Draumkvedet Dette er eit visjonsdikt, som handlar om ein ung mann som fall i søvn julekvelden, og vakna til feiringa av «trettandagen». Da fortalde han om draumen, ei reise til dødsriket og tilbake. Dette religiøse diktet har forankring i katolsk tru, men også i norrøn mytologi og i norsk folketru. Forskarane meiner at det er frå 1500-talet før reformasjonen vann fram. I Vil du meg lyde, eg kveda kan om einkvan nytan drengjen, alt om 'n Olav Åsteson, som heve sovi så lengje. Han la seg ned om joleftan, sterkan svevnen fekk, vakna kje fyrr om trettandagjen, då folkjet åt kyrkjun gjekk. Og det var Olav Åsteson, som heve sovi så lengje. Han la seg ned om joleftan, no hev 'n sovi så lengje, vakna kje fyrr om trettandagjen, då fuglana skoke vengjir. Han vakna kje fyrr om trettandagjen, då soli rann i lie, då sala han ut fljotan folen, han ville åt kyrkjun rie. Presten stend'e fyr altare og les opp lestine lange, Olav set seg i kyrkjedynni og tel'e draumane mange. Gamle mennar og unge dei gjev'e ette gaum'e med' han Olav Åsteson tel'e sine draume. II Eg la meg ned om joleftan, sterkan svevnen fekk, vakna kje fyrr om trettandagjen, då folkjet åt kyrkjun gjekk. For månen skin'e og vegjine falle så vide. Side 1 av 8
Eg hev vori meg opp med sky og ned-att med havet svarte; den som vil mitt fotspor fylle, lær kje av blidom hjarta. Eg hev vori meg opp med sky og ned-att med havsens grunne; den som vil mitt fotspor fylle, lær kje av blidom munne. Eg hev vori meg opp med sky og ned-att på svarte dikje; eg hev sétt åt heite helvite og ein deil av himmerikje. Eg hev fari ivi vigde vatnet og ivi djupe dalar; høyrer vatn, og ser det inkje, unde jordi så mune det fara. Eg er så trøytt og ferde-mod, og inna så mune eg brenne; eg høyrer vatn, og fær det inkje, unde jordi så mune det renne. Inkje kneggja soten min, inkje gøydde min hund'e, inkje gol dei ottefuglan': det tottest meg vera under. Eg var meg i auromheime i mange netter og trå, det veit gud i himmerik hosse mang ei naud eg såg. Eg kan noko av kvòrjom derfyr tikjest eg frod; eg var longe i moldi mòka, ha eg tott den dauden god. III Fysste eg var i uteksti, eg fór ivi tynnyr-mog: sund'e gjekk mi skarlakskåpe og neglan' av kvòr min fot. For månen skin'e og vegjine falle så vide. Så var eg meg i uteksti igjennom den tynnyr-ring: Side 2 av 8
sund'e gjekk mi skarlakskåpe og neglan' av kvòr min fing. Kjem eg meg åt Gjallarbrui, ho heng'e så hågt i vinde; ho er òll med gulle slengji og saum i kvòrjom tinde. Ormen høgg'e, og bikkja bit'e, og stuten stend midte på leii: tri er tingji på Gjallarbrui, og alle er gramme og vreide. Bikkja bit, og ormen sting, og stuten stend og stangar det slepp ingjen ivi Gjallarbrui som feller domane vrange. Eg hev gjengji Gjallarbrui, ho er både bratt og lei; vassa så hev eg dei Våsemyran', no er eg kvitt'e dei. Va'i så hev eg dei Våsemyran', der hev kje sta'i meg grunn; no hev eg gjengji Gjallarbrui med rapa mold i munn. Eg hev gjengji Gjallarbrui, og der var krokane på; men eg totte tyngre dei Gaglemyran', gud bære den dei skò gå! IV Så kom eg meg åt votno dei, der isane brunne blå; gud skaut det i hugjen min: eg vende meg derifrå. For månen skin'e, og vegjine falle så vide. Eg var meg i auroheime, ingjen der eg kjende, berre ho sæle gudmor mi med raude gull på hende. Sume fór ivi Grimaråsen og sume ivi Skålestrond, men dei som fór ivi Gjallarhylen, dei kome våte fram. Side 3 av 8
Så tok eg av på vetterstig alt på mi høgre hònd; der såg eg meg til Paradis, det lyser ivi vene lònd. Der såg eg att'e gudmor mi; meg mune kje bet'e gange: «Reis du deg til Brokksvalin, der skò domen stande.» V Kjem eg meg åt pilegrimskyrkjun, der var meg ingen mann kjend'e, berre ho gode gudmor mi med raude gull på hende. I Brokksvalin der skò domen stande. Der kom ferdi norantil, og den rei no så kvast; fyre rei Grutte gråskjeggje alt med sitt store brass. Der kom ferdi norantil, det totte eg vera vesst; fyre rei Grutte gråskjeggje, han rei på svartan hest. Der kom ferdi sunnantil, det tottest meg vera best; fyre rei sankte såle-mikkjel, han rei på kvitan hest. Der kom ferdi sunnantil, og den rei no så tvist; fyre rei sankte såle-mikkjel, neste Jesum Krist. Der kom ferdi sunnantil, ho tottest meg vera trå: fyre rei sankte såle-mikkjel, og luren unde armen låg. Det var sankte såle-mikkjel, han bles i luren lange: «Og no skò alle såline fram fyr domen gange!» Men då skolv dei synde-såline som ospelauv fyr vinde, Side 4 av 8
