyperi og aluminiumsverk, samt næringsmiddelindustri. Årdal og Sogndal er eksemplar på slike industristadar. Industrien har over tid bidratt med utslepp som kan sporast både i jord, luft og vatn. Det er innført kosthaldsrestriksjonar i Årdalsfjorden på grunn av utslepp av PAH og tungmetall frå aluminiumsindustrien. Her pågår det overvaking i dag, og undersøkingane viser at det er skjedd ein betring av tilstanden, men utviklinga tar tid. I Øvre Årdal har grunnforureinsning frå industri stor påverknad for grunnvassførekomst ID 074-798- G. (data frå grunnforureinsningsdatabasen KLIF). Nye tiltak er nødvendig for at grunnvassførekomsten skal oppnå god tilstand. 17

4.1.2 Cruisebåtar Cruisebåthamnar har vore fokusert på grunn av frykt for forureining. Desse store skipa har ofte fleire tusen passasjerar og mannskap, men har ikkje høve til utslepp av anna enn gråvatn. Det skal soleis ikkje vere noko utslepp av forureina avløpsvatn frå desse båtane, og også all avfallshandtering er strengt regulert. I dei opne fjordane skal desse skipa ikkje utgjere nokon påverknad på økosystema. Cruisbåthamnane har ikkje nokon fysisk avgrensing frå dei store fjordvassførekomstane og er derfor ikkje skilt ut som eigne vassførekomstar. Dersom denne type hamnar vert oppfatta som lokalt problematisk, kan kommunane stille strengare krav til utslepp enn det som går fram av dei offentlege krava 1. 4.1.3 Småbåthamnar Småbåthamnar langs kysten har ofte ein beskyttande molo rundt og eit trongt innløp. Desse vil vere heilt ulike dei tilstøytane fjord-vassførekomstane med omsyn på dei hydromorfologiske tilhøva, men også med omsyn på mogleg ureining av botnsedimenta. Slike småbåthamnar utgjer vanlegvis små areal (oftast mellom 10 og 1 da), og vil difor ikkje vere identifisert som eigne separate vassførekomstar. Multiconsult bisto sommaren 2002 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane med ei undersøking i seks småbåthamnar. Kartlegginga viser at sedimenta i alle dei undersøkte hamnene var sterkt ureina av TBT. Med unntak av prøver frå Innvik småbåthamn vart alle dei analyserte prøvene klassifisert i tilstandsklasse V meget sterkt forureina. I Lærdal småbåthamn er det påvist PCB (PCB tot) i tilstandsklasse III markert forureina. I Leikanger småbåthamn er det seinare gjennomført ei undersøking som viser lågare innhald av TBT. Dersom omfang av forureininga i botnsedimenta er slik at det må iverksetjast tiltak i slike små hamnar, må problema forvaltast for større regionar, og ein samla tiltaksplan for dette tema må utarbeidast av Vassregionen. 4.2 Jordbruksavrenning Jordbruksareal i drift i Indre Sogn er 87 807 daa, der Sogndal og Luster er dei største jordbrukskommunane. (2 777 daa i Leikanger, 25 368 daa i Sogndal, 7 635 daa i Aurland, 12 720 daa i Lærdal, 1 196 daa i Årdal, 37 484 daa i Luster. Tal frå 2010, SSB). Jordbruket baserast i fyrste rekkje på husdyrhald. Den store betydinga av husdyrhald avspeglas i den store andelen av jordbruksareal som nyttast til eng, slått og beite. I Indre Sogn betyr også frukt- og bærproduksjon mykje. Grønsaksdyrking er i vekst i Lærdal. Skogbruket drives stort sett som binæring til jordbruket. Ein stor del av elvane og vassdraga i Indre Sogn er påverka av diffus avrenning/ overgjødsling. Tolv vassdrag i Indre Sogn er undersøkt i mai og juli 2013 av Rådgivende Biologer AS. Meininga med den forenkla undersøkinga av vasskvaliteten av dei tolv utvalte vassdraga, var å få ei enkel kartlegging av tilstanden for å så kunne sortere bort dei vassdraga som ikkje har omfattande forureiningsproblem. Tabellen under viser vassførekomstar registrert med negativ påverknad frå landbruksavrenning i Vann-Nett, i ein slik grad at god økologisk tilstand ikkje kan forventas utan tiltak. Dei vassførekomstane som etter Rådgivende Biologer AS sine undersøkingar viser at økologisk tilstand er god eller betre, er merka med stjerne. Data og vurdering er gjeven i rapporten (Vedlegg 1). Nærmare undersøkingar bør gjerast i vassdrag der det er påvist dårleg tilstand, både for å kartleggje tilstanden 1 Norsk Lovtidend avd I nr 13 1998 18

betre og å finne fram tiltak som kan betre vasskvaliteten. Tiltak for å heve vasskvaliteten må gjennomførast i dei vassførekomstane som har for dårleg tilstand. Tabell 4 Vassførekomstar med påverknad frå landbruk. Vann-Nett per 01.07.13 Nummer Namn Kommune kommunar 071-29-R Nærøydalselvi bekkefelt Voss, Vik, Aurland * 071-43-R Nærøydalselvi Voss, Aurland * 072-59-R Flåmselvi, nedre Aurland * 072-97-R Aurlandselvi Aurland * 073-75-R Lærdalselvi nedre Lærdal 073-76-R Lærdalselvi Lærdal * 073-82-R Nivla Lærdal * 075-104-R Yttrisgrovi Fortun Luster * 075-27-R Fortundalselva, nedre del Luster 075-5-R Mørkrisdalselvi Luster 075-98-R Dalsdalselvi nedre Luster 076-11-R Vigdøla Luster 076-3-R Dalselvi Luster 076-48-R Jostedøla, nedre Luster 076-86-R Leirdøla Luster 077-101-R Sumelvi Luster 077-107-R Heggestadelv med sideelv Luster 077-11-R Årøyelvi Luster * 077-2-R Kaupangerelva Sogndal * 077-37-R Fardalselvi Sogndal 077-47-R Njøselvi, nedre Leikanger 077-85-R Henjaelvi Leikanger 077-87-R Sogndalselvi Sogndal 078-3-R Supphelleelvi Sogndal 078-56-R Tverrgrovi Sogndal 078-5-R Storelvi Fjærland Sogndal 078-95-R Mundalselvi, nedre Sogndal * 075-66233-L Eidsvatnet Luster * Sogndalselvi (077-87-R), Sogndal kommune, er påverka av forureining/ avrenning og dette forverrar seg nedover vassdraget. Situasjonen er verst om vinteren med lav vassføring. Prøver i 1998 viser at innhaldet av termostabile bakteriar og fosfor er blitt mindre sida 1988, i nedre del av vassdraget. Miljøtiltak i landbruk (endra driftsform og færre dyr) og avløp har hatt positiv verknad. Sogndal kommune gjennomfører prøvetaking 4 gangar pr. år ved Kvåle bru og Stedje bru. Diffus avrenning frå landbruk førekommer også i dag. NIVA notat for analysar på begroing (rapport forurensningsovervåking 2008) visar at elva har ein svært god tilstand for eutrofiering. Fardalselvi (077-37-R) i Østerdalen, Sogndal kommune, er miljøtilstanden lite kjent, men det er oppgitt i tidligare hovudplan for avløp at elven innehelder til tider store mengder organisk materiale. Jamfør undersøkinga til Rådgivende Biologer AS 2013 er tilstanden til Fardalselvi «ikkje god». Prøvetakingane viste høgt innhald av tarmbakteriar som tyder på avrenning frå landbruk. Innhald av næringsstoff, særlig fosfor, tyder på tilførslar frå kloakk eller gjødsel. 19

