MELDING OM PLANAR FOR HOLMEN KRAFTVERK I VOSS OG AURLAND KOMMUNAR -FRÅSEGN

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Strategi- og næringsavdelinga Plan- og miljøseksjonen Arkivsak Arkivnr. 344 Saksh. Anne-Gro Ullaland, Ambjørg Reinsnos Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato MELDING OM PLANAR FOR HOLMEN KRAFTVERK I VOSS OG AURLAND KOMMUNAR -FRÅSEGN SAMANDRAG Det ligg føre melding om planar for utbygging av Holmen kraftverk i Jordalselva på grensa mellom Voss og Aurland kommune. Utbygginga vil gje kring 70GWh ny kraft til ein kostnad på kring 270 mill kr. Utbygginga vil og gje ny og rassikker veg til Jordalen ved at kraftutbygginga vert kombinert med vegtunnel. Prosjektet ligg delvis innafor Nærøyfjorden landskapsvernområde, som og er del av UNESCO sitt verdsarvområde Vestnorsk fjordlandskap. Utbygginga er i eit omfang som krev eiga konsekvensutgreiing. Saka er meint for å orientere om utbyggingsplanane og gjev høve til å gje innspel om tema som må omhandlast konsekvensutgreiinga. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkesutvalet i Hordaland ser det interessant å få utgreidd kombinerte planar for rassikker veg og kraftutbygging i Jordalen som samstundes ivaretek omsyn til verneinteressene i Jordalen/Nærøyfjorden. 2. Framlegg til konsekvensutgreiingsprogram inneheld i hovudsak dei momenta som er regionalt viktig å få utgreidd. I tråd med fylkesdelplan for energi er det viktig med godt kartmateriale som syner interessene og bruken av området, samt visualisering av større inngrep. Fylkeskommunen har eit særleg ansvar for kulturminne og kulturlandskap og ber om at konsekvensutgreiinga ivaretek både kjende og eventuelle ikkje registrerte kulturminne i området. Vedlegg: kart Paul M. Nilsen Jan Per Styve

2 FYLKESRÅDMANNEN, : 1. Innleiing Det ligg føre melding med framlegg til konsekvensutgreiing frå Holmen Kraft AS om planar for bygging av Holmen kraftverk i Jordalselva i Voss og Aurland kommunar. Holmen Kraft AS vart stifta i 2006 og er eigd av Sigmund Bjørke og Bjørkehagen AS, som er eigd av Arnstein Bjørke. Føremålet med selskapet er å eiga og drive kraftverk. Planlagd kraftverk er i ein storleik som etter gjeldande lovverk må gjennomføre konsekvensutgreiing før ein kan søkje om konsesjon for tiltaket. Melding om planane og framlegg til konsekvensutgreiing er sendt på høyring frå Noregs vassdrags og energidirektorat (NVE) med frist I denne omgang er hovudfokuset å syte for at konsekvensutgreiinga omhandlar alle dei spørsmål som er naudsynt å få avklart for at ein seinare skal kunne ta stilling til saka når konsesjonssøknaden ligg føre. 2. Meldinga 2.1 Området Jordalselva er ei av dei tre store sideelvene til Nærøydalselva som renn ut i Nærøyfjorden ved Gudvangen. Vassdraget ligg i kommunane Voss, Vik, Leikanger og Aurland. I nedre del er Jordalselva grenseelv mellom Hordaland og Sogn og Fjordane. Nedst i vassdraget går elva i eit trongt juv, medan den breiar seg utover lenger oppe i vassdraget. Frå garden i Jordalen og oppover i vassdraget er det mektige moreneavsetningar, og dalsidene er prega av skredmateriale. I høgfjellet er det berg i dagen og lite lausmassar. E16 går langs Nærøydalselva. Langs Jordalselva går ein kommunal veg opp til gardane Jordalen og Nåsen der det er gardsdrift. Denne vegen er utsett for ras heile året. 2.2 Prosjektet Holmen kraftverk vil nytte eit 280 meter høgt fall med tilsig frå 90,1 km 2 av nedbørfeltet til Jordalselva til kraftproduksjon. Inntaket vert på kote 410 ved Stupet, der det vert ein betongdam omlag 6 7 m høg og 50 m lang. Inntaket vil demma ned eit areal på om lag 10 dekar. I kraftstasjonen er det planlagt to aggregat med ein samla effekt på 22 MW og ei maksimal vassføring på 10,6 m3/s. Utløp frå kraftstasjonen vert på kote 130. Produksjonen er utrekna til 70 GWh til ein utbyggingskostnad kring 270 mill kr og utbyggingspris på 3,84 kr/kwh. Ein ny vegtunnel frå Holmen til Jordalen vil inngå som del av utbygginga. Vegtunnelen vil erstatta den rasutsette og svært utrygge kommunale vegen som i dag må