KSL-STANDARD Versjon 11, oktober 2015 nynorsk RETTLEIAR 8 - Svin Foto: Animalia/Grethe Ringdal KSL-standarden omfattar både sjekklister og rettleiarar, som begge skal brukast ved eigenrevisjon.
Rettleiing til sjekklista 8.1 SPORING 8.1.1 Korrekt merking av dyra saman med dokumentasjon på kjøp og sal, er ein føresetnad for å kunne spore eventuell smitte. Dyra må vere merka i samsvar med forskrifta for å kunne leverast til slakteriet. Les meir om merking og registrering av produksjonsdyr på mattilsynet.no. 8.1.2 Når svin blir flytta mellom to besetningar, skal dyrehaldar i mottakarbesetninga registrere opplysningar om flyttinga i Husdyrregisteret innan 7 dagar etter framkomst. Når svin blir kjøpt og selt via slakteri, vil slakteriet ta hand om kravet til rapportering om flytting. 8.1.3 Driftseiningsregister (tidlegare kalla dyrehaldjournal) skal førast for at ein skal ha ein oppdatert oversikt over hendingar i dyrehaldet. Journalen skal vere eit vertøy for sporing mellom anna i samband med utbrot av smittsame dyresjukdommar. Dyrehaldar skal registrere/notere følgjande: driftseininga sin identifikasjonskode talet på avvente svin flytting av svin til og frå driftseininga ommerking av innkjøpt svin Opplysningane skal ajourførast innan eitt døgn etter at hendinga skjer. Dersom opplysningar om flyttingar blir registrert i Husdyrregisteret innan eit døgn etter at flyttinga har skjedd, er det ikkje krav om å føre dei same opplysningane i driftseiningsregisteret. Driftseiningsregisteret (dyrehaldjournalen) skal finnast på driftseininga, og skal arkiverast i minst 3 år. --Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer --Forskrift om sporbarhet av svin 8.2 SMITTEFØREBYGGING 8.2.1 Verksemda skal straks varsle Mattilsynet ved mistanke om smittsam dyresjukdom som kan gi vesentlege konsekvensar for samfunnet. Det skal straks setjast i verk nødvendige tiltak for å førebyggje, redusere eller eliminere eventuelle skadeverknader. 8.2.2 Smittesluse er eit rom ved inngangen til husdyrrom der det er mogleg for veterinær og andre besøkjande å skifte tøy og fottøy, vaske hender m.m. for å hindre smitteoverføring og sikre god hygiene. Alle personar, både røktar og besøkjande, som skal inn i grisehuset skal bruke smitteslusa. Dette for å forhindre at smittestoff frå miljøet rundt, eller frå andre besetningar, kjem inn i huset. Smitteslusa skal ha eit markert skilje mellom urein sone og rein sone. 8.2.3 Ein besøksjournal gir oversikt over kven som har vore på besøk i grisehuset, og når. Dette gir større moglegheiter til å spore smitte ved sjukdomsutbrot. Besøksjournalen skal førast for besøkjande som passerer smitteslusa. Dette kan sikrast ved å plassere ei eiga notisbok ved smitteslusa. 8.2.4 Risikoen for overføring av LA-MRSA er knytt til personar som har vore i kontakt med svinebesetningar i utlandet. Dersom dei skal jobbe i grisehuset skal dei testast for LA-MRSA. Dei som har vore i kontakt med svinebesetningar i utlandet, og ikkje kan dokumenterast fri for LA-MRSA må behandlast som om dei er smitta dersom dei skal inn i grisehuset. Sjå siste avsnitt. Med alle som jobbar i grisehuset meiner ein eigar og andre som jobbar i grisehuset. LA-MRSA er gule stafylokokkbakteriar som har blitt motstandsdyktige mot antibiotika. 2 8 - Svin
