Hjorterapport frå Bremanger kommune 2000 - Alle foto: Gisle Skjølberg Data frå behandla og tilrettelagt av Naturdata AS Tema Informasjon frå kommunen Bestandsstorleik Avskyting Produktivitet Jakttrykk Kjønnssamansetting Slaktevekter Fallvilt Viktige datoar
Informasjon frå kommunen Tal hjort 2010 Ettersøkshund Stk % Stk % Stk % Stk % Stk % Jaktlag med egen hund 292 36 316 37 259 27 234 25 188 20 Anna ettersøksavtale 38 5 35 4 34 4 5 1 62 7 Bremanger Ettersøksring 472 59 506 59 652 67 723 76 694 73 Sum 802 100 857 100 945 100 962 100 944 100 Døde koller produserer ikkje kalv Den blå søyla viser felte koller over 2 år i Bremanger kommune. Den raude søyla viser kalveproduksjonen disse kollene hadde hatt viss dei hadde fått leve livet ut. Med meir eldre koller i hjortebestanden vil dette føre til at det fødast større og meir livskraftige kalvar. Målet er å ha ei naturlig aldersamensetning i hjortebestanden, det vil si: Meir eldre produksjonsdyr i vinterbestanden Mindre kalv og ungdyr i vinterbestanden Kommunens målsetting Hjorten og hjortens leveområde skal forvaltast i samsvar med naturmangfoldlova og slik at naturens produktivitet og artsrikdom bevarast. Innanfor denne ramma kan hjorteproduksjonen haustast til gode for landbruksnæring og friluftsliv. Delmål Auka gjennomsnittsalder og -kondisjon på gjenlevande hjort etter jakta. Auka andel hanndyr i bestanden jf. handsama tal frå sett-hjort data: sett kolle per bukk bør ikkje vere høgare enn 1,6 Stabilisere hjortebestanden i kommunen jf handsama tal frå sett-hjort data:sett hjort per jegerdagsverk bør ikkje vere høgare enn 1,5. Bestandsstorleik Se# hjort pr. jegerdag 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 2005 Sogn og Fjordane 2006 2007 2008 Sett hjort per jegerdag er gjennomsnittleg tal hjort sett pr. jeger pr. dag. Indeksen syner den relative utviklinga i bestandstorleiken, men seier ikkje noko om det faktiske talet på hjort. 2009 2010 Bremanger Med røynsler frå elgforvaltinga veit vi at indeksen sett dyr per jegerdag gjev eit rimeleg presist mål på endringar i bestandtettleiken. Indeksen aukar ikkje proporsjonalt med bestandtettleiken og ei dobling i sett dyr per jegerdag tyder ikkje ei dobling av bestanden. I ein høg bestandsstorleik vil ein ikkje klare å registrere den veksten som faktisk skjer i bestanden. I ein bestand i vekst vil kvoten utgjere lite i forhold til bestanden, og jakta avsluttas raskt. I ein redusert bestand vil det være vanskelig å finne dei rette dyra på slutten av jakta. Dette fører til at indeksen sett hjort per jegerdag har ein tendens til å undervurdere bestander i vekst og overvurdere ein bestandsnedgang. Samanlikning av verdiar frå år til år bør vera utrekna for same geografiske område, sidan same verdi for sett hjort per jegerdag kan tilsvara ulike tettleiker i ulike områder som følgje av variasjonar i habitat og jaktmetode.