nyttast opp til Jordalen. Trykkrøyret frå inntaket vert sprengt ned i vegtunnelen fram til ei loddsjakt. Røyret vil så gå vidare i denne sjakta ned til kraftstasjonen. Frå kraftstasjonen, som vert liggjande i fjell, vil det gå ein kort avløpstunnel ut i Jordalselva. Vegtunnelen vert driven frå anleggsstaden for gruvedrifta til Gudvangen Stein AS (GS). Tunnelen vert driven som ein del av gruvedrifta til GS, og all steinmasse av bergarten anorthositt vert køyrd vekk for vidare sal. 3. Tilhøve til andre planar Samla Plan for vassdrag Ei kombinert større utbygging av Jordalselva og Brekkedalselva har tidlegare vore vurdert i St.meld nr 63 ( ) Om Samla plan for vassdrag. Prosjektet Hylland-Sivle kunne gje 166 GWh, og vart plassert i gruppe 9 kategori II som inneber at det ikkje kan omsøkjast før Stortinget opnar for det. 2

3 Planane for Holmen kraftverk er etter søknad til Direktoratet for naturforvalting gjeve fritak for Samla Plan i juni Verneplanar Ved supplering av verneplan for vassdrag vart Nærøydalselva verna i 2005 med unntak for sideelva Jordalselva. Grunngjeving for unntaket var som følgjer: Jordalselva representerar ein ressurs som kan ha vesentleg betydning for videre bosetting og utvikling av det lille jordbrukssamfunnet i Jordalen. Nærøyfjorden landskapsvernområde vart oppretta i Verneforskrifta opnar for å gje dispensasjon til utbetring og rassikring av vegen til Jordalen. I 2005 vart dette landskapsvernområdet med i UNESCO si verdsarvliste som Vestnorsk fjordlandskap (Geirangerfjorden og Nærøyfjorden). Med visse føresetnader har Fylkesmannen gjeve dispensasjon frå forskriftene i Nærøyfjorden landskapsvernområde for å opne for realisering av dei kombinerte planane for veg og kraftutbygging. Kommunale planar Tiltaksområdet er hovudsakleg avsett som LNF-område (landbruk-natur-friluftsliv) i arealdelen til Voss og Aurland sine kommuneplanar. Det er gruvedrift i nedre del av utbyggingsområdet, og det vert arbeidd med ein reguleringsplan for dette området (Aurland). Kommunal veg til Jordalen er svært utrygg med snøras, isras og steinsprang. Utbetring og sikring av vegen er naudsynt for å oppretthalde busettinga i dalen. Ut frå økonomiske omsyn ser ikkje Voss kommune at dei vil kunne realisere eigen vegtunnel for å sikre vegen tilfredsstillande. Kommunen ser tunnel i kombinasjon med kraftutbygging som den mest sannsynlege måten å få trygg veg til Jordalen for dei om lag 50 personane som bur der. 4. Mogelege konsekvensar Det skal utformast eigen konsekvensutgreiing for tiltaket. På bakgrunn av kjend informasjon er området før utbygging vurdert å ha høg til særs høg verdi for naturvern, friluftsliv og fisk, samt middels verdi for vilt og kulturminne. Nedanfor er utdrag av forventa konsekvensar frå meldinga omtalt. Vassføring Utbyggjar legg opp til ei minstevassføring på 300 l/s over året, med variasjon frå 100 l/s i turre periodar om vinteren til større vassføring når det er overløp over dammen. Samla vert vassmengdene om lag 20% av årleg vassvolum før utbygging. Landskap Øvre del av vassdraget er i dag regulert og overført til Muravatnet til Vikvassdraget frå om lag kote 1060 gjennom utbygging på 1970-talet. Omsøkt utbyggingsprosjekt inneber inngrep i eit landskapsvernområde som står på UNESCO si verdsarvliste. Utbygginga gjev redusert vassføring i Jordalselva. Munning av utløpstunnel vil vere innafor vernegrensene, medan dam, inntaksmagasin og veg frå dam til eksisterande veg ligg utom vernegrensa. Utbygginga vil ikkje endre omfang av inngrepsfri natur. Biologisk mangfald Det er ikkje påvist prioriterte naturtypar eller viktige viltområde langs Jordalselva i det aktuelle området. Redusert vassføring kan få følgjer for mosar og lav langs elva. Villrein beiter i høgfjellet nord og vest for vassdraget. Langs Nærøydalselva finn ein prioritert naturtype nordvendt berg og rasmark på motsett side av samløp mellom Jordalselva og Nærøydalselva, og i Sivlesfossen høgare opp i vassdraget finn ein fossesprøytsone. Jordalselva er lakseførande om lag 700m oppstraums samløpet med Nærøydalselva. Utløp frå planlagd kraftverk ligg om lag 50 m nedom vandringshinder i elva, og slik er det berre ein kort del av den lakseførande strekninga som ved vanleg køyring av kraftverket vil få endra vassføring. Ved brå stans i 3