Når du skal teste deg for LA-MRSA: ta kontakt med din fastlege eller kommunelege. Testing skal gjennomførast i samarbeid med offentleg helsevesen og med godkjent metode det er enkelt og smertefritt å ta prøven du får svar på prøven etter ei vekes tid Kva skjer dersom det blir funne LA-MRSA-smitte hos personar? alle som blir smitta av LA-MRSA vil få tilbod om behandling behandlinga varar i ei veke. Det vil bli tatt kontrollprøvar ein, to og tre veker etter avslutta behandling. Alle tre kontrollprøvane må vere negative før behandlinga blir rekna som vellykka. Det anbefalast også å ta kontrollprøvar etter tre, seks og 12 månader personar som blir smitta med LA-MRSA kan ha normal kontakt med andre og gå på arbeid som vanleg. Barn kan gå i barnehage og på skule som før Personar som har fått påvist LA-MRSA, eller ikkje kan dokumenterast fri for LA-MRSA etter besøk i utanlandske svinebesetningar, skal ta følgjande forholdsreglar dersom dei skal ha kontakt med svinebesetningar: det skal brukast verneutstyr som hovudplagg, eingongshanskar og maske av standard FFP-3 utan ventil, for å unngå å smitte grisane i besetninga der tilhøva ligg til rette for det, bør ein dusje før ein går inn i grisehuset det skal skiftast til reine arbeidsklede kvar dag. arbeidsklede skal vaskast ved minst 60 oc. det finst detaljerte anbefalingar om smittevern i svinebesetningar på mattilsynet.no 8.2.5 Alle som ikkje kan dokumenterast fri for LA-MRSA må behandlast som om dei er smitta. I første rekkje betyr det at personar som ikkje har nødvendig ærend inn i grisehuset ikkje skal sleppast inn. Dersom det er nødvendig å bevege seg inn i grisehuset så skal ein leggja til grunn følgjande reglar: bruk besetninga si smittesluse der forholda ligg til rette for det, bør ein dusje før ein går inn i grisehuset heng ureint tøy i urein sone, helst i eit skap som berre blir bruka til dette vask hendene grundig med såpe og vatn og tørk dei med papir skift til overtrekkstøy og skotøy som blir brukt i besetninga bruk hovudplagg, eingongshanskar og maske av standard FFP-3 utan ventil det skal skiftast til reine arbeidsklede kvar dag, og arbeidskleda skal vaskast ved minst 60 o C Les meir om LA-MRSA og rettleiing om temaet på mattilsynet.no. 8.2.6 Personar som har opphalde seg i utlandet, skal ikkje inn i husdyrromma før etter dusj. Klede og sko som er brukt i utlandet skal ikkje brukast i grisehuset. For personar som har vore i kontakt med husdyrmiljø i andre land, inklusive husdyrkongressar, skal det gå minst 48 timar, minst 24 av desse i Noreg, før ein går inn i ei norsk svinebesetning. Ved utbrot av husdyrsjukdommar i utlandet må ein rette seg etter dei regelendringane dette fører med seg. 8.2.7 Livdyrhandel er den største risikofaktor for spreiing av smitte. Smitteførebyggjande tiltak ved innkjøp av dyr i besetninga må vurderast i kvart enkelt tilfelle og i samråd med veterinær. Kjøpar skal krevje helseattest for avlsdyr og eigenerklæring for smågris frå seljar. Det skal vere høveleg plass som sikrar at inn- og utlasting av dyr kan gå føre seg på ein sikker måte med omsyn til dyrevern og smitte. 8.2.8 Namn på den som sel, kjøper/leiger og på dyretransportør, og dato for flytting skal noterast. Mattilsynet har informasjon om regelverket. 8.2.9/ Livdyrflyt på tvers av helsepyramiden bidreg til å undergrave dagens helsepyramide, som har 8.2.10 vore og er eit samarbeid mellom myndigheitene og næringa og som ble etablert for å hindre ukontrollert smittespreiing. --Forskrift om merking, registrering og rapportering av svin, lama og oppdrettshjort 8 - Svin 3
--Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer --Forskrift om hold av svin --Forskrift om sporbarhet av svin 8.3 IMPORT AV SVIN, SÆD OG EMBRYO 8.3.1/ Ved import av levande dyr, sæd og embryo skal offentlege krav og KOORIMP* sine tilleggskrav 8.3.2 oppfyllast. Den som er ansvarleg for import skal kontakte KOORIMP for å varsle om import, og for å få informasjon om krav til undersøkingar, tiltak og dokumentasjon (e-post:koorimp@animalia.no). Manglande dokumentasjon på at offentlege krav og KOORIMP sine tilleggskrav er oppfylt, kan medføre KSL-trekk frå råvarekjøpar på produkt frå garden, uavhengig av dyreart. Målet med tilleggskrava frå KOORIMP er å redusere risikoen for å innføre smitte ved å dokumentere status for dyrehelse for dyr, sæd og embryo som skal importerast og besetningane desse kjem frå. Tilleggskrava gjeld forhold som ikkje er tilstrekkeleg dekka av dei offentlege krava, og der det er kjent førekomst av smittestoff i husdyrpopulasjonen i eksportlandet eller der utbreiing og førekomst er usikker. * KOORIMP er den norske husdyrnæringa sitt eige organ for smittevern ved import. Husdyrnæringa har oppretta KOORIMP for å sikre den norske husdyrhela etter at myndigheitene sin sjanse for å stille helsekrav ved import blei avgrensa av EØS-avtalen. For meir informasjon: www.animalia.no/ dyrevelferd-og-dyrehelse/koorimp. 8.3.3 Ved overtaking eller kjøp i Noreg av dyr og sæd som er innført frå utlandet, skal det kunne leggast fram dokumentasjon for at KOORIMP sine tilleggskrav er oppfylt i samband med innførselen. Krav til dokumentasjon er skriftleg stadfesting frå KOORIMP om at tilleggskrava er oppfylt i samband med innførselen. Kontakt KOORIMP (e-post: koorimp@animalia.no) dersom det er spørsmål. Manglande dokumentasjon kan føre med seg KSL-trekk frå råvarekjøpar på produkt frå garden, uavhengig av dyreart. 8.4 SMITTERISIKO VED HALD AV KAMELIDER (LAMA, ALPAKKA) 8.4.1 Eksotiske drøvtyggjarar som lama og alpakka, kan utgjere ein smitterisiko for andre husdyr. Dei kan også vere berarar av smittestoff som kan smitte til menneske (zoonoser). Mange av lamaene og alpakkaene som held til i Noreg no er importert frå andre land. Det skjer jamleg import av kamelider (lama og alpakka) til Noreg, og mange av desse blir haldne saman med, eller i nærleiken av matproduserande dyr. Les meir om merking, registrering og øyremerking på mattilsynet.no. 8.4.2 Ved hald av eksotiske drøvtyggjarar som lama og alpakka (kamelider) på gardsbruk der det også blir halde matproduserande dyr gjeld følgjande: ved import skal alle offentlege krav og anbefalingar frå Mattilsynet følgjes opp, inkludert forsvarleg gjennomføring av isolat når dei kjem til Noreg. Ved import skal også KOORIMP sine tilleggskrav når det gjeld kamelider følgjast opp og dokumenterast. ved anskaffing av importerte kamelider frå norske dyrehald, skal det finnast dokumentasjon på at alle offentlege krav og anbefalingar, og KOORIMPs tilleggskrav vart oppfylt ved import. kamelider skal vere utstyrt med godkjente øyremerker og det skal registrerast opplysningar om dyra i en dyrehaldjournal som skal finnast i dyrehaldet. Les meir om krav til dyrehaldjournal for lama på mattilsynet.no. 8.4.3 Alvorleg sjukdom og funn av sjølvdaude skal varslast til Mattilsynet. Daude dyr skal undersøkjast av veterinær, og obduserast av kyndig veterinær, eller ved Veterinærinstituttet. 8.5 HELSE OG MEDISINBRUK Det skal leggast vekt på førebyggjande tiltak slik at risiko for sjukdom blir minst mogleg. Sjuke dyr skal bli gitt nødvendig stell og behandling, eller dei skal avlivast. Det skal vere etablerte faste rutinar for korleis dyr blir avliva og anbefalt avlivingsmetode skal brukast. Rettleiar for avliving av svin på garden finn du animalia.no. 4 8 - Svin