Kaupangerelvi (077-2-R) og Bøyaelvi med bekkefelt (078-53-R), i Sogndal kommune, visar og diffus avrenning frå landbruk til vassdraga. Undersøkingar utført av Rådgivende Biologer AS i 2013 viste at tilstanden til Kaupangerelvi var «god», mens tilstanden til Bøyaelvi var «ikkje god». Tarmbakteriar og fosforverdiar i Bøyaelvi tyder på arealavrenning frå gjødsel eller beita område. Det er blitt målt diffus avrenning frå jordbruk til Lærdalselvi (073-75-R) i Lærdal kommune. Også Aurlandsvassdraget med Aurlandselvi (072-97-R) i Aurland kommune er det diffus avrenning til elven. Prøvetakingar i mai og juli 2013, utført av Rådgivende Biologer AS, viser at tilstanden for Lærdalselvi er «god» og for Aurlandselvi er den «svært god». Vi tar med desse to elvane vidare i tiltaksanalysen, da det bør vurderast ytterlegere om det er behov for fleire prøvetakingar og nærare vurdering av tiltak. Jostedølsvassdraget (076-48-R), Luster kommune, har høge konsentrasjonar av total-fosfor. Årsaka er sannsynleg avrenning frå gjødsla jordbruksareal i Jostedalen. Dalselvi (076-3-R), Luster kommune, er synlig belasta frå landbruk og avfallsfylling. Noen sideelvar og bekkar i området er sterkt påverka av landbruksforureining der elva er forsura og påverka av eutrofiering. Avløpsureining utgjør ein relativt liten del av den samla ureininga. Rapporten frå Rådgivende Biologer AS frå 2013 viser at tilstanden for Dalselvi er «ikkje god». Høge tilførslar av tarmbakteriar tyder på direkte tilførslar og arealavrenning. Høge nitrogenverdiar tyder på dominans av direkte tilførslar. Landskapet omkring Fortunvassdraget, Luster kommune, er dominert av jordbruk og gardsbusetnad, og det er diffus avrenning til vassdraget. Undersøkingar Rådgivende Biologer utførte i mai og juli 2013 viser at tilstanden for Eidsvatnet (075-66233-L)i Fortunvassdraget er «svært god» og Yttrisgrovi (075-104-R) i Fortunvassdraget er «god». Vi tar dei likevel med vidare i tiltaksanalysen, da det bør takast fleire prøvar for å kunne vurdera behov for tiltak. 4.3 Kommunalt og privat avløp Faren for lekkasje frå avløpsleidningar forventas og auka med alderen på leidningsnettet. Leidningsnett eldre enn 30 år forventas ikkje å ha tilstrekkeleg kvalitet etter dagens norm. Konsekvensar av lekkasje er avhengig av i kva grad utsleppa vert infiltrert i jordsmonet, og kva som er resipientkapasiteten i dei vassførekomstane der lekkasjen endar opp. I Leikanger kommune er over 50 % av dei kommunale avløpsleidningane frå etter 1980. Resterende er frå før 1980. For Aurland kommune utgjør avløpsleidningar frå etter 1980 75 % av nettet. Årdal kommune har eit leidningsnett der delen som er eldre enn 30 år utgjer 56 %. 4 % av nettet har ukjend alder. Sogndal kommune har et avløpsnett der den delen som er eldre enn 30 år, utgjer opp mot 60 %. 1 % er lagt etter 2000, og resterande er i stor grad av ukjend alder. Lærdal kommune har eit avløpsnett der 16 % er etablert etter 1980. Resten er enten eldre eller av ukjend alder. I Luster kommune er alder på leidningsnettet ikkje kjent, eller ikkje innrapportert. 20

Figur 5 Alder på kommunale avløpsleidningar Spreidd busetnad har ofte ikkje tilgang på kommunal avløpsnett og har private avløpsløysingar som ikkje har tilfredsstillande reinsing. Oversikt over antal bustadar med privat avløpssystem samt tilstand og reinsegrad på desse må kartleggast. 4.4 Sigevatn frå søppelplasser I Indre Sogn Vassområde er det registrert kommunale bossfyllingar som er vurdert å ha eller kunna få negativ påverknad på vassførekomstar nedstraums. Vassførekomstar som er påverka av sigevatn frå fyllingar er følgjande: 077-47-R Njøselvi nedre, ukjend påverknad. 076-3-R Dalselvi, ukjend påverknad. Sigevatn frå nedlagt søppelplass ved Liarmen. 076-48-R Jostedøla nedre, ukjend påverknad. Sigevatn frå Røneidsgrendane grovfyllplass. 072-97-R Aurlandselvi, ukjend påverknad. I Øvre Årdal har grunnforureining frå Farnesstranda søppelplass stor påverknad for grunnvassførekomst ID 074-798-G. (data frå grunnforureiningsdatabasen KLIF). Nye tiltak er nødvendig for at grunnvassførekomsten skal oppnå god tilstand. 4.5 Biologiske påverknader Barsnesfjorden i Sogndal kommune er ein djup terskelfjord med lang opphaldstid av vatnet. Sjølv om vurderingar av diversiteten i botnfaunaen indikerer ein SFT klasse IV, er det naturleg med artsfattige 21

forhold i slike miljø. Vi tilrår derfor ikkje tiltak for Barsnesfjorden, da tilstanden til fjorden er naturtilstand for denne type terskelfjord. På same viset som Barsnesfjorden er indre Nærøyfjorden ein terskelfjord med dårleg vassutskifting. Vassførekomsten har ein grunn terskel, og vatnet har derfor lang opphaldstid. Undersøkingar viser at det er lite oksygen i botnvatnet, utan at ein kan peika på menneskeskapt negativ påverknad. Slike innelukka vassførekomstar er sårbare med omsyn til organisk påverknad. Tiltak er ikkje naudsynt for å ivareta naturtilstand. Både Barsnesfjorden og Indre Nærøyfjorden er sårbar for ytterleg organisk belasting. Kommunane kan etter forurensningsforskriften 12-6 utarbeida lokale forskrifter som stiller strengare krav om reinsing av avløp enn dei krava som ligg i forurensningsforskriften generelt, for å verna om særskild utsette områder. Det er å tilrå at kommunane vurderer resipientkapasiteten for desse to områder, og dersom ein ser at ein nærmar seg maksimal resipientkapasitet, utarbeider lokal forskrift med heimel i forurensningsforskriften 12-6. Det er iverksatt tiltak for oppgradering av kloakkreinseanlegg i Voss kommune i 2013. Eit av reinseanlegga er Haugsvik reinseanlegg med belastning på 220 pe med utslepp til Oppheimvatnet og overløp til Giljarhuselvi og Nærøydalselvi bekkefelt. Dette reinseanlegget skal bygges nytt. Det er foreløpig for tidleg å si noko om effekt av tiltaka, men forventa reinseeffekt er 97 %. 4.6 Hinder for oppgang av fisk / fysiske inngrep Kulvertar kan være miljøutfordringar ved at dei kan fungera som vandringshinder for fisk. Innspel frå Statens Vegvesen Sogn og Fjordane 01.10.2013 om tiltak som skal gjennomførast i Fonndøla og Kvernelvi (sjå vedlegg 3): Jernteinar samlar kvist nedstrøms kulvert for Fonndøla. For grove massar under kulvert kombinert med vassdragsregulering i Fonndøla gjev tidvis vandringshinder. Tiltak: Kutte teinar i Kvernelvi. Legge tettingsduk i Fonndøla. Dette gjeld for vassførekomst 076-14-R Fonndøla, nedre og 076-98-R Kvernelvi v/ Skarpamo Gaupne. 5 Mulige tiltak 5.1 Tiltaksvurderingar Tiltaksvurderingar for problem knytt til forhold innanfor kommunane sin juridiske handling. 5.1.1 Industri I Indre Sogn Vassområde er det kosthaldsråd i Årdalsfjorden, knytt til utslepp frå Hydro sin aktivitet i Årdal. Hydro aluminium Årdal har dei siste15-20 åra sett i verk ei rekkje tiltak for å bedra situasjonen. Tiltaka har hatt positiv effekt, og tilhøva har betra seg. Verksemda rapporterer årleg utsleppstal, og ytterlege undersøkingar kan påleggast av Miljødirektoratet med heimel i forurensningsloven. Hydro Aluminium Årdal i Indre Årdalsfjord er i ferd med å installere reinseanlegg for PAH utslepp til vatn. Reinseanlegget vil truleg være på plass innan 2013. Ytterlegare reinsing av PAH til vatn vil eventuelt være fase 2, i følgje bedrifta. 22

Innspel frå Klif meiner det er hensiktsmessig å vurdere tiltak i indre og grunnare deler av Indre Årdalsfjord grunna påverknad frå industri. Klif foreslår utarbeiding av tiltaksplan for å hindre spreiing av forureina sediment via skipsoppvirvling i indre del av fjorden utanfor punktkjelde. 5.1.2 Cruisebåtar Aurland Hamnevesen KF er eit kommunalt føretak som driv hamner og planlegg og byggjer nye anlegg. Føretaket vart starta i 1999 samstundes med at cruisekaien i Flåm vart teken i bruk. Hamna har rutinar for avfallshandtering på land. Utslepp frå skipa vert i dag handsama i trå med nasjonalt regelverk. Tal frå hamnekontoret viser at ein har hatt ein jamn auke i tal på anløp sidan 2006. 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 Anløp av Cruiseskip Aurland hamn Lineær (Anløp) 0 2008 2010 2012 2014 2016 2018 Dersom den venta auken viser seg og verta ei utfordring for vassførekomstane lokalt, kan ein kommune gjennom kommunestyret si mynde stille strengare krav til utslepp enn det som går fram av dei nasjonale krava 2. Det er ingen indikasjonar på at cruiseskipa, eller andre skip, fører til ei endring frå god til mindre god vasskvalitet. Det vert derfor ikkje naudsynt å laga noko tiltaksplan knytt til denne utfordringa innan noverande planperiode. 5.1.3 Småbåthamner Det må skiljast på småbåthamner der båtane berre ligg fortøyd, og småbåthamner der det er aktivitetar på land i tillegg, i form av båtpuss og vedlikehald. Etter at det ver innførd forbod mot bruk av ein del av dei farlegaste miljøgiftene i botnstoff til fritidsbåtar, er det aktivitetar på land som er kjelda til storparten av miljøproblema. Som nemnd i 4.1.3 er småbåthamnene i ISVO av ein slik storleik, at dei ikkje bør skiljast ut som eigne vassførekomstar. Kommunane kan gjennom godkjenning av nye planar for småbåthamner via byggesøknader eller reguleringsplanar, stille krav om avfallshandtering og overvasshandtering. 2 Norsk Lovtidend avd I nr 13 1998 23

