Trykte vedlegg: Oppstartsmelding frå verneområdestyret for Setesdal Vesthei, Ryfylkeheiane og Frafjordheiane. Brev dagsett 1. februar 2013.

Transkript

1 Saksutgreiing: NY OG SAMLA FORVALTINGSPLAN FOR VERNEOMRÅDA I SETESDALSHEIANE. INNSPEL TIL ARBEIDET. Trykte vedlegg: Oppstartsmelding frå verneområdestyret for Setesdal Vesthei, Ryfylkeheiane og Frafjordheiane. Brev dagsett 1. februar Utrykte vedlegg: Miljøverndepartementet sitt vedtak om endringar i regionalplan for Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane og Setesdal Austhei. Brev dagsett 14. juni Heiplanen. Stortingsmelding nr 9 ( ) Landbruks- og matpolitikken. Velkommen til bords. Stortingsmelding nr 13 ( ) Ta heile Noreg i bruk. Distrikts- og regionalpolitikken Regionalplan for landbruk i Rogaland. Kronikk «Ti år med «fjellteksten». Gjeldande forvaltningsplanar... Sett inn saksutredningen under denne linja 1. Bakgrunn: Verneområdestyret melder start av arbeidet med revisjon av forvaltingsplanane for verneområda i Setesdalsheiane, jf. brev dagsett 1. februar Fylkesrådmannen har fått utsetjing av fristen 31. mai 2013, til hausten Verneområda i Setesdalsheiane har areal i 11 kommunar og i tre fylke. I Rogaland er dette kommunane Suldal, Hjelmeland, Gjesdal og Forsand kommune. Sjå oversikten over verneområda under saksopplysingar. Det skal lagast ein samla og samordna forvaltingsplan for alle verneområda i Setesdalsheiane. Forvaltingsplanen skal vera ei konkretisering av verneføreskriftene. Forvaltingsplanen vil vera det viktigaste styringsdokumentet for forvaltingsstyresmakta og ramma for forvaltinga av verneområda i Setesdalsheiane i perioden Dei gjeldande forvaltingsplanene for verneområda i Setesdalsheiane er av ulik alder og då med ulike behov for revisjon. Forvaltingsplanane for Frafjordheiane og Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane, SVR, og Steinsbuskaret Hisdal biotopverneområde er frå 2007 og Forvaltingsplanane for Vormedalsheia og Lusaheia er frå Dyraheio og Kvanndalen og Holmavassåno biotopvernområde har ein forvaltingsplan frå Det er og ein eigen forvaltingsplan frå 2003 for fisk i Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane. Verneområdestyret for Setesdal Vesthei, Ryfylkeheiane og Frafjordheiane, SVR, vart oppnemnd av Miljøverndepartementet våren Verneområdestyret har

2 forvaltingsmynde. Når verneområdestyret vart oppnemnd, vart det slutt på prøveordninga med at kvar kommune hadde lokal forvaltingsmynde for sine delar av verneområda. Verneområdestyret forvaltar seks og to biotopvernområde med eit samla areal på 3444 km2. Det er Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane, SVR, som er det største verneområdet med eit samla areal på km2. Verneområdestyret er sett saman av politisk oppnemnde representantar frå alle kommunane med areal i verneområdet og frå fylkeskommunane i Aust Agder, i Vest Agder og i Rogaland. Hilde Gunn Bjelde, Ap, er Rogaland fylkeskommune sin representant i verneområdestyret. Styret har vald eit