Hordaland i tal. Folketal og demografi

Hordaland i tal Folketal og demografi Nr. 1 2016

Foto på framsida: Gro Sivertsen

Hordaland i tal Nr. 1-2016 3 Forord Folketalet i Hordaland vaks med 1,0 % i 2015. Ved inngangen til 2016 budde det 516 497 personar i Hordaland. Dette er ein litt lågare vekst enn åra før, men er likevel høgare enn for Noreg samla. Det er først og fremst lågare nettoinnvandring som har ført til at veksten er redusert, men nettoinnvandringa pregar framleis befolkningsutviklinga i Hordaland og bidrar positivt til folketalsutviklinga i mange av kommunane, spesielt i Sunnhordland og Hardanger. Endringar i ordretilgangindeksen for industrien i Hordaland har vist seg å ha ein sterk samanheng med innflytting i neste omgang. Lågkonjunkturen som delar av næringslivet i Hordaland er inne i, har difor truleg bidrege til lågare nettoinnflytting og lågare nettoinnvandring spesielt. Det er kommunane kring Bergen som har hatt størst prosentvis vekst det siste året, og aller mest i Os (3,4 %). Bergen har hatt lågare vekst enn landet som heilskap og ligg på femteplass av dei norske storbyane. Mange av Hardangerkommunane har hatt nedgang i folketalet. Her har nettoinnvandringa ikkje klart å vege opp for nedgangen i netto innanlandsk flytting og fødselsoverskot. Hordaland fylkeskommune sine befolkningsprognosar viser at det er langs kysten at befolkninga vil auke sterkast i perioden fram mot 2040. I dette nummeret av Hordaland i tal presenterer vi for første gong «sniglehuset» som viser kor stor del av befolkninga kvart årskull står for. Det mest markante trekket her er at flest unge vaksne utan barn vel å bu i Bergen, medan flest unge vaksne med barn vel å bu i kommunane kring Bergen. Den første delen av den lenge varsla pensjonistbølgja viser seg no å snart vere over i Hordaland, då store delar av etterkrigskulla har blitt pensjonistar. I første omgang er konsekvensane for offentleg økonomi er at desse er teken ut av arbeid. Det er først når dei same pensjonistane blir omsorgstrengjande at dette for alvor vil merkast i kommunane i form av større behov for omsorgstenester og -bustader. Av kartet på siste side ser ein at forsørgingsbøra er jamt over mykje større i kommunane i Sverige og Finland enn i norske kommunar. Del innbyggjarar i låginntektshushald viser ein aukande tendens i Hordaland, samstundes har delen eineforsørgjarar gått ned over tid. Korleis desse tilhøva slår ut i din kommune og din region, kan du lese meir om i dette nummeret av Hordaland i tal, saman med mykje anna nyttig informasjon om folketalsutviklinga, mellom anna flytting, fødslar, befolkningssamansetting og bustader. Sjå http://statistikk.ivest.no for meir detaljerte tal. God lesing! Bergen, juni 2016 Kathrin Jakobsen Seksjonsleiar, Forsking, internasjonalisering og analyse

Hordaland i tal Nr. 1-2016 5 Innhald 3 Forord 5 Innhald 6 Folketalsutvikling 12 Flytting og innvandring 17 Fødslar og fruktbarheit 19 Befolkningsstruktur 25 Hushald og bustader 30 Internasjonalt

6 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Folketalsutvikling Figur 1.1 Kartet viser folketalsendringar i kommunar på Vestlandet i frå 2015 til 2016.

Folketalsutvikling Hordaland i tal Nr. 1-2016 7 Tabell 1.1: Tabellen viser folketal og folketalsutvikling i kommunane og regionane, 2005-2040. Statistikk frå SSB 2005-2016. Hordaland fylkeskommune sin folketalsprognose for 2025 og 2040. * Markerer at differansen mellom SSB og HFK sine hordalandsprognosar er lagt til SSB sin prognose for heile landet. Kjelde: SSB Statistikkbanken; statistikk.ivest.no 2005 2015 2016 2025 2040 Endring per år 2005-15 2015-16 2016-25 2025-40 % Tal % % % Etne 3 904 4 103 4 106 4 595 5 694 0,5 3 0,1 1,3 1,4 Sveio 4 672 5 509 5 593 6 487 8 356 1,7 84 1,5 1,7 1,7 Bømlo 10 830 11 761 11 778 12 745 14 681 0,8 17 0,1 0,9 0,9 Stord 16 516 18 685 18 775 20 858 24 597 1,2 90 0,5 1,2 1,1 Fitjar 2 895 3 093 3 140 3 451 4 197 0,7 47 1,5 1,1 1,3 Tysnes 2 825 2 782 2 797 2 980 3 372-0,2 15 0,5 0,7 0,8 Kvinnherad 13 122 13 234 13 271 13 365 13 331 0,1 37 0,3 0,1-0,0 Austevoll 4 451 5 012 5 118 6 039 7 880 1,2 106 2,1 1,9 1,8 Sunnhordland 59 215 64 179 64 578 70 520 82 108 0,8 399 0,6 1,0 1,0 Jondal 1 078 1 100 1 104 1 265 1 677 0,2 4 0,4 1,5 1,9 Odda 7 378 6 952 6 930 6 720 6 467-0,6-22 -0,3-0,3-0,3 Ullensvang 3 517 3 411 3 401 3 555 3 924-0,3-10 -0,3 0,5 0,7 Eidfjord 914 950 925 901 810 0,4-25 -2,6-0,3-0,7 Ulvik 1 163 1 107 1 116 1 143 1 250-0,5 9 0,8 0,3 0,6 Granvin 1 008 921 920 910 934-0,9-0,1-0,1 0,2 Kvam 8 334 8 539 8 475 8 293 7 791 0,2-64 -0,7-0,2-0,4 Hardanger 23 392 22 980 22 871 22 787 22 853-0,2-109 -0,5-0,0 0,0 Voss 13 850 14 347 14 425 15 021 16 197 0,4 78 0,5 0,5 0,5 Fusa 3 709 3 838 3 876 3 953 4 120 0,3 38 1,0 0,2 0,3 Samnanger 2 322 2 443 2 443 2 659 3 020 0,5 0 0,0 0,9 0,9 Os 14 908 19 097 19 742 24 355 33 046 2,5 645 3,4 2,4 2,1 Bjørnefjorden 20 939 25 378 26 061 30 967 40 186 1,9 683 2,7 1,9 1,8 Bergen 239 209 275 112 277 391 311 411 374 322 1,4 2 279 0,8 1,3 1,2 Askøy 22 020 27 858 28 380 33 356 41 801 2,4 522 1,9 1,8 1,5 Sund 5 537 6 752 6 975 8 232 10 545 2,0 223 3,3 1,9 1,7 Fjell 20 043 24 427 24 870 29 966 38 717 2,0 443 1,8 2,1 1,7 Øygarden 3 975 4 733 4 852 5 681 7 386 1,8 119 2,5 1,8 1,8 Vest 51 575 63 770 65 077 77 235 98 449 2,1 1 307 2,0 1,9 1,6 Vaksdal 4 154 4 096 4 125 4 137 4 231-0,1 29 0,7 0,0 0,1 Modalen 361 378 381 426 525 0,5 3 0,8 1,2 1,4 Osterøy 7 207 7 842 7 957 9 233 11 920 0,8 115 1,5 1,7 1,7 Osterfjorden 11 722 12 316 12 463 13 796 16 676 0,5 147 1,2 1,1 1,3 Meland 5 861 7 736 7 812 9 619 12 949 2,8 76 1,0 2,3 2,0 Radøy 4 656 5 014 5 077 5 502 6 233 0,7 63 1,3 0,9 0,8 Lindås 13 043 15 402 15 607 18 148 22 696 1,7 205 1,3 1,7 1,5 Austrheim 2 527 2 856 2 858 2 810 2 733 1,2 2 0,1-0,2-0,2 Fedje 661 563 576 541 557-1,6 13 2,3-0,7 0,2 Masfjorden 1 693 1 704 1 701 1 890 2 333 0,1-3 -0,2 1,2 1,4 Nordhordland 28 441 33 275 33 631 38 510 47 501 1,6 356 1,1 1,5 1,4 Hordaland 448 343 511 357 516 497 580 247 698 292 1,3 5 140 1,0 1,3 1,2 BA-region Bergen 349 171 407 206 411 965 469 062 573 719 1,5 4 759 1,2 1,5 1,4 Hordaland u/ba-region Bergen 99 172 104 151 104 532 111 185 124 573 0,5 381 0,4 0,7 0,8 Landet 5 051 275 5 165 802 5 213 985 5 717 588* 6 376 885* 0,2 48 183 0,9 1,0 0,7 Hordaland i % av landet 8,9 9,9 9,9 10,1 11,0 10,7 Bergen i % av Hordaland 53,4 53,8 53,7 53,7 53,6 44,3 BA-region Bergen i % av Hordaland 77,9 79,6 79,8 80,8 82,2 92,6