Klif har gjennom eit høyringsforslag frå 14.05.2013 3 foreslått ei endring i forurensningsforskriften kapittel 20, skissert eit krav om at kommunane skal utarbeida felles avfallsplaner for hamner som i hovudsak mottar avfall frå småbåthamner, private og kommunen sine eigne, innan kommunegrensa. Gjennom forslaget om endring av forurensningsforskriften kapittel 20, vert vasskvaliteten i småbåthamner generelt ivareteken. Det vert difor ikkje naudsynt å utarbeide ytterleg tiltaksplan for småbåthamner, innan kommunane sit ansvarsområde. 5.1.4 Jordbruksavrenning I Indre Sogn Vassområde har tre av hovudkommunane lokale forskrifter som regulerer spreiing av husdyrsgjødsel. Dette gjeld kommunane Sogndal, Luster og Leikanger. Kommunane Aurland, Årdal og Lærdal planlegg å innføre tilsvarande forskrifter innan kort tid. Alle jordbruksføretak som mottar produksjonstilskot skal ha utarbeida Miljøplan trinn 1 for verksemda 4. Etter forskrifta kan det stillast krav om utarbeiding av Miljøplan trinn 2, knytt til særskilde miljøtiltak i jordbruket. I områder der det er påvist at avrenning frå landbruket har negativ påverknad på vasskvaliteten i vassførekomstar nedstrøms, kan innføring av miljøplan trinn 2 medverka til redusert avrenning gjennom tiltak som endra jordarbeidsrutinar, etablering av fangdammar, og reetablering av kantvegetasjon. 5.1.5 Kommunalt og privat avløp Der kjelda til avrenning til vassførekomstar vert identifisert til å komma frå avløpsnettet, har kommunane verkemiddel gjennom forurensningsforskriften og gjennom lokale forskrifter. Etter forurensningsforskriften kap. 12 har kommunane heimel til og krevje omlegging og utbetring av avløpsleidningar og privat avløpsreinsing. I tillegg kan ein krevje at avløpsvatn skal leiast inn på eit anna avløpsnett. Kommunane må lokalisere punktutslepp og få ein oversikt over kloakkreinsinga i spreidd bustad, samt tilstanden på kommunalt leidningsnett. Tiltak er å sette i verk Hovudplan på avløp og følgje denne opp. Tiltak på kommunale avløpsanlegg er å utbetre lekkasjar på kommunale avløpsleidningar eller fornye kommunalt leidningsnett, oppgradere eller eventuelt byggje nye kommunale avløpsreinseanlegg. 5.1.6 Søppelplassar Kommunen kan krevje tiltak og opprydding gjennom forurensingsloven og avfallsforskriften, for å fjerne ureina massar og sigevatn frå søppelplassar. Før tiltak settas i verk bør geotekniske undersøkingar gjennomførast for å berekne mengde ureina massar som må masseutskiftast. Risikovurdering av forureina grunn med omsyn på spreiing dannar grunnlag for slutning om tiltak. 3 http://www.klif.no/no/aktuelt/horinger-og-kunngjoringer/2013/2003-491/ 4 FOR 2003-01-15 nr 54: Forskrift om miljøplan 24

6 Vurdering av tiltak 6.1 Effekter og kostnader Effektvurderingene gjøres semi-kvantitativt ved å vurdere tiltakenes effekt på en skala fra 1-3, der 3 er størst effekt og 1 er minst effekt. Tabell 5 Kostnad og effekt av tiltak (Rangering av effekt: 3= høy, 2= middels, 1= lav) Tiltak Kost. NOK Effekt 1-3 Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp 3 Merknad, usikkerhet tilleggseffekt etc. Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye prosessar eller auka kapasitet (frå mekanisk til sekundærreinsing) Optimalisering av eksisterande kloakkreinseanlegg Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye prosessar eller auka kapasitet (frå kjemisk til sekundærreinsing) Rehabilitering av kloakkreinseanlegg med utilfredsstillande reinsegrad >2000 pe: 3000-15000 kr/pe lave >2000 pe: 2000-4000 kr/pe <2000 pe: 7500-1200 kr/pe 3 Resipientkapasitet. Umiddelbar effekt. 3 Umiddelbar effekt. Umiddelbar effekt. 3 Umiddelbar effekt. >2000 pe: 2500-7500 kr/pe Rehabilitering av eldre avløpsnett Grøft: 3000-15000 kr/m Separering av eldre avløpsnett No Dig: 3000-7000 kr/m Landlig: 3000-5000 kr/m 3 Kan ha effektforsinkelse til større områder er ferdig rehabilitert. Stor effekt der tilstanden til leidningsnett i utgangspunktet er dårleg. 2 Kan ha effektforsinkelse til større områder er ferdig rehabilitert. Økt tilknytting til kloakkreinseanlegg Bymessig: 5000-20000 kr/m Landlig: 2000-3000 kr/m Bymessig: 3000-10000 3 Grøne tiltak ved sårbare lokale resipientar. Kostnadar øker med økende antall meter pr pe. Vurderast opp mot tiltak for separate anlegg. 25

kr/m Utbetring av private stikkleidningar 5000-20000 kr/pe Reinsing av ureina kloakkutslepp <2000 pe: 15000-25000 kr/pe 3 3 Oppgradering av kloakkanlegg frå spreidd bustad Kartlegging og registrering av avløp i spreidd busetnad >2000 pe: 5000-15000 kr/pe lav 3 Tilsyn og kontroll med små kloakkanlegg lav 3 Sigevatn frå søppelplassar overvakas med omsyn til mengde og samansetning Geotekniske undersøkingar i massar ved søppelplassar Masseutskifting av forureina massar frå søppelplassar Forsegling/ tildekking av gamalt søppeldeponi Etablering av vegetasjonssoner langs vassdrag i jordbrukslandskap Etablering av fangdammar lav lav høg middels Kostnad etter beslaglagt areal av jordbruks landskap Kostnad etter beslaglagt areal av jordbruks landskap 3 Val av reinsemetode gir ulik effekt og kostnadar. Krav til reinsing. Val av reinseløysning. 3 Miljøprøvar gir svar på mengde forureina massar som må masseutskiftast. 3 Risikovurdering av forureina grunn med omsyn på spreiing dannar grunnlag for slutning om tiltak. 3 Vurdering av lokale forhold viktig. 3 Leggjar beslag på produktiv jordbrukslandskap. 1 Er arealkrevjande. Ikkje optimalt i vestlandsk terreng. Gjødselplanlegging Lav 2 Forbetre gjødsling gjennom endra jordarbeidsrutinar. Gjødselmetodar og tid på året for gjødsling må vurderast. Miljøtilpassa jordarbeiding Lav Eks. 3 Effekt på fosfortap. Forskjellige metodar kan brukast. Nettobesparing ved miljøtilpassa jordarbeiding og 26

høstkorn: Direktesåing: 100 kr/daa Kun harving: 169 kr/daa (med pløying 252 kr/daa) Regulerer påslepp av industrielt avløpsvatn Forureinar betalar direktesåing gjør at ein liten avlingsnedgang vil tålas. Kan føre til auka behov for sprøyting mot ugras og sopp. 3 Viktig at bransjen gjør miljøvennlege tiltak for å redusere bruk og utslepp av miljøgift. BAT 6.2 Rangering av tiltak Det er ein faglig vurdering å sjå kor mange tiltak og samansetninga av tiltak som må gjennomførast for at miljømålet skal nås i de ulike vassførekomstane. Tabell 6 Vurdering av kostnadseffektivitet av tiltaka Tiltak Sektor Ansvar Kost/Eff Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp Avløp Kommunen God Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye Avløp prosessar eller auka kapasitet (frå mekanisk til sekundærreinsing) Optimalisering av eksisterande kloakkreinseanlegg Avløp Kommunen Middels/ God Kommunen God Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye prosessar eller auka kapasitet (frå kjemisk til sekundærreinsing) Rehabilitering av kloakkreinseanlegg med utilfredsstillande reinsegrad Avløp Avløp Kommunen Middels/ God Kommunen Middels Rehabilitering av eldre avløpsnett Avløp Kommunen God Separering av eldre avløpsnett Avløp Kommunen God Økt tilknyting til kloakkreinseanlegg Avløp Kommunen Middels/ God Utbetring av private stikkleidningar Avløp Kommunen Middels/ God 27

Reinsing av ureina kloakkutslepp Avløp Kommunen God Oppgradering av kloakkanlegg frå spreidd bustad Avløp Kommunen God Kartlegging og registrering av avløp i spreidd busetnad Avløp Kommunen God Tilsyn og kontroll med små kloakkanlegg Avløp Kommunen God Sigevatn frå søppelplassar overvakas med omsyn til mengde og samansetning Geotekniske undersøkingar i massar ved søppelplassar Masseutskifting av forureina massar frå søppelplassar Renovasjon Renovasjon Renovasjon Kommunen God Kommunen God Kommunen God Forsegling/ tildekking av gamalt søppeldeponi Renovasjon Kommunen God Etablering av vegetasjonssoner langs vassdrag i jordbrukslandskap Landbruk Kommunen God Etablering av fangdammar Landbruk Kommunen Dårleg Gjødselplanlegging Landbruk Kommunen Middels/ God Miljøtilpassa jordarbeiding Landbruk Kommunen God Regulerer påslepp av industrielt avløpsvatn Industri Kommunen God 28

