Kulturdepartementet v/ H.Sandsdalen P.boks 8030 Dep. 0030 Oslo Trondheim, 26. april 1994 Spørsmål til Stadnamnlova I Rundskriv V-5/94 frå Kulturdepartementet om Stadnamnlova heiter det at spørsmål om lov og forskrifter kan rettast til Dykk. Vi har snakkast ved på telefonen, og eg har fått eit brev 23.3.1994 (ref: 94/1641 Ku HS:EMT). Eg er ikkje viss på at eg får fram alle sider ved eit spørsmål i telefonen, så eg tek det oppatt skriftleg. Eg tek også med ein del andre spørsmål. Det er spørsmål eg anten ikkje finn eintydige svar på i Stadnamnlova, forarbeida og Forskriftene, eller eg finn andre svar enn dei som vert praktiserte. Stadnamn-saker er eit forvitneleg område. Kombinasjonen av språkfag, juss, historie og sunt folkevit gjer at ingen heilt er rettelege "fagfolk". Eg har interesse for alle dei tre fagområda, men har ikkje formell utdanning i dei. Klokskapen lyt andre døme om. Stadnamn-saker opptek mange. Dei kan løyse ut sterke kjensler, særleg når det gjeld namn på stadar der folk "er i frå". Som lokalhistorikar og ættegranskar på amatørbasis har eg vore engasjert i nokre stadnamnsaker på Sunnmøre. Eg nemner sakene, fordi eg brukar dei som døme nedanfor: Den første galdt gardsnamnet Ertesvåg (gnr.30 i Ulstein), der farbror, syskenbarn og grannar klaga over endring av namnet (5.10.92). Dei klaga også på sakshandsaminga, og over endringa av namnet Dimnøya til Dimna, om øya garden ligg på. Klaga vart teke til følgje, og som skrivemåte vart fastsett Ertesvåg (Kartverket 31.3.93). Den andre saka er gardsnamna i Ørsta. Her er det gjort framlegg om endring av ei rad gardsnamn. Ei av endringane gjeld gnr.32 Åmbø, der min morbror og grannane har gått imot endringa. Denne saka er nyleg sendt til Namnekonsulenttenesta etter andre høyringsrunde lokalt. Gjennom lokalavisa og Sogelaget har eg teke del i debatten om gardsnamna. Den tredje saka er Dimna eller Dimnøya, om ei øy i Ulstein kommune. I denne saka vart det først gjort vedtak om Dimna etter tilråding frå Namnekonsulenttenesta. Etter klager vart tilrådinga endra slik at Namnekonsulenttenesta også kunne godta Dimnøya (25.11.92). Vedtaket vart endra til Dimnøya (Kartverket 31.3.93). Deretter kom ei ny utsegn frå Namnekonsulenttenesta (3.5.93), der dei gjekk tilbake til berre Dimna. På grunn av manglar ved sakshandsaminga er dei to første vedtaka ikkje formelt rette. Saka er difor sendt ut til høyring. Det har kome ei rad utsegner frå folk på øya. Det første spørsmålet, i telefonen, tok utgangspunkt i denne saka. For alle dei tre namna har eg granska forhistoria til namna. Eg har vakse opp med dei tre namna, og er såleis lokalkjend med uttalen. For ordens skuld vil eg presisere at eg ikkje reknar meg for å vere objektiv i nokon av dei sakene som er nemnde. Dette kan ein vere merksam på når eg brukar konkrete døme. Mitt syn fell i hovudsak saman med synet til dei fleste som har uttala seg. Det kan vere ulike oppfatningar av tilhøva omkring ei sak. Når eg til dømes nemner utsegner frå Nanmnekonsulenttenesta, kan det vere at dei ikkje har meint eller oppfatta utsegna på same måten som eg. Til dette er å seie: Spørsmåla er prinsipielle, og bør kunne svarast på "gitt at det er slik eg seier". Så får vi etterpå diskutere om det gjeld dei konkrete sakene eg har henta døme frå. Spørsmåla har kome fram ved arbeidet med dei tre sakene. Eg trur det vil vere nyttig å avklare desse spørsmåla, først og fremst med tanke på seinare namnesaker. Namnet Dimnøya/Dimna er eitt av ca.350 namn Namnekonsulenttenesta tok opp og fekk endra på kartbladet M711 Ålesund 1119I i oktober 1991. Det vart ikkje 1
