Flaumsonekart Delprosjekt Naustdal. Siss-May Edvardsen Camilla Meidell Roald

Transkript

1 Flaumsonekart Delprosjekt Naustdal Siss-May Edvardsen Camilla Meidell Roald R A P P O R T

2

3 Rapport nr. 23/2012 Flaumsonekart, delprosjekt Naustdal Utgjeven av: Forfattarar: Noregs vassdrags- og energidirektorat Siss-May Edvardsen Camilla Meidell Roald Trykk: NVE sitt hustrykkeri Opplag: 15 Framsidefoto: Elva Nausta med den populære Fiskestaden Friishølen, nedstraums Naustdalsfossen. Foto: Naustdal kommune v/arild Nybø ISBN: Emneord: Naustdal, Nausta, Bærelva, flaum, flaumutrekning, vasslineutrekning, flaumsonekart, klima Noregs vassdrags- og energidirektorat Middelthuns gate 29 Postboks 5091 Majorstua 0301 OSLO Telefon: Telefaks: Internett: Juni 2012

4

5

6

7 Samandrag Rapporten inneheld detaljar kring flaumsonekartlegging for nedre del av Bærelva og Nausta i Naustdal kommune. Det er laga flaumsonekart for 20-, 200- og årsflaumen. Det er òg gjeve ein presentasjon av 200-årsflaumen i eit endra klima i år Det er rekna ut maksimale flaumvassføringar og vasstandar for 5-, 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500 og 1000-årsflaum, i tilegg til klimaframskivingar. Vassføringstilhøva i Nausta karakteriserast av relativt små variasjonar gjennom året. Dei fleste og største flaumane har vore på hausten og vinteren, frå september til byrjinga av februar. Ved ein 20- årsflaum finn ein at areal med dyrka mark vert overfløymd, i tillegg til noko busetnad/fritidseigedomar nedstraums Naustdalsfossen. Ved ein 200-årsflaum vert dei same områda berørt, i større grad. I tillegg finn ein lågpunkt der vatn vil stå langs Øyravegen og i Fjæra. Om busetnad har kjellar vert store bustadområde på Øyra/Løken og i Fjæra berørt. Alle bruene har kapasitet til dei flaumane det her er rekna på, med mindre det kjem til massetransportert materiale og rek som tettar bruopningane. Kapasiteten i bruene i Bærelva svarar ikkje til tilstrekkeleg lysopnig i høve Statens vegvesen si Håndbok 185 Bruprosjektering. Klimaframskivingane viser at ein kan vente 20 % auke i vassføring for 200-årsflaumen i perioden I tillegg er det estimert ei auke i stormflo på 77 cm for same hendinga. Ved ein 200-årsflaum i eit endra klima tyder dagens framskivingar på at store delar av Øyra/Løken vert overfløymd, saman med området frå Båthamna og innover Fjæra. I kommuneplanarbeidet kan ein nytte flaumsonene direkte for å identifisere område som ikkje bør leggjast ut som byggjeområde utan nærmare vurdering av faren og moglege tiltak. Ved detaljplanlegging og i dele- og byggjesaker må ein likevel ta omsyn til at flaumsonekarta har avgrensa grannsemd. I områda nær grensa for flaumsonene er det særskilt viktig at høgda på terrenget vert kontrollert mot utrekna flaumvasstandar i tverrprofila. Ein må særleg hugse at for å unngå flaumskade må dreneringa til eit bygg liggje slik at avløpet òg fungerer under flaum. Område som er utsett for flaumfare skal settast av som omsynssone flaumfare på arealplankart, og det skal knytast føresegner til området som avgrensar eller set vilkår for arealbruken (t.d. rekkefølgjekrav). Kommunen må vurdere om omsynssona òg skal omfatte område som vert overfløymt ved 200-årsflaum i eit endra klima i Dette vert anbefalt m.a. fordi kommunen må legge denne kunnskapen til grunn ved handsaming av framtidige søknader om byggeløyve. Flaumfareomsyn må innarbeidast når kommuneplanen for Naustdal kommune vert rullert. Flaumsonene kan òg nyttast til å planlegge beredskaps- og tryggingstiltak, som evakuering, bygging av vollar osb.

8

9 Innhald 1. INNLEIING BAKGRUNN AVGRENSING AV PROSJEKTET FLAUMSONEKART OG KLIMAENDRINGAR PROSJEKTGJENNOMFØRING METODE OG DATA HYDROLOGISKE DATA FLAUMUTREKNING OG FRAMSKRIVING AV KLIMA EKSTREMVASSTANDAR I SJØ, NO OG I EIT ENDRA KLIMA KALIBRERINGSDATA TOPOGRAFISKE DATA TVERRPROFIL DIGITALE KARTDATA 9 3. VASSLINEUTREKNING MODELLERING RESULTAT RESULTAT AV EIT ENDRA KLIMA MOT SÆRSKILT OM BRUER EFFEKTEN AV STORMFLO FLAUMSONEKART KARTPRODUKT KORLEIS LESE FLAUMSONEKARTET RESULTAT FRÅ FLAUMSONEANALYSEN LÅGPUNKT OMRÅDE MED FARE FOR VATN I KJELLAR SÆRSKILT OM FLAUMVERK ANDRE FAREMOMENT I OMRÅDET IS OG ISGANG ISOPPSTUVING ISGANG EROSJON- OG TRYGGINGSTILTAK USIKRE MOMENT I DATAMATERIALET FLAUMUTREKNING VASSLINEUTREKNING FLAUMSONA RETTLEIING FOR BRUK AREALPLANLEGGING OG BYGGJESAKER - BRUK AV FLAUMSONEKART FLAUMVARSLING OG BEREDSKAP BRUK AV FLAUMSONEKART GENERELT OM GJENTAKSINTERVALL OG SANNSYN KORLEIS FORHALDE SEG TIL USIKRE MOMENT PÅ KARTET? REFERANSAR 30