Avskyting Tal felte hjort 2000-. 90 Det blei felt flest hjort i (764 felte dyr). Avskytinga har sidan søkkje og i blei 616 hjort felt. 80 Tal felte hjort Tal felte hjort er ein nyttig indikator på om bestanden er i vekst eller nedgang. Felte hjort sett samen med andre indeksar som tildeling og fellingsprosent gir eit bilete på utviklinga i bestanden. 70 60 50 40 30 20 Sett hjort per jegerdag i høve til felt hjort seier noko om endringar i bestandstorleiken. Felt tot. 80 Tal felte hjort Jaktuttaket gjev ofte eit forsinka bilete av bestandtettleiken, fordi det er jakta som driv bestandsendringane. Det tyder at jaktuttaket ofte vil halde seg høgt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å søkke (det er difor bestanden søkk) og tilsvarande halde seg lågt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å auka (det er difor bestanden aukar). Se4 hjort pr. jegerdag 70 1,6 60 1,4 1,2 50 1, 40 0,8 30 0,6 20 Dei dyra vi veljar å felle bestemmer samansettinga av den resterende bestanden, som igjen vil utgjera utviklingspotensialet til bestanden på sikt. Forvaltinga si målsettingar om utflating eller reduksjon av bestanden krev sers merksemd frå forvaltinga. Data frå sett hjort-skjema vil vera eit nyttig tilleggsverktøy. 0,4 10 0,2 0, 200 2001 2002 2003 2004 Tal felte hjort fordelt på kjønn- og aldersgrupper 2000-. 1,8 Se# hjort pr. jegerdag 200 2001 2002 2003 2004 10 9% 22 22 2 23 25 23 22 23 23 22 27 25 24 21 21 8% 7% 6% 35 33 Refleksjon 32 26 29 5% 4% 3% 2% 1% %? % Eldre kolle 16 9 13 16 13 24 27 25 26 26 17 14 17 14 14 16 18 19 17 16 18 19 16 15 12 27 29 13 13 8 1 24 13 14 22 21 % Eldre bukk % Kolle 1 ½ år 16 13 16 17 % Bukk 1 ½ år % Hokalv % Hannkalv 11 13 8 12 11 12 13 1 8 6 5 8 7 7 9 14 12 11 15 15 9 9 9 1 11 11 9 1 13 14 200 2001 2002 2003 2004 Felt hjort fordelt på kjønn og alder 10% Korleis kan eventuell utvida jakt og endring av minstearealet ha påverka avskytinga i talet på felte hjort? Korleis er utviklinga av felte hjort samanlikna med sett hjort? Korleis er kjønn- og aldersfordelinga i avskytinga?
Produktivitet Indeksane sett kalv per kolle og kalv i prosent av totalbestanden seier noko om produktiviteten i bestanden. Sett kalv pr. kolle syner korleis produksjonen i hjortebestanden utviklar seg. 0,6 0,58 0,56 0,54 29 28 Beitegrunnlaget og andelen vaksne koller er dei to viktigaste faktorane når det gjeld kalveproduksjonen i ein hjortebestand. Beitegrunnlaget kan berre haldast i hevd ved at hjortebestanden vert halde under berekraftig nivå. 27 26 25 24 Sett kalv per kolle fortel oss om endringar i kalveproduksjonen. Verdien vi får ved å dela summen av alle observerte kalvar på talet observerte koller (inkludert 1 ½ år). Om kalv sett per kolle endrar seg over tid, kan det vera eit signal om at kvaliteten på produksjonsdyra er i endring. Indeksen er likevel sårbar i høve til avskytinga. Ei høg kalveavskyting i høve til kolleavskyting kan føre til at kalv per kolle som vert observert under jakta vert redusert, sjølv om dette ikkje avspeglar ein reduksjon i kalveproduksjonen. Delar kalv av totalbestanden (%) syner utviklinga i delen kalv på observerte dyr i totalbestanden. Delar kalv av totalbestanden i % 0,5 0,52 Se# kalv pr. kolle 0,62 Sjølv om beitegrunnlaget er bra, må det leggjast vekt på ein høg gjennomsnittsalder og gjennomsnittstorleik på kollene i bestanden for å oppnå god kalveproduksjon. Denne vert sikra ved å skyta kalv, ungdyr og små dyr.? Refleksjon kjønnssamansettinga (sjå neste side) Korleis er kjønnssamansettinga i kommunen din og kva kan eventuelt gjerast for å få betra samsvar med det som er beskrive over? Står dei langsiktige målsettingane i kommunen i samsvar med sett kolle per bukk indeksen? Fylkestall for slaktevekter frå Sogn og Fjordane År Bukk 1 ½ år 48 49 47 49 Kolle 1 ½ år 43 44 43 44 Hannkalv Hokalv 26 27 26 26 24 25 24 25