gjort rett sakshandsaming for noko av desse namna, og dei er ikkje rekna som gyldige vedtak etter Stadnamnlova. (Namnekonsulenttenesta skriv dette i brev om namnesaka Ertesvåg 25.11.92, med referanse til Anne Svanevik, hovudkontoret Statens Kartverk). Namnesakene er likevel tekne opp, og etter kvart som folk oppdagar det, vil sakene kome. Det er difor ingen stor profeti å seie at det vil kome opp fleire namnesaker etter dette. Og vårt kartblad er berre eitt av fleire M711-kartblad som har fått mange nye namneformer. Spørsmåla er først og fremst aktuelle i saker der det er usemje. Nokre av spørsmåla reknar eg med at Departementet har fått tidlegare, slik at det alt ligg føre eit svar. Resten av spørsmåla trur eg nok med tida vil kome frå andre også. Eg skal ta dei punktvis og nummererte: 1: Kva ligg i "rett til å uttale seg"? Stadnamnlova nemner ymse kriterium det skal leggjast vekt på ved val av skriftform. Eigar/festar og lokal organisasjon er gitt rett til å ta opp namnesaker ( 6), å uttale seg og å få innsyn i fråsegner frå andre partar ( 7), og rett til å klage ( 8). Når nokon er gitt rett til å uttale seg, må det vere underforstått at utsegna også skal tilleggjast vekt ved avgjersla. "Rett til å uttale seg" inneber naturlegvis rett til å leggje fram faktiske opplysningar som rører ved dei kriteria Stadnamnlova nemner. Men synspunkt og ønske er først og fremst subjektive. Dei kan vere sette fram med eller utan grunngjeving. Dei kan vere i strid med den språkfaglege tilrådinga. Spørsmålet er: 1a: - Kor mykje vekt skal det leggjast på slike ønske og synspunkt, med eller utan formalisert grunngjeving? 1b: Dersom det skal leggjast vekt på slike ønske og synspunkt: Skal Namnekonsulenttenesta ta omsyn til dei i si tilråding, eller er det først og fremst avgjerdsorganet som skal ta slike omsyn? I dette ligg også eit spørsmål om Namnekonsulenttenesta berre har dei språklege sidene av saka som si oppgåve (sjå også spørsmål 3 og 5). Litt bakgrunn for spørsmålet: I Merknader til 7 og til 5 er det sagt særskilt at det skal "leggjast vekt på ønsket til eigaren eller festaren". Den same ordbruken finn vi ikkje om organisasjonar, men i Proposisjonen pkt.5.3.1. finn vi formuleringa "... sikre at folk på staden kan få komme fram med sitt syn". Dei som vil uttale seg/klage føler nok ofte at dei må grunngje det dei seier. Men det er ikkje alle som har tid og ressursar til dette, særleg ikkje innafor ein frist på 3 veker. I saka om gardsnamna i Ørsta har Namnekonsulenttenesta ikkje i noko tilfelle teke omsyn til ønske frå eigarar. Ønska er heller ikkje nemnde i tilrådinga (29.4.93). 2: Kva er meint med "opplyst" i Forskrifter 4-1? Det heiter 4-1 at organet som gjer vedtak "skal sjå til at saka er så godt opplyst som mogleg før det blir gjort vedtak". Reint språkleg kan "opplyst" forståast på to måtar, i meininga - kunngjort; altså at saka skal kunngjerast så godt som mogleg, eller - kasta lys over; altså at ein skal finne fram og klargjere alle sider ved saka best mogleg. 2
