Retningslinja skal sikra sams forståing og bruk av reglane for nødslakting slik at ein tar vare på dyrevelferd og hygiene.

Transkript

1 Styrende dokument Utarbeidd av: eivsm Sist endra Prosess: Føre tilsyn Prosesseigar: Tilsynsdirektør Retningslinje Utgave: 4 ephorte saksnr: 2014/ Nødslakting og bedømming av nødslakt INNHALD Føremål Virkeområde Side 3 Side 3 Innleiing Presisering av begrep Ante mortem undersøking Definisjon av nødslakt Konsekvensar Side 3 Side 3 Side 6 Rettleiing for praktiserande veterinærar Nokre eksempel på aktuelle situasjonar Uttak av mage og tarm Side 6 Side 6 Side 7 Side 7 Rettleiing for kjøttkontrollen Post mortem undersøking Stempel Ikkje lenger utlevering av ustempla slakt av nødslakt VEDLEGG Nødslaktattest Side 1 av 8

2 FØREMÅL Retningslinja skal sikra sams forståing og bruk av reglane for nødslakting slik at ein tar vare på dyrevelferd og hygiene. VIRKEOMRÅDE Retningslinja er retta mot arbeid veterinær må utføra hos dyreeigar i samband med nødslakting, og retta mot bedømming av slaktet som kjøttkontrollen gjer. INNLEIING Presisering av begrep Slakting og avliving. Desse to begrepa blir tidt brukt om einannan. Det er likevel to ulike aktivitetar. Slakting er ein prosess som fylgjer etter at eit dyr er blitt avliva og har som føremål å produsera mat til folk. Hygieneregelverket regulerer forholdet. Når eit dyr blir avliva, treng det ikkje å fylgja ei slaktemessig handtering av dyreskrotten etterpå. Dyrevelferdsregelverket gjeld bare fram til dyret er blitt avliva. Obligatorisk ante mortem undersøking Det er krav om ante mortem undersøking av dyr som skal nødslaktast. Det er eit absolutt krav utan unntak. Animaliehygieneforskrifta, jf. 853/2004 vedlegg III avsnitt I kapittel VI (2) Det gjeld når ein tar sikte på ei slaktemessig handtering av dyreskrotten etter avlivinga, for å produsera mat til folk. Ved ante mortem undersøkinga skal ein sørga for det som er viktig for folkehelse, dyrevelferd og dyrehelse. Då må ein fyrst ta stilling til om dyret, slik det er, er eigna til å kunna bli til mat for folk. Det vil seia om det i det heile skal slaktast. Alternativet er avliving. 1 Blir det slakting, vil nødslakting seia at dyret blir avliva på staden og dyreskrotten frakta til slakteri for vidare slaktemessig handtering. Veterinæren må derfor utføra føreskriven ante mortem undersøking og fylla ut fastsett skjema (nødslaktattest), saman med andre nødvendige opplysningar. Ved vurdering av kva som kan transporterast til slakteri (skikka til transport) og kva som må avlivast på staden, må ein halda seg til gjeldande reglar for transport. 1 Nokre misforstår kan hende dette at dei skal stadfesta at dyret etter deira vurdering er eigna til å bli til folkemat, og trur at det vil seia at dei skal gi ein lovnad om at slaktet kjem til å bli godkjent. Men det er ikkje det som er meint. Det ein vil, er å få sortert frå dei dyra som ikkje er eigna som folkemat og som i staden må avlivast og sendast til destruksjon. Det kan ein slå fast allereie ved ante mortem undersøkinga. Om det som blir slakta blir godkjent etterpå, kan ein fyrst avgjera etter utført post mortem undersøking. av 8