7 Vassførekomst med behov for tiltaksanalyse Tabell 7 Vassførekomstar i ISVO med behov for tiltak Vassførekomst ID Kyst, elv, innsjø, grunnvatn Namn Kommune 071-45-R Elv Nærøydalselvi bekkefelt Voss 077-47-R Elv Njøselvi nedre Leikanger 077-37-R Elv Fardalselvi Sogndal 078-56-R Elv Tverrgrovi Sogndal 078-5-R Elv Storelvi Fjærland Sogndal 077-113-R Elv Årøyelvi øvre Sogndal 077-2-R Elv Kaupangerelva Sogndal 078-53-R Elv Bøyaelvi med bekkefelt Sogndal 078-95-R Elv Mundalselvi nedre Sogndal 076-3-R Elv Dalselvi Luster 076-48-R Elv Jostedøla nedre Luster 075-104-R Elv Yttrisgrovi Fortun Luster 29

075-27-R Elv Fortundalselva nedre Luster 072-97-R Elv Aurlandselvi Aurland 072-59-R Elv Flåmselvi nedre Aurland 073-75/76-R Elv Lærdalselvi nedre Lærdal 7.1 Kost nytte vurderingar Før detaljerte tiltakspakkar for kvar vassførekomst settas saman, så må det til med fleire undersøkingar og prøvetakingar for å lokalisere problema ytterlegare. Vidare kan man då finne fram til ein kombinasjon av tiltak som mest kostnadseffektivt gjør det mogleg å nå og oppretthalde miljømåla i vassførekomstane. 7.2 Forslag til tiltak for dei utvalte vassførekomstane i Indre Sogn Vassområde Det anbefalast at ytterlege miljøundersøkingar og prøvetakingar gjennomførast for å identifisere problem og årsak i kvar av dei utvalte vassførekomstane som er i risiko for å ikkje nå god økologisk tilstand innan 2021 utan at tiltak blir satt i verk. Da kan man sette i gang tiltak som spesifikt går på dei lokale utfordringane, til døme oppgradering av privat kloakkanlegg frå spreidd busetnad. Første fase i arbeidet vil bestå i å fastsette betydinga av forureininga frå separate avløpsanlegg. Dette kan gjøras svært skjematisk ut frå antal personekvivalentar ikkje knytt til sentrale reinseanlegg og generelle utslippstall, eller ut frå meir omfattande kartlegging av faktiske avløpsløysingar og tilstand. Neste fase består i å vurdere tiltak og type reinseløysing. Ved å utarbeida hovudplan for avløp vil kommunane få ein oversikt over kva som må tas tak i innan avløpssektoren både innanfor kommunale og private avløp, og følgje opp hovudplanen med detaljerte tiltak. Dei same prinsippa gjeld også for diffus avrenning frå landbruk og ved punktutslepp. Man må starte med utgreiande undersøkingar ved søppelfyllingar og vurdera lokale forhold før ein detaljert tiltaksplan settast i verk for denne fyllinga. Dei anbefalte tiltaka som skal til for å oppnå vassdirektivets mål om minst god økologisk tilstand blir her beskrive for vassførekomstane i tabell 7. 30

Tabell 8 Forslag til tiltak for dei utvalte vassførekomstane i ISVO Namn Kommune Tilstands vurdering Påverknad Grad av påverknad Påverknad som tiltaket er retta mot Planlagt tiltak Effekt av tiltak Ansvar Juridisk virkemiddel Anna administrativ t Finansiering Nærøydalselvi bekkefelt Voss Moderat Landbruk Ukjent grad Njøselvi nedre Leikanger Moderat Landbruk Middels grad Njøselvi nedre Leikanger Moderat Kloakk Middels grad Njøselvi nedre Leikanger Moderat Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Ukjent grad Fardalselvi Sogndal Moderat Landbruk Ukjent grad Diffus avrenning Diffus avrenning Spreidd busetnad Sigevatn Diffus avrenning Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp. Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar. Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar. Ta i bruk Miljøplan trinn 2 God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen Forurensningsforskriften Kommunens eigne forskrifter God Kommunen Deponiforskriften Avfallsforskriften Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar Avløpsgebyr 31

Tverrgrovi Sogndal Moderat Landbruk Ukjent grad Storelvi Fjærland Sogndal Diffus avrenning Moderat Landbruk Liten grad Diffus avrenning Årøyelvi øvre Sogndal Svært dårlig Landbruk Liten grad Diffus avrenning Kaupangerelva Sogndal Dårlig Landbruk Ukjent Diffus grad avrenning Kaupangerelva Sogndal Dårlig Kloakk Liten grad Spreidd busetnad Kaupangerelva Sogndal Dårlig Industri Middels grad Utslepp frå industri Bøyaelvi med Sogndal God Landbruk Liten grad Diffus bekkefelt avrenning Mundalselvi nedre Sogndal God Landbruk Liten grad Diffus avrenning Dalselvi Luster Moderat Landbruk Middels grad Diffus avrenning Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar. Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp. Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar og prøvetaking Forureinar betalar prinsipp Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Ta i bruk Miljøplan trinn 2 God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen Forurensningsforskriften, Kommunens eigne forskrifter God Kommunen Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar Avløpsgebyr 32

Dalselvi Luster Moderat Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Jostedøla nedre Luster Dårlig Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Yttrisgrovi Fortun Fortundalselva nedre Luster Luster Ukjent grad Ukjent grad Moderat Landbruk Middels grad Aurlandselvi Aurland Dårlig Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Flåmselvi nedre Aurland Lærdalselvi nedre Sigevatn frå nedlagt avfallsfylling ved Liarmen Sigevatn frå Røneidsgrandane grovfyllplass Diffus avrenning. Høge nitrogenverdier Moderat Landbruk Liten grad Diffus avrenning Ukjent grad Sigevatn Moderat Landbruk Liten grad Diffus avrenning Lærdal Dårlig Landbruk Liten grad Diffus avrenning Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 God Kommunen Deponiforskriften, Avfallsforskriften, Forurensningsforskriften God Kommunen Deponiforskriften, Avfallsforskriften, Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen Deponiforskriften, Avfallsforskriften, Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar 33

7.3 Rangering av tiltak Rangeringa av tiltak tar utgangspunkt i at dei mest kostnadseffektive tiltaka prioriterast først. Andre forhold kan også spele ein rolle i praksis slik som usikkerheit, tidsaspekt for gjennomføring og effekt, effekt på andre, viktige samfunnsforhold og fordelingseffekt. 7.4 Skjønsmessig samfunnsøkonomiske vurderingar av tiltakspakken Der tiltak skal gjennomførast, er det viktig å kunne grunngje kvifor det vil være riktig å prioritere tiltak for å betre miljøkvalitet i vatn. Dei tiltaka man kan sette i gang med i Indre Sogn Vassområde, nemnt i tabellane øver, har openbart større nytte enn kostnadar for samfunnet. Mange av tiltaka som er nemnt finansierast over avløpsgebyra, SMIL-midlar eller etter forureinar betalar prinsipp. (SMIL Spesielle miljøtiltak i landbruket, kommunar forvaltar årleg tilskot for landbruksføretak). Betring av vasskvaliteten gjør områdane ved vassførekomstane meir attraktive for bading, fritidsfiske og friluftsliv generelt. Forbetringane vil også ha ein stor betyding for plante- og dyrelivet i vatn. Heving av vasskvalitetstilstanden frå «dårleg» til «god» ved å fjerne utlekking av miljøgiftar i Årdalsfjorden vil medføre at kosthaldsrestriksjonane kan opphøra, og fjorden vil bli meir attraktiv til fritidsfiske og anna rekreasjon. Tiltak er allereie satt i gang ved at Hydro Aluminium Årdal er i ferd med å installere reinseanlegg for PAH utslepp. Reinseanlegget vil truleg være på plass innan 2013. 8 Referansar Schneider S, R. Romstad, E-A. Lindstrøm & T. Nøklegaard. 2009. Forurensningsovervåking 2008. Undersøkelse av begroingssamfunn ved 11 stasjoner i Sogn og Fjordane 2008. NIVA-notat juni 2009. 19 sider. Voss kommune 19.07.2013 Oppgradering av kommunale renseanlegg. Varsel om søknad om utsleppsløyve for fem små renseanlegg. Brev med vedlegg frå Voss kommune, kommunalavdeling for tekniske tenester, 17 sider. Øxnevad, S., B. Beylich, E. Oug, I. Allan, M. Brkljacic & G. Borgersen. 2011. Overvåking av Årdalsfjorden i 2011. NIVA-rapport nr. 6185, 59 sider, ISBN 978-82-577-5920-9.. 1