3: Stadnamnlova nemner ein del faktorar som skal takast med ved fastsetjing av skriftform. Kvart vedtak har eit bakgrunnsmateriale. - Korleis skal ein sikre at all tilgjengeleg faktisk informasjon kjem med i dette materialet? Og korleis sikre at denne informasjonen er rettast mogleg? Dersom Namnekonsulenttenesta berre har dei språklege sidene av saka som si oppgåve (jamfør spørsmål 1b), kven skal då klarleggje andre sider av saka? Svaret på spørsmål 2 har noko å seie for dette spørsmålet. Ein del av spørsmålet kan i praksis omformulerast slik: - Bør ikkje alle saker som gjeld "viktige" namn kunngjerast for ålmenta. Med "viktige" namn meiner eg m.a. namn på stader folk kan seie dei bur på eller er i frå, altså bygder, busette øyar, gardar, osv. Det seier seg sjølv at Namnekonsulenttenesta ikkje har ressursar til å skaffe fram all relevant informasjon, iallfall ikkje i så mange saker som dei har teke opp på Vestlandet. Dette gjeld både historiske og språklege tilhøve. Nedskrivne uttaleformer er ikkje alltid rette eller fullstendige, og ofte er ikkje kjelda oppgjeve. I dei sakene eg har sett på, har ikkje Namnekonsulenttenesta skaffa fram opplysningar om anna enn det dei kallar "den nedervde lokale uttalen". I ei namnesak kan det vere usemje om dei faktiske tilhøva, - t.d. om kva som er "lokal uttale" i dag, kva som er "nedervd" lokal uttale, kor innarbeidd ei skriftform er, om tolkinga av namnet og så bortetter. Dei som kan gje utfyllande opplysningar, eller kan korrigere feil, har ikkje alltid kontakt med dei som får direkte melding. 4: Kva er ein "lokal organisasjon med særleg tilknyting til eit stadnamn"? 4a: Kva er ein "lokal organisasjon" i 6,7 og 8? 4b: Kva er "særleg tilknyting" til eit stadnamn? I Merknader til 6, Første ledd heiter det at "Organisasjonar og samanslutningar som t.d. burettslag, velforeiningar, språkorganisasjonar og historielag vil til vanleg kunne seiast å ha særleg tilknyting til stadnamna i området." Departementet har utdjupa dette i Proposisjonen, pkt 5.3.1: "Saker som gjeld skrivemåten av stadnamn, kan i tillegg takast opp av lokal organisasjon som har særleg tilknyting til stadnamnet. Ved å gi organisasjonar, lag og samanslutningar høve til å ta opp slike saker, vil vi sikre at folk på staden kan få komme fram med sitt syn." Dette er altså føremålet med regelen. I grunngjevinga for å leggje fram lova seier Departementet (Proposisjonen pkt.2.4) at det hadde kome fram klager og misnøye over tidlegare regelverk og praksis. "Bakgrunnen for klagene er oftast at vedtak blir gjorde 'over hovudet' på eigarar, kommunar og andre saka vedkjem". Dette skal lova bøte på. Grunngjevinga er også brukt i Innstillinga under "Behovet for lovregulering" og under komite-fleirtalet sine merknader. I Odelstinget brukte representanten Eva Finstad orda "...vedtak... over hodet på lokalsamfunn, kommuner og andre som saken angår". Og med eit konkret døme "... uten at beboerne eller kommunen har fått noen mulighet til å influere på det" og at "Nå får vi på dette stedet en mulighet...". Statsråd Bjartveit sa om lovframlegget at det skal "gi lokalsamfunn... en reell mulighet til å påvirke avgjørelsene...". Dei fire døma på organisasjonar er av to slag: - Burettslag er ein nøye definert og lovregulert organisasjon. Det har eit klart formulert og avgrensa føremål, ein formell struktur og stort økonomisk ansvar. - Av velforeiningar, språkorganisasjonar og historielag finst det ein del større regionale eller nasjonale organisasjonar. Desse