3 Definisjon av nødslakt Ein kan ikkje sjølv avgjera kva som skal kallast nødslakt. Det er definert i regelverket. Animaliehygieneforskrifta, jf. 853/2004 vedlegg III avsnitt I kapittel VI (1): Et dyr som ellers er friskt, skal ha vært utsatt for en ulykke som, av hensyn til dyrets velferd, forhindret at dyret kunne fraktes til slakteriet. Regelverket gir bare høve til å nødslakta eit dyr som elles er friskt. Det skal ein forstå som dyr der allmenntilstanden ikkje er påvirka. Når det gjeld skaden dyret har komme ut for, seier regelverket at dyret har vore ute for ei ulykke. Det skal ein forstå som ei hending ein ikkje kunne sjå på førehand. Konsekvensar Nokre dyr vil ein ikkje kunna nødslakta. Då er det viktig å ta vare på det som gjeld dyrevelferd, og sikra rask og forsvarleg avliving av desse dyra slik at dei ikkje blir liggjande å lida. Sjuke dyr kan ikkje nødslaktast. Sjukdom hos dyr er til vanleg ikkje ein akutt situasjon som ein absolutt må løysa der og då. Og behandling er eit alternativ til slakting. Ei eventuell slakting av sjuke dyr kan ein planleggja, og Mattilsynet må gi lov til det. Animaliehygieneforskrifta, jf. 853/2004 vedlegg III avsnitt I kapittel I (2). Skal ein nødslakta dyr, er det ikkje aktuelt å kjøra dei levande inn til sanitetsslakteriet. Nødslakting er ifylgje regelverket noko ein må ty til fordi dyrevelferdsgrunnar gjer at ein ikkje kan transportera dyret. Dei såkalte hasteslakta ligg i grenseområdet til nødslakt. Dei har vore eit problem. Nå er det ikkje hasteslakta i seg sjølv som har vore problemet. Og hasteslakta kjem heller ikkje til å forsvinna. Problemet har vore at ein har fått for lite konkrete opplysningar om kva det er med dette dyret og kva som gjer at det hastar å få det slakta. Men systemet med matkjedeinformasjon skal nå sikra at Mattilsynet har tilgang til relevant og tilstrekkeleg informasjon om slaktedyra. Normalt skal denne informasjonen komma på førehand, men for hasteslakt kan det fylgja med dyret til slakteriet. RETTLEIING FOR PRAKTISERANDE VETERINÆRAR Nokre eksempel på aktuelle situasjonar Lista nedføre tar ikkje sikte på å ha med alt, men er meint å kasta lys over nokre av dei vanlegaste problemstillingane. I tillegg til reglane i hygieneregelverket om nødslakt, kjem reglane for transport, særleg reglar for transport i tida rundt fødsel. Det ein må vurdera, er om det ligg føre: 1) ei hendig ein ikkje kunne sjå på førehand, 2) om dyret har upåvirka allmenntilstand, og 3) om den hendinga ein ikkje kunne sjå på førehand gjer at ein ikkje kan transportera dyret til slakteriet av dyrevelferdsmessige grunnar. Alle dei tre forholda må vera til stades for at det aktuelle tilfellet skal komma inn under nødslaktordninga. Side 3 av 8