arbeidsutval med mynde til å avgjera ein del dispensasjonssaker. Arbeidsutvalet er sett saman av styreleiar, nestleiar og tre andre styremedlemmer, ein av desse frå fylkeskommunane. Det er også oppnemnd eit rådgjevande utval med representantar for dei viktigaste samarbeidspartnarane og eit administrativt kontaktutval med fagrepresentantar frå alle kommunane og fylkeskommunane. Det er eit sekretariatet med tre verneområdeforvaltarar som har ansvaret for sakshandsaming til styret og for å iverksetja politiske vedtak. Det er ein verneområdeforvaltar med kontor i Suldal kommune (Garaneset), ein med kontor i Sirdal kommune (Sirdal fjellmuseum) og ein med kontor i Valle kommune, (Setesdalsmuseet). Det er fylkesmannen i fylket kor verneområdeforvaltaren er lokalisert som har arbeidsgjevaransvaret. 2. Problemstilling I oppstartsmeldinga ber verneområdestyret om tilbakemeldingar på desse spørsmåla: - Korleis har den gamle forvaltingsplanen fungert for ditt område? - Kva for tema bør takast opp i den reviderte forvaltningsplanen? - Konkrete innspel på noverande og planlagt bruk av verneområda som bør avklarast i forvaltingsplanen? - Innspel til forvaltingsplanen og organiseringa av planarbeidet. 3. Saksopplysningar Det er åtte verneområde i Setesdalsheiane med fellestrekk og særpreg. Til saman utgjer dei det nest største verneområdet i Noreg. I korte trekk er føremålet med vernet å ta vare på eit særmerkt og samanhengjande heieområde, dyre- og planteliv, stølsområde og andre kulturverdiar. Særskilt skal me ta vare på viktige delar av villreinen sitt leveområde. Verneområda blir skildra grundig på heimesida til Under er ein oversikt over verneområda, når dei vart verna, storleiken, føremål med vernet og kva kommunar som har areal i dei ulike verneområda.

3 Namn Verna Areal Kommunar med areal i verneområdet. Kommunane i Rogaland er utheva. Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane (SVR) Dyraheio Kvanndalen Vormedalsheia Lusaheia Frafjordheiane Holmavssåno biotopvernområde Steinsbuskardet-Hisdalen biotopvernområde km km2 Suldal Bykle, Valle, Bygland, Åsreal, Hægebostad, Kvinesdal, Sirdal, Forsand 1997 Ca 84 Suldal km km2 Hjelmeland km2 Hjelmeland km2 Forsand, Gjesdal og Sirdal i medhald av 23 km2 Suldal viltlova 2000 i medhald av 33,6 Bykle viltlova km2 Namn SVR Dyraheio Føremål med vernet Å ta vare på eit samanhengjande, særmerkt og vakkert naturområde med urørde fjell, hei og fjellskogsområde med eit særmerkt plante- og dyreliv, stølsområde, beitelandskap og kulturminne. Å ta vare på eit samanhengjande fjellområde som leveområde for den sørlegaste villreinstamma i Europa. Å ta vare på eit særmerkt fjellområde med urørt natur, rikt planteliv, verdifulle stølsområde og beitelandskap og eldre og nyare kulturminne etter støling, heiebeiting, jakt, fiske og fangst. Føremålet er også å ta vare på viktige leveområde for viltet, spesielt å sikre eit samanhengjande fjellområde og delar av livsgrunnlaget for den sørlegaste villreinstamma i Europa.