V E D L E G G 1 (innhefta) 2

Rådgivende Biologer AS RAPPORT TITTEL: Vasskvalitet på 33 utvalde lokalitetar i 12 vassdrag i Indre Sogn Vassområde 2013 FORFATTER: Geir Helge Johnsen OPPDRAGSGIVER: Indre Sogn Vassområde, ved Bjørn Sture Rosenvold, Aurland kommune OPPDRAGET GJEVE: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: Hausten 2012 2013 2. august 2013 RAPPORT NR: ANTALL SIDER: ISBN NR: 1763 14 ISBN 978-82-7658-992-4 EMNEORD: Tarmbakteriar Næringssalt Landbruksavrenning Kloakkureining RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N-5003 Bergen Foretaksnummer 843667082-mva Internett: www.radgivende-biologer.no E-post: post@radgivende-biologer.no Telefon: 55 31 02 78 Telefaks: 55 31 62 75 Forsidefoto: Flåmselva ved øvste prøvepunktet nedom Leinafoss kraftverk, 17. juli 2013. Rådgivende Biologer AS 2 Rapport 1763

FØREORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Indre Sogn Vassområde (ISVO) utført ei enkel undersøking av vasskvaliteten i vassdrag i kommunane i indre Sogn vår og sommar 2013. Dette gjeld vassdrag der ein ikkje hadde god nok oversikt over verknadane av moglege belastningar på vasskvaliteten, slik at det var vanskeleg å vurdere kva behov det var for utarbeiding av tiltaksplaner. Rapporten baserer seg på to prøvetakingar i eit utval vassdrag, der innsamlinga av prøvar vart utført i ein tørrværsperiode og i ein regnværsperiode. Resultata er enkelt vurdert i høve til dette, og analyseresultata er importert til databasen Vannmiljø. Prøvane er analysert av det akkrediterte laboratoriet Eurofins Norsk Miljøanalyse AS i Bergen. Rådgivende Biologer AS takkar Indre Sogn Vassområde ved Bjørn Sture Rosenvold, Aurland kommune, for oppdraget. Bergen, 2. august 2013 INNHALD Føreord... 3 Innhald... 3 Samandrag... 4 Innleiing... 5 Kjelder for ureining... 5 Om tarmbakteriar... 5 Om næringstoff... 6 prøvetakinga 2013... 7 Prøvetakingsstadane... 7 Ver og vasssføring ved prøvetakinga 2013... 8 Resultata... 9 Tarmbakteriar... 9 Næringsinnhald... 10 Kommunevis gjennomgang av vassdraga...11 Aurland kommune... 11 Leikanger kommune... 12 Luster kommune... 12 Lærdal kommune... 12 Sogndal kommune... 13 Årdal kommune... 13 Referansar...14 Rådgivende Biologer AS 3 Rapport 1763

SAMANDRAG Johnsen, G.H. 2013. Vasskvalitet på 33 utvalde lokalitetar i 12 vassdrag i Indre Sogn Vassområde 2013 Rådgivende Biologer AS, rapport 1763, 14 sider, ISBN 978-82-7658-992-4. Rådgivende Biologer AS undersøkte vår og sommar 2013 innhald av tarmbakteriar og næringsinnhald i utvalde vassdrag i Indre Sogn Vassområde. Det ble samla inn prøvar to gonger på til saman 33 lokalitetar frå 12 vassdrag. Prøvane frå 1. mai 2013 vart tekne i ein periode med låg vassføring i vassdraga og fangar opp moglege direkte tilførslar. Prøvane frå 17. juli vart innsamla i ein periode med meir nedbør og høgare vassføring i vassdraga, og dokumenterer arealavrenning frå gjødsla område eller område med beitedyr. RESULTATA Vassdraga i Indre Sogn vassområde hadde generelt lågt innhald av tarmbakteriar. Ved prøvetakinga i mai var det svært lågt og naturleg innhald av tarmbakteriar i 70 % av målepunkta, medan andelen med naturleg nivå av tarmbakteriar var redusert til om lag 30 % ved prøvetakinga i juli (figur 1). Arealavrenning frå gjødsla eller beita areal er hovduårsaka til meir tarmbakteriar i juli på dei fleste prøvetakingspunkta. Vassdraga i Indre Sogn er næringsfattige, medan nokon av vassdraga i Luster også er brepåverka. Prøvane frå juli, ved høgast vassføring, hadde også lågast innhald av næringsstoffa fosfor og særleg av nitrogen (figur 1). Dette tilseier fortynning av direkte tilførslar, og i to tilfelle kan det skuldast avrenning frå nitrogenhaldige sprengstoffrestar frå anleggsarbeid. Kvart av dei 12 undersøkte vassdraga er vurdert sværtkilt bak i rapporten, og alle resultata er tilrettelagde for databasen «vann-miljø». Fordeling (%) 80 80 E.coli alle stadane 60 Tørrver Nedbør 40 40 20 20 0 I II III IV Tils tands klas s e Fordeling (%) Fordeling (%) 60 0 100 80 Fosfor alle stadane Tørrver Nedbør I II III IV V Tils tands klas s e Nitrogen alle stadane Tørrver Nedbør Figur 1. Fordeling av tilstandsklasser for tarm- 60 bakteriar (E.coli) på dei 33 undersøkte lokalitetane i Indre Sogn Vassområde ved 40 prøvetakinga den 1. mai etter tørt ver opne 20 søyler, og den 23. august etter mykje nedbør 0 skraverte søyler. I II III IV V Tils tands klas s e Rådgivende Biologer AS 4 Rapport 1763

INNLEIING KJELDER FOR UREINING Vassdrag blir tilført tarmbakteriar og næringsstoff frå fleire kjelder, og ofte finst det også fleire ulike tilførselskjelder til same vassdrag. Det kan difor ofte vere problematisk å finne den viktigaste kjelden til desse ureiningane. Hovudkjeldene er: Tilrenning frå naturlege kjelder Tilførslar frå landbruksområde med gjødsling eller beitande dyr Tilførslar av kloakk frå spreidd busetnad eller offentleg kloakknett. Konsentrasjonen av tarmbakteriar og næringsstoff i vassdraga vil variere i høve til vassføring og nedbør, og variasjonen er ulik for dei uilke tilførslekjeldene. Ved eit prøveopplegg som tek omsyn til dette, kan ein i noko grad skilje mellom dei ulike tilførslane. LEKKASJAR frå offentleg nett eller ULOVLEGE UTSLEPP frå spreidd busetnad. Finst i låge konsentrasjoner av bakteriar og næringsstoff i periodar med mykje vassføring, fordi utsleppa er "konstante" og dermed vert fortynna av store vassmengdar. Dei er tilstades heile året. OVERLØP frå offentlig nett med kapasitetsproblem og frå pumpestasjonar. Førekjem der kloakk og overvatn ikkje er skilde, og ein får tilførslar i periodar med mykje nedbør. Dette gjev påviselege konsentrasjoner i periodar med høg vassføring heile året, men ikkje når det er middels eller låg vassføroing. AREALAVRENNING frå landbruksområde der det anten er beite eller blir spreidd møk. Også dette gjev høge konsentrasjonar i nærliggjande vassdrag i samband med nedbør og avrenning til vassdraga. Dette gjeld i hovudsak i vekstsesongen og ikkje om vinteren. OM TARMBAKTERIAR Tarmbakteriar finst naturleg i låge konsentrasjonar frå ville dyr og fuglar ved vassdraga. Ein vil difor kunne finne slike bakteriar også i vassdraga som er upåverka av menneskelege aktivitetar, men då i låge konsentrasjoner og grovt sett vert det berre rekna som ureining når konsentrasjonane av E.coli er høgare enn 5 pr. 100 ml (SFT 1989). I tettbygde strøk kan ein også vente å finne tarmbakteriar i noko høgare konsentrasjonar på grunn av at overflateavrenning ofte kan innehalde tarmbakteriar frå hundar og kattar. Avføring frå menneske og dyr inneheld mange ulike bakteriar, nokre er patogene for menneske, men dei fleste er det ikkje. Escherichia coli har alltid vore den mest sentrale parameteren for å påvise avføring frå menneske eller dyr. Bakterien overlever kun kort tid i vatn og finst ikkje naturleg i jord og vatn. Det har vore ulike identifikasjonsmetodar på denne, og tidlegare metoder har påvist Termotolerante koliforme bakteriar som i hovudsak tilsvarar E. coli. Koliforme bakterier har også vore brukt i lang tid for å påvise ureining av gammal kloakk. Dette er imidlertid ei samling av fleire typar bakteriar, der mange av dei hovudsakeleg finst naturleg. Ved vidare vurderingar må ein ha eit betre grunnlag enn eit fåtal prøvar frå vassdraga for å fastslå omfanget av ureininga i detalj. Rådgivende Biologer AS 5 Rapport 1763