er gjerne stabile og velorganiserte, men utgjer eit lite mindretal i gruppa og er til vanleg ikkje "lokale". Fleirtalet av slike organisasjonar er ei større eller mindre gruppe av friviljuge medarbeidarar. Aktiviteten er ikkje avhengig av formell organisasjons-struktur. Laget kan vere nokså lauseleg organisert. Aktiviteten er avhengig av innsatsen til aktive eldsjeler og dette vil naturlegvis variere over tid. Eit slikt lag ha mellom-periodar med ei samling år om anna for ei gruppe av interesserte med lite tid og dårleg samvit. I andre periodar kan det same laget vere svært så aktivt. I Lova med forarbeid er det ikkje nemnt noko særskilde formelle krav til "organisasjon". Dei fire døma femner om nær sagt alle grader av formell organisasjons-struktur. Det er ikkje nemnt noko krav til alderen på ein organisasjon. Etter forarbeida skal lova ta omsyn til "folk på staden", "andre saka vedkjem", "lokalsamfunn", 3
"beboerne", "vi på dette stedet". Ein kan kanskje seie at lokalsamfunnet er tekne med gjennom dei kommunale folkevalde. Men kommunar femnar gjerne om eit mykje større område enn til dømes ei bygd eller grend. Kommunen er også nemnt særskilt. Mitt spørsmål går på om ikkje også ad-hoc samanslutningar må falle inn under "lokal organisasjon". Slike grupper er like mykje "organisasjon", formelt og reelt, som mange i gruppa av konkrete døme. Det er ikkje gitt i alle tilfelle at dei "saka vedkjem" eller "lokalsamfunn" er representerte ved eksisterande lag og organisasjonar. Eller at alle ønskje og synspunkt kjem fram gjennom slike lag. Ad-hoc grupper kan vere det einaste som gjev "reell mulighet til å påvirke avgjørelsene". Ein måte å sjå spørsmålet på, er om ein skal tolke retten til utsegn/klage "romsleg" eller "snevert". I mange andre tilfelle kan einskildmenneske stå saman om ei sak, utan at det føreåt finst ein organisasjon. Det kan vere vegsaker eller kommunal vassleidning til ei grend. Det kan vere stadnamnsaker for gardsnamn der alle brukarane/buarane uttalar seg som samla gruppe. Vi finn mange døme på at samanslutningar vert til for å arbeide for ei einskild sak. Ei slik ad-hoc gruppe har tilmed vore representert på Stortinget nyleg ("Aune-lista"). Dersom ein legg i ordet "organisasjon" at det skal vere ein formell organisasjon som er skipa føreåt, vil det ha svært tilfeldige utslag. Då vert uttaleretten gjort avhengig av tidlegare behov og initiativ til ein slik organisasjon. Til spørsmålet "særskild tilknyting" kan vi igjen sjå på dei fire døma: Sakleg verkeområde for organisasjonen kan ikkje vere avgjerande for tilknytinga. Eit burettslag har som (lovfesta) hovudføremål å skaffe medlemene bustad, - og kan ha delføremål knytt til dette. Stadnamn kan ein ikkje seie ligg innafor eit burettslag sitt saklege verkeområde. Namnet på laget kan heller ikkje vere avgjerande. For eit lag har gjerne berre eitt eller to stadnamn i namnet sitt, og det er snakk om "stadnamna i området". Det einaste som er felles for dei fire døma er geografisk tilknyting, altså "stadnamna i området". Proposisjonen talar om dei "saka vedkjem". Dei fleste vil nok vere samde i at eit stadnamn "vedkjem" alle som kjem frå staden for namnet, i tillegg til kommunen, mållaget, osv. Døme: I saka om Dimnøya/Dimna, har alle lag med Dimna eller Dimnøy i namnet fått melding om saka. Ingen har protestert på dette. Det folk undrar