8.5.1 KSL-medisinstandard, gyldig frå 2010, er ein del av KSL-standarden for husdyrproduksjonane. Medisinstandarden definerer krava som kvalitetssystemet (KSL) stiller til husdyrprodusentane når det gjeld bruk av medisinar i besetninga. Veterinær har ansvar for at det blir gitt tilstrekkeleg opplæring ved inngåing av medisineringsavtale. Opplæringa skal dokumenterast. Når den nye forskrifta forskrift om bruk av legemidler til dyr blir sett i verk, vil den erstatte KSLmedisinstandard. 8.5.2 Bruk av reseptpliktige legemiddel skal berre baserast på diagnose stilt av veterinær. Merking av medisinbehandla dyr (individ eller binge) skal vere slik at alle som steller dyra har god kjennskap til kva for individ som er behandla og kva for tilbakehaldingsfrist som gjeld. 8.5.3 Animaliehygieneforskrifta sett krav om at slakteriet skal ha tilgang på matkjedeinformasjon frå besetning 24 timar før slakting for å kunne planleggje slakting og kjøttkontroll. Opplysningar om besetninga og dei aktuelle dyra sin helsetilstand er sentral matkjedeinformasjon. Formelt er det dyreeigaren sitt ansvar å skaffe denne informasjonen, men dataflyten i husdyrnæringa er bygd opp slik at slakteriet har tilgang på relevant informasjon også frå andre kjelder. Kravet er oppfylt dersom: mistanke om alvorlig smittsam dyresjukdom alltid meldast til Mattilsynet praktiserande veterinær rapporter alle behandlingar i besetninga gjennom Dyrehelseportalen. Dersom dette ikkje er tilfelle, må veterinæren endre sine rapporteringsrutinar eller du som produsent må sørgje for å rapportere alle helsehendingar som inneber veterinærbehandling løpande gjennom den aktuelle husdyrkontrollen eller sjølv gjere dette i Dyrehelseportalen alle behandlingar utført av dyreeigar med reseptpliktige preparat t.d. parasittbehandling, rapporterast fortløpande gjennom den aktuelle husdyrkontrollen eller direkte i Dyrehelseportalen av dyreeigar andre helsetilstandar som kan ha betyding for slakting og transport, som brokk, haltheit, skadar etter halebiting, speneskade m.m., rapporterast gjennom husdyrkontroll eller Dyrehelseportalen i rimeleg tid før slakting 8.5.4 Medisinar skal oppbevarast på ein sikkert stad slik at verken dyr eller uvedkomande skal kunne kome i kontakt med medisinen. 8.5.5 Diagnose, dato, type og mengd medisin/preparat/parasittmiddel og slaktefrist skal førast på helsekort. Dette gjeld også ved eigenbehandling. Helsekortopplysningane skal rapporterast inn til den aktuelle husdyrkontrollen. Helsekort skal oppbevarast av dyrehalder i minimum 3 år etter at dyr som er omtala på kortet, er slakta eller har døydd. Helsekort for svin finn du på animalia.no. 8.5.6 Følgjande skal arkiverast: analyseresultat frå laboratorium rapportar frå Mattilsynet eventuelle obduksjonsrapportar frå veterinær sjukdomsregistreringar frå slakteriet --Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer --Forskrift om rekvirering og utlevering av legemidler fra apotek --Forskrift om overvåkning av og kontroll med forekomst av salmonella hos levende storfe og svin --Forskrift om særlige hygieneregler for næringsmidler av animalsk opprinnelse (animaliehygieneforskrifta) --Forskrift om velferd for produksjonsdyr --Forskrift om utførelse av arbeid, bruk av arbeidsutstyr og tilhørende tekniske krav (forskrift om utføring av arbeid) --Forskrift om sporbarhet av svin --Forskrift om avliving av dyr 8 - Svin 5
