KORLEIS FINNE UT OM NAMNEBRUK OG NAMNETRADISJONAR?

KORLEIS FINNE UT OM NAMNEBRUK OG NAMNETRADISJONAR? Nordisk (LLE) Gunnstein Akselberg, Ivar Utne 4.2.2011 Elevprosjekt, Utne, Akselberg 1

Korleis finne ut om namnebruk og namnetradisjonar? Tips for arbeid med elevoppgåver med namn på personar. Førenamn, etternamn og kallenamn. (04.02.2011 14:10)

Namn, heim og skole Motivasjon Knyte saman skole, heim og lokalsamfunn (Eks. Bruvik) Hente materiale frå Slekt Skoleklasse Lokalt

Elevane i sentrum Elevar kjem med idear Elevar spissar hypotesar Elevar formar ut undersøkinga Elevar gjennomfører Elevar oppsummerer og presenterer

NYSGJERRIGPER-METODEN 1. Dette lurar eg på 2. Kvifor er det slik? 3. Legg ein plan for undersøkinga 4. Ut for å hente opplysningar 5. Dette har eg funne ut 6. Fortel til andre http://nysgjerrigpermetoden.no/

Typar namn Opphav Nordiske (frå mellomalderen; Ragnhild, Harald) Kristne (apostlar, helgenar, GT-namn; Filip, Katarina, Sara) Tyske (gamle tyske, kristne; Heidi, Didrik, Else, Hans) Klassiske (gresk, latin; Teodor, Dorotea, Aleksander) Andre utanlandske (engelske, svenske, danske o.a.; Henry, Malin, Bodil) Alder Gamle eller nye namn i landet (Maria, Maximilian) Struktur Lengde (lange, korte; bokstavar, stavingar; Karoline, Aleksander, Ida, Jan, Noah) sjå ti på topp frå 1880--2010, http://ssb.no/navn )

Namneutval over tid -- oppgåver Klassifisere og knyte namn/typar til generasjonar, dvs. er det motar/trendar? Veit vi noko om kvifor bruk/motar/utval har skifta? historie, kontakt, medium, veksling, kontrast,... 1800-talet i Hordaland: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/divnavn/kvhord1800tallet.htm 1801 til 1930 i Noreg: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/divnavn/namnestat2006.htm

Eller på same tid? -- oppgåver Kva namn tyder, gruppere dei eksempel frå ei skoleklasse: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/divnavn/forskn_dagene_05.htm

Oppkalling -- oppgåver Heile namn, førebokstav Etter kven? Foreldre, besteforeldre, langt tilbake Kombinasjon av oppkalling og namn i tida Spørje foreldre om kvifor, eller kvifor ikkje?

Kjelder til førenamn Årlege namnetoppar, hos Statisktisk sentralbyrå (SSB), http://ssb.no/navn/ Ti på topp sidan 1880, hos SSB 10-årslister med 50 på topp frå 1870-åra, laga for pf dag i 2006, hos SSB Bygdebøker, slektsbøker; på bibliotek Historielag Kyrkjelydsblad (menighetsblad); finn kyrkjelyd og kyrkjelydsblad på nettstaden http://kirken.no/ (ikkje for alle kyrkjelydar) Gamle folketeljingar, http://digitalarkivet.no; mogleg å lage oversyn (toppar, lokal bruk) Spørje foreldre, besteforeldre, oldeforeldre, tanter, onklar o.a.

Litteratur om førenamn Kristoffer Kruken og Ola Stemshaug: Norsk personnamnleksikon (1995); info om boka: http://www.samlaget.no/nn-no/utdanning/ordboeker/boeker/andre-ordboeker/norsk-personnamnleksikon.aspx Gulbrand Alhaug: Namnemotar i Noreg frå 1700-talet til i dag, i Språknytt nr. 2, 2008, på nett: http://sprakrad.no/nbno/toppmeny/publikasjoner/spraaknytt/arkivet/spraknytt-2008/spraknytt- 22008/Namnemotar-i-Noreg/ Norske førenamnsleksika: http://www.uib.no/lle/ressurser/tjenester/personnavn/foreldre/norske-fornavnsboker

Etternamn, typar Sen-namn Gardsnamn (namn på gardsbruk; stadnamn) Nylaga namn (Jagland, Stålsett) Namn frå andre land/språk (Bøtker, Cooper)

Sen-namn Tidlegare farsnamn, mannsnamn med senending (jf. Hansen, Hansdatter) Oppgåve: Korleis og når fekk familien til elevane sennamn? Etter kven?

Gardsnamn til etternamn Tidlegare uformelle tilnamn (kallenamn) Skrivemåten i samtida då namnet blei teke i bruk som etternamn. Fram til namnelova i 1923: Eldre former, dansk skrivemåte. Ofte for folk som flytta til byane. Etternamnenlova i 1923: Krav om matrikkelform, fornorska skrivemåte. Ofte folk som budde på gardane. Oppgåver: Korleis og når fekk familien til elevane namn etter gardar? Er etternamnet likt namnet på garden i dag? Viss ikkje: Kvifor?

Før etternamna, tilnamn i gamle dagar Korleis var det med etternamn i familien for over hundre år sidan og før det? Ingjer-Anders i Ingjerstøvo, BT (papir) 3.1.2003, http://folk.uib.no/hnoiu/navn/navneart/bt3jan03_ingjerstovo.pdf

Etternamn, bruk i Noreg 1700-talet: Overklassa i byane. Oftast innvandrarar, utanlandske namn. Seint på 1800-talet: Folk flest som flytta til byane. Namnelov i 1923: Krav om faste etternamn.

