Taubruer. Leik med tau Utvikla av Friluftsrådet for Ålesund og omland ved Christer Lundberg Nes, fagleiar aktivitet

Transkript

1 Taubruer Leik med tau Utvikla av Friluftsrådet for Ålesund og omland ved Christer Lundberg Nes, fagleiar aktivitet

2 Forord Metoden for å lage til taubruer som blir beskrive i heftet er utarbeida av Friluftsrådet for Ålesund og omland. Målet har vore å både ha ein lærerik og kjekk aktivitet med tau og ein introduksjon til klatreutstyr og knutar. Kompendiet vart fyrste gong skrive då Friluftsrådet for Ålesund og omland vart invitert til ei nettverkssamling arrangert av Salten friluftsråd og Polarsirkelen friluftsråd hausten Deltakarane på nettverkssamling vart kursa i denne metoden for å sette opp taubruer og kompendiet vart laga for å ha ei skriftleg oversikt over oppsettet. Metoden vi skildrar til oppsett av taubruene byggjer på sunn fornuft i forhold til tryggleik og krev ikkje spesialkompetanse. Dette i motsetnad til vanleg klatring eller nedfiring på inneveggar, eller ute i klatrefelt, som krev spesialkompetanse* frå den som sikrar. Klatring og nedfiring med sikring er dessverre ofte pasifiserande for born i skuleklasser fordi det i regelen ikkje er mange nok til å sikre til at borna slepp å måtte stå i kø for å vente på sin tur. *Spesialkompetanse innan klatring og nedfiring: Sikrar må ha godkjenning frå Norges klatreforbund/norsk Fjellsportforum eller Norske tindevegledere. Heftet skisserer enkle taubruer som er lette å sette opp og som aktiviserer om lag alle borna i ei skuleklasse på ein gang! Borna kan, og bør, vere med på å sette opp taubruene sjølve! Frå 4.klasse og oppover er vår erfaring at ein kan forvente at dei aller fleste av borna sjølve klarar å sette opp taubruene i små grupper! Det er viktig at du les og forstår teksten om tryggleik! For tilbakemelding på taubruer, tryggleik, utstyr og metodar så kan du sende epost til christer@friluftsraadet.no 1. versjon reviderte utgåve 20.august reviderte utgåve 04.mai 2012 Friluftsrådet for Ålesund og omland Fagleiar aktivitet Christer Lundberg Nes Tindevegleder, UIAGM/IVBV/IFMGA mountain guide - 2 -

3 Innhaldsliste Forord... 2 Viktig om tryggleik... 4 Ufarleg fallunderlag... 4 Barrieretankegang... 4 Klemfare og kveling... 6 Vedlikehald... 6 Tau og slynger... 6 Karabinarar... 7 Utstyr... 8 Konstruksjon... 8 Leikeprinsipp Døme på opplæringsmetodikk for skuleklasser/grupper

