Saman for vatnet. Vedlegg 3: Hovudutfordringar i Romsdal vassområde. Oppdatering av regional vassforvaltingsplan med tilhøyrande tiltaksprogram

Transkript

1 Saman for vatnet Oppdatering av regional vassforvaltingsplan med tilhøyrande tiltaksprogram Vedlegg 3: Hovudutfordringar i Romsdal vassområde Hovudutfordringar i Romsdal vassområde Høyringsutkast

2 Innhald 1. Innleiing Om dokumentet Vassområdet vårt Miljøtilstanden i vassområdet korleis står det til med vatnet vårt? Økologisk tilstand i overflatevatn i vassområdet Sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) i vassområdet Kjemisk tilstand og grunnvatn Påverknader i vassområdet Kva påverkar vassførekomstane i vassområdet vårt? Vassførekomstar kan ha fleire påverknader samtidig: Sentrale påverknader i vassområdet Samfunnsutvikling, klimaendringar og planlagd aktivitet og verksemd Endringar i påverknader og utviklingstrekk Miljømål og unntak i vassregionen Endringar i miljømål og unntak Viktige brukarinteresser i vassområda og regionen Tiltak i vassområdet Tiltak fordelt på sektormyndighet Fordelinga av grunnleggjande og supplerande tiltak Status for gjennomføring av tiltak Tiltaksgjennomføring per sektor

3 1. Innleiing Fram mot 2021 skal dei regionale vassforvaltingsplanane og dei tilhøyrande tiltaksprogramma i heile Noreg oppdaterast og justerast. Den gjeldande regionale vassforvaltingsplanen med tilhøyrande tiltaksprogram har fått verke sidan Vi skal no gå gjennom korleis det står til med vatnet, og justere planane for korleis vi best kan ta vare på vatnet vårt framover. Oppdaterte planar og tiltaksprogram skal gjelde frå starten av 2022 til utgangen av Les meir om vassforvaltinga i Noreg her. I prosessen fram mot oppdaterte vassforvaltingsplanar og tiltaksprogram vil det vere to høyringar, med to dokument i kvar høyring. På høyring frå 1. april til 30. juni 2019: Planprogram (lenkje til dokumentet) Hovudutfordringar i vassregionen med vedlegg (dette er vedlegg 3) På høyring frå 1. juli til 31. desember 2020: Forslag til oppdatert regional vassforvaltingsplan Forslag til oppdatert regionalt tiltaksprogram Dette dokumentet om hovudutfordringar inneheld ei oppdatert oversikt over miljøtilstand, påverknader og status for gjennomføring av tiltak og er derfor eit viktig dokument i prosessen fram mot oppdatert vassforvaltingsplan og tiltaksprogram. Ei felles forståing av kva som er dei viktigaste utfordringane, vil gi eit godt grunnlag for vidare samarbeid om oppdateringa av forvaltingsplanen og det tilhøyrande tiltaksprogrammet. Samtidig som hovudutfordringane skal også planprogrammet ut på høyring. I planprogrammet kan du lese meir om korleis prosessen fram mot oppdaterte planar skal gå for seg, kven som er involverte og når og prosessen for medverknad. Med høyringa av planprogram og hovudutfordringar er vi no inne i planarbeidet for andre runde av regionale vassforvaltningsplanar. Gjeldande regional vassforvaltingsplan og tiltaksprogram blei utarbeidde i 2015, godkjende i 2016 og gjeld til utgangen av Planen og tiltaksprogrammet som no skal reviderast og oppdaterast, skal gjelde for åra 2022 til Det blir viktig å sikre medverknad også i vassområda, og arbeidet må sørge for at innspel og interesser frå medlemmar i regional referansegruppe blir ivaretatt. Gjeldande plandokument for planperiodane og finn du her. Utarbeidinga av dette dokumentet er basert på uttrekk frå Vann-Nett og følgjande møte og konsultasjonar: Innspelsrunde frå Romsdal vassområde 3