seg over, er kvifor ikkje andre lag har fått melding. Vi har idrettslaget Dimna IL, som er idrettslaget for bygda Dimna på ytre sida av øya. Dei har fått saka til uttale. På indre sida av øya finn vi idrettslaget Hasundgot. Dersom øya skal heite Dimna, vert Dimna IL lett oppfatta som idrettslaget for heile øya. Det vil vere ei sak som "vedkjem" Hasundgot IL. Men Hasundgot har, etter kommunen si tolking, ikkje uttale- og klagerett. Fleire døme kunne vore nemnde. Særleg på bygdene er det svært mange lag og organisasjonar som har geografisk tilknyting. Dei er altså organisasjonar for og av ei bygd eller grend. Dei har ofte, formulert eller i praksis, som føremål å verke til beste for bygda/grenda, altså på linje med ei vel-foreining. 5: Om dokumentasjon og faglege utsegner. Dette er spørsmål som er mest aktuelt i saker der det er usemje om faktiske tilhøve. 5a: - Kven skal dokumentere faktiske tilhøve, som nedervd uttaleform og innarbeidde skriftformer? Spørsmålet er særleg aktuelt når påstand frå klagar står mot påstand frå Namnekonsulenttenesta. 5b: - Kor mykje dokumentasjon kan ein krevje av Namnekonsulenttenesta? 5c: - Kva slag krav kan ein som part i ei sak stille til utsegner frå Namnekonsulenttenesta? 5d: - Kan, eller bør, Namnekonsulenttenesta avstå frå å gje tilråding i saker der dei ikkje har fullgod dokumentasjon (jfr b og c)? Eller er dei pålagde å gje tilråding i alle saker som kjem opp? Spørsmål 1b kunne også ha stade her. Bakgrunn for spørsmålet: Døme1: I stadnamnsaka Dimnøya/Dimna gav Namnekonsulenttenesta tilråding på grunnlag av eit namnekort ved Stadnamnsamlinga i Bergen (sjå brev 3.5.93). Det viser seg at dette kortet inneheld ein openberr feil. Det vil seie, openberr for alle som greier å finne fram til kortet, og som er lokalkjende. Det same brevet inneheld nye "opplysningar" frå namnlause informantar. Dette har fått rang framom klare utsegner frå folk som bur på øya. Døme2: For gardsnamna i Ørsta laga Ørsta mållag (ved ein språkleg fagmann) ei liste over uttaleform 4
for gardsnamna. For m.a. gardsnamnet Åmbø var uttaleforma påviseleg feil. Det var også andre manglar ved lista. I tilrådinga, med forklaring, har namnekonsulenten lagt desse uttaleformene til grunn. Døme3: I saka om gardsnamnet Ertesvåg, argumenterte Namnekonsulenttenesta for namneforma Ettesvågane med at "Slik stod namnet òg skrive på kartet frå før,...". (25.11.92). Kartet var eit fylkeskart for Vegvesenet, og opplysninga er ikkje heilt feil. Men det nye namnet vart innført av Vegvesenet på ei førebels utgåve av kartet i 1990. (Meir om dette i vårt brev i saka 8.1.93). Namnekonsulenttenesta skal gje faglege råd, og det er stilt krav til fagleg utdanning. Ved usemje om eit namn skriv dei ei kortare eller lengre forklaring til tilrådinga. Det er svært sjeldan at det er vist til kjelder for den oppgjevne namneforma. Det kan vere opplysningar frå namngjevne stadnamninnsamlarar, men dei er oftast berre formidlarar, ikkje kjelder. Dei er ofte ikkje frå staden sjølve, og har ikkje notert kven dei snakka med. Det vil seie at vi ikkje kan kontrollere om kjelda er ein eller fleire personar, om dei er frå staden, eller kanskje frå ei anna bygd. Faglege utsegner er m.a. kjenneteikna ved at ein kan etterprøve dei, og at kjeldene kan kontrollerast og vurderast av andre. Ei utsegn vert aldri "fagleg" berre fordi ein fagmann skriv under. 