Samanlikne kommunar -- oppgåver (1 av 3) By og bygd Nabobygder

Samanlikne (2 av 3) sen-namn, gardsnamn (gardsbruk) i bygda, andre gardsnamn eller stadnamn, utanlanske etternamn, gamle skrivemåtar, nyare skrivemåtar

Samanlikne (3 av 3) Få Olsen og Hansen i Nordhordland, Strilen (papir) 29.9.2007, http://folk.uib.no/hnoiu/navn/navneart/strilen29sept07_etternamn.pdf Lister frå Voss og Bergen: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/navneart/etternavnslister_h2008_nosp308_ Personnavn_vedlegg2.pdf

Skrivemåtar -- oppgåver Skriv alle i familien etternamnet likt? Viss ikkje: Kvifor?

Opphavet til eige etternamn -- oppg. Veit elevane, foreldra og besteforeldra kva som er opphavet til eige etternamn? Kvifor og når?

Kvinnenens etternamn Overklassa ut over 1800-talet. Gifte kvinner tok/fekk mannens etternamn. Folk flest som flytta til byane: Kvinner tok/fekk mannens etternamn frå slutten av 1800-talet. 1923: Krav om felles etternamn i familien, mannens. 1949: Gifte kvinner kunne få tilbake etternamnet etter søknad og mannens samtykke. 1965 og seinare: Rett til eige etternamn. Praksis i dag: Rundt 20 % av gifte held på etternamnet. Inkl. sambuarar er det rundt 60 %.

Etternamn for kvinner -- oppgåver Når har kvinner i familien skifta etternamn? Kvifor og kvifor ikkje? praktisk, forventning i familien, tradisjon, eigen identitet, felles identitet

Kjelder til etternamn Etternamn for heile landet samla, http://ssb.no/navn (som ovanfor) Lokale etternamnslister (bl.a. ovanfor) Lokale skattelister, bl.a. i aviser kvart år (kan hende skeivt i høve til innbyggjarane) Gamle folketeljingar, http://digitalarkivet.no Papirtelefonkatalogar (NB! Går ut av produksjon. Ta vare på gamle katalogar!) Lister over tilsette Klasselister Spørje i familien.

Litteratur om etternamn Olav Veka: Norsk etternamnleksikon (2000, 2001) IU, kort norsk etternamnhistorie: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/publ/pdf/etternavn_dis_hordaland_juni2003iu_s6_7.pdf IU, forklaringar til nokre gamle utanlandske etternamn i Noreg, http://folk.uib.no/hnoiu/navn/divnavn/etternavnsforkl05.htm IU, referansar til litteratur og etternamn: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/referanser/etternavn.html

KALLENAMN Typar: kallenamn: utsjånad, noko ein har gjort / gjer, yrke, bustad, av namnet; Bamsen, Suen, Bonusen, Piddien, Analyse kjælenamn: frå barndommen, 'liten', Vesla, Tulla, Tutt klengenamn: negative namn, kristiske namn; Hannkatten tilnamn: slekt, bustad, yrke; gjerne lokal tilknyting Sjur-Olina, Hans i Vikja, Bakk-Idda, Peder Smed, Smea-Tomas

Invitasjon om kallenamnprosjekt 2010: Mini, Vesla, Doffen og Bøtteknotten er navn flere har fått. Men hvorfor har vi kallenavn? Elevene skal finne ut hvordan og hvorfor kallenavn blir brukt. Gjennom intervju og spørreundersøkelser av for eksempel klassekammerater, foreldre og besteforeldre skal elevene finne hvilke kallenavn som brukes. Har eller hadde foreldrene andre typer kallenavn? Er det mindre vanlig med kallenavn nå enn før? Og hvorfor bruker vi egentlig kallenavn på hverandre? Var kallenavnene slemmere før?

Kallenamnprosjekt på Bruvik hausten 2010 http://www.uib.no/lle/ressurser/tjenester/personnavn/smaanytt-om-navn/forskningsdagane-kallenamn-i-bruvik Frå Bygdanytt 1.10.2010: "Flatås [læraren] trefte blink hos elevane. Dei viste veldig stor interesse. Dei intervjua foreldre og besteforeldre i heile bygda, og har vore svært flinke." Rektor ved Bruvik skule: "Det er eit prosjekt som har engasjert veldig i lokalmiljøet. Dette vi vil byggja vidare på, både når det gjeld arbeidet med nærmiljøet og forskingsmetodikken, som har vore svært spennande." Kallenamnsongen: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/media/kallenamnsong_bruvik_16sept2010.pdf

Kjelder til kallenamn Folk i alle aldrar, lokalt Samle inn i klassa, på skolen

Litteratur om kallenamn Elevprosjekt om kallenamn i Bruvik 2010: http://www.uib.no/lle/ressurser/tjenester/personnavn/smaanytt-om-navn/forskningsdaganekallenamn-i-bruvik Liste over litteratur: http://folk.uib.no/hnoiu/navn/divnavn/kallenavnlitt.htm Riddervold (Smith), Billy. Kallenavn i Bergen. 2005.

PERSONVERN Kallenamn, særleg negative namn Familieopplysningar, om f.eks. oppkalling, skifte av etternamn (kvinner)

Kontaktinfo Ivar Utnes navnesider på nett: http://www.uib.no/lle/ressurser/tjenester/personnavn ivar.utne@uib.no gunnstein.akselberg@lle.uib.no