4 Viktig om tryggleik Taubruene som det står om i dette kompendiet er laga ved å nytte ei forenkla metode med 3-skåra talje. Utstyret og metodane er henta frå klatring og redning i alpint terreng. Men for å gjere det enklare å sette opp og ta ned taubruene så er det tatt bort eit svært viktig sikringsprinsipp og nokre knutar, eller sikringsredskap, frå klatreog redningsmetoden. Dei beskrivne metodane i kompendiet er difor berre til midlertidige taubruer som skal bli tatt opp og ned same dag og med ufarleg fallunderlag! Ufarleg fallunderlag Ufarleg fallunderlag er relativ flatt og mjukt underlag utan innlysande farlege store steinar, røter, stubbar og spisse greiner/stubbar. Det er ikkje noko krav eller regelverk til fallunderlag for denne type midlertidige leikekonstruksjonar som er sett opp i naturen men du har eit tryggleiksansvar med bruk av sunn fornuft. Når taua er stramma opp og festa i samsvar med metoden i dette kompendiet, vil all last på tauet henge i klemknutetauet. Denne knuten vil gli ved for stor last eller om den er lagt feil. Difor vil taubruene i regelen gradvis bli slakkare om lasta er for stor. Dersom lasta er for stor og knuten glir sakte, vil det forårsake varme gjennom friksjon og tauet kan smelte av. Det er ein av grunnane til at ufarleg fallunderlag er så viktig. Friluftsrådet har i løpet av desse åra gjennomført svært mange opplegg med taubruene med ungdom og skuleklasser, der borna i regelen har knytt opp taubruene sjølve. Vi har ikkje hatt nokon skader men nokre fall som har gått bra fordi at det har vore nytta stadar med ufarleg fallunderlag. Men vi har likevel erfaring frå eit par situasjonar som det er verdt å kommentere og ta med seg i bruken av taubruene! Barrieretankegang Metodikken i taubruene byggjer på barrieretankegang der ufarleg fallunderlag er den siste barrieren for å hindre skader og ulykker. Friksjonsavbinding er ei anna barriere som skal hindre taubruene i å plutselig ramle ned. Barrierene i denne metoden er: At området har snilt og ufarleg fallunderlag Klatreutstyr, som rett brukt, er dimensjonert for dette At taubruene er festa nært bakken dei treng ikkje vere høgt oppe for å ha det artig! At ein nyttar friksjonsavbinding på taubruene før ein knyt enden på tauet At borna ser over og korrigerer kvarandre når dei sett opp taubruene (jmf kameratsjekk i klatring) At ein vaksen ser over/eller informere om at borna ser over sine taubruer før ein startar å leike i dei. o At taubruene er sett opp i eit plan/kreftene går i ei rett linje (figur 1 og 2) o Sjekke at alle skrukarabinerar er skrudd igjen - 4 -

5 Vi har erfart ein situasjon der friksjonsavbindinga ikkje fungerte og tauet som ein elev heldt i datt rett ned. Årsaka til dette var at tauet ikkje var trett 3 gangar i same høgde slik det skal gjerast, men surra nedover med stor avstand. Det er med andre ord svært viktig at ein fylgjer metodeoppsettet og passar på at alle knutar og friksjonssurringar ser fine ut og ligg i rette linjer/same plan. Figur 1: Taubru med slynger, talje og friksjonsavbinding i rett linje/same plan! Figur 2: Taubru med feil oppsett der friksjonsavbindinga vil fungere svært dårleg fordi den ikkje er på linje med slynge og tau! At taubruene vert sett opp i same plan gjer også at det er mindre truleg at nokon av barna kan stikke inn hovud eller kroppsdelar og få klemskader/kvelning. Ei anna erfaring er at når ein skal feste klemknuten på det øvste tauet så står det som regel ein person å balanserer på det nedste tauet og held seg fast i det øvste tauet medan ein annan person held dette stramt. I regelen fungerer dette greitt nok, - 5 -

6 men då har ein ingen barriere om personen som held tauet mister eller slepp dette. Og det har hendt ved eit par situasjonar. Ein unngår heile denne problemstillinga om ein viser at ein kan stå på bakken og feste klemknuten på det øvste tauet. Klemfare og kveling I all bruk av taukonstruksjonar skal du vere klar over kvelingsfare. Unngå opningar som er slakke, men som kan stramme seg om nokon brukar tauet/belastar systemet. Unngå opningar som er slik at det er mogleg å stikke inn hovudet. Ver av same grunn forsiktig med opne løkker i enden av tau. La aldri borna ta tau og slynger rundt halsen. Ver og forsiktig og klar over klemfare der tau og eller slynger kryssar kvarandre. -Spesielt gjeld dette om du set opp taubruene i ein X (figur ) Det er viktig at ansvarlege vaksne har på seg ein skarp kniv, og helst med riflete blad, dersom noko uventa skulle skje! Vedlikehald Tau og slynger Når tau og slynger vert vått så heng det opp til tørk Tau og slynger vert fortare utslite om det vert brukt når det er skite. Vask tauet når det vert skite og gjerne i maskin på kald (30 ) vask med litt Milo. Oppbevar utstyret slik at det ikkje vert utsett for sterk varme, direkte sollys eller kjemikaliar. NB! Tauet likar ikkje å bli kveila som ein hageslange eller leidning i fine rundingar! Pass difor på at når du legg saman tauet så brettar du det berre fram og tilbake utan å lage rundingar. Skift ut eller kutt av skadde områder på tau, slynger og band ved synlige skader. Som regel vil det vere slyngene ein nyttar rundt trea som først blir utslitt på grunn av slitasje og gnaging under bruk. Figur 3: eksempel på skada strømpe på taubrutau