6: Kva ligg i ordbruken "ta utgangspunkt" (i lokal uttale) og "skal følgje" (rettskriving)? For skrivemåten gjeld 4 i lova: - det skal takast utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen - skrivemåten skal følgje gjeldande rettskrivingsprinsipp, - dette kan avvikast ved særlege grunnar - som hovudregel berre ei skriftform av eit namn I framlegget frå Stadnamnutvalet (NOU) er formuleringa "Til grunn for skrivemåten skal leggjast den nedervde, lokale uttalen", og i utvalet sine merknader: "Med den nedervde, lokale uttalen er meint den uttalen som er munnleg overlevert frå ættled til ættled innafor ein namnekrins, utan påverknad frå skriftformene...". (NOU, s.53-54). Dette er ei streng ordlegging som departementet har endra i framlegget til Stortinget. Det går fram av Proposisjonen pkt 4.4. at dei nye formuleringane skal gje rom også for andre omsyn. Etter vanleg ordbruk er "skal følgje" (rettskriving) strengare enn "skal ta utgangspunkt i" (uttaleform). Likevel gir lova rom for å fråvike rettskrivinga ved særlege grunnar. Ein av dei grunnane som er nemnde er "at skriftforma har vore lenge i bruk og er vel kjend og innarbeidd" (Merknader til 4, Tredje ledd). Dette er utdjupa i Proposisjonen, avsnitt 4.4 Det er ikkje sagt noko direkte i Lova om skriftformer i høve til uttaleformer. Det er uttrykkjeleg sagt at innarbeidde skriftformer kan gå framom regelen om å følgje rettskrivinga. Men det er ingen stad sagt at innarbeidde skriftformer kan gå framom uttaleforma. Det gir rom for tvil om tolkinga, og vi kan forstå det på fleire måtar: 1) Innarbeidde skriftformer kan gå framom rettskrivingsprinsipp, men ikkje framom uttaleformer. 2) Uttrykket "ta utgangspunkt i" er så romsleg at det ikkje er naudsynt med noka presiseringa av særskilde grunnar for avvik frå uttalen. Orda "skal følgje" er strammare, slik at avvik må heimlast særskilt. Forståinga under 1) gjer uttaleformer nærast til ein nærast absolutt norm, og det høver dårleg med det Proposisjonen seier i samband med endringa av framlegget frå utvalet. Etter mitt skjøn er det den forståinga under 2) vi møter i Proposisjonen. - Kan Departementet avklare dette? Litt bakgrunn for spørsmålet: Etter mi oppfatning har Namnekonsulenttenesta i mange saker gjort uttaleformer til ein absolutt norm, som under 1). Dette gjeld m.a. saka om gardsnamna i Ørsta. Dette er trass i at fleire eigarar/brukarar og andre har uttrykt ønske om å halde på dei skriftformene som har vore lenge i bruk. I mange av sakene er skilnaden berre eit spørsmål om bunda eller ubunda form. Også Ørsta Sogelag (5.9.93) har gått særleg imot innføring av bundne former for gardsnamn det har vore vanleg med ubunda form. (Namnekonsulenttenesta har enno ikkje kome med ny utsegn etter andre høyringsrunde). Eg tek atterhald om svaret på spørsmål 1b; det kan vere at dei har (fått) definert det reint språklege som si oppgåve. Då kjem ein i tilfelle attende til spørsmål 1b. 5