8 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Folketalsutvikling Størst vekst i området rundt Bjørnefjorden flest kommunar på topp 20-lista med heile sju kommunar. Hordaland har i år som i fjor tre kommunar på lista: Os, Sund og Øygarden. Ved årsskiftet var folketalet i Hordaland 516 497, ein auke på 5 140 innbyggjarar frå fjoråret. Veksten i heile fylket i 2015 kom på 1,0 %, som er lågare enn årssnittet for perioden 2005-2015 (tabell 1.1). Hordaland utgjer i overkant av 10 % av veksten på landsbasis. Det er Bergen og Bergensregionen som står for brorparten av auken i fylket, med 44,3 og 92,6 % av veksten. Ser ein på regionane er det Bjørnefjorden som opplev størst vekst med 2,7 %, etterfølgt av Vest (2,0 %) og Osterfjorden (1,2 %). I år som i fjor er det berre Hardangerregionen som har hatt nedgang i folketalet (tabell 1.1). Vekst i 27 av 33 kommunar Kommunane med sterkast prosentvis vekst i Hordaland er Os (3,4 %), Sund (3,3 %), Øygarden (2,5 %), og Fedje (2,3 %) (tabell 1.1 og figur 1.1). Dei ligg alle over to gongar det nasjonale snittet som er på 0,93 %. I åtte av kommunane har veksten vore mellom 0,9 og 1,8 %. Jamt over var det auke i folketalet i dei fleste kommunane i Hordaland. Unnataket var Samnanger som ikkje har hatt noko endring og seks kommunar, fem av dei i Hardangerregionen (Odda, Ullensvang, Eidfjord, Granvin og Kvam) har i tillegg til Masfjorden hatt nedgang i folketalet. Bergen kommune auka med 2 279 personar (0,8%), medan den minste kommunen i Hordaland, Modalen med 381 innbyggjarar auka med 3 personar (0,8 %). Variert utvikling i kommunane på Vestlandet I 2013 hadde 33 av 121 kommunar på Vestlandet nedgang i folketalet. I 2014 og 2015 gjaldt dette for 37 av kommunane. Møre og Romsdal har som førre år flest kommunar med nedgang. Her er 14 av 36 kommunar i nedgang. For Sogn og Fjordane har 11 av 26 nedgang medan Hordaland og Rogaland har begge seks kommunar kvar med nedgang. Dette er ein meir enn året før (figur 1.1). Hovudtrekka i vekstmønsteret i 2015 er lik endringa i 2014, det vil seie at veksten på Vestlandet hovudsakleg er knytt til kommunar kring dei større byane og i kystkommunar med industri. Hordaland hadde flest kommunar (seks kommunar) med vekst over to gongar det nasjonale snittet. I 2014 var det Rogaland som hadde flest kommunar i denne vekstkategorien. Sogn og Fjordane hadde i 2015 seks kommunar med høgare vekstrate enn det nasjonale snittet mens Rogaland hadde tre kommunar med vekst over to gongar det nasjonale snittet. Tre hordalandskommunar på topp 20 På landsbasis er det vanlegvis små og mellomstore kommunar som har den største relative folkeveksten, slik var det også det siste året. Frå 2015 til 2016 var det Lavangen kommune i Troms som hadde den største veksten i landet med 4,3 % (tabell 1.2). Akershus er det fylket som har Blant storbyane er veksten størst i Oslo Oslo har det siste året hatt den største auken i folketalet blant storbykommunane i landet (tabell 1.3). Dette gjeld både prosentvis (1,7 %) og reell auke. Også i fjor var det Oslo som hadde den største folketalsauken av storbyane. Både Bergen (0,8 %) og Stavanger (0,4 %) hadde mindre en 1 % folketalsauke frå 2015 til 2016. Bergen ligg på femteplass av storbyane når det gjeld prosentvis folketalsauke. Om vi ser på den reelle auken i folketalet er det berre Oslo som har større auke i folketalet enn Bergen. Kommune 2015 2016 Endring i tal Tabell 1.2: Tabellen viser dei 20 kommunene i Noreg med størst prosentvis vekst i folketalet frå 2015 til 2016. Tabell 1.3: Tabellen viser folketalsendringar i dei største byane frå 2015 til 2016 Endring i % Lavangen (Tr) 1 008 1 051 43 4,3 Flå (Bu) 1 033 1 074 41 4,0 Frøya (S-Tr) 4 634 4 799 165 3,6 Lørenskog (Ak) 35 139 36 368 1 229 3,5 Skodje MR 4 465 4 620 155 3,5 Os (Ho) 19 097 19 742 645 3,4 Hemsedal (Bu) 2 344 2 422 78 3,3 Sund (Ho) 6 752 6 975 223 3,3 Torsken (Tr) 884 913 29 3,3 Nannestad (Ak) 11 882 12 267 385 3,2 Hurdal (Ak) 2 752 2 837 85 3,1 Nesseby (Fi) 934 959 25 2,7 Ås (Ak) 18 503 18 992 489 2,6 Ullensaker (Ak) 33 310 34 189 879 2,6 Vestby (Ak) 16 310 16 732 422 2,6 Øygarden (Ho) 4 733 4 852 119 2,5 Forsand (Ro) 1 208 1 238 30 2,5 Eidsvoll (Ak) 23 238 23 811 573 2,5 Hareid (MR) 5 065 5 189 124 2,4 Finnøy (Ro) 3 147 3 221 74 2,4 2015 2016 Endring i tal Endring i % Oslo 647 676 658 390 10 714 1,7 Trondheim 184 960 187 353 2 393 1,3 Kristiansand 87 446 88 447 1 001 1,1 Tromsø 72 681 73 480 799 1,1 Bergen 275 112 277 391 2 279 0,8 Stavanger 132 102 132 644 542 0,4

Folketalsutvikling Hordaland i tal Nr. 1-2016 9 Innvandring pregar fortsatt befolkningsutviklinga Historisk har befolkningsutviklinga i fylket vore stabil, med eit gjennomsnitt på 0,7 % per år fram til og med 2006 (Figur 1.2). Frå 2007 har folkeveksten auka kraftig, med mellom 1,3 og 1,6 % per år. Hovudkomponentane i folkevekst er fødselsoverskot pluss nettoinnvandring. Frå 1997 og frametter har fødselsoverskotet i fylket variert mellom 1 700 og 2 700 per år og netto innanlandsk flytting har variert mellom -600 og +600 per år. Den største endringa har skjedd i nettoinnvandringa. Historikken følgjer fire fasar: 1) på nivå med netto innanlandsk flytting før 1998; 2) mellom 900 og 1 800 frå 1998 til 2005; 3) deretter ei dobling av dette nivået i 2005 og 2006; 4) og til sist nok ei dobling etter 2007. Framskriving av fødsels- og dødsratar og prognosar over flytting til og frå kvar kommune i fylket gir resultata som vist i dette kapitlet. Fødselsoverskotet er venta å auke til inntil 3 500 per år, netto innanlandsk flytting er venta å bli redusert til i underkant av -150 per år og nettoinnvandringa er venta å auke til opp til ca. 5 000 per år når vi ser fram mot 2040. Figur 1.2 viser at nettoinnflyttinga blei redusert både i 2014 og 2015. Det viser seg at det er ein sterk positiv samanheng mellom innflytting og ordretilgangindeksen for eksportindustrien i Hordaland. Det skal derfor ikkje sjåast bort frå at lågkonjunkturen som dei petroleumsorienterte bransjane er inne i for augeblikket fører til eit fall i ordretilgangen som igjen fører til lågare nettoflytting til Hordaland, samstundes har eksportindustrien tent på svak kronekurs, noko som kan ha dempa reduksjonen i ordreindeksen, og med det framleis gi relativt høg tilflytting. Ved utgangen av 2015 var ordretilgangsindeksen framleis høgare enn perioden før 2006. 9 000 7 500 6 000 4 500 3 000 1 500 344 1 136 1 752 1 084 920 1 498 1 159 871 2 005 2 119 3 974 4 301 4 153 4 431 4 167 4 776 4 314 3 512 2 526 4 084 3 884 3 969 4 029 4 107 4 186 4 239 4 291 4 361 4 415 4 463 4 531 4 578 4 624 4 667 4 713 4 756 4 794 4 838 4 880 4 921 4 939 4 981 5 022 5 060 2 123 2 068 1 971 2 242 1 971 1 727 1 874 2 201 2 287 2 219 2 323 2 508 2 724 2 547 2 403 2 446 2 404 2 499 2 676 2 702 2 800 2 905 2 997 3 066 3 146 3 212 3 262 3 297 3 326 3 334 3 340 3 342 3 326 3 312 3 292 3 276 3 257 3 235 3 223 3 200 3 194 3 178 3 187 3 190 0-1 500 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 Fødselsoverskot Netto innanlandsk flytting Nettoinnvandring Figur 1.2: Figuren viser befolkningsutviklinga i Hordaland, fordelt på fødselsoverskot (fødde minus døde), netto innanlandsk flytting (tilflyttarar minus utflyttarar) og netto innvandring (innvandrarar minus utvandrarar) frå 1. januar 1997 til 31. desember 2040. Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no. Hordaland fylkeskommune sin befolkningsprognose frå 2016.