4 Dyr med komplikasjoner på grunn av fødsel Desse kjem inn under det som er ei hending ein ikkje kunne sjå på førehand (ulykke). Graden av upåvirka allmenntilstand må ein vurdera. Det er fysiologisk naturleg at desse dyra har påvirka allmenntilstand. Det er òg klart at det normalt er slik at allmenntilstanden er mindre påvirka i tilfelle der komplikasjonen er at gardbrukaren sjølv ikkje klarer å forløysa ein veterinærmedisinsk sett relativt ukomplisert fødsel, f.eks. retting av eit tilbakebøygd frambein (hos småfe og storfe) eller dårlege plassforhold i fødselskanalen hos purker. Medan allmenntilstanden kan vera meir påvirka i situasjonar som oppstår ved virkeleg kompliserte fødslar med f.eks. misdanningar og børslyng. I dei fyrst nemnde tilfella er det relevant å gjera ei totalvurdering av situasjonen der ein kan konkludera med at allmenntilstanden ikkje er klinisk registrerbart meir påvirka enn det som er vanleg ved fødslar reint allment. Dersom det er ein virkeleg vanskeleg fødsel som endar som nødslakt, må ein ta avgjeringa om det raskt, før allmentilstanden blir vesentleg påvirka. Skjedeprolaps, endetarmsprolaps, uterusprolaps Desse kjem inn under hendingar ein ikkje kunne sjå på førehand. Graden av upåvirka allmenntilstand må ein vurdera. I tillegg vil reglar om forbod mot transport rett etter fødsel kunne vera relevante. Langliggjarar Desse kjem inn under hendingar ein ikkje kunne sjå på førehand. Men for den klassiske langliggjaren er allmenntilstanden normalt sett såpass påkjent at ein ikkje kan nødslakta dyret. Det vil seia at når det er blitt ein langliggjar, er det eigentleg for seint å tenkja på slakting. Men jo nærare starten på sjukeprosessen ein må avgjera avliving, jo mindre er allmenntilstanden normalt sett påvirka. Det betyr at dyr som legg seg, i mange tilfelle kan nødslaktast om ein avgjer det raskt. I slike tilfelle kjem dyret eigentleg ikke inn under den klassiske definisjonen av langliggjar. Og det må vera ein gevinst for dyrevelferden at slike dyr blir slakta tidleg. Speneskadar, auke i celletall fare for utvikling av mastitt Dette er ikkje lidingar som gjer at ein må avliva dyret, det er ikkje nokon alvorleg eller livstruande situasjon (ulykke, nødsituasjon). Det er råd for dyreeigaren å velja å behandla dyret. Men erfaringen syner at dei tidt blir slakta. Det vil seia at kjem dei ikkje som nødslakt, vil dei høgst sannsynleg komma som hasteslakt. Skaden/ lidinga er ikkje av ein slik art at ein ikkje kan transportera dyret, men reglar om forbod mot transport rett etter fødsel og åpningstidene til slakteriet vil kunna snevra inn moglege val. Sjølv om desse tilfella i prinsippet skulle vore utføre nødslaktordninga, vil ei pragmatisk tilnærming likevel seia at dei bør kunna nødslaktast dersom dei ikkje kan slaktast raskt på ordinær måte. Beinbrot Kjem inn under hendingar ein ikkje kunne sjå på førehand. Blir dei avliva med ein gong, kan ein i dei fleste tilfella òg vurdera at allmenntilstanden ikkje er påvirka. Elles vil ein minna om det absolutte kravet om ante mortem undersøking utført av veterinær. Dyr med andre akutte skadar enn beinbrot f. eks. store kutt, oppriven hud, store blødningar, spidding, avrivne klauver Hendingar ein ikkje kunne sjå på førehand der allmenntilstanden ikkje er påvirka. Kjem innføre nødslaktordninga. Side 4 av 8

5 Utglidingar, forskrevingar Desse kjem inn under hendingar ein ikkje kunne sjå på førehand. Det er ein føresetnad at allmenntilstanden ikkje er påvirka. Storfe med vonde bein akutt og kronisk Her tenkjer ein ikkje på leddbetennelsar eller verkebyllar, men meir uspesifikke lidingar. Vonde bein som oppstår plutseleg vil kunna kallest ulykke (hending ein ikkje kunne sjå på førehand) og med det komma innføre nødslaktordninga. Når det gjeld dyr med meir kroniske vonde bein, vil det vera vurderinga til veterinæren om dyret lar seg transportera som avgjer saka. Ein kan nødslakta dyret dersom veterinæren etter undersøkinga konkluderer med at det er sannsynleg at dyret i løpet av, og på grunn av transporten til slakteriet, vil utvikla eit så betydeleg smertekompleks at fortsatt transport vil vera uforsvarleg reint dyrevernmessig. Ein går då ut frå at allmenntilstanden ikkje er påvirka. Det kan vera tvil om ein del tilfelle med vonde bein vil kunna kallest hendingar ein ikkje kunne sjå på førehand (ulykke). Likevel vurderer Mattilsynet det som viktig å unngå å transportera dyr som av dyrevelferdsmessige årsaker helst ikke bør transporterast levande. Griser med leddbetennelsar og/ eller verkebyllar Dette kjem ikke inn under definisjonen av ei hending ein ikkje kunne sjå på førehand og ein kan ikkje nødslakta dyret. Det betyr ikkje noko for denne vurderinga at allmenntilstanden ikkje er påvirka. Andre gonger kan allmenntilstanden vera så pass påkjent at dyret ikkje er eigna til folkemat ikkje som vanleg slakt og heller ikkje som nødslakt. Løypesår løypedreiing Tilstanden blir ikkje oppdaga før symptoma (konsekvensane) begynner å syna, og då er det allereie ein sjukeleg tilstand og allmenntilstanden er påvirka. Derfor hamner dette utføre nødslaktordninga. Forvilla dyr kviger Dyr som spring ute og ikkje lar seg fanga inn. Allmenntilstanden er truleg ikkje noko ein kan klaga på. Men det kan likevel ikkje kallest noko ein ikkje kunne sjå på førehand at ein må fanga inn dyra når beitesesongen er over. Dyreeigar skal føra tilsyn med dyra sine i fylgje haldforskriftene 2, det gjeld òg dei dyra som går ute. Og har ein slept dyr på beite, er det venta at ein maktar å få dei inn igjen. I ein vanskeleg situasjon er slakting heller ikkje det einaste valet, det finnest alternativ (f.eks. bedøving, avliving). Dette fell derfor utføre nødslaktordninga. 3 Kviger som er svært ustyrlege og ikkje lar seg mjølka Dei er eigentleg ikkje omfatta av nødslaktordninga. Ein har kontroll på dyret, det kan fraktast til slakteri. Sjølv om dette er ei hending ein ikkje kunne sjå på førehand og allmenntilstanden til dyret ikkje er påvirka, er dyret skikka til transport. Men ein må vurdera om dyret er så ustyrleg at det er fare for at det vil skada seg under transporten. Og reglar om forbod mot transport rett etter fødsel vil òg kunna gjera at ein må nødslakta dyret. 2 Bl.a. forskrift nr 665 om hold av storfe, og forskrift nr 885 om velferd for produksjonsdyr. 3 Dermed slepp ein òg den noko spesielle ante mortem kontrollen der ein veterinær ser på dyret på avstand. Side 5 av 8