7: Om høvet mellom Lova og Forskriftene. -Dersom ei skriftform følgjer av ein regel i Forskriftene og ei anna form følgjer av ein regel i Lova, må ikkje då den første vike for den andre? Dette er eit spørsmål som kanskje er trivielt for ein jurist. Men i praksis er det ikkje så enkelt likevel. Spørsmålet har ei viss tilknyting til spørsmålet ovanfor. Lover og reglar gjeld på ulike nivå i høve til kvarandre. Grunnlova står over ei vanleg lov. "Merknader" og forarbeid fortel meir om korleis vi skal lese lova. Ei lov står over forskriftene som høyrer til lova. Vi kan sjå på eit aktuelt døme: - I Forskrifter 2-1 er det sagt noko om innarbeidd skrifttradisjon. - I Forskrifter 2-3.a er det sagt noko om bøyingsform i skrivemåten. - Lova (og Merknader) seier noko om ønske frå kommune og organisasjonar, og særskilt frå eigarar/brukarar når det gjeld bruksnamn. I mange høve, særleg gardsnamn/bruksnamn, meiner Namnekonsulenttenesta at "nedervd uttale" tilseier bunda form av namnet. Men den innarbeidde skriftforma, og familienamnet, er i ubunda form og mange vil gjerne halde på denne forma. Det vert altså sett fram som eit ønske frå eigar/brukar. Med atterhald om svaret på spørsmål 6, vil eg tru at "med utgangspunkt i" gjev rom for både ubunda og bunda form. Dersom Lova går framom Forskriftene, må vel ønske frå eigar (Lova) gå framom bøyingsformer (Forskriftene)? 8: Fornorsking av norske stadnamn Eg kan ikkje finne at "fornorsking" eller liknande er ord som er brukte i Lova og Forskriftene. - Skal ein likevel tolke formuleringane om "lokal uttale" ( 4) og "nasjonal einskap" (Forskrifter 2-1) slik at det skal leggjast vekt på fornorsking ved avgjerda? Spørsmålet kan lesast som eit tillegg til spørsmål 7. - Skal ein leggje meir vekt på lokal uttale når det gir ei norskare namneform enn ei innarbeidd og ønska danskpåverka namneform? Tidlegare namnerevisjonar har ofte hatt fornorsking som siktemål. Stadnamnutvalet (NOU) er inne på dette m.a. s.26, 29 og 34. I 1917 fekk vi til dømes Ørsta og Volda i staden for Ørsten og Volden. Proposisjonen seier ein del om at lova skal verne stadnamna som kulturminne. Representanten Hallgrim Berg la mykje vekt på dette i Odelstinget. Han seier mellom anna at det er viktig å "verne dei norskspråklege røtadn i nabneverket" (8.avsnitt i innlegget) og han peikar på at stadnamn har vore skrivne på dansk (12.avsnitt). Spørsmålet er aktuelt til dømes i saker der namn i hokjønn har vore skrive i bunda form på -en, og diftongar som er skrivne som monoftongar. Som døme nemner eg gardsnamnet Kleiva i Ulstein. Som slektsnamn vert det skrive Kleven og Kleiven. Dette er ikkje, og vert kanskje ikkje, teke opp som namnesak. Men det finst saker, og fleire vil kome, der oppsitjarane gjerne vil halde på danskpåverka namneformer. 9: Praktisk funksjon for stadnamn I Odelstingsproposisjonen, avsnitt 4: Prinsipp for normering av skrivemåten, heiter det under pkt. 4.4 Departementets merknader: "Som både stadnamnutvalet og fleire høringsinstansar peiker på, har stadnamna den praktiske hovudfunksjon å identifisere bestemte stader på ein eintydig og opplysande måte." Det skal leggjast vekt på "den praktiske funksjonen". Dette punktet går mykje på at skriftforma skal kunne attkjennast, lesast og uttalast. Men det går også på at stadnamn skal skilje stader og område frå kvarandre. Stadnamnutvalet brukar orda "terrenglokaliserande funksjon" (NOU s.12). I lova finn ein att rettskrivinga som ein av hovudreglane ( 4). Men det er lite å finne om den praktiske "terrenglokaliserande" funksjonen. - Korleis skal ein oppfatte dette, og kva vekt skal dette ha i vurderinga av ulike namneformer? 6