10 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Folketalsutvikling 700 000 hordalendingar i 2040 I 2016 er det 516 000 innbyggjarar i Hordaland. Om våre prognosar slår til, vil vi 1. januar 2040 vere i overkant av 698 000 innbyggjarar i Hordaland. 600 000 vil bli passert i løpet av 2026 berre 13 år etter at vi passerte 500 000 innbyggjarar i fylket. Det er forventa at Hordaland kjem til å ha ei befolkning på 700 000 innbyggarar tidleg i 2040. Då vil Bergen ha same del av folketalet i fylket som i dag, men bu- og arbeidsmarknadsregionen til Bergen vil vere høgare enn i dag (frå 79,6 % til 81,4 %). Kysten får den sterkaste veksten Kartet for Hordaland viser at det er langs kysten vi forventar at befolkninga aukar sterkast i perioden 2016-2040. Forventa auke i Os og Meland er 67 og 66 %. Fjell, Austevoll, Øygarden og Jondal forventar ein auke på over 50 %. Befolkninga i Bergen kommune forventas å auke med 35 %. I fylgje prognosane er det forventa ein nedgang i befolkninga mellom 3 og 12 % i Austrheim, Fedje, Odda, Kvam og Eidfjord. Figur 1.4: Kartet viser den venta prosentvise veksten i folketal mellom 2016 og 2040 for kommunane i Hordaland. Talmaterialet er basert på befolkningsprognosen.

Folketalsutvikling Hordaland i tal Nr. 1-2016 11 Fødselsoverskot Netto innenlandsk flytting Netto innvandring Folketilvekst Etne 4-20 19 3 Sveio 47 38 84 Bømlo 28-108 90 17* Stord 98-97 89 90 Fitjar 8 7 32 47 Tysnes -18 22 12 15* Kvinnherad 19-22 40 37 Austevoll 44 39 25 106* Sunnhordland 230-180 345 399* Jondal -9 10 3 4 Odda -25-50 53-22 Ullensvang -14-66 70-10 Eidfjord -3-18 -4-25 Ulvik -3 11 1 9 Granvin 6-10 3-1 Kvam -10-61 6-64* Hardanger -58-184 132-109* Voss 35-109 155 78* Fusa -7 24 21 38 Samnanger -7 0 8 0* Os 188 369 87 645* Bjørnefjorden 174 393 116 683 Bergen 1 572-683 1 406 2 279* Askøy 248 212 63 522* Sund 45 90 88 223 Fjell 188 172 81 443* Øygarden 44 56 18 119* Vest 525 530 250 1 307* Vaksdal -12 16 25 29 Modalen -2 0 5 3 Osterøy 41 55 19 115 Osterfjorden 27 71 49 147 Meland 60 11 6 76* Radøy 18 37 8 63 Lindås 86 84 37 205* Austrheim 14-14 2 2 Fedje -4 9 8 13 Masfjorden -3-12 12-3 Nordhordland 171 112 73 356 Hordaland 2 676-47 2 526 5 202* Endring Hordaland frå 2014 177-134 -986-909* Tabell 1.4: Tabellen viser korleis folkeveksten i 2015 var fordelt mellom nettoflytting og fødselsoverskot. * markerer samla tal for folketilvekst frå SSB som ikkje samsvarer med summen av fødselsoverskot og nettoflytting. Dette kan skuldast forsinka meldingar, annulleringar, korreksjonar o.a. Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no

12 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Flytting og innvandring Figur 2.1: Befolkningsutviklinga i kommunane i Hordaland inndelt etter status på netto flytting og fødselsoverskot. *Merk at Eidfjord er den einaste kommunen med netto utvandring. Figuren bør sjåast i samanheng med tabell 1.4. Kjelde: SSB statistikkbanken Kommunar med fødselsunderskot og utflytting er sårbare Kommunar som opplever befolkningsnedgang har ein kombinasjon av fødselsunderskot og netto utflytting (Tabell 1.4, Figur 2.1). Dette gjeld i sær Hardangerkommunane Ullensvang, Odda, Eidfjord og Kvam. Forutan Eidfjord har desse kommunane netto innvandring, men dette er ikkje nok for å unngå negativ folkevekst. I Ulvik og Jondal er det positiv folkevekst grunna tilflytting som veg opp for fødselsunderskotet og låg innvandring. I Sunnhordlandskommunane

Flytting og innvandring Hordaland i tal Nr. 1-2016 13 Kvinnherad, Stord, Bømlo og Etne blir utflyttinga vegen opp av fødselsoverskot og innvandring. I Nordhordland er det utflytting i Austrheim og Masfjorden. For Masfjorden er det kombinasjonen av fødselsunderskot og netto utflytting som gjev negativ folketilvekst, medan Austrheim har eit stort nok fødselsoverskot til så vidt å hamne på den positive sida. I fylket elles er tilflyttinga sterkast til kommunane kring Bergen. Her har fleire av kommunane tilflytting i kombinasjon med fødselsoverskot. Utvandring og innanlandsk utflytting aukar Både utvandring og innanlandsk utflytting er aukande. 12 547 reiste ut frå Hordaland i 2015, ein auke på 7,3 prosent frå året før. 8 978 var utflyttingar innanlands medan 3 569 var utvandringar. Av desse er det utvandringane som aukar mest. Nedgangen i innflytting og innvandring held fram I 2015 flytta 15 026 personar til Hordaland. Dette er ein nedgang på 1,7 prosentpoeng frå 2014 til 2015. Nedgangen held fram, men i eit saktare tempo. Ser ein på tiårsperioden 2005-2015 var det ein auke i innflytting og innvandring på 42,2 %. I femårsperioden 2010-2015 har dette justert seg til 2,2 %. 2013 var eit toppår kva gjeld innflytting og innvandring i Hordaland (Figur 2.1). Vekst i tilflyttinga utanom Bergen Det er størst auke i tilflyttinga i regionsenterkommunane (figur 2.3). Av den totale tilflyttinga til Hordaland kjem omtrent 50 % i Bergen, 30 % til regionsenterkommunane og mindre enn 20 % til resten av Hordaland. Tilflyttinga til Bergen frå 2014 til 2015 auka med knappe 1,1 % (105 personar) mot 3,4 % (215 personar) i regionsenterkommunane og 5,5 % (190 personar) i resten av Hordaland. Største tilflytting til Oslo sidan 2011 Blant dei største byane i Norge hadde Oslo, Kristiansand og Trondheim positiv nettoflytting i 2015 (figur 2.4). Bergen, Stavanger og Tromsø låg på den negative sida av skalaen med fleire utflyttarar enn tilflyttarar. Halvparten av tilflyttinga til dei norske byane var til Oslo. 3 1560 personar flytta til hovudstaden i 2015, ein auke på 6,7 % frå 2014. Til samanlikning var veksten i tilflyttinga i Bergen på 1,1 %. Her låg tilflyttinga på 9 880 i 2015. Ein må tilbake til 2011 for å finne ein liknande vekst i tilflyttinga til hovudstaden. Bak Oslo er det Trondheim som hadde høgast vekst på 1,3 %. 18 000 14 000 10 000 6 000 2 000-2 000-6 000-10 000-14 000-18 000 Figur 2.2: Innvandring, utvandring, innflytting og utflytting i perioden 2005-2015. Nettoinnvandring og netto innanlandsk flytting er vist som linjer. Kjelde: SSB Statistikkbanken 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Bergen Regionsenterkommunane Resten av fylket Figur 2.3: Tilflytting til Bergen, regionsenterkommunane og resten av fylket i perioden 2005-2015. Kjelde: SSB Statistikkbanken 10 000 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Innvandring Innflytting 2005 2006 2007 2008 2009 Utvandring Utflytting 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kristiansand Stavanger Bergen Nettoinnvandring Nettoflytting Trondheim Tromsø Oslo (høgre akse) 32 000 31 000 30 000 29 000 28 000 27 000 26 000 25 000 24 000 23 000 22 000 Figur 2.4: Tilflytting til dei største norske byane i perioden 2005-2015. Kjelde: SSB Statistikkbanken