OM NÆRINGSTOFF Av næringsstoffa er det fosfor som oftast er avgrensande for algevekst i vassdrag og innsjøar. Dei ulike tilførslane har kvar sin spesifikke samansetting av næringsstoff, mellom anna uttrykt ved tilhøvet mellom nitrogen og fosfor. Vanlegvis ventar ein å finne eit forhold på om lag 15:1 (N:P) i lite påverka vassdrag eller innsjøar. Dersom ein finn betydelege avvik frå dette, tyder det på at ein har dominans av spesifikke tilførslekjelder. Eksempelvis vil avrenning frå fjell, myr og skog på Vestlandet kunne ha eit høgare N:P-forhold, gjerne opp mot 70, medan både kloakk og tilførslar av gjødsel frå kyr begge har eit forholdstal på om lag 7. Særleg fosfor-rike utslepp er silosaft, med eit forholdstal nede på 1,5, medan tilførslar frå fiskeoppdrett og gjødsel frå gris også er fosfor-rike, med forholdstal på om lag 5 (Holtan & Åstebøl 1990). Brepåvirka vassdrag vil på sommaren også kunne ha høgare innhald av fosfor frå tilførslar av leire. Der tilførslane av fosfor i tillegg er dominert av oppløyst fosfat vil dette ha ein større verknad i økosystema fordi algane kan nytte dette direkte. Dette har høg biotilgjengeligheit, men varierer mellom dei ulike typane av tilførslar. Kommunalt avløpsvatn har høg biotilgjengeligheit av fosforet på 65-70 %, medan avrenning frå landbruksområde har 30 % biotilgjengeligheit. Tilsvarende tal for tilførslar frå fiskeoppdrett ligg eksempelvis på 30-40 % (Braaten mfl. 1992). Rådgivende Biologer AS 6 Rapport 1763

PRØVETAKINGA 2013 PRØVETAKINGSLOKALITETANE Vår og sommar 2013 vart det samla inn to vassprøvar frå 12 vassdrag og til saman 33 punkt i Indre Sogn Vassområde (tabell 1). Utvalet av lokalitetar vart gjort i samråd med kommunane. Prøvane vart analysert for tarmbakterier og næringsstoff. Første prøverunde var 1. mai 2013 i ein tørrversperiode med låg vassføring, og 17. juli 2013 i ein periode med mykje nedbør og stor vassføring i vassdraga. Tabell 1. Prøvetakingslokalitetar i vassdraga i Indre Sogn 2013, med kartkoordinat og kodar for databasen «Vann-miljø». Prøvestad Kommune Vasslok kode Vassførek. ID Koordinat WGS 84 Nærøydalselvi nede Aurland 071-31492 071-10-R 32 V 382884 6751390 Nærøydalselvi ved Hylland Aurland 071-42609 071-6-R 32 V 378416 6748975 Aurlandselvi nede Aurland 072-31410 072-60-R 32 V 401636 6753535 Aurlandselvi utløp Vassbygdvatnet Aurland 072-61188 072-60-R 32 V 405758 6750217 Aurlandselvi ved Tokvam Aurland 072-61189 072-60-R 32 V 403932 6752274 Flåmselvi nede Aurland 072-39589 072-59-R 32 V 397806 6749204 Flåmselvi oppe - nedanfor kraftverk Aurland 072-61202 072-58-R 32 V 397709 6745552 Njøselvi nede Leikanger 02.80-31443 077-47-R 32 V 384593 6784901 Njøselvi oppe Leikanger 077-31444 077-47-R 32 V 385361 6785801 Dalselvi midt Luster 076-51757 076-3-R 32 V 408188 6805225 Dalselvi nede Luster 076-31493 076-3-R 32 V 409343 6806424 Dalselvi oppe Luster 076-61192 076-3-R 32 V 407046 6804214 Lundsgrovi Luster 076-61193 076-3-R 32 V 407018 6804252 Tverrelvi Dalselvi Luster 076-61194 076-3-R 31 V 408217 6805254 Yttrisgrovi Fortun Luster 075-61195 075-27-R 32 V 430565 6819795 Utløp Hafslovatnet Luster 077-50193 077-1603-L 32 V 401632 6796565 Utløp Veiastrondvatnet Luster 077-53009 077-1604-L 32 V 398879 6799961 Utløp Eidsvatnet Luster 075-28929 075-66233-L 32 V 425603 6818173 Nivla Lærdal 073-61196 073-30-R 32 V 425616 6768501 Lærdalselvi nede Lærdal 073-61197 073-70-R 32 V 418571 6774988 Lærdalselvi oppe Lærdal 073-61198 073-70-R 32 V 426628 6769300 Lærdalselvi ved Bøtun Lærdal 073-61199 073-70-R 32 V 423186 6769094 Lærdalselvi ved sentrum Lærdal 073-28410 073-70-R 32 V 419918 6775136 Kaupangerelv nede Sogndal 077-28425 077-2-R 32 V 405211 6784440 Kaupangerelvi midt på Sogndal 077-28702 077-2-R 32 V 404427 6785636 Kaupangerelvi oppe Sogndal 077-61200 077-2-R 32 V 404912 6786661 Horpedalselvi nede Sogndal 078-39574 078-38-R 32 V 380818 6811985 Mundalselvi nede Sogndal 078-39377 078-95-R 32 V 379203 6809416 Fardalselvi midt på Sogndal 077-61190 077-37-R 32 V 392314 6787679 Fardalselvi nede Sogndal 077-28417 077-37-R 32 V 393710 6785719 Sidebekk Fardalselvi oppe Sogndal 077-61191 077-37-R 32 V 391789 6788463 Seimsdalselvi oppe Årdal 074-61201 074-142-R 32 V 427992 6792783 Seimselvi nede Årdal 074-39600 074-142-R 32 V 427905 6790387 Rådgivende Biologer AS 7 Rapport 1763

VER OG VASSSFØRING VED PRØVETAKINGA 2013 Prøvetidspunkta blei valgt ut slik at prøvane fra 1. mai skulle representere en periode med lite nedbør og låg vassføring i vassdraga, medan det var våtare og høgare vassføring i samband med prøvetakinga 17. juli (tabell 2). Det regnar generelt «lite» i Indre Sogn, medan det utover mot Sogndal og Leikanger ofte er våtare. Ikkje alle nedbørstasjonane synte same mønsteret i nedbør, men vassføringa ved eit utval av NVE sine målestasjonar synte at det var klart lågare og generelt avtakande vassføring 1. mai i høve til vassføringa 17. juli då vassføringa også var aukande ved prøvetakinga (tabell 3). Tabell 2. Døgnnedbør på eit utval meteorologiske stasjonar i Indre Sogn, tre døgn før prøvetakingane 1. mai og 17. juli. Frå e.klima. Stasjon Nr 29.apr 30.apr 01.mai Sum 15.jul 16.jul 17.jul Sum Aurland 53700 3 0,6 0,2 3,8 3,5 0,1 0,5 4,1 Lærdal IV 54110 0,5 2 0,1 2,6 4,6 1,6 2 8,2 Borgund 54320 0,3 2 0,1 2,4 1,7 1 1 3,7 Maristova 54600 0 2,3 0,6 2,9 3,4 2 3,1 8,5 Øvre Årdal 54780 1 2,5 0,3 3,8 6,6 0,5 4,5 11,6 Skjolden 55300 4,6 2,2 0 6,8 0,7 0,5 1,2 2,4 Hafslo 55550 9,1 2,6 0 11,7 3 2,1 0,9 6,0 Veitastrond 55670 17,7 4,5 2,9 25,1 11,2 5 4,7 20,9 Sogndal - Selseng 55730 16 7,4 1,5 24,9 11,5 3,5 5,9 20,9 Fjærland Bremuseet 55820 11,3 0 6,1 17,4 23,3 7,7 4,7 35,7 Njøs 55770 0 0 1,8 1,8 3,2 4,6 5 12,8 Tabell 3. Vassføring (m³/s) og vidare forløp på eit utval av NVE sine målestasjonar i Indre Sogn på prøvetakingsdagane 1. mai og 17.juli, samanlikna med middelvassføringa for kvar dato på kvar stasjon. Frå www.nve.no. Stasjon Nr 1.mai Middel Forløp 17.jul Middel Forløp Brekke bru - Flåm 72.5.0 3 5 Avtakande 42 37 Aukande Stuvane - Lærdal 73.2.0 8 18 Stabil låg 30 43 Aukande Sogndalsvatn 77.3.0 2 5 Avtakande 25 14 Aukande Nessedalselv - Balestrand 79.3.0 0,7 2,7 Avtakande 6 2 Aukande Rådgivende Biologer AS 8 Rapport 1763