7 Det skada området på figur 3 må kuttast vekk, men ein kan bruke dei uskadde delane av tauet. Er skaden på eine enden er tauet kanskje langt nok til å brukast vidare viss ikkje må ein fornye taubrutauet. Tau og slynger kutter du best med ein spesial taukuttar. Men du kan også surre sportstape rundt tauet og skjære av midt i sportstapeområdet med ei god saks eller kniv med riflete blad. Husk å brenne endane godt etterpå. Karabinarar Ein skal aldri skru ein skrukarabin hardt igjen berre til skrumuffa stoppar. Ikkje stram til! Dersom ein skrukarabin har blitt skrutt hardt igjen under belastning, kan den vere svært vanskelig å skru oppigjen utan belastning. Ha med ei tang eller belast karabinen på nytt (dvs stramme opp taubrutauet på nytt) og skru opp før ein fjernar belastninga. Skyll og vask skitne karabinarar i reint vatn. Karabinarane kan om dei vert trege, smørast med litt tynn olje i leddet og så tørkas godt reine. Unngå søl og overflødig olje på tau og slynger. Figur 4: Tilpassar ein høgda over bakken så høver taubruene for dei aller fleste. Bilete viser ei jente på 14 månder i leik på taubru

8 Utstyr For å lage ei taubru så treng du: Figur 5 eksempel på utstyr til ei taubru 2 stk statiske tau ca 10 m lange og diameter på 10-10,5 mm 4 slynger sydde 120 cm lange 1 6 stk skrukarabinarar, helst ovale i forma 2 stk klemknuteslynge laga av 6 mm statisk tau Utstyret kan kjøpast på sportsbutikkar som fører klatreutstyr. Det er ein føresetnad er at taua er statiske og ikkje dynamiske, og at slyngeband og skrukarabinarar følgjer vanleg klatrestandard. Du kan og be om tilbod på ein ferdig taubrupakke i ein taupose/bag ved å sende ein førespurnad til: marius@7blaner.no Konstruksjon Du lager taubruene ved å lage to identiske stramme tau mellom to tre. Eit tau til å stå på og eit tau til å halde i. Figur 6. Taubru. Eit tau til å stå på og eit tau til å halde i! Start alltid med å lage til det tauet du skal stå på, og lag det du skal halde i etterpå. Då kan du stå på det første tauet for å finne rett høgde og gjere det enklare å henge opp det andre tauet som du skal til å holde i cm lange slyngeband dekker dei aller fleste trea men dersom trea er svært tjukke så kan denne lengda også bli for kort. Då kan ein anten kjøpe inn fleire 120cm slynger og skjøte desse saman. Eller kjøpe slyngeband som metervare og knyte nokre slyngeband i høveleg lengde som passer rundt treet