10

11 1. Innleiing Hovudmålet med kartlegginga er å skape grunnlag for betre arealplanlegging og byggjesakshandsaming i vassdragsnære område, og betre beredskapen mot flaum. Flaumsonekartarbeidet gjev i tillegg betre grunnlag for flaumvarsling og planlegging av flaumsikring. 1.1 Bakgrunn Etter storflaumen på Austlandet i 1995, tilrådde Flaumtiltaksutvalet etablering av eit nasjonalt kartgrunnlag flaumsonekart for vassdrag i Noreg med stort skadepotensial. Utvalet tilrådde ei detaljert digital kartlegging (NOU 1996:16). I Stortingsmelding nr 42 ( ), er det gjort klart at regjeringa vil satse på utarbeiding av flaumsonekart i samsvar med tilrådingane frå Flaumtiltaksutvalet. Satsinga må sjåast i samanheng med at regjeringa definerer ei betre styring av arealbruken som det absolutt viktigaste tiltaket for å halde risikoen for flaumskade på eit akseptabelt nivå. Denne vurderinga fekk si tilslutning ved handsaming i Stortinget. Det vart i 1998 satt i gang eit 10-årsprosjekt for flaumsonekartlegging i regi av NVE. Det vart utarbeidd ein flaumsonekartplan som viste kva elvestrekningar som skulle kartleggast. Arbeidet med detaljert flaumsonekartlegging er vidareført som ein del av forvaltninga frå og med Strekningane som vert kartlagt er valt ut frå storleik på skadepotensial. Les meir om NVE sitt flaumsonekartleggingsarbeid på Avgrensing av prosjektet Kartlagt område omfattar dei nedste 2 km av Nausta til utløp i Førdefjorden, og nedre del av Bærelva, om lag 500 m. Prosjektet er avgrensa til dei tettbygde områda langs vassdraga, sjå Figur 1-4. Det er primært overfløymd areal som følgje av naturleg høg vassføring som er kartlagt. Andre faremoment i vassdraget som isgangar, erosjon og ras er ikkje analysert tilsvarande, men ein søkjer å synleggjere kjente problem av denne art i Kapittel Flaumsonekart og klimaendringar NVE utarbeider flaumsonekart med grunnlag i flaumutrekningar og vasslineutrekningar. For strekningar med utløp i sjø vert det i tillegg teke omsyn til stormflo. Utrekningane av flaumstorleik og stormflo er basert på historiske data. Klimaframskrivingar er basert på resultat frå modellar for dagens og framtidas klima som er samanlikna for å rekne ut forventa endring i t.d. 200-årsflaum. Det er viktig å streke under at alle utrekningar er utført med utgangspunkt i det beste av data pr dags dato. 1

12 Forskingsresultat viser korleis klimaendringar vil påverke utrekna dimensjonerande flaumar. NVE har estimert forventa endring i 200- og 1000-årsflaum mot slutten av dette hundreår for 115 nedbørfelt. Utrekningane er basert på fleire tilgjengelege klimaframskrivingar og kalibrerte hydrologiske modellar og flaumfrekvensanalysar (NVE 2011). Endringar i 200-årsflaum som nyttast i flaumsonekarta, er rekna ut som prosentvis endring mellom og , sjå Figur 1-1. Den fullstendige analysen gir 8000 resultat for kvart nedbørfelt. Verdien som er vist i kartet nedanfor er median av desse resultata. Det vil seie at den eine halvparten av resultata gir større endringar, medan den andre halvparten gir mindre endringar for kvart nedbørfelt. Figur 1-1: Endringar i 200-årsflaum som vert nytta i flaumsonekartlegginga. Generelt er det forventa at flaumar som er forårsaka av regn kjem til å auke, medan smelteflaumar i dei større vassdraga vil verte mindre. Ekstremnedbøren er forventa å auke i hele landet. Dette vil gi auka flaumstorleik i alle vassdrag på Vestlandet og langs 2

13 kysten, og i små bratte vassdrag i hele landet. I store vassdrag på Austlandet, i innlandet i Midt-Noreg, Troms og Finnmark forventast ein reduksjon eller liten endring. I sistnemnde gruppe vil difor kartlagde flaumsoner gi eit tidfredsstillande grunnlag for vurdering av flaumfare i hovudelva og trygg utbygging, òg i høve til flaumar i eit endra klima. Dette gjeld område som ikkje har utløp i sjø. Havnivåstiging og noko auka stormfloaktivitet vil gi større flaumproblem i munningsområde. I tillegg er sideelvar med små, bratte nedbørfelt meir utsett for flaum òg i område med ein redusert flaumfare i hovudelva. For å vurdere moglege effektar av klimaendring på flaumsonekarta er tre inndelingar nytta: Ingen endring, 20 % og 40 % auke. Kva kategori ei elvestrekning høyrer til avheng av kvar i Noreg ein er, nedbørfeltet sitt areal og høgdefordelinga i nedbørfeltet. NVE vil tilpasse flaumsonekarta til eit endra klima der det er naudsynt etter kvart som gode nok data og metode ligg føre. Dette går inn som ein del av NVE si ajourføring av flaumsonekart. Naustdal Figur 1-2: Endring i vassføring som følgje av klimaendringar. Resultat er basert på framtidige utslippsscenarioar, regionale analysar og HBV-modellar i uregulerte nedbørfelt Sjølv om ein ser stor uvisse med klimaendringane og korleis desse vil påverke flaumvassføringane i Nausta, er det med grunnlag i utrekningane forventa ein auke i 200-årsflaumen på 20 %, sjå Figur 1-2. I rapporten Havnivåstigning (DSB 2009) er det rekna ut ein stormfloverdi for år 2100 til kote 2,34 moh (uvisse -20 til +35 cm) for Naustdal med 200-årsgjentasintervall. I høve til Byggteknisk forskrift, TEK 10, skal dei fleste bygg liggje trygge mot ein 200-årsstormflo. Til grunn for denne verdien ligg framtidig havstiging korrigert for landnivåheving, utrekna stormfloverdi med 200- årsgjentaksintervall basert på historiske data med 10 cm tillegg for endring i stormfloverdiar som følgje av klimaendringane. 3

14 Figur 1-3: Stormflo i Naustdal. Bileta er teke før ny utfylling av strandsona. Foto: Naustdal kommune. 1.4 Prosjektgjennomføring Prosjektet er gjennomført under leiing av NVE med Naustdal kommune som bidragsytar og diskusjonspart. Naustdal kommune har stått for innmåling av tverrprofil. Første utkast til flaumsonekart vart sendt til kommunen for innspel og vurdering av flaumutbreiinga. Naustdal kommune har fått presentert ulike forslag til klimakart og kome med innspel på utforming. Prosjektet er gjennomført i samsvar med prosjektet sine vedtekne rutinar for styring, gjennomføring og kvalitetskontroll (Berg og Høydal 2000). 4