Felt hjort av se- hjort % Kjønnssammensetning Felt hjort av sett hjort syner kor hardt jakttrykket er og har vore på ulike kategoriar dyr. År Felt tot. Tildelt tot. Fellings% 2000 548 880 62 2001 454 638 71 2002 515 696 74 2003 545 667 82 2004 548 703 78 2005 587 710 83 2006 596 787 76 2007 679 769 88 2008 677 805 84 2009 717 867 83 2010 741 944 78 764 955 80 693 968 72 650 854 76 616 828 71 Er det liten prosent felte av sette dyr viser det at jegerane ofte lar desse dyra passere for kvert individ dei fellar. Motsett viser ein høg prosent felte av sette at fleire av desse dyra felles. Dette avspeglar ofte avskytingsmønsteret. Dersom fellingsprosenten aukar når kvoten aukar, tyder det på at bestanden framleis veks. Se# kolle pr. bukk Jakttrykk 22 20 18 16 14 12 10 8 6 2005 Kjønnssamansetting 2,1 2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 2006 2005 2007 2006 2008 2007 2009 2008 2010 2009 2010 Prosent bukkar felt av se:e Prosent koller felt av se:e Prosent kalvar felt av se:e Tabell over fellingsprosent, tildelte og felte dyr. Sett kolle per bukk syner kjønnssamansettinga av dyr eitt år og eldre. Kjønnssamansettinga er viktig for bestanden sin samla produktivitet. I Nord-Amerika har låg bukkealder ført til forsinka brunsttidpunkt hos hjort, samt ein tendens til redusert grøderikdom per kolle. Effekten av skeiv kjønnsfordeling og låg bukkealder er ikkje i same utstrekning undersøkt i Norge, men ein kan ikkje sjå bort frå tilsvarande effekt som i Nord-Amerika. Når ein skal tolka kolle per bukk-indeksen bør den samanliknast med felt av sett bukk. Om kolle per bukk vert betra samstundes som felt av sett bukk går ned, tyder det på at jegerane faktisk sparer på bukkane. Er ikkje dette tilfelle, kan det vera at bestanden er i vekst. Ein generell «regel» er at eit kolle/bukktilhøve på 1,5 2 er bra forholdstal. Gjennomsni)lege slaktvekter i kg Slaktevekter 50 45 40 35 30 25 20 Bukk 1½ år Hannkalv Kolle 1½ år Hokalv 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Utviklinga i gjennomsnittlege slaktevekter seier noko om utviklinga av kondisjonen i bestanden. I ein hjortebestand er det tre viktige faktorar som kan påverka bestandkondisjonen over tid; klima, bestandtettleik og jakt. Vektutvikling vert nytta jamleg som eit mål på individuell fysiologisk kondisjon og er rekna for å vera ein god indeks på overlevingsutsiktene og produktivitet. Vektvariasjon hos kalv og halvannaåringar gjev truleg det beste bilete på straksendringane i bestandkondisjonen. Vektutvikling hos eldre dyr er ikkje presentert fordi utviklinga her vert påverka av kva årsklassar som er presentert i slaktevektmaterialet det einskilde året. Nokre områder har naturleg låge slaktevekter, medan andre har naturleg høge slaktevekter. Dette varierer med området sitt habitatkvalitetar. Det viktige er likevel å sjå på utviklinga i gjennomsnittsvekter over fleire år. Hugs også at slaktevekter vert påverka av fellingstidpunktet.
Fallvilt Fallvilt er nemning på skadde eller drepne dyr som følgje av andre årsaker enn ordinær jakt. Tal fallvilt av hjort i Bremanger kommune dei siste 15 år fordelt på dødsårsaker 8 7 Felt som skadedyr 6 Felt i nødverge 5 Felt ulovlig 4 3 Drepne av bil 2 Omkome av andre årsaker Tal påkøyrde hjort av bil 35 Påkøyrd av bil, drepe 3 25 2 15-2015 - - - 2010-2009- 2008-2007- 2006-2005- 2004-2003- 2004 2002-2003 2001-2002 2000-2001 1 Dyr i alt Jaktår (01.04.-31.03) har lagt til rette for kartfesta registrering av fallvilt. Det er kommunane som er ansvarlege for å legge inn data, men ettersøkjarane kan få tilgang til å registrere hendingar fortløpande dersom det er ønskeleg. Kommunane skal rapportere dyr som er bekrefta daude vidare til SSB ved jaktåret si slutt (31. mars). Nøyaktig kartfesta registrering av fallvilt hjelper til å auka kunnskap som kan brukast til å avgjera kor 5 førebyggjande tiltak bør setjast inn på veg og jarnbane. Vidare gjev nøyaktig registrering av tidpunkt kunnskap om når risikoen for ulukke er størst. Det er også sjansar for å registrera hendingar kor dyret vert friskmeldt eller ikkje vert funne. Slike registreringar er interessante med tanke på kor påkøyrsla skjer. Desse hendingane kjem ikkje med i den offisielle statistikken som vert publisert av SSB. har ei innsynsløysing som syner fallvilthendingane i kart. I innsynsløysinga kan ein velje ulike kombinasjonar av data, mellom anna kan ein velje å sjå på data frå ein eller fleire kommunar på utvalde arter, grunnar og utfall. Det er også mogleg å få ut ulike rapportar basert på utvalskriteria. Sjå meir på www.hjorteviltregisteret.no under fana fallvilt. 2015 1 Påkjøyrd av bil, ikkje drepe