14 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Flytting og innvandring Frå region Bergen Til region Vest Sunnhordland Hardanger Voss Bjørnefjorden Osterfjorden Nordhordland Totalt til Hordaland Andre Utlandet Bergen 385 167 142 826 2 045 227 747 4 539 6 024 2 607 Sunnhordland 507 52 16 49 47 4 50 725 1 048 278 Hardanger 193 58 61 31 53 7 18 421 345 107 Voss 184 15 40 11 15 18 10 293 255 35 Bjørnefjorden 492 26 19 9 63 24 15 648 202 120 Vest 1 398 61 39 13 68 19 79 1 677 694 251 Osterfjorden 203 5 7 13 14 15 33 290 86 45 Nordhordland 654 33 19 5 16 56 30 813 324 126 Totalt frå Hordaland 3 631 583 343 259 1 015 2 294 329 952 9 406 8 978 3 569 Resten av landet 6 249 1 010 239 180 228 607 118 300 8 931 Utlandet 4 013 623 239 190 236 501 94 199 6 095 Tabell 2.1: Tabellen er ei flyttematrise som viser flyttinga mellom dei ulike regionane i Hordaland i 2015, og mellom regionane og resten av ladet og utlandet. Merk at flytting internt i regionane (diagonalen) ikkje er teke med. Kjelde: SSB Utflyttinga frå Bergen til andre delar av fylket held fram Ser vi på den interne flyttinga i Hordaland er det klårt flest av flyttingane som skjer til og frå Bergen (tabell 2.1). 3 631 personar flytta i 2015 til Bergen frå andre regionar i Hordaland. Av desse kom vel 39 % eller 1 398 personar frå Vest medan 18 % eller 654 personar kom frå Nordhordland. Utflyttinga frå Bergen er som tidlegare år større enn tilflyttinga. I 2015 var det 4 539 personar som flytta ut til andre delar av fylket. Her finn vi at den største flyttestraumen er til Vest (45 % eller 2 045 personar) og Bjørnefjorden (18 % eller 826 personar). Over 60 000 innvandrarar Per 1. januar 2016 var det registrert 61 217 innvandrarar i Hordaland. Dette er ein auke på 4,7 % eller 2 547 fleire sidan 2015. Av desse kom 1 500 frå Europa utanom Tyrkia, 531 frå Asia og 500 frå Afrika. Frå Nord-Amerika kom det 46 fleire enn året før og frå Oseania kom det 6 fleire innvandrarar. Sør-Amerika hadde nedgang med 9 færre innvandrarar samanlikna med 2015. Sjølv om Europa dominerer er det størst relativ vekst i innvandringa frå Afrika. med 8,2 % fleire enn året før. Til samanlikning var veksten i innvandrarar frå Europa og Asia på høvesvis 4,6 og 4,1 %. 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 2006 2007 2008 Figur 2.5: Innvandring til Hordaland i perioden 2006-2016 etter verdensdel. Kjelde: SSB Statistikkbanken 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Europa unntatt Tyrkia Asia med Tyrkia Afrika Sør- og Mellom-Amerika Nord-Amerika Oseania 2015 2016

Flytting og innvandring Hordaland i tal Nr. 1-2016 15 Kommune/ region Største nasjonalitet Nest største nasjonalitet Etne Polen 152 Litauen 82 Sveio Polen 93 Russland 66 Bømlo Litauen 176 Polen 104 Stord Polen 425 Litauen 112 Fitjar Polen 90 Litauen 39 Tysnes Latvia 54 Litauen 31 Kvinnherad Polen 222 Litauen 104 Austevoll Litauen 139 Polen 105 Sunnhordland Polen 1 209 Litauen 736 Jondal Tyskland 16 Nederland 6 Odda Polen 231 Thailand 73 Ullensvang Polen 74 Eritrea 30 Eidfjord Polen 16 Tyskland 12 Ulvik Tyskland 25 Syria 17 Granvin Polen 35 Tyskland 11 Kvam Litauen 150 Polen 118 Hardanger Polen 488 Litauen 226 Voss Polen 211 Somalia 84 Fusa Polen 63 Litauen 60 Samnanger Polen 42 Danmark 16 Os Polen 550 Litauen 364 Bjørnefjorden Polen 655 Litauen 440 Bergen Polen 6 726 Litauen 2 248 Sund Litauen 178 Polen 164 Fjell Polen 569 Litauen 251 Askøy Polen 564 Litauen 277 Øygarden Polen 96 Eritrea 68 Vest Polen 1 393 Litauen 731 Vaksdal Polen 77 Eritrea 51 Modalen Tyskland 6 Ungarn 5 Osterøy Polen 306 Litauen 100 Osterfjorden Polen 383 Litauen 115 Meland Romania 132 Polen 130 Radøy Polen 194 Litauen 99 Lindås Polen 267 Romania 183 Austrheim Polen 93 Litauen 65 Fedje Tyskland 16 Syria 8 Masfjorden Polen 21 Tyskland 14 Nordhordland Polen 709 Romania 403 Hordaland Polen 11 774 Litauen 4 939 Om innvandrar- og statsborgarskapstatistikken Innvandrarar kan ta norsk statsborgarskap, og utanlandske statsborgarar kan ha norsk opphav. Desse to statistikkane er derfor ikkje eins, sjølv om det vil vere mange som er i begge kategoriar. Felles for begge statistikkane er at dei er basert på registerdata, og blir ikkje betre enn dei meldingane folkeregisteret får om flyttingar. Det kan vere noko etterslep mellom flyttingar og registreringar, og diverse andre mindre utfordringar eller feil med registreringane. Eit stort problem er til dømes EU/EØS-borgarar som etter 2009 har fått opphald på ubestemt tid og som ikkje melder frå om dei flyttar ut av Noreg eller Norden. Utflyttingar til andre kommunar og til andre nordiske land blir fanga opp, og statsborgarar utanfor EU/EØSområdet får tidsavgrensa opphald, og reknast som utflytta om dei ikkje har meldt flytting når opphaldsløyvet går ut. Vedtak om utvandring kan følgje av at Skatteetaten finn følgjande kjenneteikn der det er usikkerheit om folkeregistreringa for EØS-borgarar: ikkje flytting på fleire år, marginal eller inga innberetta inntekt, stille aksept på sjølvmelding, ikkje i arbeidstakarregisteret, ikkje registrert med næringsverksemd. I 2010 begynte folkeregisteret å utvide bruken av registreringa utan fast bustad til å omfatte personar dei ikkje lenger kjenner adressa på, men som dei ikkje kan gjere utvandringsvedtak på. I befolkningsstatistikken er desse ført opp i grunnkrins xxxx9999 (t.d. 12019999) Uoppgjeve bustad, saman med andre med ukjend bustadstatus og dei som er reellt bustadlause. Individ som har vore registrert utan kjend opphaldsstad i Noreg siste to år skal reknast som utflytta (forskrift om folkeregistrering 4-7, punkt 2). I mellomtida vil derfor fleire av dei som står oppført i grunnkrins xxxx9999 i røynda vere utflytta. Bratt auke i talet oppført i grunnkrins xxxx9999 etter 2010 vil difor kunne vere ein indikator på auka usikkerheit om utvandring, men på grunn av utvandringsvedtak på dei som har stått med ukjend bustad i to år, vil utvandringsvedtak kunne utlikne nytilførslar i xxxx9999, slik at vi som berre har tilgang til makrostatistikk ikkje kan vite noko om individrørslene i statistikken. Tabell 2.2: Innvandrarar og norskfødte med innvandrarforeldre i kommunane og regionane, etter største og nest største nasjonalitet. Kjelde: SSB