9 1) Finn to tre (eller eit område med mange tre) med snilt fallunderlag mellom seg Gjenvekst kulturmark/utmark eignar seg ofte svært godt! Husk å gjere avtale med grunneigar! 2) Knyt ein dobbel 8-tallsknute på eine taubrutauet Legg tauenden dobbel. Legg den doble enden over handa mot kroppen. Ta enden under tauet og stikk enden ut av løkka som har blitt danna. Figur 7-11: 8-tallsknuten knytt på vanleg måte med steg for steg bilder Viktig: Alle knuter skal ha ein ende/tamp som er 10 gangar så lang som diameteren til tauet. Vi brukar 10 mm tau så enden skal vere minst 10 cm. Den ferdige 8-tallsknuten

10 3) Fest ei slynge til det eine treet På tynne tre legg du slynga ei ekstra runde rundt treet. Ikkje nytt ankerstikk! På tjukke tre legg du berre slynga ein enkel gang rundt treet. 4) Fest på skrukarabin og 8-tallsknuten Skrukarabinen er festa til slynga og 8- tallsknuten er lagt inn i skrukarabinen. Skru igjen utan å stramme til! 5) Fest ei slynge rundt det andre treet. Figur 12: Tynt tre med slynga ein ekstra gang rundt treet. 6) Fest på skrukarabin i slynga og legg tauet gjennom skrukarabinen og skru igjen. Skrukarabinen er festa til slynga og tauet lagt inn i skrukarabinen som er skrudd igjen. 7) Fest ein klemknute på tauet Figur 13: Eit litt tjukt tre der slynga er lagt rundt treet. Frå litt under ein meter til to meter frå festepunktet frå det siste treet fester du ein klemknute. (avstanden er avhengig av lengda på taubrua men du bør unngå unødig lange avstandar for å redusere klemfare) Figur 14: Klemknute

11 Hold fast i knuten i klemknuteslynga og snurr klemknuteslynga rundt taubrutauet til du så vidt klarar å stikke knuteenden i klemknyteslynga gjennom løkka ved enden. Stram ved å dra i knuten i klemknuteslynga og rydd klemknuten slik at den ser fin ut. Legg tauet i skrukarabinen og skru igjen! 8) Stram opp taubrua Du har no laga ei 3-skåra talje og det er berre å stille seg bak treet og dra til Når taubrua er stram, så legg du tauet tre runder rundt treet i same høgde som slynga! Viktig: Unngå unødig slakk i taubrusystemet. Prøv å la det sjå så ryddig og fint ut som råd! Dess nærmare tauet med tre rundar ligg slynga som held tauet, dess mindre slakk er det i systemet! Figur 15: Samarbeid om oppstramming! 8) Bind av taubrutauet med dobbelt halvstikk Avbindinga er svært enkel. Du har allereie laga ei friksjonsavbinding av taubrutauet. Det betyr at det aller meste av drakreftene i taubrutauet heng fast på friksjonen rundt treet og det er nesten ikkje kraft/drag igjen på enden som vi bind av. Enden bind vi av med eit dobbelt halvstikk rundt taubrutauet. Figur 16: Avbinding med dobbel halvstikk. På bildet er knuten lagt dobbelt fordi tauet var svært langt. I slike tilfeller bør ein vere svært merksam på kvelingsfare i løkka som ein får fordi tauet ligg dobbelt. Dobbel halvstikk er ein rotasjonsknute når du lager knuten går du heile tida same veg rundt