10: Fleire namn på ein stad I Proposisjonen pkt.2.4. og 4.4. er det lagt vekt på at stadnamna er kuturminne. Somme stadar har av ulike historiske grunnar fått to, eller endåtil tre ulike namn. -Korleis skal desse kulturminna takast vare på etter Stadnamnlova? Lova 4, andre ledd, seier at "Same namn på ein av same staden skal som hovudregel ha berre ei skriftform i kvart språk." I Merknader er uttrykket "ulike former av same namnet" nytta. Ein må forstå dette slik at det ikkje skal heite både Ørstavik og Ørstenvik, for å ta eit døme. Ein kan kanskje strekkje merknadene så langt at Ørstavik er ei anna form av Vik, der føreleddet skil denne staden frå andre med det same namnet. Det ser ikkje ut til at lovskrivarane har tenkt på at same stad av og til har to heilt ulike namn. I Ørsta har vi gnr.40 Krøvel/Øggarden og gnr.108 Saltre/Berget, der både skrift og tale har tradisjon for to ulike namn på eitt og same namneobjekt. Det same gjeld Vik/Ørstavik (gnr.14 og sentrum i Ørsta) og Vik/Ulsteinvik i Ulstein. Dei tre stadene i Ørsta har fått berre eitt av namna i tilrådinga frå Namnekonsulenttenesta. Eit døme på stad med tre namn er Svinøy/Landegode/Storeskjeret, ei øy (med fyr) i havet nord for Stad. 11: -Kva er den "lokale" uttalen? Spørsmålet er aktuelt når namneforma endrar seg med avstand til staden, og det gjeld for fleire av namna i sakene eg har nemnt. Det skal "takast utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen", heiter det i 4. Med dette er meint "den uttalen som er munnleg overlevert innafor ein brukarkrins, m.a.o den uttalen som har vore vanleg på staden og som..." (Merknader). Forskriftene 1-1 definerer "den nedervde lokale uttalen" og brukar orda "på staden". Orda "på staden" vil ein til vanleg lese som "på staden for stadnamnet". For eit gardsnamn gjeld altså uttalen innafor garden, for øynamn uttalen på øya, for ein dal uttalen i dalen, osv. Ein kan jamføre med definisjonen av "stadnamn" i 1 i Lova. Det er ordet "brukarkrins" som gjer biletet meir uklart. Ordet kan forståast som (gard)brukarar på ein gard, eller som brukarar av namnet. For mange namn er dei fleste namnebrukarane anten frå området omkring staden, eller dei kan vere frå heilt andre område. Det siste tilfellet er vel klart ikkje "lokalt". -Men kva med namnebrukarane i området omkring, - har dei "lokal uttale" sjølv om dei ikkje er "på staden"? - Kva skal telje mest dersom dei som bur på staden har éi uttaleform, medan dei som bur omkring har ei anna? 12: - Gjeld Stadnamnlova også namn som tidlegare er fastsette ved eigne lover, til dømes Oslo, Halden og Trondheim? - Kva med dei som er fastsette ved kongeleg resolusjon, til dømes Ørsta og Ulstein? Dette spørsmålet har ikkje så mykje med sakene eg har sett på. Det er mest på bakgrunn av den "evige" debatten om namnet på byen eg bur i no. 7
... Eg ser ikkje bort frå at for einskilde spørsmål har Departementet ikkje tenkt nok på problemet, eller at De ikkje har tid til/høve til/ønske om å svare på spørsmålet. I slike høve er det betre å seie nettopp det, enn å formulere nokre generelle og vage vendingar som ikkje seier noko nytt. Som sagt reknar eg med at Departementet har fått nokre av spørsmåla før, og at resten vil kome likevel. Eg vonar at De tek Dykk tid til å tenkje igjennom og svare på spørsmåla. Dersom eg har uttrykt meg uklart på einskilde punkt, kjem eg gjerne attende med oppklaring, anten i brev eller telefon. Med helsing Ivar Ertesvåg Blåklokkevegen 29d 7035 Trondheim Tel. 73-593839 (arb), 73-932094 (heime) 8
1