15 Figur 1-4: Oversiktskart over analyseområde med nummererte tverrprofil. 5

16 2. Metode og data Eit flaumsonekart viser kva område som vert overfløymd ved flaumar med ulike gjentaksintervall. Fleire analysar ligg til grunn for utarbeiding av eit flaumsonekart. Det vert først utført ei flaumutrekning som i hovudsak dreiar seg om ein statistisk analyse av kor store og hyppige flaumar ein kan vente i gjeldande vassdrag. Det vert rekna ut gjentaksintervall for 5-, 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500- og 1000-årsflaum. I tillegg vert middelflaum og normalvassføringa basert på avrenningskart for Noreg med data frå rekna ut. Utrekninga er gjort med grunnlag i historiske flaumar. Framskrivingar for klimaendringar er gjort i ein eigen analyse. Flaumutrekning, saman med tverrprofil av elvelaupet og elvelaupet sine eigenskapar elles, vert nytta i ein hydraulisk modell som reknar ut kor høge vasstandar dei ulike flaumane gir langs elva (vasslineutrekning). Ut frå kartgrunnlaget vert det generert ein digital terrengmodell i GIS. Vasslinene frå den hydrauliske modelleringa vert så kombinert med terrengmodellen i GIS, og ein sit igjen med resultatet overfløymd areal (flaumsona). Der elvane har utløp i sjø er ekstremvasstandar i havet gjerne høgare enn vasstanden i elva ved ein flaum. For at karta skal vise den høgste vasstanden for eit gjeve gjentaksintervall, nyttast den høgste vasstanden for høvesvis flaum og ekstremvasstand sjø, når flaumsonene teiknast på karta. Ekstremvasstander i sjø er basert på eit anna datagrunnlag og ein har difor lågare uvisse og såleis andre tryggleiksmarginar enn dei utrekna vasslinene. For detaljer rundt ekstremvasstander sjø visast det til Kapittel Hydrologiske data Flaumutrekning og framskriving av klima Naustavassdraget har sine kjelder i fjellområdet Nausta/Gjengedal, med høgste punkta mellom 1200 og 1400 moh. Vassdraget strekk seg frå aust mot vest i drøye 30 km. Nausta har få innsjøar, og berre små sidelevar. I eit par av sideelvane finn ein to små kraftverk, men vassdraget kan i praksis reknast som uregulert i hydrologisk samanheng. Nausta renn ut i Førdefjorden ved tettstaden Naustdal. Her kjem sidelva Bærelva inn i hovudelva frå nordvest. Nedbørfeltet til Naustavassdraget ved fjorden er 278 km 2. Det er fleire vassføringsstasjonar i og i nærleiken av Naustavassdraget som er nytta i flaumutrekninga. Den viktigaste er Hovefoss som ligg i Nausta om lag 3 km oppstraums utløp i sjø. Stasjonen vart etablert i 1963 og er ubetydeleg påverka av dei små reguleringane oppstraums. Stasjonen vart flytta i byrjinga av 2000-talet. I er dei største observerte flaumane, døgnmiddelvassføring og kulminasjonsvassføring, ved Hovefoss vist. Det er usikkert kor godt dei eldste dataene i det hydrologiske 6

17 arkivet representerer døgnmiddelet, eller om dei kan vere kulminasjonsvassføringar. Data med fin tidoppløysing finst frå Tabell 2-1: Til venstre visast observerte flaumar ved Hovefoss , døgnmiddelvassføringar. Til høgre observerte flaumar ved same målestasjon , kulminasjonsvassføringar. Døgmiddelvassføringar Kulminasjonsvassføringar Dato m 3 /s Dato m 3 /s Kulminasjonsvassføringane kan vere noko underestimert, då det var hydrauliske problem ved målestasjonen i løpet av denne perioden. Flaumutrekninga er klassifisert i klasse 1, i ein skala frå 1 til 3 der 1 svarar til beste klasse. Flaumutrekninga er utgjeve i eige NVE-dokument 14/2010, forfattar Lars-Evan Pettersson. Flaumutrekninga er komplettert i NVE-notat av same forfattar for gjentaksintervall 1000 år og for flaum som er påverka av forventa klimautvikling (Saksnr ). Resultat frå flaumutrekningane er gjeve i Tabell 2-2 nedanfor. Tabell 2-2: Flaumverdiar i Naustavassdraget, kulminasjonsvassføringar. Areal Stad km 2 Q M Q 5 Q 10 Q 20 Q 50 Q 100 Q 200 Q 500 Q 1000 m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s Nausta oppstrøms Bærelva Nausta nedstrøms Bærelva Bærelva Vassføring i Nausta oppstraums samløpet ved kulminasjon i Bærelva I NVE-report Hydrological projections for floods in Norway under a future climate er det gjeve anbefalingar om korleis ein skal ta omsyn til forventa klimautvikling fram til år 2100 ved utrekning av flaumar med forskjellige gjentaksintervall. Ut frå avsnitt 8.4 og Figur 8.7 i nemnde rapport, vel vi her å nytte ein faktor på 1,2 (20 % auke) for å anslå klimaendringane si effekt på flaumar med forskjellige gjentaksintervall. Kulminasjonsvassføringar for flaumar i eit endra klima (år 2100) er vist i Tabell

18 Tabell 2-3: Kulminasjonsvassføringar for flaumar i eit endra klima (år 2100). Vassføringsverdiane i hovudelva er utjevna til nærmaste heile 5 m 3 /s. Areal Stad km 2 Q M Q 5 Q 10 Q 20 Q 50 Q 100 Q 200 Q 500 Q 1000 m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s Nausta oppstraums Bærelva Nausta nedstraums Bærelva Bærelva Vassføring i Nausta oppstraums samløpet ved kulminasjon i Bærelva Ekstremvasstandar i sjø, no og i eit endra klima Nausta munner ut i Førdefjorden, og tidevatnet vil ha verknad på vasstand oppover langs elva. Tal for ekstremvasstand i sjø er funne med grunnlag i sekundærhamnanalyser mot nærmaste primærhamn. Primærhamn for Naustdal er Måløy. I desse primærhamnene har Statens kartverk Sjø faste vasstandsmålarar for tidevatn. Det er ikkje teke omsyn til ev oppstuving innover fjordsystemet. I rapporten Havnivåstigning (DSB 2009) er det rekna ut ein stormfloverdi for år 2100 til kote 2,43 moh for Naustdal med 100-årsgjentasintervall, sjå Kapittel 1.3 for meir detaljar. Høgder for stormflo i Naustdal i dag og i eit endra klima, er vist i Tabell 2-4. Tabell 2-4: Ekstremvasstander i sjø(m), i dag og i eit endra klima, utarbeidd av Statens kartverk Sjø. Gjentaksintervall 5 år 10 år 20 år 50 år 100 år 200 år 500 år 1000 år Vasstand NN 1954 (m) i dag Vasstand NN 1954 (m) i eit endra klima Kulminasjonsvasstanden i fjorden vil verte lagt som eit lokk på dei vasslinene som er rekna ut sånn at dette vert den dominerande vasstanden i nedre delar av Nausta. 2.2 Kalibreringsdata Vasslinemodellen skal optimalt kalibrerast mot ein eller fleire flaumar i vassdraget som er målt inn. Storleiken på flaumen bør vere slik at den dekkjer det effektive straumarealet ved meir ekstreme flaumar. Det har ikkje vore høve til å få målt inn kalibreringsdata for Bærelva og Nausta, og målingar av gamle historiske flaumar har vi heller ikkje fått kjennskap til. I mangel av slike observasjonar vert følsomheitsanalyse nytta for å avgjere om det er trong for ytterlegare data på strekninga. Følsomheitsanalysen gjev svar på kva effekt mangelfullt datamateriale har på vasstand og overfløymd areal. Kalibrering av modellen er skildra i delkapittel