4 Kvanndalen Vormedalsheia Lusaheia Frafjordheiane Holmavassåno biotopvernområde Steinsbuskaret Hisdal biotopvernområde Å ta vare på eit særmerkt fjellområde med urørt natur, rikt planteliv, verdifulle stølsområde og beitelandskap og eldre og nyare kulturminne etter støling, heiebeiting, jakt, fiske og fangst. Føremålet er også å ta vare på viktige leveområde for viltet, spesielt å sikre eit samanhengjande fjellområde og delar av livsgrunnlaget for den sørlegaste villreinstamma i Europa. Å ta vare på eit særmerkt og vakkert landskap som gir eit godt tverrsnitt av Ryfylkenaturen frå fjord til høgfjell, og som inneheld sjeldsynte og sårbare naturelement. I seinare år har forsking påvist ein «ny» naturskatt i utkanten av verneområdet: Ritlandskrateret. Å ta vare på eit særmerkt og vakkert høgfjellslandskap som inneheld sjeldsynte og sårbare naturelement. Å ta vare på eit representativt, særprega og vakkert landskap med bratte fjord- og dalsider via låghei opp til glattskurt høgfjell. Å ta vare på vatn og vassdrag, viktige leveområde for eit særprega plante- og dyreliv, geologiske landskapsformer og beite- og stølslandskap med eldre og nyare kulturminne. Å ta vare på ein variert og særprega alm- og lindeskog i Røssdalen med rik bjørkeskog, fattigeng, urer, berg og flomelevar med oseaniske mosesamfunn. Sikre ålmenta moglegheit til naturopplevingar gjennom eit tradisjonelt og enkelt friluftsliv med liten grad av teknisk tilrettelegging Å sikre viktige trekkvegar for villreinen i fjellområdet mellom Kvanndalen og Dyraheio Å sikre eit særs viktig heilårs leveområde med trekkvegar og kalvingsområde for villrein i Setesdal vesthei. 4. Fylkesrådmannen sine vurderingar. Korleis har den gamle forvaltingsplanen fungert for ditt område? Verneområda har ulike verneføreskrifter. Det vil verta ein altfor dryg og langvarig prosess, 20 år hevdar sekretariatet, å revidera alle verneføreskriftene til å verta ei

5 samla verneføreskrift. Det er ein god start å få til ein felles forvaltingsplan i eit felles dokument. Samstundes er det ei utfordring sidan verneføremåla i for lita grad tek innover seg nyare politiske signal i regional- og distriktspolitikken om å sjå heia og verneområde som ein ressurs for bygde- og næringsutvikling. Det er gjeldande vernepolitikk å take vare på verdiar gjennom bruk og verdiskaping. Det er inga støling att i verneområda og ivaretaking av både gamle stølslandskap og beitelandskap krev bruk og næringsaktivitet. Fylkeskommunen skal vera regional utviklingsaktør og er oppteken av å sjå bruk, vern og verdiskaping i samanheng. Det heiter i oppstartsmeldinga at arbeidet med ein samla og samordna forvaltingsplan vil ta utgangspunkt i dei forvaltingsplanane som alt eksisterer. Desse forvaltingsplanane er primært laga for å ivaretake verneverdiane i områda. Dei er ikkje laga i eit samordna bruk, vern og verdiskapingsperspektiv. Det er ikkje gjort noko grundig evaluering av kor gode eller dårlege gjeldande forvaltingsplanar er til å fylle intensjonen om vern og til å ivaretake vernekvalitetane i områda. Nyare forsking seier forvaltingsplanar for verneområde er lite tilpassa nyare politiske signal om å ta i bruk verneområde og vern som ein ressurs for lokal verdiskaping og samfunnsutvikling.»de politiske rammebetingelsene for turisme i verneområder har endret seg, men dette gjenspeiles i beskjeden grad i regler og planer for verneområdene.» (Henta frå rapporten Turistbasert næringsutvikling i verneområde- muligheter og hindringer- oppsummering frå et brukerstyrt forskningsprosjekt, NINA/Norskog). Dette må revideringa ta innover seg slik at ein ny og felles forvaltingsplan har rammer og retningsliner som stimulerer og legg til rette for verdiskaping og næringsutvikling. I gjeldande forvaltingsplan for SVR brukar ein soneinndeling for å markera kvar det er moglegheiter når det gjeld bruk og verdiskaping og kor det er mykje strengare grunna potensiale for konflikter med verneføremålet. Det skal ikkje brukast soneinndeling i ny forvaltingsplan. Dette krev at den nye forvaltingsplanen har klare retningsliner som gir forutsigbarheit for dei som driv tradisjonelt landbruk, som nyttar verneområda til sauebeite og for dei som ynskjer å starta med annan type næringsverksemd td knytt til opplevingsturisme. Kva for tema bør takast opp i den reviderte forvaltningsplanen? Dette spørsmålet oppfattar me mest