8.6 KADAVERHANDTERING 8.6.1 Daude dyr representerer ein fare for smittespreiing og forureining. Dette gjeld både til andre dyr, menneske, mat og vatn. Midlertidig oppbevaring fram til henting skal vere slik at det ikkje fører til forureining eller at åtseldyr kjem til kadavera. 8.6.2 I følgje forskrift om animalske biprodukt er det generelt ikkje lov å grave ned kadaver, men i 7 er det opna for unntak for fjerntliggjande område. Ein må da ha gitt melding til og fått tilvising til dette frå Mattilsynet. --Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer --Lov om vern mot forurensninger og om avfall (forureiningslova) --Forskrift om animalske biprodukter som ikke er beregnet på konsum (forskrift om animalske biprodukt) 8.7 FÔR OG VATN Fôr og vatn skal ikkje medføre fare for helseskade hos dyr eller menneske, eller medføre skade på miljøet. Det er eit krav om at det ikkje skal brukast fôr som inneheld genmodifiserte organismar (GMO). Fôrleverandørane er ansvarlege for at dette kravet blir følgt, og det er derfor ikkje teke inn i sjekklista. Kravet byggjer på ei avtalt haldning i norsk landbruk om ikkje å bruke genmodifiserte organismar. Dersom ein har gardsanlegg for heimeblanding av fôr, og bruker premiks og/eller reine tilsetjingsstoff, er ein å rekne som fôrprodusent. Desse skal mellom anna registrere seg særskilt hos Mattilsynet, og gjere ei analyse av farar (HACCP) som er knytt til produksjonen. Sink og maursyre er døme på tilsetjingsstoff som brukast ved blanding av fôr til svin. Bruk av tilsetjingsstoff og premiks må ikkje overskride grenseverdiane som gjeld for fôrblandinga. Ved blanding av fôr er det ikkje lov å bruke sink i så store mengder at det har medisinsk verknad. Heimeblandarar som brukar fiskemjøl treng ikkje særskilt godkjenning dersom: 1) dei er registrert av Mattilsynet, 2) dei ikkje har drøvtyggarar, 3) dei berre bruker fôret i eiga verksemd og 4) fôret med fiskemjøl ikkje overstig 50 % råprotein. Dersom ein også har drøvtyggarar på garden skal eventuell bruk av fiskemjøl godkjennast av Mattilsynet. Tiltak må sikre at dyr som ikkje skal ha fiskemjøl, ikkje har tilgang til lagerrom med fiskemjøl eller blandingar med fiskemjøl. Det er ikkje lov å fôre med kjøttbeinmjøl. 8.7.1 Dyra skal ha tilgang på tilstrekkeleg mengde vatn av tilfredsstillande kvalitet. Vassautomatar, drikkekar, niplar og liknande skal kontrollerast regelmessig for å sikre at dei fungerer og gir nok vatn til dyra sine behov. 8.7.2 Svin som ikkje har fri tilgang til fôr, skal ha tilgang på fôr med høgt innhald av fiber som kan gi kjensle av metting og som tilfredsstiller behovet for tygging. 8.7.3 Svin skal til ei kvar tid ha tilgang på tilstrekkjeleg mengde materiale som dei kan undersøkje, rote i og sysselsette seg med. 8.7.4 Fôrprøvene skal lagrast så lenge det kan ha betyding for produksjonsresultat og produktkvalitet. Prøvene kan vere av betyding ved ei eventuell reklamasjonssak. Dersom ein vel å la fôrleverandør oppbevare fôrprøvene, er det ikkje krav om at ein samtidig skal oppbevare fôrprøver på garden. Dokumentasjonen skal innehalde: Dato for leveranse og transportør (når dette ikkje er bonden) og varedeklarasjon/fôrsetel. Rekneskapsvedlegg er tilstrekkeleg dokumentasjon av dato for leveranse og transportør. Varedeklarasjon/fôrsetel skal arkiverast så lenge fôrprøven blir lagra. 8.7.5 Det skal finnast rutinar for å sikre at det ikkje blir overført smitte til fôret. Til dømes kan fuglar, mus og rotter vere berarar av salmonella. 8.7.6 Det skal dokumenterast kven dei alternative fôrmidla kjem frå, kva som er kjøpt og når det er brukt. Alternative fôrmiddel kan vere brød, sjokolade, myse, mask og liknande. Alt fôr skal vere fritt for emballasje, t.d. brødposer og plast, før fôring. Alle som leverer restprodukt til fôr, t.d. 6 8 - Svin