19 Figur 2-1: Vasstandsmåling i Naustdalsfossen. Foto: Naustdal kommune. 2.3 Topografiske data Tverrprofil Naustdal kommune har teke opp tverrprofil langs Nausta. Det er målt inn 7 tverrprofil, der to av desse er bruprofil. NVE har teke opp 11 tverrprofil langs Bærelva, der to av desse er bruprofil. Dei målte tverrprofila omfattar sjølve elvelaupet, i tillegg til detaljerte målingar av bruene. For kartlegginga har ein forlenga kvart profil innover elveslettene. Dette er gjort slik at kvart profil tilsvarar mogleg strøymingsmønster vatnet får når det går over elvebreiddene Digitale kartdata NVE har nytta digitale kartdata framskaffa gjennom Statens kartverk; FKB-data med 1 m koter.det er generert ein terrengmodell i ArcGIS. Til oppbygging av terrengmodellen er det forutan 1 meters koter, nytta andre høgdeberande data som terrengliner, vegkant, elvekant og vasskant. Desse har ei grannsemd tilsvarande målestokk 1:1000. Terrengmodellen er eit grid med celle 5 x 5 m. Kvar celle får tilordna ein høgdeverdi i analysen. 9

20 3. Vasslineutrekning Modellverktyet Hec RAS er nytta for utrekning av vassliner. I denne hydrauliske modellen går ein inn med flaumvassføringar for dei ulike flaumhendingane, tverrprofil og elvelaupet sine eigenskapar elles. Etter kalibrering av modellen sit ein igjen med vasshøgder ved ulike flaumhendingar vassliner. 3.1 Modellering Vassliner er rekna ut ved å leggje tverrprofil, vassføring og ruheitstal (representerer graden av friksjon i elvelaupet) inn i den hydrauliske modellen. Plassering av tverrprofil er vist Figur 1-4. Dei målte tverrprofila omfattar sjølve elvelaupet, i tillegg til detaljerte målingar av bruene. Alle bruene er lagt inn hydraulisk som bruer i modellen, det vil seie at høgde oppunder dekke, tjukkleik på dekke, brukar og pilarar osb. er definert. Modellen tek med andre ord omsyn til eventuelle innsnevringar gjennom bruene. For kartlegginga har ein forlenga kvart profil innover elveslettene. Dette er gjort slik at kvart profil tilsvarar mogleg strøymingsmønster vatnet får når det går over elvebreiddene. Ein har ikkje kalibreringsdata, samhøyrande vassførings- og vasstandsmålingar, for Bærelva og Nausta. Under kalibrering er det lagt vekt på å ha nokolunde konstante verdiar i ruheit over strekninga. Ein legg til grunn at det effektive straumtverrsnittet ligg i sjølve elvestrengen. I sona utanfor denne (elvekantar høgder det elva strøymer under ekstremflaum) vert straumarealet ikkje sett på som effektivt. Nedre grensevilkår for modellen er sett til 5 års stormflo. I mangel av kalibreringsdata vert det nytta ei følsomheitsanalyse for å sjå på kva effekt mangelfullt datamateriale har på vasstand og overfløymt areal. Ein har nytta Mannings n = 0,035 basert på erfaringstal og skjønn, og modellen er køyrt med + 20 % i ruheitstal for å sjå på utslaget av endra ruheit i elvebotn. Utslag på vasslina er minimal for Bærelva og for Nausta, sjå døme for Nausta i Figur 3-1. Ein vurderer ut i frå dette at tryggleiken for at modellen ligg innanfor tilnærma riktig kalibrering er tilfredsstillande, og ein ferdigstiller difor prosjektet utan kalibreringsdata målt inn i felt. Forutan vassliner basert på historiske data som viser flaumtilhøva i dag, er det og rekna ut vassliner i eit endra klima. Ein har då auka avrenninga med 20 % i høve til dagens kulminasjonsverdiar, og lagt til grunn ekstremvasstand i sjø i år Nedre grensevilkår i modellen er sett til 5-årsstormflo i Lengdeprofil som viser endring i vasstand for 200-årsflaumen i eit endra klima er vist i Figur 3-2 og Figur

21 Profi... Profil 3 Pro... Profil... Profil 6 Profil 7 Profil 97 Profil 98 Profil 99 Profil 100 Høgde (moh) (m) Profi... Profil 3 Pro... Profil... Profil 6 Profil 7 Profil 97 Profil 98 Profil 99 Profil 100 Høgde (moh) (m) Vassliner Naustdal Legend Q200 Q200 - ruheit + 20% Elvebotn Avstand (m) Figur 3-1: Følsomheitsanalyse Nausta med auka ruheit 20 %, vist med 200-årsflaumen Vassliner Naustdal Legend Q200 - I eit endra klima 2100 Q200 - I dag Elvebotn Figur 3-2: Samanlikning av vassline for dagens 200-årsflaum i dag og i eit endra klima år 2100 i Nausta. 3.2 Resultat Avstand (m) Modellen er nytta til å rekne ut vasstanden for flaumar med 10-, 20-, 50-, 100-, 200-, 500- og 1000-års gjentaksintervall. Vassliner for 20-, 200- og 1000-årsflaumen for Bærelva og Nausta er vist i Figur 3-4 og Figur 3-5. Vasstanden for dei ulike profila og alle gjentaksintervall er vist i Tabell

22 Profil 13 Profil 14 Rv 5 bru Profil 15 Profil 16 Gamal murt bru Profil 17 Profil 18 Profil 19 Profil 20 Profil 21 Profil 22 Profil 23 Høgde (moh) (m) Profil 13 Profil 14 Rv 5 bru Profil 15 Profil 16 Gamal murt bru Profil 18 Profil 19 Profil 20 Profil 21 Profil 22 Profil 23 Høgde (moh) (m) 20 Vassliner Naustdal Legend Q200 - I eit endra klima 2100 Q200 - I dag Elvebotn Avstand (m) Figur 3-3: Samanlikning av vassline for dagens 200-årsflaum i dag og i eit endra klima år 2100 i Bærelva. Bærelva er ei bratt elv, som kjem med stor vassfart ut av eit gjelliknande elvelaup før samanløpet med Nausta. Langs Bærelva er det flaumsikring og -verk på begge sider. Eit lengdeprofil med ulike flaumar er vist i Figur 3-4. På høgre side sett medstraums vil vatnet overtoppe flaumsikringa og nytte innmark som flaumløp nedover mot gamlebrua. På venstre side sett medstraums vert flaumverket overtoppa. 20 Vassliner Naustdal Legend Q1000 Q200 Q20 Elvebotn Avstand (m) Figur 3-4: Vasstand ved 20-, 200- og 1000-årsflaum i Bærelva. Nausta er ei høvesvis slak elv på gjeldande strekning, med unnatak av området ved Naustdalsfossen der elva vert snørt inn av topografien. Vassfarten i Nausta er høvesvis låg nedstraums fossen, og då lågast nedover mot utløpet i Førdefjorden. Nausta har fått endra sitt utløp i fjorden med omlegging av Rv 5 på fylling. Det gamle elvedeltaet ligg høvesvis intakt, og delar av dette er omfatta av naturvern. Eit nytt delta er begynt å 12