som det same som «Konkrete innspel på noverande og planlagt bruk av verneområda som bør avklarast i forvaltningsplanen» Me koplar desse to saman til ei vurdering av kva tema forvaltningsplanarbeidet må vera oppteken av: 1. Verdiskaping Den reviderte forvaltingsplanen må ha fokus på bruk, vern og verdiskaping, ikkje berre vern. Det vil ikkje vera i samsvar med gjeldande politikk og berre fokusera på vern og ivaretaking av verneverdiane. Forvaltingsplanarbeidet må forankrast i nasjonale og regionale mål om verdiskaping basert på vern, naturarv, kulturarv og auka bruk av utmarka som beiteressurs. I Stortingsmelding nr. 13 ( ), Ta heile Noreg i bruk. Distrikts- og regionalpolitikken, er naturarv- og kulutrarv som grunnlag for verdiskaping eit av dei viktige politikkområda for å styrke sysselsettinga og busettinga i distrikta. «Kombinasjonen av storslått natur og mangfaldet av kulturminne og kulturmiljø utgjer eit viktig fundament for verdiskaping. Døme på

6 område som representerer store verdiar med tanke på opplevingar, saman med bygningskultur og mattradisjonar er verdsarvområde, fjordlandskapet og andre kulturlandskap, nasjonalparkar og andre verneområde( )Det er eit unytta potensial for verdiskaping basert på natur- og kulturminne(.)særleg kan nasjonalparkar, verneområde og kulturhistoriske miljø spele ei stor rolle som attraksjonar i reiselivssamanheng(. ).medan ein innanføre verneområda legg til rette for bruk og opplevingar som ligg innanfor ramma av vernet for det einskilde verneområde. Kommunane har til dømes gjennom deltaking i verneområdestyra no ein god moglegheit til å sjå vernet i ein heilskapleg samanheng med bruk og næringsutvikling elles i kommunen.» (side 109 og 110 i Stortingsmeldinga). I desse dagane er det 10 år sidan den såkalla Fjellteksten. Føremålet med Fjellteksten var å stimulera til auka turistmessig bruk av areala både innanføre og utanføre verneområde. Det blir hevda at «Fjellteksten har ikkje ført til noen endringer i de avgjørende rammebetingelsene for hva som kan foregå i verneområdene(.)fjellteksten viser at fjellområdene er satt på den politiske dagsorden, men likevel uten at det har skjedd vesentlige endringer i praktisk politikk som kan styrke fjellområdene( ) Naturarven som verdiskaper skal vise hvordan naturopplevelser kan bidra til verdiskaping, kommunal- og regionaldepartementet har innført begrepet regionalpark med et eget verdiskapingsprogram fra 2012, osv. Alle disse ordningene framstår som nokså tilfeldige, lite forutsigbare, begrenset i omfang og med beskjedne effekter. Mer enn nye programmer forutsetter reiselivsutvikling i fjellområdene gjennomtenkte, permanente og forutsigabre bestemmelser g ordninger.» (Kronikk Ti år med «fjellteksten», av Terje Skjeggedal og Kjell Overvåg frå Østlandsforskning, Thor Flognfeldt, Høgskulen i Lillehammer og Toril Ringholm, Norut Tromsø, Nationen 4. juni 2013.) Ein felles forvaltingsplan for alle verneområda i Setesdalsheiane, må vera eit politisk styringsdokument som styrkar verneområda i Setesdalsheiane som ressurs for bygde- og næringsutvikling og som er med å fyller målet i regional- og distriktspolitikken om levande bygder og lokalsamfunn. Forvaltingsplanen må ikkje berre verta eit dokument for vern og konservering av heia som er avhengig av offentlege tilskudd for å hindra at verdifulle kulturlandskap gror att. Forvaltingsplanen må vera såpass ambisiøs slik at han vert mykje meir enn eit grunnlag for sakshandsaming av enkeltsaker. Forvaltingsplanen må opna opp for at ein skal kunne bruke verneområda til bygdeog næringsutvikling og forvaltingsplanen må vera eit overordna og samordande styringsdokument i høve til ei heilskapleg motivasjon og tilrettelegging for samfunnsog næringsutvikling. Forvaltingsplanen må gi gode rammevilkår for bruk og næringsutvikling i verneområda. Med dette meinast mellom anna at det i samband med forvaltingsplanen må lagast ein felles handlingsplan med prioriterte tiltak for kartlegging, skjøtsel og tilrettelegging for alle verneområda. Handlingsplanen må vera styrande for bruken av midlande frå statlege sektorstyresmakter som Miljødirektoratet (tidlegare Direktoratet for naturforvalting), den såkalla bestillingsdialogen, som for skjønnsmidlane frå Fylkesmannen, som for ulike jordbruksavtakemidlar (SMIL og regionalt miljøprogram) som landbruksavdelingane hos fylkesmannen forvaltar.