16 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Flytting og innvandring FEDJE AUSTRHEIM MASFJORDEN MODALEN RADØY LINDÅS VOSS ØYGARDEN MELAND ASKØY OSTERØY VAKSDAL GRANVIN ULVIK FJELL BERGEN SAMNANGER KVAM EIDFJORD SUND OS FUSA JONDAL ULLENSVANG AUSTEVOLL FITJAR TYSNES KVINNHERAD ODDA STORD BØMLO ETNE SVEIO Litauen Latvia Tyskland Polen Romania Figur 2.6: Kartet viser den største innvandrarbefolkninga i kvar kommune representert ved landets flagg. Kjelde: SSB, Statistikk.ivest.no Svakaste vekst i innvandringa frå Polen sidan 2011 Polakkar er den klart største innvandringsgruppa i fylket. Dei utgjer 18 % av alle innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre i fylket, til saman 10 828 personar. I tillegg er det den største gruppa i 23 av 33 kommunar. 6 726 eller 57 % bur i Bergen. Litauarar er den nest største gruppa og utgjer 4 939 personar eller 7 % av alle innvandrarane i fylket. I Sund, Austevoll, Bømlo og Kvam er dette den største gruppa og i 12 av kommunane er det den nest største gruppa. I Ulvik, Modalen, Jondal og Fedje er tyskarar den største innvandringsgruppa. Innvandringa frå Polen har auka kvart år sidan 2010. Samstundes har det på nasjonalt nivå vore ein nedgang i nettoinnvandringa frå Polen sidan 2012. I Hordaland er den årlege veksten i innvandringa frå Polen (pr. 1.1 2016) den svakaste sidan 2011.

Hordaland i tal Nr. 1-2016 17 Fødslar og fruktbarheit Gjennomsnitt 2011-2015 2015 Endring 2014-2015 Etne 51 48 5 Sveio 77 83 16 Bømlo 136,4 127-20 Stord 225 218-34 Fitjar 34,4 35 4 Tysnes 24 17-16 Kvinnherad 134,8 139 22 Austevoll 71 81 9 Sunnhordland 753,6 748-14 Jondal 8 4-5 Odda 65,6 59-3 Ullensvang 30,2 28 4 Eidfjord 8 9 Ulvik 8,8 12 3 Granvin 8,2 11 1 Kvam 85,6 87 Hardanger 214,4 210-2 Voss 157 166 12 Fusa 33,6 31 2 Samnanger 29,4 26-9 Os 253,8 286 44 Bjørnefjorden 316,8 343 37 Bergen 3460 3527 133 Askøy 393,2 405 16 Sund 93,6 90-5 Fjell 305,4 312 22 Øygarden 62,6 80 26 Vest 854,8 887 59 Vaksdal 42,6 54 8 Modalen 3,4 3 0 Osterøy 92,8 107 24 Osterfjorden 138,8 164 32 Meland 108,8 107-3 Radøy 58,6 62-4 Lindås 191,2 199-15 Austrheim 27,8 35 11 Fedje 4,4 6 1 Masfjorden 16 13-6 Nordhordland 406,8 422-16 Hordaland 6302,2 6467 241 Heile landet 59522,4 59058-26 Stabile og svakt aukande fødselstal i Hordaland Når ein ser på utviklinga over tid, har fødselstala vore relativt stabile, men svakt aukande. I første delen av 2000- talet (fram til og med 2006) låg fødselstala i hovudsak under 6 000 fødde. Året med færrast fødde i perioden (2003) var det 5 710 fødslar. Dette er 592 fødslar under snittet for heile perioden. Talet fødslar i Hordaland hadde ein stor auke frå 2014 til 2015 samanlikna med det som har vore tendensen dei siste åra. Med 6 467 fødslar i 2014 hadde fylket det høgaste talet fødde i perioden 2001-2015. Det er 165 fødslar over snittet for den same perioden. Vi må tilbake til 2009 med 6 426 fødslar for å nærme oss det same omfanget. Viss vi samanliknar utviklinga i regionane med utviklinga i fylket, ligg Nordhordland og Sunnhordland tett opp til tendensen i fylket med flest samanfallande år i framgang og tilbakegang i fødselstala. Bjørnefjorden og Hardanger er regionane med mest skilnad i utvikling samanlikna med fylket. I høvesvis åtte og 10 av dei siste 15 åra har utviklinga i desse regionane gått motsett veg enn av utviklinga i fylket. Auke i fødselstala i dei fleste kommunane, men skilnad mellom regionane Det siste året har fødselstala auka i fem regionar, og gått tilbake i tre regionar. Auken har vore større enn tilbakegangen i alle regionane under eitt og fleirtalet av kommunane har hatt vekst i fødselstala. Osterfjorden hadde svakast auke i tal fødslar med 32 og Bergen hadde den største auken med 133 fleire. Nordhordland har hatt den største tilbakegangen med 16 færre fødslar (4%). Det er regionane Bergen, Vest og Bjørnefjorden som har dei høgaste fødselstala. Likevel var det Osterfjorden som hadde størst prosentvis vekst (24%). Bjørnefjorden er neste region med 12% vekst. Sunnhordland hadde ein tilbakegang på 2%. I tillegg til Bergen, var Os og Osterøy blant kommunane med sterkast fødselsvekst siste året. Øygarden kommune hadde den største prosentvise veksten frå 2014-2015 med 48% vekst, tett følgt av Austrheim (46%). Stord, Bømlo og Tysnes er kommunane som har hatt størst tilbakegang i tal fødslar siste året. Jondal hadde den største prosentvise tilbakegangen med 66%, men her er tala i utgangspunktet låge (frå ni til fire fødslar). Tabell 3.1: Tabellen viser tal fødde i snitt per år etter kommune og region, 2011-2015 (2015 også som enkeltår). Kjelde: SSB statistikkbanken, statistikk.ivest.no

18 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Fødslar og fruktbarheit Større skilnad i fruktbarheit mellom Hordaland og landet Fruktbarheitstala dei siste 35 åra har vore svingande. Nasjonalt finn vi dei lågaste tala tidleg på 1980-talet (1,66 nasjonalt og 1,79 i fylket i 1984), med ein jamn auke fram mot tidleg 1990-tal. Deretter har det vore mindre svingingar fram til det høgaste talet nasjonalt i 2010 (1,98). Sidan då har tala sokke jamt. Hordaland har i heile perioden lege over landssnittet, men utviklinga har i stor grad spegla den nasjonale trenden. Hordaland hadde til skilnad frå landet sin fødselstopp i 1991 (2,09). Det siste året har utviklinga gått i ulik retning i Hordaland og i landet (sjå tabell 3.2). Vi må tilbake til 2002 for å finne ein tilsvarande avstand mellom tala for fylket og landet. Fruktbarheitsindeks, kvinner 2014 2015 Tabell 3.2: Fruktbarheitsindeksen for kvinner viser eit gjennomsnitt av tal levandefødte barn per kvinne føder i løpet av livet. Fødselstalet blir styrt av tal kvinner i fødedyktig alder og deira fruktbarheit. Kjelde: SSB Endring 2014-2015 Hordaland 1,79 1,84 0,05 Hele landet 1,76 1,73-0,03 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Hordaland Bergen Heile landet (høgre akse) Sunnhordland Hardanger Voss Bjørnefjorden Vest Osterfjorden Nordhordland Figur 3.1: Figurane viser tal fødde per år etter region og fylke, 2000-2015. Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no