12 Lettast måten å slå det doble halvstikket på er å legge enden over taubrutauet og fortsett rundt slik at du kan ta igjen enden på innsida av tauet (mot treet) Fortsett med enden over taubrutauet men hold ei opning på kryss-punktet. Ta igjen enden på undersida av taubrutauet og stikk den framover igjen gjennom opninga på kryss-punktet. Leikeprinsipp Det stimulerer til meir leik dersom det er mogleg å bevege seg rundt omkring mellom fleire taubruer, tre og andre konstruksjonar utan å vere i bakken. Med 3-4 taubruer kan ein lage ein treeller firkant og moglegheiter for å gå rundt og rundt utan å vere i bakken. Figur 17: 4 taubruer sett opp i ein stor firkant og ein kan gå rundt og rundt! Dess fleire val borna må ta når dei leiker dess betre! når du kjem til enden av ei taubru så bør du få eit val om du vil gå til høgre eller venstre. Dess fleire val dess kjekkare; Til dømes kan det vere ei enkel taubru eller ei vanskelig som går vidare til same staden? (til dømes kan ein lage ein snarveg som ein x - figur 19) kombiner gjerne taubruene med slengtau, balansestokkar osv. Har ein 5 sett taubruer kan ein lage ein firkant med ein diagonal i midten. Då er det mogleg å gå rundt heile konstruksjonen eller ta snarvegen midt i. Med meir enn 5 taubrusett kan ein lage svært avanserte tau junglar! Figur 18: Taubruene er sett i system slik at ein kan klatre rundt utan å vere i bakken!

13 Har ein moglegheiter for å sette opp ein heil tau jungel så er det beste om det for alle borna er noko dei tør og noko dei ikkje tør eller meistrar. Med taubruene så kan du auke vanskegrada ved å: Auke eller minke avstanden mellom det tauet du står på og det tauet du held i Ha så stor avstand mellom tauet du står på og tauet over deg at du berre kan holde deg i lianane som heng ned. (figur 20) Auke avstanden mellom og/eller lengda på lianane La taua krysse kvarandre som ein X, men ver då merksam på klemfare i krysset. Figur 19: Taubru sett opp som ein X Figur 20: Klemknute hengt opp som kort «liane» for å holde seg i når ein ikkje når opp til sjølve taubrutauet. Til å lage lianar treng ein fleire klemknutetau eller slyngeband enn det som følgjer eit «normalt taubrusett»!

14 Døme på opplæringsmetodikk for skuleklasser/grupper Eksempelet vi skildrar her nyttar Friluftsrådet frå 4.klasse og oppover når det er første møtet for klassen/gruppa med taubruene. Opplegget tek ca 2,5-3 klokketimar. Og føresetnaden er at ein har fleire taubrusett tilgjengeleg. Friluftsrådet nyttar eit taubrusett per 3-5 elevar. På skulegarden bli kjent med utstyret og lære 8-tallsknuten På skulegarden/eller ved bilen startar vi med å samle klassen. Vi deler elevane inn i grupper på 2-4 personar i kvar gruppe. Så sett vi ut så mange tausekkane som vi har grupper i ein sirkel rundt rettleiaren Kvar gruppe stiller seg opp bak ein tausekk I fellesskap går alle gruppene gjennom utstyret i tausekken Først ser vi at vi har 6 skrukarabinarar i ei lenke, med to klemknutetau på Så teller vi over at alle har 4 slynger Også ser vi at vi har to taubrutau Deretter presiserer vi at slik skal taubrusekken sjå ut når vi er ferdige med dagen, og dei har pakka saman utstyret. Gruppene pakkar så ned det meste av utstyret men alle skal stå og holde ein ende av taubrutauet. Vi fortel så at dei skal få lære verdens viktigaste knute som er 8-tallsknuten: Den er trygg Den svekker tauet relativt lite Den kan gå an å knyte opp Så viser vi ein måte å knyte på der ein jobbar med mønsterinnlæring av knutar. Fordelen med denne metoden er at ein nyttar rørsler for å sette opp knuten. Rettleiar viser medan alle hermar samtidig: Start med å halde tauenden i venstre handa Dra ut ein god halvmeter Pass på at tommelen på venstrehanda peikar mot tauenden Ta tak i tauenden med den ledige høgrehanda Utan å gjere noko med venstrehanda (den er passiv) så tek ein høgrehanda inn mot magen og deretter heilt rundt tauet. Du vil no sjå ei løkke ved venstretommelen, stikk tauenden med høgrehanda ned i denne løkka No kan du sleppe grepa og stramme til og du vil få ein symmetrisk og fin 8- tallsknute. Du har no laga ein enkel 8-tallsknute. Dette er utgangspunktet om ein vil tre tauenden gjennom ein klatresele, eller rundt eit tred osv. og tre knuten dobbelt etterpå