7 2. Samordning med heiplanen. Arbeidet med ein ny samla forvaltingsplan for verneområda i Setesdalsheiane, må sjåast i samaneng med Regionalplan for Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane og Setesdal Austhei, omtala som Heiplanen. Heiplanen blei endeleg vedtatt i fylkestinget i Rogaland fylkeskommune 12. juni 2012, i fylkestinget i Hordaland fylkeskommune 12. juni 2012, i fylkestinget i Vest-Agder fylkeskommune 24. april 2012, i fylkestinget i Aust-Agder fylkeskommune 24. april 2012 og i fylkestinget i Telemark fylkeskommune 24. april Miljøverdepartementet har motteke innvendingar til planen frå Fylkesmannen i Rogaland og frå Fylkesmannen i Telemark, jf. Sak 79/13 i fylkesutvalet 4.juni Miljøverndepartementet har handsama innvendingane og kjem med endeleg tilbakemelding i brev dagsett 14.juni Innvedingane vert ikkje tatt til følgje og vedtaka i fylkestinga står fast. Heiplanen er laga for å sikre varige og samanhegjande leveområde for villreinen. Det er laga felles retningsliner som skal medverka til ei heilskapleg og langsiktig arealbruk og arealforvalting av heia uavhengig av kommunegrensene. Verneområda er ikkje med i planområdet til Heiplanen. Mange av verneområda er verna grunna omsynet til villreinen. Det er difor viktig at ein ser forvaltingsplanarbeidet i samanheng med retningslinene i Heiplanen. 3. Sauebeite Rogaland sau og gjeit har sett i gong eit prosjekt kalla: Økt bruk av heiabeiter. Prosjektet skal leggja til rette for auka bruk av heiabeiter gjennom målretta tiltak mot beite- og sankelag. Prosjektmåla er 1) auka og meir effektiv bruk av heiabeitene, 2) redusert attgroing i kulturlandskapet og 3) rekruttera nye bønder som aktive brukarar av heiabeita. Prosjektet er godt forankra i Stortingsmelding nr 9 ( ) om landbruks- og matpolitikken som seier beiting i utmark er ein føresetnad for å fylle både målet om auka matproduksjon og målet om levande bygder med aktive kulturlandskap. Prosjektet er og forankra i regionalplan for landbruk i Rogaland kor beiting og utnytting av utmarksressursane er eit viktig mål. Jamfør mål 4 og 20 i planen. Mål 4: Beitebruken av både småfe og storfe skal auke, målt som beitande dyr og produsert mengde kjøt, og mål 20: Verdiskaping frå og i utmarka skal aukast. Rogaland er eit stort sauefylke med omlag 20% av sauene i landet. I beitesesongen er det om lag sau og lam på beite kor ca av desse går på utmarksbeite. Av dyra på utmarksbeita er det om lag sauer og lam med i organisert beitebruk fordelt på 50 beite- og sankelag. Forvaltingsplanarbeidet må skaffe ein oversikt over beite- og sankelaga i verneområda og ha ein god dialog med desse for å koma fram til retningsliner og tiltak som medverkar til god og effektiv bruk av beiterssursane i utmarka. Beiting er og gode skjøtselstiltak. 4. Handlingsplan for kartlegging, skjøtsel og tilrettelegging med revisjon kvart fjerde år. Forvaltingsplanen må ha ein eigen handlingsplan for kartlegging, skjøtsel og tilrettlegging. Han bør reviderast kvar valperiode. Det er ei utfordring med attgroing og mindre bruk av utmarka til beite. Forvaltingsplanarbeidet bør vurdera vegetasjonskartlegging som eit tiltak for å få betre kunnskap om beiterssursane og for å få ei betre utnytting av beiteressursane.