23 Profi... Profil 3 Pro... Profil... Profil 6 Profil 7 Profil 97 Profil 98 Profil 99 Profil 100 Høgde (moh) (m) Profi... Profil 3 Pro... Profil... Profil 6 Profil 7 Profil 97 Profil 98 Profil 99 Profil 100 Høgde (moh) (m) ta form utanfor Rv 5 der elva møter fjorden. Lengdeprofil med ulike flaumstorleikar er vist i Figur 3-5 nedanfor Vassliner Naustdal Legend Q20 Q200 Q1000 Elvebotn Avstand (m) Figur 3-5: Vasstand ved 20-, 200- og 1000-årsflaum i Nausta Resultat av eit endra klima mot 2100 Det er valt å rekne på 200-årsflaumen i eit endra klima fram mot år Ein 200- årsflaum i år 2100 vil svare om lag til dagens 1000-årsflaum i Nausta. Som vist i Figur 3-6 gjeld den samanlikninga ikkje området som er påverka av havnivåstiging og auka stormfloaktivitet Vassliner Naustdal Legend Q200 - Klima 2100 Q I dag Elvebotn Avstand (m) Figur 3-6: Lengdeprofil Nausta, dagens 1000-årsflaum i samanlikning med ein 200-årsflaum i eit endra klima

24 3.2.2 Særskilt om bruer Det er to bruer som kryssar kvar av dei modellerte strekningane. Som ein generell peikepinn seier ein at 1 m fribord mellom vassline og underkant brudekke er tilstrekkeleg flaumkapasitet. Vert fribord mindre er det sannsynleg at stor massetransport under flaum kan gi oppstuving i brua. Når ein reknar på fribord, brukar ein gjerne energilina som gjeldande i bratte vassdrag. Dette for å ta høgde for høg vassfart, bølgjer og massetransport. Som vist i lengdeprofila i tidlegare kapittel, vil ikkje bruene ha særleg oppstuvande effekt, når ein reknar på reint vatn. Den kommunale brua i Bærelva, Profil 600, vil ha fribord i underkant av 1,0 m mellom energilina og underkant dekke ved ein 200- årsflaum. Rv5 kryssar Bærelva nedstraums kommunal bru, Profil 400. Denne brua har mindre kapasitet enn gamlebrua, med eit fribord på rundt 20 cm mellom underkant dekke og vasslina for 200-årsflaumen. Energilina vil stå opp i brudekke og gi oppstuving. Ved ein 200-årsflaum i eit endra klima (år 2100) vil begge bruene i Bærelva har for liten kapasitet i høve både vass- og energiline. Dei to bruene som kryssar elva Nausta vil ha god kapasitet for dei flaumane det er rekna på her, både for dagens flaumar og flaumar i eit endra klima. Om det legg seg opp rek eller det vert stor massetransport, kan kapasiteten gjennom bruene verte mindre Effekten av stormflo Tidevatn og stormflo har verknad på vasstanden i Nausta nedstraums Naustdalsfossen. Ofte vil stormflo/høgvatn opptre samstundes med mykje vatn i elva. For nedre del av Nausta er gjeldande flaumhøgde for kvart gjentaksintervall den høgste utrekna flaumvasstand i elva eller stormflo i sjø. Gjeldande flaumhøgder er vist både på kart og i Tabell 3-1. Dette er gjort for å vise overfløymte område med same sannsyn uavhengig av om overfløyminga forårsaka av flaum i elva eller av stormflo, eller ein kombinasjon av desse. Ved endra klima og havnivåstiging mot år 2100, vil overfløyming i Nausta som følgje av stormflo, auke, sjå Tabell 3-2. Store delar av området frå Båthamna til Fjæra vert berørt. Ein kan oppleve å få mange ulike kombinasjonar av høg flaumvasstand i elva og stormflo i sjø. I dette prosjektet har vi nytta 5-års stormflo som inngangsdata, medan høgdene for stormflo er lagt som eit lokk over samhøyrande vassline på karta. 14

25 Tabell 3-1: Vasstand (moh NN54) ved kvart profil for ulike gjentaksintervall for Nausta og Bærelva. Tal i rødt viser ekstremvasstand i sjø som vert lagt som eit lokk over samhøyrande vassliner ved utteikning på kart. Elv Tverrprofil Vasshøgde QN QM Q5 Q10 Q20 Q50 Q100 Q200 Q500 Q1000 Nausta Nausta Nausta Nausta Nausta Nausta Nausta Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva

26 Tabell 3-2: Vasstand (moh NN54) ved kvart profil for ulike gjentaksintervall for Nausta og Bærelva i eit endra klima Tal i rødt viser ekstremvasstand i sjø som vert lagt som eit lokk over samhøyrande vassliner ved utteikning på kart. Elv Tverrprofil Vasshøgde QN Q5 Q10 Q20 Q50 Q100 Q200 Q500 Q1000 Nausta Nausta Nausta Nausta Nausta Nausta Nausta Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva Bærelva

27 4. Flaumsonekart Dei ferdige flaumsonene er generert ut frå vassliner i Bærelva og Nausta, saman med stormflo i sjø. Det er utarbeidd flaumsonekart for flaumar med gjentaksintervall 20-, 200- og 1000-årsflaum år. På flaumsonekart for 200-årsflaumen er 200-årsflaum i eit endra klima i 2100 òg vist. Desse ligg som vedlegg bakerst i rapporten, og eit utsnitt av karta er gjeve i Figur Figur Kartprodukt Sluttprodukt som er utarbeida omfattar: Flaumsonene for 20-, 200- og 1000-årsflauman, saman med sone med fare for vatn i kjellaren for 200-årsflaumen. Flaumsone for 200-årsflaumen i eit endra klima år Flaumsonene er koda i høve til SOSI-standard i UTM sone 32 og 33, i formatane SOSI og Shape. Tverrprofil med flaumvasstander for alle utrekna flaumar i UTM sonene 32 og 33, i formatene SOSI og Shape. Flaumsonekart med flaumdjupne for 20-, 200- med endra klima i 2100 og årsflaum på jpg- og pdf- format. Rapport på pdf-format. Sluttprodukta i pdf-format vert tilgjengeleg på NVE si nettside Kartprodukt på andre format er tilgjengeleg hjå NVE. 4.2 Korleis lese flaumsonekartet Ein viser til vedlagde kartblad for 200-årsflaumen. Tabellar viser flaumhøgder knytt til tverrprofila for dei utrekna flaumane for elvane. Kartet viser der tverrprofila er plassert. Det er ved desse profila vasstandar er rekna ut. Vasstanden mellom tverrprofila vert vurdert til å variere lineært og kan difor finnast ved interpolasjon. Avstandar langs midtlina er vist både på sjølve kartet og i lengdeprofilet. I lengdeprofilet er flaumhøgdene knytt opp mot avstand frå havet. Lågpunkt er vist på kartet med skravur. På kart for 200-årsflaumen representerer dei ulike fargane følgjande: Flaumutsette område er markert med blå farge, ulik fargestyrke avhenging av Flaumdjupne. Lågpunkt har blå skravur oppå flaumdjupne, medan område med fare for vatn i kjellar har blå skravur uten farge. På kartet vert bygningar presentert med ulik farge ut i frå flaumfare: Flaumutsette bygg har oransje farge og ligg heilt eller delvis innanfor flaumsona. 17