4 2. Om dokumentet Dette dokumentet ser på kva som var dei viktigaste utfordringane i førre planleggingsrunde, og kva for utfordringar som gjeld no, og som skal setjast på dagsordenen og arbeidast vidare med i neste forvaltingsplan og tiltaksprogram. Er det dei same utfordringane som gjeld? Spørsmål i høyringa Dokumentet inneheld nokre spørsmål som vi særleg ønskjer svar på i høyringa. Spørsmåla er samla i boksen nedanfor. Du må gjerne sende inn andre kommentarar i tillegg til høyringsspørsmåla. Vi vil leggje til rette for innspel undervegs i arbeidet fram mot nye plandokument og i den kommande høyringa av plandokumenta frå 1. juli Spørsmål som vi særleg ønskjer svar på i høyringa: Er miljøtilstanden og påverknadene rett omtalt? Finst det data hos sektormyndigheiter eller lokal/erfaringsbasert kunnskap som kan bidra til ei betre omtale? Er alle viktige interesser tekne omsyn til? Er det nokon viktige interesser som ikkje er omtalte? Har du eller organisasjonen din / bedrifta di / styresmakta di innspel til prioriteringar i det vidare planarbeidet? 4

5 2.1 Vassområdet vårt Romsdal har store areal med eksponert og moderat eksponert kystvatn i Romsdalsfjordsystemet og sunda ut mot open kyst i Sandøy, Aukra og på Hustadvika. Største elver er Rauma og Eira som påverkar saliniteten i indre delar av Langfjorden og Romsdalsfjorden. Ferskvassregimet er dominert av Raumavassdraget. Nedbørfeltet er høgareliggande opp til ca m.o.h. med innsjøar i fjellet. Eikesdalsvatnet er vassregionen sin største og djupaste innsjø. Følgjande kommunar ligg innanfor Romsdal vassområde: Aukra Molde Rauma Nesset Midsund Vestnes Fræna Sandøy I tillegg har delar av Lesja og Haram areal innanfor vassområdet. Tabell 1: Vassførekomstar i vassområdet. Vassdraga og kystområda er delte inn i vassførekomstar. Talet på vassførekomstar er ikkje statisk og kan endrast undervegs etter kvart som kunnskapen om vassmiljøet blir endra/forbetra. Kjelde: Vann-Nett * Sterkt modifiserte vassførekomstar. 5

6 Drikkevatn Det vert utarbeida kart som kan hentast ut frå Vann-Nett. 3. Miljøtilstanden i vassområdet korleis står det til med vatnet vårt? 3.1 Økologisk tilstand i overflatevatn i vassområdet Figur 1a: Oversikt over den økologiske tilstanden i overflatevatn i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett Figur 2 a: Fordeling i tal og prosent av potensial per vasskategori i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett

7 Figur 2b Fordeling areal og lengde vasskategori i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett Sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) i vassområdet Figur 1b: Oversikt over økologisk potensial i sterkt modifiserte vassførekomstar i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-nett Figur 2c Fordeling i antal og prosent per vasskategori, Sterkt modifiserte vassførekomstar i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett

8 Figur 2d Fordeling areal og lengde sterkt modifiserte vassførekomstar i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett Kjemisk tilstand og grunnvatn Foreløpig har vi lite data om den kjemiske tilstanden. Du kan lese litt meir om dette i «Hovudutfordringar for vassregionen». Figur 2e Kjemisk tilstand i alt overflatevann i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett

9 4. Påverknader i vassområdet 4.1 Kva påverkar vassførekomstane i vassområdet vårt? Her viser vi dei ti største påverknadene for Romsdal vassområde: Figur 3: Oversikt over dei ti største påverknadsgruppene i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett Vassførekomstar kan ha fleire påverknader samtidig: Figur 8 Vassførekomstar med 0, 1, 2, 3 og 4 eller fleire påverknader i vassområde Jæren. Kjelde: Vann-Nett 27. november