(www.hjorteviltregisteret.no) er ein nasjonal database som lagrar data frå jakt på hjortevilt og opplysningar om fallvilt av utvalde artar. er eit forvaltingsverkty for kommunar og jaktrettshavarar. Etter forskrift om forvalting av hjortevilt av 10.02. skal kommunane bruka til lagring og rapportering av data. Informasjonen i er tilgjengeleg for alle. Sett hjort er eit relativt nytt hjelpemiddel i hjorteforvaltinga og vart teke i bruk på starten av 2000-tallet. Elgforvaltinga har med suksess registrert sett elg-skjema sidan 1985 og metoden vert i dag rekna som ein berebjelke innan elgforvaltinga. Jegerane si registrering og rapportering av sett hjort dannar grunnlaget for å beskriva bestandstorleiken, kjønnssamansettinga og produktiviteten i hjortebestanden. Datagrunnlaget er viktig når konsekvensar av ulike avskytingstrategiar skal vurderast. Avgjerder som vert teke skal vera i tråd med kommunale målsettingar, samstundes som dei tek omsyn til regionale og nasjonale målsettingar i hjorteforvaltinga. Ut over det som er presentert i denne rapporten bør følgjande tilhøve takast med i vurderingane og avgjerdene: Tilgjengeleg beite sommar og vinter, sers viktige vinterbeiteområder og trekkvegar for hjort, skadeproblematikk knyta til beite på innmark/utmark, kunnskap frå forsking samt prognoser for bestandsstorleik dersom dette er utarbeidd for gjeldande område. Datagrunnlaget syner oppslutninga om innsamling av sett hjort-data frå dei einskilde jaktfelta og talet på jegerdagar kvart år. 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 Tal jegerdagar Tal jegerdagar 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Tal se+ hjort- skjema Jak/elt som har levert skjema Store variasjonar frå år til år i oppslutninga kan føre til større uvisse i dei verdiane som er utleda frå materialet. Ei god oppslutning og kvalitetssikring av data gjev eit sikrare grunnlag for avgjerder. Alle indeksar basert på sett hjort og gjennomsnittlege slaktevekter bør regnes ut for eit tilstrekkeleg stort materiale ( >1000 jegerdagar/ 500 observasjonar) for å minske betydinga av tilfeldigheter. Alle grafar og tabellar er basert på tallmateriale frå, www.hjorteviltregisteret.no. Nokre avgrensingar i tolkinga av sett hjort er: Data tolka på mindre områder er meir sårbare for slump og gjev mindre presisjon i tolkinga (til dømes jaktfelt versus fylke). Endringar i jaktform, endra jakttid, omorganisering av jaktfelt og vald og varierande jaktpraksis vil påverka datagrunnlaget. Andre faktorar som kan gje utslag på dataa er vêrtilhøve som tidleg snøfall og eventuelt tidleg utløysing av trekk. Effekt av ut- og innvandring, samt død utanom jakt, til dømes påkjørsler, må også takast med i tolkinga av data. Ved tolking og bruk av datagrunnlaget i forvaltinga er det viktig at dei som tolkar materialet har god lokalkunnskap og kjenner historikken. Ein bør også gjera seg kjent med svake og sterke sider i datagrunnlaget og måten data vert samla inn på, slik at ein kan ta høgde for dette under tolkinga.
Naturdata er en privat bedrift med kontor i Røyrvik. Firmaet har ansatte med bakgrunn innen grønn sektor. Våre viktigste produkter og tjenester Drift, utvikling og support knyttet til det nasjonale Drift, utvikling og support knyttet til den digitale innleveringstjenesten av sett elg og sett hjort skjema, www.settogskutt.no Kurs i bruk av Bearbeiding og tilrettelegging av data for ulike aktører Innlegging og kvalitetssikring av sett elg-/sett hjort-data i Foredrag om og relaterte tema Hjorteviltplaner på kommunalt, regionalt eller fylkesplan Brosjyrer med Elgdata og Hjortedata Arrangerer årlig Naturdatas viltkonferanse på Værnes, første torsdag og fredag i november. www.naturdata.no naturdataas firmapost@naturdata.no Postboks 7 7898 Limingen tlf. 74 33 53 00 Figuren er henta frå Hjorteviltportalen (www.hjortevilt.no). Design og trykk av sentrumshandel.royrvik@gmail.com Viktige datoar å hugse www.hjorteviltregisteret.no Sett og skutt www.settogskutt.no Naturdata as www.naturdata.no Hjorteviltportalen www.hjortevilt.no Statistisk sentralbyrå www.ssb.no Miljødirektoratet www.miljodirektoratet.no Norsk institutt for naturforskning www.nina.no Lovdata www.lovdata.no