Hordaland i tal Nr. 1-2016 19 Befolkningsstruktur 20-29 år 30-39 år 20-39 år Jondal 120 90 106 Ullensvang 105 102 104 Meland 101 101 101 Askøy 104 98 100 Ulvik 108 88 98 Lindås 93 102 98 Vest 97 96 97 Nordhordland 94 98 96 Eidfjord 85 112 96 Masfjorden 94 99 96 Austevoll 99 93 96 Austrheim 93 97 95 Vaksdal 100 90 95 Os 94 95 95 Fjell 93 95 94 Odda 91 97 94 Samnanger 106 85 94 Bjørnefjorden 93 94 94 Hardanger 93 94 93 Sund 94 92 93 Øygarden 93 92 93 Osterfjorden 92 93 92 Fedje 82 104 92 Bergen 96 88 92 Osterøy 89 94 92 Kvinnherad 91 92 92 Stord 94 88 91 Sveio 102 82 91 Voss 89 92 90 Granvin 108 68 90 Sunnhordland 91 89 90 Bømlo 88 90 89 Fusa 81 96 88 Kvam 86 90 88 Radøy 88 84 86 Fitjar 82 88 85 Modalen 75 95 85 Etne 80 86 83 Tysnes 75 88 81 Hordaland 95 90 93 Heile landet 95 94 95 Tabell 4.1: Tabellen viser kvinner per 100 menn (1.1. 2016) i dei aldersgruppene som flyttar mest, og der fordelinga mellom kvinner og menn kan avvike ein del frå gjennomsnittet frå kommunenivå. Tabellen er sortert etter del kvinner per 100 menn 20-39 år. Kjelde: SSB Statistikkbanken; statistikk.ivest.no Figur 4.1: Kartet viser del kvinner per hundre menn i aldersgruppen 20-39 år i kommunane. Tre kommunar med kvinneoverskot Per 1.1 2016 var det tre kommunar som hadde eit overskot av kvinner i alderen 20-39 år. I år er det Jondal som har det største overskotet av kvinner i aldersgruppa, med 106 kvinner per 100 menn. Ulvik og Meland har også eit kvinneoverskot i denne aldersgruppa, mens Askøy har akkurat like mange kvinner som menn i denne alderen. Det største kvinneunderskotet finn vi i Tysnes med 81 kvinner per 100 menn, men også Bømlo, Fusa, Kvam, Radøy, Fitjar, Modalen og Etne har mindre enn 90 kvinner per 100 menn. Størst del unge kvinner i Vest og Nordhordland På regionsnivå er det størst del kvinner per 100 menn i Vest med 97 og Nordhordland med 96 kvinner per 100 menn. Også i fjor og året før var det Vest som hadde den største kvinnedelen. Størst kvinneunderskot på regionsnivå finn vi i Sunnhordland, med 90 kvinner per 100 menn. Også i fjor var det Sunnhordland som hadde det største underskotet med 92. Det er ingen av regionane som har overskot av kvinner. Om vi ser bort frå regionsinndelingane, viser kartet at det går eit belte frå Voss til Sveio der kvinneoverskotet i fylket er størst.

20 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Befolkningsstruktur Kommune 2015 2016 Endring Dgr Meland 36,2 36,3 36 Fjell 36,2 36,5 94 Askøy 36,5 36,6 45 Vest 36,6 36,8 55 Os 37,1 37,2 39 Sund 37,3 37,3 3 Sveio 37,9 38,0 43 Austevoll 38,1 38,0-44 Stord 37,9 38,1 106 Bjørnefjorden 38,2 38,3 18 Øygarden 38,5 38,5-20 Bømlo 38,3 38,6 121 Bergen 38,5 38,7 53 Hordaland 38,7 38,9 48 Lindås 38,8 38,9 38 Nordhordland 39,0 39,1 39 Fitjar 39,3 39,2-35 Sunnhordland 39,2 39,4 71 Osterøy 39,5 39,5-5 Landet 39,6 39,7 54 Modalen 39,8 39,9 58 Radøy 40,2 40,3 28 Osterfjorden 40,7 40,5-47 Etne 40,5 40,6 42 Austrheim 41,0 41,4 133 Kvinnherad 41,4 41,5 70 Fusa 41,6 41,6-16 Voss 41,6 41,7 37 Samnanger 41,9 41,9-6 Kvam 42,0 42,2 64 Vaksdal 43,0 42,6-133 Hardanger 43,0 43,2 64 Ullensvang 43,1 43,2 44 Fedje 44,6 43,6-371 Odda 43,7 43,9 67 Eidfjord 43,4 43,9 201 Masfjorden 43,6 43,9 101 Tysnes 43,8 44,0 94 Ulvik 44,3 44,1-70 Jondal 44,2 44,3 9 Granvin 44,2 44,7 175 Unge vaksne i Bergen, barnefamiliar i kommunane rundt «Sniglehuset» i figur 4.3 viser kor mange prosent kvart årskull står for av befolkninga i fire kommunegrupper i Hordaland. Bergen har ein vesentleg del av sin folkesetnad blant 21-34-åringar, og lågast del i skulealder. Hardanger, Voss og Osterfjorden har lågast del småbarn og størst del eldre. Bjørnefjorden, Vest og Nordhordland har størst del barn fram til ungdomsskulealder, og høg del vaksne i «barneskuleforeldrealder» (30-45 år). Sunnhordland har mange årskull plassert mellom dei indre delane av fylket og omlandet til Bergen. Det største særpreget i figuren er «bulken» av bergensarar i 20- og tidleg 30-årsalder, men dette er ein heilt naturleg form for ein by med store utdanningsinstitusjonar. Vi finn det same mønsteret for Stavanger, Trondheim og Tromsø. For Oslo sin del er utslaga enda meir ekstreme, også for ungdomstala (2,3 % 27-åringar og 0,9 % 14-åringar). «Barneskuleforeldregenerasjonen» er til stades i Bergen òg men dei har færre barn: Det er omtrent like stor del 35-45-åringar i Bergen som i dei andre kommunane i Bergensregionen, men det følgjer ein vesentleg mindre grad av barn med dei. Aldersfordelinga av innbyggjarar følgjer i stor grad det same mønsteret som aldersfordelinga av dei som flyttar. Vi har ikkje tilgang på detaljert flyttestatistikk, Tabell 4.2: Gjennomsnittsalder per 1. januar 2015 og 1. januar 2016, og endring i tal dagar. Tabellen er sortert etter snittalder i 2016. Kjelde: Utrekningar basert på data frå SSB Statistikkbanken via statistikk.ivest.no Om berekninga av snittalder: Snittalderen per 1.1 er ei berekning gjort av oss som føreset at fødslar er jamt fordelt utover året. SSB publiserer nasjonal fødselsstatistikk per månad frå 1966, men denne er ikkje nytta til vår berekning. Om vi hadde fordelt befolkninga i Hordaland etter dei nasjonale fødselstala, ville vi berre fått nokre dagars forskjell frå vår enklare berekning, men denne vil uansett ikkje treffe for dei fødd før 1966, og ikkje for tilflyttarar frå utlandet. Figur 4.2: Kartet viser gjennomsnittsalderen i Hordaland per januar 2016