10 4.3 Sentrale påverknader i vassområdet Figur 8b: Sentrale påverknader i Romsdal vassområde etter graden av påverknad. Kjelde: Vann-Nett Avløpsvann Forureining frå avløp gjeld diffuse kjelder i form av spreidd avløp (private enkeltanlegg) som ikkje er knytt til avløpsnett, samt punktutslepp frå reinseanlegg. Mykje spreidd busetnad i heile vassområdet tilseier mange separate/private avløpsanlegg og mangelfull oversikt. I dei tilfella kor avløpet går rett ut i vassdraga og sjøen kan dette føre til auka eutrofiering og gjengroing. Det er sett fokus på interkommunalt samarbeid på spreidd avløp. Vasskraft Vassområdet er sterkt påverka av vassdragsregulering. Dette gjeld særleg innafor vassdragsområda Eira/ Langfjorden og Rauma/ Romsdalsfjorden, samt Gussiåsvassdraget. Inngrepa har negativ effekt på økosystema og særleg vill laksefisk vert råka. Aurareguleringane har hatt særleg stor negativ verknad på laks- og sjøaurebestandane, samt fiskar- og elveeigarinteressene. Mange nye småkraftverk har påverknad på tilknytte vassdrag. Landbruk: Dei lågareliggande områda i heile vassregionen har innslag av landbruksverksemd. Påverknadane er størst i dei jordbruksintensive områda som f.eks. ved Hustad- og Farstadvassdraget i Fræna kommune. Påverknad frå landbruk dreiar seg først og fremst om avrenning av næringssalta nitrogen og fosfor, og det er for det meste dei minste vatna og vassdraga som vert mest påverka. Årsakene kan vere avrenning frå silopressaft, gjødselavrenning frå utette gjødsellagre, gjødsellagre med for liten kapasitet, over gjødsling og spreiing på ugunstige steder og tidspunkt. Akvakultur Ein del vassdrag er påverka av tiltak knytt til vassuttak til settefiskanlegg. Lakselus og rømt fisk har betydelig negativ påverknad på ville laksefiskbestandar i mange vassdrag/ vassførekostar i Romsdal. Utslepp og avrenning frå akvakulturverksemd påverkar i noen grad enkelte vassførekomstar. Industri punktutslepp frå industriverksemd har påverknad på ein del kystvassførekomstar i Midtre og ytre deler av Romsdalsfjorden. Introduserte artar Gyrodactylus salsaris har hatt særdeles negativ effekt på villaksbestandane i Raumaregionen. Elvene er ferdig behandla og venter på endeleg friskmelding. 10

11 Flomvern Ei rekkje vassdrag er påverka av førebygging, dammar og barrierar som følge av flomsikringstiltak. Urban utvikling Vassførekostar i urbane strøk blir mellom anna påverka av arealinngrep, anleggsverksemd, diffus avrenning frå tettstader og søppelfyllingar Drikkevann Ei rekkje vassdrag er påverka av tiltak knytt til vassforsyning Prioriterte utfordringar for Romsdal vassområde: - Avløp - Landbruk - Vasskraft - Flaumvern - Vill laksefisk 4.4 Samfunnsutvikling, klimaendringar og planlagd aktivitet og verksemd Framtidig aktivitet og verksemd kan komme til å påverke vassførekomstane, og det kan mellom anna få følgjer for kvar og når vi når miljømåla. Kva slags aktivitet og verksemd kjem til å påverke vassførekomstane i regionen vår framover? Kva slags utfordringar vil klimaendringar kunne få i vassområdet vårt? Klimaendringane vil i Møre og Romsdal særleg føre til behov for tilpassing med tanke på kraftig nedbør og auka problem med flaum og overvatn i vassområdet. Rauma er det største vassdraget i vassområdet og har eit typisk vårflaumregime, der årets største flaum oftast kjem i mai (22 %) eller juni (56 %). Rauma har liten vassføring om hausten, men store regnflaumar med skadepotensiale kan førekome. Klimaendringane vil og føre til havnivåstiging, stormflo og skred. Ved handtering av overvatn er det anbefalt eit klimapåslag på flaumvassføring opptil 40%. Klimatilpassing vil kunne medføre auke inngrep i vassdraga våre, og kunne påverke økologien her. Vi kan derfor forvente ei auke påverknad frå flomforbygging og eventuelle reguleringar. 11

12 Kjelde: Klimaprofil Møre og Romsdal, Norsk Klimaservicesenter I tillegg til at klimaendringar vil kunne medføre auke utvasking av næringsstoff frå landbruksareal, vil ein fortsatt effektivisering av drifta landbruket medføre utfordringar. Færre bønder som driv store areal medfører større press på den enkelte bonde på å drive raskt og effektivt. Dette kan bety at nærliggande areal får for mykje gjødsel, men andre areal ikkje får nok. Dårlegare vedlikehald av dyrka mark, behov for maskinell og effektiv drift og rundballelagring vil alle kunne medføre auka forureiningsbidrag frå landbruk. Vi ser tre klare hovudtrekk for Møre og Romsdal når det gjeld framskriving av folketalet: svakare vekst enn landet, sentralisering og til dels sterk aldring i befolkninga. Dei neste ti åra er folketalsveksten i Møre og Romsdal berekna til 3,5 prosent, om lag halvparten av veksten i landet. Sentraliseringa i Møre og Romsdal kan illustrerast med følgande: Av dei 18 kommunane i fylket med over 5000 innbyggarar er det forventa vekst i 13 fram til Av dei 18 kommunane i fylket med under innbyggarar er det forventa vekst i berre seks. Dei tre største byane (dagens kommunegrenser) er åleine venta å få over 60 prosent av folketalsveksten fram til Auka urbanisering kan legge ekstra press på vassførekomstane i dei aktuelle områda, og såleis krevje ekstra merksemd i planlegging og arealdisponering for framtida. 70% av innbyggjarane bur i tettstader og flaumskadane kan bli store i folkesette område; - både på busetnad, infrastruktur og jordbruksområde. 12