15 Alle prøver å lage denne enkle 8-tallsknuten nokre gangar. Og testar ut om dei kan gjere han i blinde. Når alle har prøvd dette så viser vi dobbel 8-tallsknute. Rettleiar viser medan alle hermar samtidig: Start med å halde tauenden i venstrehanda. Dra ut ein god meter (dobbel så mykje som i stad) Ta tauenden tilbake gjennom grepet i venstrehanda, slik at du tommelen på venstre handa peikar mot eit dobbel tau Sjølve tauenden bør ligge cm tilbake ut frå lislefingeren Ta den doble tauenden med høgrehanda og gjer same rørsle som ein lærte på enkel 8-tallsknute Utan å gjere noko med venstrehanda (den er passiv) så tek ein høgrehanda inn mot magen og deretter heilt rundt tauet. Du vil no sjå ei løkke ved venstretommelen, stikk tauenden med høgrehanda ned i denne løkka No kan du sleppe grepa og stramme til og du vil få ein symmetrisk og fin 8- tallsknute. Alle prøver og dei som får det til kan rettleie andre. Dei prøver nokre gangar og avsluttar med testknyting av dobbel 8-tallsknute i blinde. Når alle har klart det så ber rettleiar dei stå med ein dobbel 8-tallsknute og viser korleis dei skal knyte den opp dersom den har fått stor last: Ta tak i begge endane av 8-tallet og knekk knuten fram og tilbake Etter kvart vil knuten bli slakkare og når den er slakk trer ein tauet ut og knyt den opp Når alle er sikre på 8-tallsknuten så viser rettleiar korleis ein ikkje kveiler klatretau men brettar det. Når tauet er så kort som 10m som i taubrusetta så er det mest hensiktsmessig å ta enden og brette det ein gang så ein held begge endane. Så brette det enda ein gang. Og enda ein gang. Også tar ein ein vanleg kjerringknute for å holde tauet samla i ein fin handterlig bunt! Alle gruppene pakkar ned taubrutaua og ein går i samla tropp til der ein skal halde på. Oppe i skogen Alle gruppene får beskjed om å legge vekk sine taubrusett. Rettleiar finn to eigna tre og medan alle elevane står rundt så bygger rettleiar ei taubru steg for steg. Det er viktig å presisere at ingen av taua eller slyngen skal komme utanpå andre. Dette fordi det skal gå enklare å stramme om enkelte tau blir slakke. Etter denne demonstrasjonen stiller gruppene seg på ei rekke med sitt taubrusett og får tildelt trea dei skal bruke med rettleiaren

16 Gruppene skal berre konsentrerer seg om å lage ei taubru frå A til B. Det er rettleiaren si oppgåve å sette alle gruppene i tilknyting til kvarandre slik at når alle gruppene er ferdig så blir totalen ein svært spennande taujungel å klatre i! Figur 21: Rettleiar ser for seg den totale taujungelen, medan elevane sett opp si taubru mellom dei trea dei får tildelt! Leik tarzansisten eller berre ha det moro i taujungelen så lenge tida rekk. Rekne ca minutt på å ta ned taubruene. Alle gruppene tek ned si eiga taubru og knyt opp 8-tallsknuten. Uansett kor stram denne knuten eventuelt har blitt. Figur 22: Turning i eiga taubru som ein sjølv har laga og hengt opp! Når gruppene er ferdige kjem dei til rettleiar og viser fram at tausekken er korrekt pakka. Dette er viktig for å ikkje miste utstyr. Og med denne enkle prosedyra har Friluftsrådet enda ikkje mista noko utstyr!!!