8 Ei slik kartlegging vil seie noko om beitekvaliteten og beiteverdien og vil kunne brukast i framtidig skjøtselsplanlegging. Om det ikkje vert gjort no, må forvaltingsplanarbeidet vurdera om vegetasjonskartlegging skal inn som eit tiltak i handlingsplanen for skjøtsel, kartlegging og tilrettlegging. Fylkesrådmannen oppmodar og om at forvaltingsplanarbeidet ser på arbeidet til verdiskapingsprosjektet: Frå gråberg til gull. Berekraftig bruk og forvalting av Setesdal Vesthei Ryfylkeheiane, , i utarbeidinga av ein heilskapleg handlingsplan for kartlegging, skjøtsel og tilrettelegging. Jamfør forslag til disposisjon i oppstartsmeldinga under det ein kallar andre forvaltingsoppgåver. Prosjektet laga ein handlingsplan for informasjon, tilrettelegging og skjøtsel i SVR Kva er gjennomført og kva er ikkje gjennomført? Handlingsplanen er forankra i ein teoretisk besøksstrategi for heia. Besøksstrategien er laga av prosjektet og handlar om teoriar om korleis leggja til rette slik at heia og områda kring heia vert eit attraktivt reisemål utan å øydeleggja verneverdiane og kvalitetane. Innspel til forvaltningsplanen og organiseringa av planarbeidet. Arbeidet er organisert som eit prosjekt. Verneområdestyret er styringsgruppe for planarbeidet. Det er ei prosjektgruppe/sekretariat med politiske og administrative representantar. Fylkesrådmannen meiner det er ei utydeleg organisering når ein blandar politikk inn i sekretariatet/prosjektgruppa. Denne gruppa har ansvaret for å leggja fram gode faglege funderte avgjerdsgrunnlag til styringsgruppa og vidare følgja opp politiske signal frå styringsgruppa. Forvaltningsplanarbeidet er ein prosess. Fylkesrådmannen meiner det vil vera trong for fleire møter med det administrative kontaktutvalet enn ein gong i året. Fylkesrådmannen ber om at styringsgruppa vurderer å utvida planarbeidet med eit år for å ta innover seg eit bruk, vern og verdiskapingsperspektivet i den samla forvaltingsplanen. 5. Konklusjon. Fylkesrådmannen er positive til at det vert laga ein felles forvaltingsplan for alle verneområda i Setesdalsheiane. Fylkeskommunen har ei rolle som regional utviklingsaktør og fylkesrådmannen ventar at forvaltingsplanen tek innover seg dei politiske signala frå regional- og distriktspolitikken om å sjå på verneområde som ressursar for bygde- og næringsutvikling. Forvaltingsplanarbeidet må ha eit bruk, vern og verdiskapingsperspektiv, ikkje berre vern. Fylkesrådmannen oppmodar om å fokusera på verdiskaping, samordning med Heiplanen, sauebeite og utarbeiding av ein felles handlingsplan for kartlegging, skjøtsel og tilrettelegging som tema i forvaltingsplanarbeidet.... Sett inn saksutredningen over denne linja Forslag til vedtak: ::: Sett inn innstillingen under denne linja

9 Rogaland fylkeskommune er positive til at det vert laga ein felles forvaltingsplan for alle verneområda i Setesdalsheiane. Rogaland fylkeskommune ventar at forvaltingsplanen vert eit heilskapleg og handlingsretta politisk styringsdokument for bruk, vern og verdiskaping i Setesdalsheiane. Rogaland fylkeskommune oppmodar verneområdestyret til å fokusera på verdiskaping, samordning med Heiplanen, sauebeite og utarbeiding av ein felles handlingsplan for kartlegging, skjøtsel og tilrettelegging som tema i planarbeidet. ::: Sett inn innstillingen over denne linja Trond Nerdal fylkesrådmann Norvald Skretting næringssjef Dette dokumentet er godkjent elektronisk og har derfor ingen signatur.