13 Kjelde: SSB 4.5 Endringar i påverknader og utviklingstrekk Kunnskapsgrunnlaget er ikkje tilstrekkeleg til å sjå endringar i påverknadar og utviklingstrekk frå 2016 i vassområdet. 13

14 5. Miljømål og unntak i vassregionen Miljømåla frå 2016 Vassforvaltingsplanane som vi jobbar etter no ( ), blei vedtekne i vassregionane i 2015 og godkjende av departementa i Miljømåla er viktige fordi dei skal beskytte vassdraga og kystvatnet mot å få ein dårlegare miljøtilstand. Dei skal og verke til at miljøtilstanden vert betre og retta opp att for å nå god økologisk og kjemisk tilstand. Vassforvaltingsplanane bidreg til felles innsats for å redusere forureining og andre negative påverknader på kystvatn, grunnvatn og vassdrag. Vassdrag med god miljøtilstand har lite forureining og er eigna for bading, som drikkevatn, for sportsfiske og andre gode naturopplevingar. Kystvatn med lite miljøgifter gir trygg sjømat og høve til å hauste av alt det gode havet har å by på, også i framtida. Miljømåla for naturlige vassførekomstar i gjeldande vassforvaltningsplan: Fordeling av fastsette miljømål og tidspunkt for forventet måloppnåing i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett Endringar i miljømål og unntak Det er ikkje gjort endringar i miljømål og unntak sidan førre forvaltningsplan. Dette vil gjerast i neste forvaltningsplan. Kunnskapsgrunnlaget er likevel svakt, og grunnlaget for realistiske tiltak og miljømål er ikkje godt nok i vassområdet. 14

15 5.2 Viktige brukarinteresser i vassområda og regionen I tillegg til hovudmålet om godt vassmiljø kan det vere tilfelle der viktige brukarinteresser tilseier strengare miljømål. Døme på viktige brukarinteresser som kan ha innverknad på miljømål: - Rent drikkevatn til folk og fe - Naturopplevingar, bading og rekreasjon - Kvalitet på fisk og fangst - Næringsmiddelindustri - Akvakultur- og jordbruksverksemd - Biologisk mangfald - Verneområde - Sjøaurebestandar - Yrkes- og fritidsfiske - Lokal verdiskaping og reiseliv 15

16 6. Tiltak i vassområdet 6.1 Tiltak fordelt på sektormyndighet Figur 5: Tiltak fordelte på tiltaksansvarleg myndigheit i Romsdal vassområde, basert på den regionale vassforvaltingsplana for åra Kjelde: Vann-Nett Kommunane er den sektoren med flest tiltak i vassområdet og dei fleste av tiltaka er knytt til landbruk og avløp. Mykje utfordringar knytt til industri gjer at Fylkesmannen har omlag ¼ av tiltaka. Miljødirektoratet er ansvarleg myndigheit for utrydding av Gyrodactylus salaris, og har såleis mange tiltak i vassområdet. Betydeleg påverknad frå vasskraftreguleringar og elveførebyggingar gjer at også NVE har ei rekkje tiltak. 6.2 Fordelinga av grunnleggjande og supplerande tiltak Figur 6: Fordeling av grunnleggjande og supplerande tiltak i Romsdal vassområde, basert på den regionale vassforvaltingsplanen for åra Kjelde: Vann-Nett Status for gjennomføring av tiltak 16

17 Tabell 3: Oversikt som viser tiltaksgjennomføring i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett Tiltaksgjennomføring per sektor Figur 7: Tiltaksgjennomføring per sektor i Romsdal vassområde. Kjelde: Vann-Nett