Befolkningsstruktur Hordaland i tal Nr. 1-2016 21 82 år 80 år 78 år 86 år 84 år 76 år 88 år 74 år 72 år 90 år 70 år 92 år 68 år 94 år 66 år 96 år 64 år 104 år 102 år 100 år 98 år 62 år 60 år 58 år 56 år 2,0 % 1,6 % 1,2 % 0,8 % 0,4 % 0,0 % 54 år 0 år 2 år Sunnhordland 4 år 6 år Hardanger, Voss, Osterfjorden 8 år Bjørnefjorden, Vest, Nordhordland 10 år 12 år Bergen 14 år 16 år 18 år 20 år 22 år 24 år 26 år 28 år 30 år 32 år 34 år 36 år 38 år 37,7 år: Snittalder for Bj.fj., Vest og Nordh. 38,7 år: Snittalder for Bergen 40 år 39,4 år: Snittalder for Sunnhordland 42 år 44 år 42,1 år: Snittalder for Hard., Voss og Osterfj. 46 år 48 år 52 år 50 år Figur 4.3: Figuren viser kor stor del av befolkninga kvart alderstrinn utgjer i fire grupper av kommunar per 1.1.2016. T.d. utgjer 0-åringar i Sunnhordland 1,2 % av befolkninga i regionen, mens 57-åringar utgjer 1,4 % av befolkninga i Hardanger, Voss og Osterfjorden, og 33-åringar utgjer 1,6 % av befolkninga i Bergen. Trianglane i området 38 til 42 år markerer snittalderen for gruppene. Kjelde: Utrekningar basert på data frå SSB Statistikkbanken via statistikk.ivest.no men truleg vel unge vaksne utan barn seg til Bergen, og unge vaksne med barn vel seg til kommunane rundt Bergen. Eit anna markant trekk i figuren er den bratte reduksjonen frå og med 70 år. Fordi figuren viser prosent av akkumulert populasjon, er figuren eit resultat av summen av fødslar, flyttingar og dødsfall. Det er altså ikkje det at folk plutseleg flyttar frå fylket i det dei når pensjonsalder. Dei er rett og slett ikkje fødd: Dei som er 69 år og yngre er fødd etter 1.1.1946. Tilsvarande er det ikkje tilflytting av familiar med barn i skulealder som er grunnen til den svakt aukande delen med alderen for barn i indre deler av Hordaland: årsaka er gradvis redusert del nyfødde med åra. Figuren viser òg gjennomsnittsalderen for dei fire gruppene av kommunar. Det er t.d. berre eit halvt år som skil snittalderen i Bergen frå snittalderen i Sunnhordland. Likevel er befolkningsfordelinga i desse to regionane veldig ulike. Det er faktisk berre tre aldrar der alle dei fire kommunegruppene har jamne prosentdeler av befolkninga: 19-20 år, 47-51 år, og 94 år og eldre. Som følgje av høg del barnefamiliar, blir det òg låg snittalder i kommunane tett på Bergen. I tillegg er det låg snittalder i vestre Sunnhordland. Høgast snittalder finn vi i indre deler av fylket, og heilt nord (tabell 4.2 og figur 4.2).

22 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Befolkningsstruktur Største auken i snittalder på over 30 år Mindre kommunar kan oppleve store endringar i snittalderen i løpet av eitt år. Endringane som er vist i tabell 4.2 er derfor ikkje nødvendigvis representative for den generelle utviklinga i kommunane. For større kommunar, og for fylket generelt, er trendane enklare å kommentere. I løpet av den perioden vi har datagrunnlag til å rekne ut snittalder for befolkninga i Hordaland (1986-2016), har det aldri vore større auke i snittalderen i fylket som i løpet av 2015. I løpet av 2015 blei gjennomsnittshordalendingen 48 dagar eldre. Gjennomsnittsnordmannen blei 54 dagar eldre. Nasjonalt kan vi rekne tilbake til 1846, og 2015 hadde den største auken i snittalder i landet sidan 1984. Størst auke i snittalderen dei siste 170 åra finn vi i mellomkrigstida, deretter perioden 1973-1986. Utanom desse to periodane er auken i snittalder dei siste to åra større enn nokon gong tidlegare. Noreg (og Hordaland) opplever altså ein auke i snittalderen som historisk berre kan matchast mot krig og uår i mellomkrigstida og andre verdskrig, og ein barne- og familiepolitikk på 1970-talet som ikkje stod i stil med den samtidige kvinnefrigjeringa. I motsetnad til tidlegare er det ikkje sterke fall i fødselsratane som (åleine) er skuld i auken, men svakt søkkande fødselsratar kombinert med auka levealder og kanskje spesielt den historisk høge arbeidsinnvandringa som gir eit påfyll av befolkninga i vaksen alder. Endringane i alder i Hordaland følgjer dei nasjonale trendane tett, sjølv om auken i snittalder i Hordaland dei siste åtte åra har vore litt mindre enn snittet for landet. Flest menn i arbeidsfør alder i alle regionar I figur 4.4 har vi delt befolkninga inn etter region, kjønn og aldersgrupper. Tala i figuren svarer til kor mange prosent av befolkninga i kvar region som er av eit bestemt kjønn og ein bestemt aldersgruppe. Til dømes betyr dei to øvste tala i den raude kollonna heilt til venstre at 3 % av innbyggjarane i Hardanger er jenter frå 0 til 5 år, og 3,2 % er gutar i same alder. I sum utgjer 0-5-åringar 6,2 % av befolkninga i Hardanger. Summen av alle prosentane i kvar region blir 100. Med unnatak av Voss, utgjer menn over 50 % av befolkninga i alle regionane (på Voss utgjer kvinner 50,03 % av befolkninga). For dei yngste vil det naturlegvis vere små forskjellar mellom kjønna, òg på tvers av regionane. Desse forskjellane blir meir markante når vi kjem opp i alderen på dei mest mobile: 20-49-åringane. I alle regionane utgjer menn i desse alders- Vest Bergen Bj.fj. Hdland Sunnh. Nordh. Landet Osterfj. Voss Hard. Kvinner 3,0 3,7 1,8 2,5 5,5 Menn 3,2 4,2 1,8 2,6 6,0 Kvinner 3,4 4,0 1,9 2,7 5,8 Menn 3,6 4,3 2,0 2,4 6,5 Kvinner 3,6 4,4 2,0 2,7 5,8 Menn 3,5 4,6 2,2 2,8 6,3 Kvinner 3,5 4,1 1,7 2,4 6,6 Menn 3,6 4,3 1,8 2,6 6,9 Kvinner 3,8 4,6 2,1 2,7 5,7 6,2 6,6 5,6 5,8 3,3 2,5 Menn 4,2 Kvinner 3,7 Menn 4,0 Kvinner 3,6 Menn 3,9 Kvinner 4,2 Menn 4,2 Kvinner 3,4 Menn 3,7 Kvinner 4,2 Menn 4,6 4,9 4,7 4,8 4,2 4,4 4,9 5,1 2,1 2,1 2,1 1,8 2,5 1,8 2,6 1,9 2,5 2,0 2,6 3,9 1,6 2,3 4,0 1,6 2,4 5,1 2,1 5,2 2,2 2,8 2,8 3,0 2,7 2,9 6,1 5,7 6,3 7,1 7,5 5,9 6,3 8,2 8,5 6,1 6,3 5,1 6,3 6,6 5,9 4,8 4,4 5,4 6,6 7,2 6,7 4,2 2,4 5,3 6,3 6,4 5,8 4,3 4,2 5,8 6,4 6,6 6,1 3,8 2,4 5,7 6,2 5,9 5,6 3,7 3,4 6,2 6,8 6,6 6,1 3,7 2,3 6,4 6,9 6,2 5,5 3,6 2,6 6,9 7,4 6,5 5,5 3,2 1,6 6,3 7,3 6,2 6,1 3,3 1,7 5,8 6,5 5,7 5,6 3,5 2,9 6,5 7,0 6,4 6,1 3,4 1,7 6,6 6,7 5,8 5,1 3,4 2,7 7,3 7,2 6,2 5,2 3,0 1,5 6,7 6,3 5,7 5,7 3,1 2,2 7,1 7,0 6,3 5,6 3,2 1,4 6,9 6,7 5,8 4,8 3,3 2,7 7,9 7,2 6,1 4,7 2,8 1,5 6,8 7,2 5,4 4,9 2,7 1,7 7,1 7,8 6,0 5,2 2,6 1,1 0 10 20 30 40 50 0-5 år 6-12 år 13-15 år 16-19 år 20-29 år 30-39 år 40-49 år 50-59 år 60-69 år 70-79 år 80+ år Hard. = Hardanger, Osterfj. = Osterfjorden, Nordh. = Nordhordland, Sunnh. = Sunnhordland, Bj.fj. = Bjørnefjorden Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Figur 4.4 Figuren viser korleis folketalet i regionane fordeler seg i prosent etter aldersgrupper og kjønn per 1. januar 2016. Figuren er ein liggjande befolkningspyramide, der alderssegmenta ligg etter kvarandre i staden for å stå over kvarande. Figuren er sortert etter kor stor del av befolkninga som er under og over 40. Tala viser kor mange prosent av regionens innbyggjarar som fell innanfor kvar kategori, og summerer seg til 100 for kvar region. Menn er markert med lysare farge enn kvinner. Kjelde: Utrekningar basert på data frå SSB Statistikkbanken via statistikk.ivest.no