6 Uttak av mage og tarm Nødslakting er ifylgje regelverket slakting av dyr ein ikkje kan frakta til slakteri. Ein må derfor avliva dei på staden. Men skrotten av det døde dyret skal fraktast til slakteri for å bli handtert slaktemessig. Regelverket tillet likevel at ein kan utføra éi slaktemessig handling utanfor slakteriet, i tillegg til avlivinga. Det er uttak av mage og tarm. Det står ikkje at ein må ta mage og tarm ut på staden, men ein kan gjera dersom ein ser det som naudsynt. Hygienisk er det betre at det blir gjort på slakteri der forholda er lagt til rette for det, men regelverket tillet eviscerasjon i felt på nødslakt. I så fall skal det vera under tilsyn av veterinæren. Sjå animaliehygieneforskrifta, jf. 853/2004 vedlegg III avsnitt I kapittel VI (3). Dersom ein vel at ein ikkje tar mage og tarm ut på staden, men etter avlivinga kjører dyreskrotten heil til sanitetsslakteriet for slaktehandtering der, er det ikkje det same kravet om at veterinær må vera til stades der under eviscerasjon. I motsetnad til tidligare inneheld ikkje det nåverande hygieneregelverket noka eksakt tidsgrense for uttak av bukholeorgan, men seier at ein skal ta indre organ ut så raskt som mogleg etter bedøvinga. Dersom det går meir enn to timar mellom avlivinga til nødslaktet når slakteriet, skal ein kjøla dyreskrotten. Aktiv kjøling er likevel ikkje naudsynt dersom klimatilhøva tillet å la vera. RETTLEIING FOR KJØTTKONTROLLEN Bedømming av nødslakt ved post mortem kontrollen Generelt gjeld dei same reglane for bedømming av slakt av nødslakta dyr som for andre slakt. Kassasjonsårsakene finn ein i animaliekontrollforskrifta, jf. 854/2004 vedlegg I avsnitt II kapittel V (1). Jf. retningslinja Bedømmelsestabell for kjøttkontrollen. Rødt kjøtt. I tillegg er det tre stader der regelverket seier noko meir om undersøking av nødslakt: Ved nødslakting skal post mortem undersøkinga av skrotten gjerast så snart som råd. Animaliekontrollforskrifta, jf. 854/2004 vedlegg I avsnitt I kapittel II (D)(5) Kjøtt fra dyr som er slakta etter ei ulykke, kan bare nyttast til konsum dersom ein ved kontroll ikkje finn andre alvorlege skader enn dei som oppstod ved ulykka. Poenget her er desse eventuelle andre skadene. Slaktinga skal sjølvsagt gå føre seg på slakteri, det er nemnt andre stader, dvs. det avliva dyret skal fraktast til slakteri for å sluttføra slaktinga der. 4 Meininga med denne presiseringa i regelverket er truleg at ein vil unngå at nokon skal prøva å lura inn dyr med gamle skader eller sjukdommer under dekke av den 4 Dette er den tolkinga Mattilsynet har av den upresise formuleringa: kjøtt fra dyr som slaktes etter en ulykke på slakteriet det har fått nokon til å lura på kvar ulykka hende. Denne tolkninga er basert på ei samanlikning av dei engelske, franske og tyske tekstene av forordninga. Regelen er ei vidareføring av det som stod i den tidligare kjøttkontrollforskrifta 7.3, jf. direktiv 1964/433 artikkel 3 (1)(A)(d). Side 6 av 8