bakeri, bryggjeri og meieri, skal vere registrert eller godkjent som fôrverksemd hos Mattilsynet. Leverandøren skal kunne leggje fram kvittering for registrering hos Mattilsynet. Det kan også sjekkast på nettet. Sjå oversikt hjå Mattilsynet. --Forskrift om forebygging av, kontroll med og utryddelse av overførbare spongiforme encefalopatier (TSE) --Forskrift om hold av svin --Forskrift om fôrvarer --Forskrift om velferd for produksjonsdyr --Forskrift om fôrhygiene (fôrhygieneforskrifta) --Forskrift om tilsetningsstoffer til bruk i fôrvarer --Retningslinjer for hold av svin 8.8 OPPSTALLING, STELL OG REINHALD AV DYR Alle dyr skal sikrast god dyrevelferd, med godt stell og riktig oppstalling. 8.8.1 Forskrift om hold av svin inneheld fleire krav til oppstalling. Nokre punkt blir nemnt her: Svin skal ha tilgang til behageleg, tørr, rein og trekkfri liggjeplass med passe temperatur. Svin skal ha separat liggjeplass og gjødselplass. Det skal vere tett golv, djupstrø eller talle på liggjeplassen. 8.8.2 Når det er nødvendig, skal sjuke eller skadde dyr isolerast på eigna stad med tørr og mjuk liggjeplass. 8.8.3 Temperatur og luftkvalitet skal vere tilpassa dyra sine behov. Alle dyrerom skal ha ventilasjonssystem som sikrar tilstrekkeleg luftskifte. Gassar i uheldige konsentrasjonar skal ikkje kome inn i eller oppstå i rom der det er dyr. Når gjødsel blir røyrt og køyrt ut skal det vere rutinar som sikrar at det ikkje er fare for at dyr eller menneske blir forgifta av gjødselgass. Støv og anna luftforureining skal haldast på eit akseptabelt nivå. Ventilasjonsanlegget skal vere konstruert slik at det ikkje spreier branngassar. Mekanisk ventilasjon skal vere knytt til alarm som varslar om ventilasjonssvikt. Alarmsystemet skal testast jamleg. 8.8.4 Alle driftsbygningar med meir enn 10 purker, rånar og/eller ungpurker, eller 60 slaktegrisar eldre enn 10 veker, skal ha tilfredsstillande system for varsling av brann. I kombinerte besetningar reknast det totale talet på svin ut frå at ei purke, ei ungpurke eller ein råne teller like mykje som seks slaktegrisar. Meir informasjon finn du på mattilsynet.no. 8.8.5 Det skal vere brannslangar eller eit tilstrekkeleg tal på handsløkkjeapparat i alle bygningar med husdyr. Brannsløkkjeutstyret skal kontrollerast regelmessig. 8.8.6 Dyrehaldar skal kunne dokumentere at det blir gjennomført fagleg kontroll av det elektriske anlegget minst kvart 3. år. 8.8.7 Straumbrot kan få fatale konsekvensar. Alarm knytt til ventilsjon og temperatur skal vere installert og skal funksjonstestast jamleg. Alarmsystemet skal vere slik at alarmen kan oppfattast av personar som veit kva for tiltak som skal settast i verk. --Forskrift om hold av svin --Forskrift om velferd for produksjonsdyr --Retningslinjer for hold av svin 8.9 REINHALD OG HYGIENE I FJØS, FÔR- OG LAGERROM 8.9.1 Husdyrrom skal reingjerast regelmessig. Det skal vere godt reinhald i alle husdyrrom, slik at dyra har eit godt miljø og smittepresset blir redusert. 8 - Svin 7
8.9.2 Fôrrestar kan tiltrekkje seg skadedyr. Dersom det er uryddig blir reinhaldet vanskelegare. 8.9.3 Dato for desinfisering og kva for type desinfeksjonsmiddel som er brukt skal dokumenterast. --Forskrift om hold av svin --Forskrift om fôrhygiene (fôrhygieneforskrifta) --Retningslinjer for hold av svin 8.10 KRAV FRÅ RÅVAREKJØPAR (VAREMOTTAKAR) 8.10.1 Dersom ein har spesielle krav frå sin råvarekjøpar, skal desse følgjast. Dette kan vere krav som gjeld spesifikke kvalitetar eller produkttypar. MATMERK Besøksadresse: Tollbugt. 32 Postboks 487 Sentrum 0105 Oslo Telefon: 24 14 83 00 ksl@matmerk.no ksl.no