4 kraftverket vert det ein periode med rask reduksjon i vassføring nedstraums kraftverket, og dermed også på lakseførande strekning. Jakt, fiske, friluftsliv og turisme På aktuell utbyggingsstrekning er Jordalselva lite eksponert i landskapet. Eksisterande veg vert i dag nytta av ein del sykkelturistar. Denne vegen vert truleg stengd for all ferdsle når den nye tunnelen vert opna samstundes med kraftverket. Utsyn og ferdsel på utbyggingsstrekninga vert slik redusert etter utbygginga. Det vert i dag ikkje utøvd fiske på den delen av elva som er lakseførande og som etter utbygging vil få redusert vassføring. Kulturminne og kulturmiljø Det er ikkje kjende kulturminne på stadene der nye inngrep er planlagd. Ei fråflytting av gardane som følgje av at det ikkje vert bygd ny veg kan føre til negativ innverknad på kulturmiljøet i Jordalen. Næring Jordbruk er den viktigaste næringa for busetnaden i Jordalen. Neddemming av areala ved inntaket har marginal verdi for jordbruket. Kraftutbygging og trygg veg til Jordalen i tunnel vert oppfatta av innbyggjarane som avgjerande for framleis fast busetnad og jordbruksdrift i dalen. Det har vore gruvedrift i området sidan 1950-talet. Gudvangen Stein med konsesjon frå 1988 tek ut stein (anothositt) som vert omsett for sal som industrimineral og som steinpukk til andre føremål. Tunneldrivinga av dei nye tunnelane og kraftstasjonen vil inngå som del av gruvedrifta til Gudvangen Stein AS. Samfunn Ei utbygging vil ha positive verknader for næringsliv og sysselseting. Voss og Aurland vil få auke skatteinnkome som følgje av utbygginga. Utbygging med ny veg vil vere positivt for lokalsamfunnet og andre som ferdast langs vegen i Jordalen. 5. Framlegg til konsekvensutgreiingsprogram I tillegg til å gjere ei analyse av konsekvensar av utbygging for ulike tema, skal det gjerast ei vurdering av om tiltaket ikkje vert gjennomført (0-alternativet). Utbyggjar har i meldinga skissert eit konsekvensutgreiingsprogram som skal innehalde: Hydrologi: Analyse av vassføring i Jordalselva før og etter utbygging. Endringar for is, vasstemperastur, grunnvatn, erosjon og sedimenttransport. Skred: Omtale av 0-alternativ og utbyggingsprosjektet Landskap, natur- og kulturmiljø: Konsekvensanalyse som følgje av utbygging med fokus på endringar i landskapet og geofaglege tilhøve i samband med redusert vassføring. Konsekvensar for Nærøyfjorden landskapsvernområde. Konsekvensar for verdifulle naturtypar, truga og sårbare artar av dyr, plantar, mose og lav. Oppfølging av tidlegare registreringar og gjennomføring av supplerande registreringar av eldre kulturminne. Klarleggje om tiltaket kjem i konflikt med eldre og viktige nyare kulturminne. Fiskeribiologiske granskingar av gyte og oppveksttilhøve for laks og sjøaure. Forureining: Støy i anleggsperioden. Vasskvalitet i Jordalselva før, under og etter utbygging. Naturressursar: Konsekvensar av trygg veg for jordbruksnæringa. Arealkonsekvensar av inngrep. Samfunn: Effekt på næringsliv og sysselsetting av trygg veg. Framtidige inntekter for Voss og Aurland kommunar. Bruk av området til friluftsliv, jakt og fiske og reiseliv før og etter utbygging. Nokre tema er planlagd med full konsekvensutgreiing, medan andre tema vert vurdert og omtalt i søknaden men ikkje så omfangsrikt dokumentert. Nivå er skissert i følgjande tabell: 4