28 Bygg med fare for overfløyming i kjellar som har gul farge og ligg heilt eller delvis i sona som viser fare for vatn i kjellar. Ikkje-flaumutsette bygg er vist med grå farge. Overfløymde vegar er markert med grøn farge, medan vegar som ligg utanfor flaumsona er markert med raudt. Flaumutsatte område for 200-årsflaum i år 2100 har heildekkande rosa farge. Lågpunkt i eit endra klima 2100 har rosa skravur med rosafarge for flaumutsette område for Forutan 200-årsflaum, er det òg utarbeidd kart for 20- og 1000-årsflaumen. Desse karta er likeins som kartet for 200-årsflaum med unnatak av område med fare for vatn i kjellar og markering av bygningar med fare for overfløyming av kjellar, som ikkje er vist her. Ein har heller ikkje presentert flaumsoner for eit klima i endring på desse karta. 4.3 Resultat frå flaumsoneanalysen Utrekningane viser at Bærelva går over sine breidder ved ein 20-årsflaum. Det er særleg innmark oppstraums bruene på høgre side sett medstraums, som vert overfløymt. På venstre side sett medstraums ligg det ein flaumvoll. Denne vil stadvis verte overfløymt ved ein 20-årsflaum. Dette med føresetnad at flaumvollen held stand mot ein 20-årsflaum. Langs Nausta er det i hovudsak dyrka mark som vert overfløymd, med unnatak av noko busetnad nedstraums Naustdalsfossen og fritidsbustader ved utløpet av Bærelva. Ved ein 200-årsflaum er overfløymd område noko utvida i Nausta, då særleg med busetnad nedstraums Naustdalsfossen. Likeins vil flaumvollen langs Bærelva verte noko meir overtoppa og gi overfløyming oppstraums kommunal bru. Det er ingen viktige transportårer som vert overfløymd ved dei ulike flaumhendingane. Lokale vegar vert overfløymt, t.d. på Fjæra. Ved ein 200-årsflaum i eit endra klima vert større område berørt, då særleg busetnad på Øyra/Løken og i Fjæra. Treff framskriving av klima som vist i dette kartet, betyr det òg at Øyravegen vert liggjande under vatn. Langs Bærelva vert konsekvensane større då bruene ikkje har nok flaumkapasitet. Det betyr og at vegen i dette området kan verte overløymt. Tal dekar areal som er flaumutsett ved dei ulike flaumhendingane er vist i Tabell

29 Tabell 4-1: Flaumareal innanfor analyseområde sum totalt areal, lågpunkt og sone med fare for vatn i kjellar. Tal er sum for heile analyseområde. Gjentaksintervall Flaumutsett areal Totalt (daa) 20-årsflaum årsflaum Flaumutsett areal Lågpunkt (daa) 200-årsflaumen i eit endra klima årsflaum Område med fare for vatn i kjellar Lågpunkt Ein del stader vil det vere areal som ligg lågare enn dei utrekna flaumvasstandane, men utan direkte samband til elva, sjå Figur 4-1. Dette kan vere område som ligg bak flaumverk, eller vegar som fungerar som flaumverk, men òg lågpunkt som har samband via ein kulvert eller via grunnvatnet. Desse områda er markert med eigen skravur av di dei vil ha eit anna sannsyn for overfløyming og må handsamast særskilt. Spesielt utsett vil desse områda vere ved intenst lokalt regn, ved stor flaum i sidebekkar eller ved tetting av kulvertar. Figur 4-1: Prinsippskisse som viser definisjonen av område med fare for vatn i kjellar. Ved ein 20-årsflaum i Nausta ligg eit lågpunkt i område med dyrka mark langs R5, Profil 3. Likeins får ein eit lågpunt i Løkenområdet, og i Fjæravegen. Dette er alle lågpunkt som ein kjenner til ved mykje nedbør. 19

30 Ved ein 200-råsflaum vil nemnde lågpunkt få auka areal, i tillegg til at ein får eit lågpunkt ved Kleven. Ein må vere merksam på at det vatnet som er markert som lågpunkt, ikkje har nokon direkte samanheng med den vasstanden som er gjeve for sjølve elva. Her kan stå vatn sjølv om det ikkje er flaum i elva, t.d. ved intenst nedbør. 4.5 Område med fare for vatn i kjellar Utanfor direkte flaumutsette område og lågpunkt vil det òg vere naudsynt å ta omsyn til flaumfaren, då flaum ofte vil føre til høgna grunnvasstand innover elveslettene. Tilsvarande lågpunkt vert det ikkje utført kartlegging av grunntilhøva, men terreng som ligg mindre enn 2, 5 m over flaumvasstand vert identifisert. Innafor denne sona vil det vere fare for at bygg med kjellar får overfløyming i denne som følgje av flaumen, sjå Figur 4-1. Desse områda er markert med skravur på kvit botn på kartet. Både busetnad langs Bærelva og Nausta, Øyra/Løken og Fjæra, vil potensielt kunne får vatn i kjellarane ved ein 200-årsflaum. Uavhengig av flaumen kan høgna grunnvasstand føre til vatn i kjellarar. For å analysere dette krevst inngåande analysar av m.a. grunntilhøve. Det ligg utanfor flaumsonekartprosjektet si målsetjing å kartlegge sånne tilhøve. 4.6 Særskilt om flaumverk Areal bak flaumverk vert vurdert særskilt, og vurderinga tek utgangspunkt i ein tryggleiksmargin sett til 0,5 m ved topp flaumverk, sjå figur 4-2. Det vil seie: om det er meir enn 0,5 m frå utrekna vassline til topp flaumverk, seier vi at flaumverket held stand og områda bak flaumverket ikkje vert overfløymd som ein direkte følgje av vassføringa i elva. Områda bak flaumverket som ligg lågare enn vasslina, vert i dette tilfellet definert som lågpunkt, om avstanden mellom utrekna vassline og topp flaumverk er mindre enn 0,5 m, går ein ut frå at arealet bak flaumverket som ligg lågare enn vasslina, vert overfløymd som ein direkte følgje av vassføringa i elva, og området vert definert som ordinær flaumsone. 20