og kvòr den, kvòr den sål der var, ho gret fyr syndine sine. Det var sankte såle-mikkjel, han vog i skåle-vikt; så vog han alle synde-såline bort til Jesum Krist. VI Eg såg meg einom drengjen, det fysste eg vart ved, liten småsvein bar han i fangje og gjekk i jordi til knes. I Brokksvalin der skò domen stande. Kjem eg meg åt manne dei, kåpa den var bly: hass arme sål i dessom heime var trong i dyre tid. Kjem eg meg åt monno dei, dei bar på gloande jord: gud nå'e dei fattige såline som flutte deildir i skog! Kjem eg meg åt bonno dei, dei stoge så hågt på glo: gud nå'e dei synduge såline, ha banna bort far og mor! Kjem eg meg åt podda og ormen dei hoggje kvòrare med tanne: det var synduge syskjeni som ha'e kvòrare banna. Der møtte eg dei ormane tvei, dei bit'e kvòrare i sporde: det var dei synduge syskjenbonni som gifte kvòrare på jordi. Kjem eg meg åt Syslehuset, det var trollkjeringan' inne: dei sto kinna i raude blodet, det var så tung ei vinne. Der er heitt i helvite, heitar hell nokon hyggje; der hengde dei 'pivi ein tjørukjetil og brytja ned-i ein presterygg'e. Side 5 av 8
VII fatige gjev'e sko: han tar inkje berrføtt gange på kvasse heklemog. Tunga talar, og sanning svarar på domedag. fatige gjev'e ku: han tar inkje sumlug gange på håge Gjallarbru. fatige gjev'e brau: han tar inkje ræ'ast i auromheime fyr horske hundegau. fatige gjev'e konn: han tar ikkje ræ'ast på Gjallarbrui fyr kvasse stutehonn. fatige gjev'e mat: han tar inkje ræ'ast i auromheime anten fyr hæ'e hell hat. fatige gjev'e klæ'e: han tar inkje ræ'ast i auromheime fyr håge kjellar-bræ'e. Tunga talar, og sanning svarar på domedag. VIII Gamle mennar og unge dei gjev'e etter gaum'e det var han Olav Åsteson, no hev han tålt sine draume. (Frå Utval av norske folkeviser ved Knut Liestøl og Moltke Moe, 1971) Ordforklaringar nytan: dugande skoke: rista, av skake fljotan: rask, snar lestine: dei heilage tekstane dynni: døra dei gjev'e ette gaum'e: dei gir akt på det Side 6 av 8
blidom: dativ av blid dikje: hengjemyr vigde vatnet: heilag elv i dødsriket ferde-mod: trøytt av ferda soten: svart hest, her: helhesten ottefuglan: morgonfuglane auromheime: den andre verda trå: som går langsamt kvorjom: kvart (dativ av kvòr: kvar og ein) frod: vis, klok longe i moldi mòka: for lang tid sidan gravlagd uteksi: ei samanblanding av extasis: bortrykking frå lekamen og exitus: utferd; her: sjela si ferd til dødsriket tynnyr-mog: tornemo skarlakskåpe: kåpe i fint, høgraudt ullstoff Gjallarbrui: gullagd bru over elva Gjoll, som førte til Hel, dødsriket òll: av all: heil saum i kvorjom tinde: heile brua er sett med piggar tingji: her: skapning gramme: harm, sint Våsemyran': ei søkkjemyr der hev kje sta'i meg grunn: eg fann ikkje grunn med rapa mold i munn: med gravmold i munnen (som ein død mann) krokane: mothake Gaglemyran': ei søkkjemyr votno dei: dei vatna der isane brunne blå: der isane brann svarte, ein stad der det er isande kaldt og brennande varmt gud skaut det i hugjen min: Gud gav meg det innfallet (at eg skulle vende meg derifrå) gudmor mi: jomfru Maria med raude gull på hende: med raude gullringar på hendene Grimaråsen: ein stor ås Skålestrond: husstranda (folk trudde det var både åsar og hus i den andre verda) Gjallarhylen: høl i elva ved Gjoll vetterstig: vintervegen (Mjølkevegen) meg mune kje bet'e gange: det gjekk meg ikkje betre enn (at ho sa «Reis...») Brokksvalin: ein stad nær paradis pilegrimskyrkjun: same som Brokksvalin Grutte gråskjeggje: djevelen brass: sverm, følgje såle-mikkjel: sjele-mikael, erkeengelen tvist: stilt åt manne dei: til den mannen dessom heime: denne verda var trong i dyre tid: var gjerrig i vanskelege tider deildir: merkestein bonno dei: dei borna stoge: stod banna bort: forbanne kvorare: kvarandre Side 7 av 8
Syslehuset: straffestad for trolldom vinne: arbeid hyggje: tenkjer 'pivi: opp over tjørulkjetil: tjørekjel brytja ned-i: hogg opp kjøtet og la nedi fø'esheimen: her i verda tar: tarv, treng heklemog: tornemo der tornane stikk som nåler (ei hekle er ei nål til reinsking av lin) sumlug: svimmel brau: brød ræ'ast: bli redd hundegau: hundegøying konn: korn hæ'e: spott kjellar-bræ'e: isbre tålt: fortalt Side 8 av 8