RESULTATA TARMBAKTERIAR Tabell 4. Bakteriologiske analyseresultat frå vassdraga i Indre Sogn 1. mai og 17. juli 2013. Analysane er utført av Eurofins Norsk Miljøanalyse AS. Miljøtilstanden med omsyn på tarmbakteriane E.coli er markert med desse fargekodane: Svært god: <5 God: 5-50 Moderat: 50-200 Dårleg: 200-1000 Svært dårleg: >1000 Koliforme bakteriar E.coli Kommune Prøvested 01.05.2013 17.07.2013 01.05.2013 17.07.2013 Aurland Aurland Aurland Aurland Aurland Aurland Aurland Leikanger Leikanger Luster Luster Luster Luster Luster Luster Luster Luster Luster Lærdal Lærdal Lærdal Lærdal Lærdal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Årdal Årdal Nærøydalselvi nede Nærøydalselvi ved Hylland Aurlandselvi nede Aurlandselvi utløp Vassbygdvatnet Aurlandselvi ved Tokvam Flåmselvi nede Flåmselvi oppe ved kraftverk Njøselvi nede Njøselvi oppe Dalselvi midt Dalselvi nede Dalselvi oppe Lundsgrovi Tverrelvi Dalselvi Yttrisgrovi Fortun Utløp Hafslovatnet Utløp Veiastrondvatnet Utløp Eidsvatnet Nivla Lærdalselvi nede Lærdalselvi oppe Lærdalselvi ved Bøtun Lærdalselvi ved sentrum Fardalselvi midt på Fardalselvi nede Sidebekk Fardalselvi oppe Kaupangerelv nede Kaupangerelvi midt på Kaupangerelvi oppe Horpedalselvi nede Mundalselvi nede Seimsdalselvi oppe Seimselvi nede 22 1 > 200 3 31 3 2 3 8 < 1 120 1 3 > 200 > 200 2 > 200 > 200 > 200 > 200 200 > 200 > 200 > 200 > 200 78 > 200 8 16 4 11 8 8 < 1 15 12 140 1 95 8 59 5 > 200 1 56 110 > 200 > 200 > 200 29 > 200 34 > 200 32 > 200 11 74 10 200 56 > 200 6 100 43 83 2 <1 70 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 6 <1 > 200 130 160 0 160 45 41 50 10 200 200 > 200 > 200 21 65 <1 1 <1 <1 <1 <1 4 3 4 2 1 11 4 5 3 31 1 6 27 200 100 > 200 0 > 200 8 > 200 3 29 1 1 <1 24 1 > 200 <1 2 38 6 Rådgivende Biologer AS 9 Rapport 1763

NÆRINGSINNHALD Tabell 5. Innhald av næringsstoffa fosfor og nitrogen i vassdraga i Indre Sogn 1. mai og 17. juli 2013. Analysane er utført av Eurofins Norsk Miljøanalyse AS. Miljøtilstanden er markert med desse fargekodane: Fosfor Svært god: <8 God: 8-11 Moderat: 11-23 Dårleg: 23-45 Svært dårleg: >45 Nitrogen Svært god: <275 God: 275-325 Moderat: 325-475 Dårleg: 475-800 Svært dårleg: >800 Total fosfor Total nitrogen Kommune Prøvested 01.05.2013 17.07.2013 01.05.2013 17.07.2013 Aurland Nærøydalselvi nede 7,4 2,6 480 99 Aurland Nærøydalselvi ved Hylland 2,1 1,0 800 80 Aurland Aurlandselvi nede 4,5 10,0 240 230 Aurland Aurlandselvi utløp Vassbygdvatnet 2,6 1,0 130 92 Aurland Aurlandselvi ved Tokvam 3,3 1,0 250 95 Aurland Flåmselvi nede 2,8 2,8 360 82 Aurland Flåmselvi oppe ved kraftverk 1,0 1,0 670 95 Leikanger Njøselvi nede 16,0 10,0 820 220 Leikanger Njøselvi oppe 6,1 6,4 440 170 Luster Dalselvi midt 31,0 9,1 910 220 Luster Dalselvi nede 28,0 7,4 1000 230 Luster Dalselvi oppe 49,0 210,0 1400 1100 Luster Lundsgrovi 16,0 21,0 1000 560 Luster Tverrelvi Dalselvi 14,0 7,3 830 210 Luster Yttrisgrovi Fortun 18,0 1,0 1100 120 Luster Utløp Hafslovatnet 4,3 1,0 160 84 Luster Utløp Veiastrondvatnet 2,5 1,0 140 82 Luster Utløp Eidsvatnet 5,4 3,2 230 67 Lærdal Nivla 1,0 1,0 660 170 Lærdal Lærdalselvi nede 4,3 2,4 350 120 Lærdal Lærdalselvi oppe 5,9 2,3 680 91 Lærdal Lærdalselvi ved Bøtun 3,6 7,7 330 130 Lærdal Lærdalselvi ved sentrum 4,8 2,4 370 120 Sogndal Fardalselvi midt på 18,0 12,0 590 250 Sogndal Fardalselvi nede 17,0 18,0 660 280 Sogndal Sidebekk Fardalselvi oppe 15,0 35,0 870 640 Sogndal Kaupangerelv nede 7,2 3,2 680 290 Sogndal Kaupangerelvi midt på 7,2 2,1 490 200 Sogndal Kaupangerelvi oppe 5,0 1,0 250 160 Sogndal Horpedalselvi nede 4,2 17,0 480 89 Sogndal Mundalselvi nede 15,0 38,0 500 150 Årdal Seimsdalselvi oppe 4,3 1,0 500 60 Årdal Seimselvi nede 3,7 1,0 700 74 Rådgivende Biologer AS 10 Rapport 1763

KOMMUNEVIS GJENNOMGANG AV VASSDRAGA AURLAND KOMMUNE Nærøydalselvi er undersøkt på to lokalitetar, og hadde høge verdiar av nitrogenstoff ved prøvetakinga 1. mai, og også av tarmbakteriar 17. juli. Elles er vassdraget svært næringsfattig. Det føreligg også målingar frå Voss kommune på fire stader oppom desse to, med til saman 11 prøvar frå åra 2008-2010. Resultata er oppsummert slik i Johnsen (2011): 14 Brandsetelv ved veibro -> ikke påviselige tilførslar, men noe bakterietilførslar 15 Nærøydalselven nedenfor Stalheim -> litt arealavrenning og mulige tilførslar (2010) 16 Sideelv Jordalselven -> litt direkte tilførslar, men mest arealavrenning 17 Nærøydalselven kommunegrensen-> direkte tilførslar (2010), men mest arealavrenning Fosfor (snitt µg P/l) 20 Nærøydalsvassdraget 2008-2010 15 = I = II = III 10 = IV = V 5 2008 2009 2010 0 0 Figur 2 frå Johnsen (2011). Nærøydalselven med sideelver. Sammenligning av undersøkelsene fra de tre årene 2008 2010. Gjennomsnittlig innhold av næringsstoffene fosfor (over) og nitrogen (over til høyre) og høyeste innholdet av tarmbakterien E.coli (til høyre) fra de årlige vannprøvene fra mai til september. Tarmbakterier (E.coli / 100 ml) Nitrogen (snitt µg N/l) 500 400 300 200 100 300 250 200 150 100 50 0 Nærøydalsvassdraget 2008-2010 = I = II = III = IV = V 2008 2009 2010 Nærøydalsvassdraget 2008-2010 = I = II = III = IV = V 2008 2009 2010 Nærøydalselvi har sannsynlegvis noko arealavrenning frå landbruksområda øvst i dalen, og dette gjev periodevis høgt innhald av tarmbakteriar, men ikkje særlege tilførslar av næringsstoff. Dei høge nitrogenverdiane i 2013 kan skuldast avrenning frå anleggsområde der nitrogenhaldige sprengstoffrestar vert nytta og tilført elva. Lågt næringsinnhald og klårt vatn gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for omfattande tiltaksplanar. Flåmselva hadde lågt næringsinnhald ved begge prøvetakingane, men høge nitrogenverdiar ved låg vassføring i mai. Det var også høgt innhald av tarmbakteriar nedom kraftverket i juli, men lågare nedst mot fjorden. Avrenning frå område med beitande dyr oppe i vassdraget og lite direkte tilførslar. Generelt lågt næringsinnhald og klårt vatn gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for tiltaksplan. Aurlandselvi nedom Vassbygdvatnet vart undersøkt på tre stader, og var næringsfattig og utan innhald av tarmbakteriar ved dei to prøvetakingane. Det er sannsynleg at det vert høgare innhald av tarmbakteriar i periodar med nedbør og avrenning frå landbruksområda. Lågt næringsinnhald og klårt vatn gjev samla vurdering «svært god» og ikkje behov for tiltaksplan. Rådgivende Biologer AS 11 Rapport 1763