31 Figur 4-2: Prinsippskisse flaumverk og tryggleiksmargin. Det finst ei elveforbygging langs Bærelva som mogleg er meint som eit flaumverk. Denne er tilårskomen og stadvis i dårleg stand. Forbygginga er ikkje målt inn særskild og det er difor ikkje utført eigne bakvassanalysar for strekninga. NVE tilrår at det vert teke ein sjekk av topp høgde på flaumverka mot vasstand som ein finn for kvart tverrprofil for de ulike flaumane. 21

32 0 km Bæreelva RPROFIL 00 år år år i º ( ( R5 7 6 Naustdalfossen 1.2 km T Fla 00 år år år i B æ reelva km Jobakkvegen Idrettsbane km km Nausta 1 km 4 Øyravegen Naustdal aldersheim Ospeteigen RTBLAD Berrvellene 0.8 km Naustdal skule ( R5 Helgåsvegen km Kommunehuset Gamlevegen Fjæra Tunavegen Naustdal kyrkje Naustdal 0.4 km P K 2 G KART Sanden 0.2 km Båthavna 2 F611 Nausta 1 VASSFØRING (m3/s) Bæreelva Nausta nedstrøms Bæreelva 10 år 20 år 50 år år år år i R Figur 4-3: Utsnitt flaumsonekart Naustdal - 20-årsflaumen. 22

33 0 km Bæreelva RPROFIL 00 år år år i º ( ( R5 7 6 Naustdalfossen 1.2 km T Da Fla 00 år år år i B æ reelva km Jobakkvegen Idrettsbane km km Nausta 1 km 4 Øyravegen Naustdal aldersheim Ospeteigen En RTBLAD Berrvellene 0.8 km Naustdal skule ( R5 Helgåsvegen km Kommunehuset Gamlevegen Fjæra Tunavegen Naustdal kyrkje Naustdal 0.4 km P K 2 G KART Sanden 0.2 km Båthavna 2 F611 Nausta 1 VASSFØRING (m3/s) Bæreelva Nausta nedstrøms Bæreelva 10 år 20 år 50 år år år år i R Figur 4-4: Utsnitt flaumsonekart Naustdal årsflaumen med innteikna flaumdjupne (blå farge), og sone for 200-årsflaumen i eit endra klima i år 2100 (rosa skravur). 23

34 0 km Bæreelva RPROFIL 0 år år år i º ( ( R5 7 6 Naustdalfossen 1.2 km TE Flau 0 år år år i B æ reelva km Jobakkvegen Idrettsbane km km Nausta 1 km 4 Øyravegen Naustdal aldersheim Ospeteigen TBLAD Berrvellene 0.8 km Naustdal skule ( R5 Helgåsvegen km Kommunehuset Gamlevegen Fjæra Tunavegen Naustdal kyrkje Naustdal 0.4 km Pr Ka 10 Go KART Sanden 0.2 km Båthavna 2 F611 Nausta 1 VASSFØRING (m3/s) Bæreelva Nausta nedstrøms Bæreelva 10 år 20 år 50 år år år år i R Figur 4-5: Utsnitt flaumsonekart Naustdal årsflaumen. 24

35 5. Andre faremoment i området I flaumsonekartprosjektet vert andre faremoment i vassdraget òg vurdert, men desse vert ikkje teke direkte omsyn til i kartlegginga. Andre faremoment kan vere flaum i sideelvar/bekkar, isgang, massetransport, erosjon og låg kapasitet på kulvertar. Flaumsonekartprosjektet har ikkje som mål å kartleggje slik fare fullstendig, men skal systematisk prøve å samle inn eksisterande informasjon for å presentere kjente problem langs vassdraget som har verknad for dei flaumstorleikane som vert rekna ut i prosjektet. På finn ein opplysningar om ev. stein-, jord- og snøskred langs kartlagde strekningar. Rasfare må, saman med flaumfare, takast omsyn til i byggje- og arealplanar. Ein gjennomgang av ev. faremoment bør inngå som ein del av kommunen sin risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS). 5.1 Is og isgang NVE er kjent med at det førekjem isgang i Nausta. Isoppstuving og isgang er oftast observert oppstraums Naustdalsfossen, men ein bør vere merksam på isgang i kartlagt område Isoppstuving Om vinteren kan ei elv med same vassføring ha forskjellige vasstander som følgje av auka friksjon mot istaket, sarr og botnis som hever vasstanden. Det kan elles førekome oppstuving frå nedanforliggande isdammar, eller synkande vasstand som følgje av oppdemming bak isdammar lenger opp i vassdraget Isgang Når ismassane lausnar og kjem på flyt nedover vassdraget kallast det isgang. Isen vil fortsette nedover elva til den stoppar opp mot eit fast nedanforliggande isdekke, ei grunne eller sving i elveleiet, eller andre ting som gjer at motstanden mot rørsle vert for stor. Dei ismassane som legg seg opp vert kalla ein iskork. Iskorkar hindrar avløpet i elva og vatnet kan ta nye vegar utanom elveleiet og føre til overfløyming. Ved all isgang er det store krefter i sving og det er lite å gjere med isgangen når den først har starta. 5.2 Erosjon- og tryggingstiltak Nausta har mange erosjons- og tryggingstiltak oppstraums Naustdalsfossen, men er dels påverka av kunstige kantar langs den kommunale vegen i sør og mot utløpet i fjorden. Det er òg etablert nokre buner på strekninga. Bæreelva har erosjonssikring og dels flaumvoll på begge sider på kartlagt strekning. 25

36 6. Usikre moment i datamaterialet NVE utarbeider flaumsonekart med grunnlag i flaumutrekningar og vasslineutrekningar. For strekningar med utløp i sjø vert det i tillegg teke omsyn til stormflo. Utrekningane av flaumstorleik og stormflo er basert på historiske data. Klimaframskrivingar er basert på resultat frå modellar for dagens og framtidas klima som er samanlikna for å rekne ut forventa endring i t.d. 200-årsflaum. Det er viktig å streke under at alle utrekningar er utført med utgangspunkt i det beste av data pr dags dato. Som ved all utrekning av denne typen er det uvisse knytt til resultata. Faktorar nemnt nedanfor i delkapittel vil ha verknad på sluttresultatet. 6.1 Flaumutrekning Datagrunnlaget for flaumutrekning i vassdraget kan karakteriserast som godt (Pettersson 2010 og 2011). I ei klassifisering frå 1 til 3, der 1 svarar til beste klasse, vil utrekningane for Nausta definerast som gode, litt mindre bra for Bærelva, og kan klassifiserast i klasse Vasslineutrekning Det er viktig at tverrprofila skildrar geometrien i elva på ein god måte, det vil seie at det er målt opp profil der vasslinene merkbart vert brattare eller flatar ut. I tillegg bør det vere profil der elva vert breiare eller smalare, og profil som skildrar djupne og breidde på elva på dei stilleflytande områda. Profila vert vurdert som godt plasserte. For ei ideell modellering av eit vassdrag må tilstrekkeleg kalibreringsdata, eller innmålt vasstand langs elva med tilhøyrande kjent vassføring, liggje til grunn. Mangel på kalibreringsdata er eit viktig moment i utrekningane av vassliner i Nausta og Bærelva. 6.3 Flaumsona Grannsemda i dei flaumsonene som er rekna ut, er avhengig av usikre moment i hydrologiske data, flaumutrekninga og vasslineutrekninga. I tillegg kjem uvissa i terrengmodellen. Terrengmodellen byggjer på detaljert høgdegrunnlag (1 meter kotar), samt andre data med høgdeverdi (vegkant, vasskant, terrengline) der forventa grannsemd er +/- 30 cm i høve til verkelege høgder i området. Alle faktorar som er nemnt ovanfor vil saman påverke uvissa i sluttresultatet, det vil seie utbreiinga av flaumsoner på kartet. Utbreiinga av flaumsona er difor mindre nøyaktig bestemt enn vasslinene. Dette må ein ta omsyn til ved praktisk bruk, jf. kapittel 7. 26