7 ulykka som nettopp hende. Regelen står som eit påbod til slakteriet, men det er Mattilsynet som utfører den kontrollen som blir nemnt. Animaliehygieneforskrifta, jf. 853/2004 vedlegg III avsnitt I kapittel IV (2)(c) Den offentlege veterinæren kan fastsetja krav til bruk av kjøtt frå dyr som er nødslakta. Verksemda skal fylgja desse eventuelle instruksane om bruken av kjøttet som den offentlege veterinæren gir etter undersøkinga post mortem. 5 Animaliekontrollforskrifta jf. 854/2004 vedlegg I avsnitt II kapittel V (2)(a), jf. animaliehygieneforskrifta, jf. 853/2004 vedlegg III avsnitt I kapittel VI (8) Moglege aktuelle krav til bruk av slikt kjøtt kan vera: nedskjæring og produksjon nedskjæring i nedskjæringsverksemd som ligg i samanheng med det aktuelle slakteriet utbeining kanalisering til produkt som skal varmebehandlast frysing Elles har fleire verksemder pålagt seg sjølv særskilt handtering av slike slakt i retningslinja si om hygienisk råvarekvalitet. Stempel Godkjende nødslakt skal nå ha vanleg ovalt stempel. Kjøtt frå nødslakta dyr er ikkje nokon større helserisiko for menneske enn kjøtt frå vanlege slakt. Men som nemnt kan ein fastsetja krav til bruk av dette kjøttet. Ein har òg fjerna regelen om at godkjende slakt av nødslakta dyr bare kunne bli omsett på den nasjonale marknaden. Det betyr at kjøttbransjen slepp kravet i regelverket om å ha eigen varestraum for kjøtt frå dyr som er nødslakta. 6 Ikkje lenger utlevering av ustempla slakt av nødslakt I eit gammalt rundskriv frå SNT i 1995, rundskriv nr 4027 R, journal nummer 95/1482, prøvde ein å løysa det problemet ein den gongen fekk dersom ein nødslakta eit dyr utan at veterinær hadde vore til stades. Det hende av og til då, sjølv om ante mortem kontroll var eit krav den gongen òg for at slakt skulle kunne godkjennast til folkemat. Men den kreative løysinga ein den gongen fann på, er ikkje aktuell nå lenger. Ordninga er avvikla og rundskrivet 4027 R er oppheva. 5 Nødslakt begynner slakteprosessen på ein mindre optimal måte enn vanlege slakt ved at dei blir avliva utføre slakteri og mage og tarm blir òg tidt tatt ut i felt der det ikkje er lagt til rette for slakteoperasjonar. Slakt av nødslakta dyr kan òg bli hengjande noko lenger i kjøttkontrollen sine lokal enn anna slakt fordi kontrollen av dei kan bli meir omfattande, f.eks. med prøvetaking der ein må venta på laboratorieresultat. Opphald i kjøttkontrollen sitt arrestkjølerom over tid er ikkje alltid like optimalt, sidan det som regel er mykje trafikk av slakteskrottar inn og ut av det kjølerommet. 6 Men som nemnt har nokre i bransjen pålagt seg sjølv å la visse typar slakt og kjøtt gå i eigen varestraum. Side 7 av 8

8 VEDLEGG Nødslaktattest nødslaktattest nynorsk.doc Endringer Utgave Godkjent Godkjent av Utarbeidet av Endring krlan eivsm 1. utgave av dokumentet godkjent krlan eivsm Vigtigaste endring: Meir pragmatisk haldning til kyr med speneskader. Erfaringen syner at dei blir slakta uansett, og i staden for å få dei som hasteslakt kan henda utan opplysningar, er det betre å få dei som nødslakt med veterinærattest krlan eivsm Ein har gått gjennom og forenkla teksta. Nå er det mindre informasjonsstoff slik at ho blir tydelegare som rettleiing/ retningslinje. Reglane om stempel og omsetning av nødslakt er endra krlan eivsm Gjort om til nynorsk. Gjeld òg nødslaktattesten. Har nemnt kjøttbransjens retningslinje for hygienisk råvarekvalitet. Side 8 av 8