5 Tema Full konsekvensutgreiing Vurdering og omtale i konsesjonssøknad Hydrologi, vasstemperatur, grunnvatn og erosjon Landskap Naturmiljø (flora og fauna) Kulturminne- og miljø Kulturlandskap Fisk og ferskvatnbiologi Forureining og støy Vasskvalitet Jordbruk og skogbruk Ferskvassressursar Mineral og masseførekomstar Samfunn Friluftsliv, jakt og fiske 6. Vurdering og tilråding Utbyggingsplanane må vurderast ut frå dei fylkespolitiske retningslinene for energi som vart vedteke som del av fylkesdelplan for energi : Aktuelle retningsliner frå fylkesdelplan for energi A1 Hordaland skal satsa på utnytting av miljøvenlege og fornybare energikjelder, utan store konsekvensar for verdifulle natur-, frilufts- og kulturlandskap og større samanhengande inngrepsfrie naturområde A2 Nye anlegg for produksjon og overføring av energi må ikkje lokaliserast i område som er verna etter naturvernlova, kulturminnelova, i nasjonalpark eller i verna vassdrag. Ein bør vere varsam med plassering av nye anlegg tett opp til verna område. A3 Nye anlegg for produksjon og overføring av energi bør lokaliserast slik at dei ikkje kjem i vesentleg konflikt med viktige natur- og kulturlandskap, kulturmiljø, større inngrepsfrie område, strandsona og viktige område for friluftsliv. Det vert her vist til eigne fylkesdelplanar for kulturminne, friluftsliv og kystsona. A4 Samlokalisering med tekniske inngrep og etablert arealbruk er ønskeleg for å samle inngrep, og det er ønskeleg at etablering av nye energianlegg skjer nær eksisterande infrastruktur. A5 Undersøkingsplikta etter kulturminnelova bør oppfyllast i samband med konsekvensutgreiing, og før iverksetting av tiltak i marka. A6 I samband med konsekvensutgreiing bør: større inngrep visualiserast. kartunderlag synleggjere område som er omfatta av vern, område med nasjonal og regional verdi og tiltaket sine konsekvensar for inngrepsfrie område. A12 Alternativ bruk av tunnelmassar skal vurderast framfor etablering av tippar i terrenget. Retningsline A1 syner at det ikkje er noko prinsipielt standpunkt mot ny vasskraftutbygging i Hordaland, men at tiltaka må ta omsyn til miljø og arealkonfliktar. Retningsline A2 og A3 er nærare spesifisering kring dette. Utbygginga skjer delvis innafor verna område og tett opp til verna område. I samband med verneprosessane vart det lagt premissar som gjev rom for å vurdere utbygging av omsyn til å oppretthalde busetting i Jordalen, og gjev slik rom for unnatak i høve retningsline A2. I høve A3 må tilhøvet til natur- og kulturlandskapet i landskapsvernområdet og verdsarvområdet ha ein sentral plass i konsekvensutgreiinga. Når det gjeld kulturminne er det ut frå fylkeskommunen sine arkiv ikkje kjende automatisk freda kulturminne eller andre verneverdige kulturminne i aktuelt planområde. Eige punkt i utgreiingsprogrammet omhandlar kulturminne, kulturmiljø og kulturlandskap. I ein eventuell seinare 5

6 konsesjon til tiltaket må det vere vilkår som sikrar at omsyn til eventuelle kulturminne og kulturlandskapstrekk vert ivareteke. Prosjektet vert kombinert med ei naudsynt forbetring av vegløysing for Jordalen og stettar slik retningsline A4. Utbygginga er elles nær relativt nær veg og kraftliner. For å få eit best mogeleg grunnlag for handsaming av ein eventuell konsesjonssøknad er det viktig med godt kartmateriale som syner interessene og bruken av området, samt visualisering av større inngrep slik retningsline A6 skisserer. Biletmateriale, visualiseringar og kart må tilpassast søknaden sin presentasjonsform. Tunnelmassar vert nytta som del av gruvedrifta ved Gudvangen Stein og selt ut av området. Det vert slik ikkje trong for lokale deponi. Oppsummering Fleire verneplanar i og ved Jordalen har som føresetnad at ein opnar for bruk av elva og forbetring av vegløysing for Jordalen for å sikre busetnad og jordbruksdrift. Kombinasjonen tunnel og kraftprosjekt kan sjå ut til å vere einaste løysing for å få trygg veg til dalen. I denne omgang er fokuset å syte for at konsekvensutgreiinga og eventuell seinare konsesjonssøknad gjev god nok informasjon slik at fylkeskommunen kan ta stilling til saka når desse ligg føre. Skisserte utgreiingsprogram ser ut til å dekke dei tema som er regionalt viktige. Særleg fokus må vere verknad for landskapsvernområde, verdsarvområde og den lakseførande elva. For fylkeskommunen er og kulturminne og kulturlandskap viktige utgreiingstema. I tråd med fylkesdelplan for energi er det viktig at søknad og utgreiing har godt biletmateriale, visualiseringar og kart som viser verdiane i området 6