LEIKANGER KOMMUNE Njøselvi er undersøkt nedom skytebana og ved utløp til fjorden. Utløpet hadde høgare innhald av næringsstoff og også høgt innhald av tarmbakteriar. Det er sannsynlege direkte tilførslar av kloakk og også mogleg avrenning frå landbruksområde nedom skytebana. I juli var det også tilførslar av tarmbakteriar frå beitande dyr oppom skytebana. Verknadar av avrenning frå deponi oppi vassdraget er ikkje undersøkt her. Tilstand «ikkje god» nedst i vassdraget og behov for tiltaksplan. LUSTER KOMMUNE Dalselvi er undersøkt på fem plassar, tre i hovudstrengen og i to tilløpsbekkar. Her var observert høge verdiar av tarmbakteriar både i mai og i juli alle stadane, noko som indikerar både direkte t ilførslar og arealavrenning. Svært høge nitrogenverdiar i mai tyder på dominans av direkte tilførslar. Dei største tilførslane kjem til øvste del av Dalselvi og også til Lundsgrovi. Ureininga er noko fortynna på dei to nedste målepunkta. Tilstand «ikkje god» og behov for tiltaksplan. Veitastrondvatnet, Hafslovatnet og Eidsvatnet er undersøkt med prøvar i utløpa. Særleg dei to første er store innsjøar med mykje tilrenning og vassutskifting. Tarmbakteriar har ikkje lang levetid, og tilførslar vil i liten grad bli påvist i utløpa. Alle tre innsjøane var næringsfattige og berre Eidsvatnet hadde eit lågt innhald av tarmbakteriar. Lågt næringsinnhald og brepåverka vatn (figur 3) med høg turbiditet gjev samla vurdering «svært god» og ikkje behov for tiltaksplanar. Ved Hafslovatnet er det imidlertid mykje landbruk og busetnad, og ei meir omfattande innsjøundersøking med månadlege prøvar i sommarhalvåret og med biologiske kvalitetselement inkludert, vert tilrådd. Figur 3. Utløp Veitastronsvatnet ved innløp Hafslovatnet Yttrisgrovi er ei lita sideelv til Fortunselva, og hadde høgt innhald av næringsstoffa fosfor og nitrogen ved prøvetakinga i mai. Det var lågt innhald av tarmbakteriar og også av næringsstoffa i juli ved høgare vassføring. Lite busetnad og nedlagde gardsbruk tyder ikkje på store problem i feltet til denne vesle bekken, og berre basert på to prøvar vert ikkje resultta frå mai vektlagd. Det gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for tiltaksplan. LÆRDAL KOMMUNE Lærdalselvi er undersøkt på fire stader, samt i sideelva Nivla. Vassdraget er næringsfattig, men hadde høge verdiar av nitrogenstoff i mai ved låge vassføringar. Med svært lågt innhald av fosfor, og også av nitrogen i jui ved høgare vassføring, må dette skuldast spesifikke tilførslar av nitrogenstoff. Avrenning frå anleggsområde med steinfyllingar med nitrogenhaldige sprengstoffrestar kan vere kjelda. Innhald av tarmbakteriar særleg ved høg vassføring tyder på arealavrenning frå landbruksområda. Det gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for tiltaksplan. Rådgivende Biologer AS 12 Rapport 1763

SOGNDAL KOMMUNE Fardalselvi er undersøkt på to stader og i ein sidebekk oppi dalen. I juli var det svært høgt innhald av tarmbakteriar, noko som tyder på arealavrenning frå landbruksområde. Det var også høgt innhald av tarmbakteriar i mai, og dette tyder på direkte tilførslar særleg til dei nedste delane. Innhaldet av næringsstoff, og særleg av fosfor, tyder på fosforrike tilførslar frå kloakk eller gjødsel. Tilstand «ikkje god» og behov for tiltaksplan. Kaupangerelvi vart undersøkt på tre stader, og det var ein gradvis auke i ureiningsnivå nedover elva. Øvst oppe var vasskvaliteten med omsyn på næringsinnhald og tarmbakteriar svært godt. Midt på var det ein liten auke i tarmbakteriar i juli, medan det nedste målepunktet då hadde svært høgt innhald av tarmbakteriar. Særleg arealavrenning, men mogleg også direkte tilførslar. Samla vurdering «god» og ikkje behov for omfattande tiltaksplan, men oppfølgjing av målepunktet nedst i vassdraget. Horpedalselvi i Fjærland hadde høgare innhald av både tarmbakteriar og fosfor i juli, då vassføringa og nedbørsmengda var svært høge. Dette tyder på arealavrenning frå gjødsla eller beita område. Basert på berre to vassprøvar er tilstanden «ikkje god», men likevel ikkje behov for nokon omfattande tiltaksplan. Mundalselvi i Fjærland hadde svært høgt innhald av både tarmbakteriar og fosfor i juli, då vassføringa og nedbørsmengda var svært høge. Dette tyder på arealavrenning frå gjødsla eller beita område. Besert på berre to vassprøvar er tilstanden «ikkje god», men likevel ikkje behov for nokon omfattande tiltaksplan. ÅRDAL KOMMUNE Seimsselvi vart undersøkt oppom busetnad og ved utløp til fjorden. Øvst var det lågt innhald av tarmbakteriar, men noko høgt innhald av nitrogenstoff i mai. Nedst var det høgare verdiar av tarmbakteriar i mai, noko som indikerer direkte tilførslar. Eit næringsfattig vassdrag med samla vurdering «god» gjev ikkje behov for tiltaksplan. Avløpstilhøva frå busetnad bør likevel vurderast. Rådgivende Biologer AS 13 Rapport 1763

Vedlegg REFERANSAR Braaten, B., T. Johnsen, T. Källqvist & A. Pedersen 1992. Biologisk tilgjengelighet av næringssalttilførslar til det marine miljø fra fiskeoppdrett, landbruksavrenning og kommunalt avløpsvann. NIVA-rapport nr. 2877, 160 sider, ISBN 82-577-2191-3. Holtan, H, & S.O. Åstebøl 1990. Håndbok i innsamling av data om forurensningstilførsler til vassdrag og fjorder. Revidert utgave. NIVA-JORDFORSK rapp nr 2510, 53 sider. ISBN 82-577-1818-1. Johnsen, G.H. 2011. Miljøtilstand i vassdragene i Voss 2008-2010. Rådgivende Biologer AS, rapport 1445, 24 sider, ISBN 978-82-7658-852-1. SFT 1997. Klassifisering av miljøgifter i ferskvann. veiledniing nr. 97:04. Statens forurensningstilsyn, ISBN 82-7655-368-0, 31 sider. VANNDIREKTIVET 2009. Veileder 01:2009. Klassifisering av miljøtilstand i vann, Økologisk og kjemisk klassifiseringssystem for kystvann, innsjøer og elver i henhold til vannforskriften.

V E D L E G G 2 (innhefta) Side 2 (84)

Vedlegg

Side 2 (84)

Side 3 (84)

Side 4 (84)

Side 5 (84)

Side 6 (84)

Side 7 (84)

Side 8 (84)

Side 9 (84)

Side 10 (84)

Side 11 (84)

Side 12 (84)

Side 13 (84)

Side 14 (84)

Side 15 (84)

Side 16 (84)

Side 17 (84)

Side 18 (84)

V E D L E G G 3 (innhefta) Vedlegg

Side 2 (84)

Side 3 (84) Tiltakstabell Vassregion Song og Fjordane Tiltak som skal gjennomførast dersom midlar vert løyvde: Veg Kommune Stad Vassføre-komst Problemstilling Type tiltak Fv. 606 Gulen Eidsvågen 081-97-R Nordre Eidsvågen Vegfylling har stengt tilgang til viktig sjøaurebekk. (Ref 1, Bygge ny kulvert. nr. 25.) Fv. 604 Luster Jostedalen 076-48-R Jostedøla, nedre Jernteinar som stikk opp av vatnet og samlar kvist nedstraums kulvert for Fonndøla. For grove massar under kulvert kombinert med vassdragsregulering i Fonndøla gjev tidvis vandringshinder. (Ref. 4) Fv. 65 Fjaler Snekkevågsbekken 082-190-R Snekkervågelva Kulvert er vandringshinder (Ref. 1, nr. 16) Fv. 548 Flora Florø 085-28288-L Storevatnet Vandringshinder pga konstruksjonar nedstraums kulvert og vidare mot sjø. (Ref. 2, nr. 117, og ref. 3, nr. 35a) E39 Høyanger Bekk ved Nordrevik (Torvud- Teigen) 080-59-R Lavik Vadheim bekkefelt Plastring i elvebotn er for grov slik at vatnet forsvinn ned i grunnen og det vert vandringshinder. (Ref 1, nr. 22) Kutte teinar i Kvernelvi. Legge tettingsduk i Fonndøla. Statkraft har allereie kjøpt inn duk. (Mogleg å gjera utan å grave opp kulvert?) Bygge ny kulvert. Flora jeger og fiskeforening arbeider med ein plan, og ønskjer midlar til bygging av fisketrapp (ref. 5). Elvebotn vil truleg tette seg sjølv. Dersom dette ikkje skjer naturleg i løpet av vår 2015 må det setjast inn tiltak.

Side 4 (84) Referansar: 1 Gabrielsen, S.-E., Opitz, P og Skår, B., LFI Uni Miljø, 2012. Vurdering av kulverter og gyte- oppvekstforhold i utvalgte bekker og sidevassdrag i Sogn og Fjordane 2012. Rapport nr. 210: http://www.miljo.uni.no/wp-content/uploads/2013/03/bekker-sogn-og-fjordane-2012-ii.pdf 2 Bergan, M. og Bækken, T., NIVA, 2012. Vandringsmuligheter for fisk og potesial for vegforurensning av innsjøer i Sogn og Fjordane 2012. Rapport L.NR. 6335-2012: http://rapp.niva.no/symfoni/rapparkiv8.nsf/url/496f90b3bc9f20f4c12579ff00278827/$file/6335-2012_72dpi.pdf 3 Gabrielsen, S.-E., LFI UIB, 2000. Del III: Registrering av fysiske inngrep i mindre vassdrag i Sogn og Fjordane høsten 1999. LFI-RAPPORT NR: 115: http://www.miljo.uni.no/wp-content/uploads/2009/11/lfi_115.pdf 4 E-post frå Luster Jakt og Fiskelag 5 E-post frå Flora Jeger og Fiskeforening

Side 6 (84)

Side 7 (84)

Side 8 (84)

Side 9 (84)

Side 10 (84)

Side 12 (84)

TILTAKSANALYSE INDRE SOGN VASSOMRÅDE Side 14 (84)