37 7. Rettleiing for bruk Stortinget har føresett at tryggingsbehovet langs vassdraga ikkje skal auke som følgje av ny utbygging. Difor bør ikkje flaumutsette område takast i bruk om det finst alternative areal. Tryggleikskrav til byggverk i høve flaum er gjeve i Byggteknisk forskrift, TEK 10, 7-2. Krava er differensiert i høve til type flaum og type byggverk/infrastruktur. NVE si retningsline 2/2011 Flaum- og skredfare i arealplanar skildrar korleis tryggleikskrava i TEK 10 kan etterlevast i arealplanlegginga. Fortetting i allereie utbygde område skal heller ikkje tillatast før tryggleiken er brakt opp på eit tilfredsstillande nivå i høve til TEK Arealplanlegging og byggjesaker - bruk av flaumsonekart I kommuneplansamanheng kan ein nytte flaumsonene direkte for å identifisere område som ikkje bør byggast utan nærmare vurdering av faren og moglege tiltak. Flaumsonene skal settast av som omsynssone på plankartet, jf. Plan- og bygningslova (Pbl) Ved detaljplanlegging og ved dele- og byggjesakshandsaming må ein ta omsyn til at flaumsonekarta har avgrensa grannsemd. Primært må ein ta utgangspunkt i dei utrekna vasstandar og kontrollere terrenghøgda i felt mot desse. For å unngå flaumskade må dessutan dreneringa til eit bygg liggje slik at avløpet fungerar godt under flaum. Område som etter nærmare kontroll i felt er utsett for flaumfare, settast av som omsynssone på plankartet, jf. Pbl Til omsynssone på arealplankart vert det gjeve føresegner som avgrensar eller set vilkår for arealbruken, t.d. rekkefølgjekrav om at det ikkje vert gjeve løyve til etablering av ny busetnad som ligg lågare enn nivå for ein 200-årsflaum, med mindre det først vert utført tiltak som sikrar busetnaden mot flaum. Ein tryggleiksmargin bør leggast til ved praktisk bruk. Vi anbefalar eit påslag med 0,3 m på dei utrekna vasstandane. Tryggleiksmarginen dekker opp uvisse i grunnlagsmateriale og utrekningar. Med grunnlag i flaumsonekarta, må det innarbeidas omsynssoner med føresegner, som ivaretek tilstrekkeleg tryggleik mot flaum når kommuneplanen for Naustdal kommune vert rullert. 7.2 Flaumvarsling og beredskap bruk av flaumsonekart Eit flaumvarsel fortel kor stor vassføring som er venta, sett i høve til tidlegare flaumsituasjonar i vassdraget. Det er ikkje nødvendigvis eit varsel om skade. For å kunne varsle skadeflaum, må ein ha detaljert kunnskap til eit område. I dag vert 27

38 flaumvarsla gjeve i form av varsel om overskriding av eit gjeve nivå eller innanfor eit intervall. Varsel om flaum inneber at vassføringa vil nå eit nivå mellom 5-årsflaum og 50-årsflaum. Varsel om stor flaum inneber at vassføringa er venta å nå eit nivå over 50-årsflaum. Ved kontakt med flaumvarslinga vil ein ofte kunne få meir detaljert informasjon. Varsel om naturfare vert lagt ut fortløpande på Flaumsonekart gir detaljkunnskap i form av utrekna vasstandar over ei lengre strekning ved flaum, og ein kan sjå kva område og kva typar verdiar som vert overfløymd. Ein har i tillegg til flaumsona definert flaumdjupne i ulike areal. Beredskapsmyndigheita bør innarbeide denne informasjonen i sine planar. Ved å lage kart tilsvarande vedlegget til denne rapporten, kan ein finne kva bygningar som vert berørt av dei ulike flaumane. Kopling mot adresseregister kan gi lister over eigedomar som vert berørt. På dette grunnlaget vil dei beredskapsansvarlege betre kunne planleggje evakuering, omkøyringsvegar, bygging av vollar og andre krisetiltak. På grunn av uvisse både i flaumvarsel og flaumsonekarta, må ein legge på tryggleiksmarginar ved planlegging og gjennomføring av tiltak. 7.3 Generelt om gjentaksintervall og sannsyn Gjentaksintervall er det tal år som gjennomsnittleg går mellom kvar gong ein får ein like stor eller større flaum. Dette intervallet seier noko om kor sannsynleg det er å få ein flaum av ein viss storleik. Sannsynet for t.d. ein 50-årsflaum er 1/50, dvs. 2 % kvart einaste år. Om ein 50-årsflaum nettopp har vore i eit vassdrag vil det ikkje seie at det vil gå 50 år til neste gong dette nivået vert overskride. Den neste 50-årsflaumen kan kome allereie i inneverande år, om to, 50 eller kan hende først om 200 år. Det er viktig å vere klar over at sjansen for å få t.d. ein 50-årsflaum er like stor kvart år, men den er liten - berre 2 prosent. Eit aktuelt spørsmål ved planlegging av verksemd i område utsett for flaum er følgjande: Kva er akseptabelt sannsyn for flaumskade i høve til gjentaksintervall og levetid? Gjeve ein konstruksjon med forventa (økonomisk) levetid på 50 år som skal sikrast mot ein 100-årsflaum. I følgje Tabell 7-1 vil det vere 40 % sjanse for å få flaumskadar på konstruksjonen i løpet av ein 50-årsperiode. Tek ein utgangspunkt i eit "akseptabelt sannsyn for flaumskade" på t.d. 10 % i ein 50-årsperiode, viser tabellen at konstruksjonen må sikrast mot ein 500-årsflaum! Tabell 7-1: Sannsyn for overskriding i % ut frå forventa økonomisk levetid og gjentaksintervall. Gjentaksintervall Forventa økonomisk levetid