Befolkningsstruktur Hordaland i tal Nr. 1-2016 23 gruppene ein større del av befolkninga enn kvinner. Nytt av året er at dette òg gjeld for 50-59-åringane. Forskjellane jamnar seg ut for 60-69-åringar, og snur for dei gruppene som er eldre enn dette. Størst differanse mellom kjønna i aldersgruppa mellom 20 og 59 år finn vi i Sunnhordland og Osterfjorden. Minst differanse finn vi på Voss. Ulik retning på befolkningspyramidane Det er veldig ulik befolkningsstruktur i fylket om vi skil mellom Bergensregionen og resten av fylket. I figur 4.5 har vi slått saman Bergen, Vest, Nordhordland, Bjørnefjorden og Osterfjorden i ein figur, og i figur 4.6 har vi slått saman Hardanger, Sunnhordland og Voss. På grunn av den store mengda unge vaksne i Bergen, får desse to figurane ganske ulik form: Der Bergensregionen har ein form som eit flintspyd, har resten av fylket ein noko ubestemmeleg form som minner meir om eit tårn enn ein pyramide. Over tid vil desse to formane forsterke seg: Bergensregionen held på formen, men løftast litt i høgden av fleire eldre, mens resten av Hordaland både løftast i høgden òg snevrast inn i breidda. Både spydet i Bergensregionen og tårnet i resten av Hordaland kjem tydelegare fram i framtida. Denne endringa i form får vi ikkje fram om vi berre ser på endring i gjennomsnittsalderen i regionane: I Bergensregionen er snittalderen venta å auke frå 38,4 år til 40,6, mens den i resten av Hordaland er venta å auke frå 40,6 til 43,1 år. «Pensjonistbølga» er nesten over Figur 4.5 og 4.6 viser at det både for Bergensregionen og resten av fylket blir større del eldre utan at det blir ein større del i arbeidsfør alder. I figur 4.7 har vi sett desse to forholdstala opp mot kvarandre, i ein brøk som viser talet personar i alderen 20-66 år per innbyggjar over 67 år. 96 år 92 år 88 år 84 år 80 år 76 år 72 år 68 år 64 år 60 år 56 år 52 år 48 år 44 år 40 år 36 år 32 år 28 år 24 år 20 år 16 år 12 år 8 år 4 år 0 år 1,0 % 0,5 % 0,0 % 0,5 % 1,0 % 96 år 92 år 88 år 84 år 80 år 76 år 72 år 68 år 64 år 60 år 56 år 52 år 48 år 44 år 40 år 36 år 32 år 28 år 24 år 20 år 16 år 12 år 8 år 4 år 0 år 1,0 % 0,5 % 0,0 % 0,5 % 1,0 % Befolkningspyramide for Bergensregionen 2016 Kvinner 2016 Menn 2041 Befolkningspyramide for Hard., Sunnh., Voss 2016 Kvinner 2016 Menn 2041 Figur 4.5 Befolkningspyramide for Bergensregionen, 2015 og 2041. Den vertikale aksa viser fordeling per eittårig alder, og den horisontale aksa viser prosent av befolkninga som befinn seg innan kvart trinn og kjønn. Kjelde: Hordaland fylkeskommune sin befolkningsprognose Figur 4.6 Befolkningspyramide for Hardanger, Sunnhordland og Voss, 2015 og 2041. Den vertikale aksa viser fordeling per eittårig alder, og den horisontale aksa viser prosent av befolkninga som befinn seg innan kvart trinn og kjønn. Kjelde: Hordaland fylkeskommune sin befolkningsprognose

24 Hordaland i tal Nr. 1-2016 Befolkningsstruktur Fleire regionar er nett no inne i ein bratt reduksjon i talet 20-66-åringar per innbyggjar over 67 år. Dels skuldast dette at talet i ein periode fram til no har vore ekstra høgt på grunn av små barnekull i mellomkrigstida og under andre verdskrig, og dels skuldast det at det store 1946-kullet nådde pensjonsalderen i 2013. Dette var den store pensjonistbølgja. Førebels har denne bølgja ikkje hatt vesentleg andre konsekvensar for offentleg økonomi enn at mange er teken ut av arbeid. Fleire regionar er dermed inne i ei større omstilling av arbeidsstyrka allereie, og den vil endrast meir gradvis framover. Den framtidige endringa per år er for mange regionar ikkje større enn ein venteleg kan hente inn på produktivitetsauke (endring mindre enn to prosent per år). Om nokre år vil likevel omsorgsbehovet blant etterkrigskullet auke, og einskilde regionar vil få behov for ei større utbygging av omsorgstenester og -bustader. 7 6 5 4 3 2 1 0 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2040 Sunnhordland Hardanger Voss Bjørnefjorden Bergen Vest Osterfjorden Nordhordland Figur 4.7: Figuren viser forsørgingsbøra etter region i Hordaland i perioden 1986 til 2040. Tala for 2017-2040 er framskrive med basis i Hordaland fylkeskommune sine befolkningsprognosar. Med forsørgingsbør meinast talet personar i alderen 20-66 år i høve til talet personar i alderen 67 år eller meir, dvs. kor mange personar i yrkesfør alder (20-66 år) som må forsørgje kvar person i pensjonsalderen (67 år eller meir). Dess høgare dette forholdstalet er, dess fleire kan forsørgje dei eldre og dess mindre er forsørgingsbøra. Kjelde: statistikk.ivest.no, fylkesprognoser.no

Hordaland i tal Nr. 1-2016 25 Hushald og bustader 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 jan.. 06 apr.. 06 jul.. 06 okt.. 06 jan.. 07 apr.. 07 jul.. 07 okt.. 07 jan.. 08 apr.. 08 jul.. 08 okt.. 08 jan.. 09 apr.. 09 jul.. 09 okt.. 09 jan.. 10 apr.. 10 jul.. 10 okt.. 10 jan.. 11 apr.. 11 jul.. 11 okt.. 11 jan.. 12 apr.. 12 jul.. 12 okt.. 12 jan.. 13 apr.. 13 jul.. 13 okt.. 13 jan.. 14 apr.. 14 jul.. 14 okt.. 14 jan.. 15 apr.. 15 jul.. 15 okt.. 15 jan.. 16 Leilegheiter Bergen Einebustader Bergen Einebustader Hordaland u/bergen Delte bustader Bergen Leilegheiter Hordaland u/bergen Delte bustader Hordaland u/bergen Delte bustader Hordaland u/bergen (berekna) Figur 5.1: Figuren viser gjennomsnittleg kvadratmeterpris for einebustader, delte bustader og leilegheiter i Bergen og i Hordaland utanom Bergen. Prisane er konsumprisjustert til mars-2016-prisar. Brot i serien for leilegheiter i Hordaland utanom Bergen skuldast manglande data. Historiske prisar for delte bustader utanfor Bergen er berekna basert på forholdet mellom historisk statistikk for delte bustader i Bergen og i Hordaland inkl. Bergen (ikkje vist i figuren), og gjennomsnittsforholdet mellom desse to og bustader i Hordaland utanom Bergen etter 2013. Kjelde: Norges Eiendomsmeglerforbund, Eiendomsmeglerforetakenes Forening, Finn.no, Pöyry, Eiendom Norge og Eiendomsverdi (nominelle prisar), og SSB (konsumprisindeks). Rekord for einebustader i Bergen I nominelle prisar blei det ved utgangen av første kvartal sett prisrekord for alle typar bustader, både i og utanfor Bergen, men justert for konsumprisindeksen, blei det berre sett prisrekord for einebustader i Bergen. For dei fleste andre bustadtypane må ein tilbake til august 2015 for å finne dei høgaste prisane i mars-2016-prisar (sjå figur 5.1). Mest avkasting i delte bustader i Bergen Om du kjøpte bustad da prisane var på botn i desember 2008, og skal selje no, vil du få mest att for investeringa di om du sit på ein delt bustad i Bergen, og minst att om du sit på ein leilegheit utanfor Bergen. Også leilegheiter i Bergen har gitt ei høg avkasting, mens delte bustader utanfor Bergen og einebustader både i og utanfor Bergen har gjeve mellombels avkasting.