Resultat frå arkeologisk registrering og oversending av rapport i samband med detaljregulering på Bråstøl - gnr 13 bnr 4 m.fl.

Transkript

1 KULTUR- OG IDRETTSAVDELINGA Fylkeskonservatoren - Kultur- og idrettsavd GØTZ AS Sæ STORD Dato: Vår ref.: 2018/ Saksbehandlar: eliwarr Dykkar ref.: Resultat frå arkeologisk registrering og oversending av rapport i samband med detaljregulering på Bråstøl - gnr 13 bnr 4 m.fl. Odda kommune I brev av til oppstartsmeldinga varsla Hordaland fylkeskommune ei arkeologisk registrering i planområdet. Kostnadsoverslaget vart godkjend av tiltakshavar Den arkeologiske registreringa vart utført i perioden til Det vart påvist to nye automatisk freda kulturminne, to kolgroper, Askeladden ID , sørvest i planområdet, sjå vedlagt rapport. I tillegg vart kjende freda kulturminne innafor planområdet innmålt med meir nøyaktig utstyr enn det vi hadde i Det vart gjort nokre små justeringar av desse. Desse endringane medfører at: Den gamle ferdselsvegen, ID , nordaust i planområdet, no er delvis i konflikt med planlagt utbygging. Vi ber tiltakshavar finne ei løysing som sikrar den freda ferdselsvegen. Omsynsona nord i planområdet må utvidast litt for å famne om alle freda kulturminne med sin sikringsona. Askeladden ID sørvest i planområdet må visast som omsynssone. Vi ber om at alle freda kulturminne i plankartet vert vist som omsynssone d), bandlagt etter kulturminnelova, jf. pbl 11-8 d) og 12-6 (sosi-kode 730). Det må vidare leggjast ei større omsynssone c) i dette området for å sikre at dei ikkje vert øydelagt, skada eller skjemma av aktiviteten som er planlagt i nærområdet, jf. pbl c) og 12-6 (sosikode 570). Omsynssone d) og c) skal kombinerast med andre arealformål, som t.d. friluft og grønstruktur. Omsynssone d) og c) må vidare ha føresegner som sikrar kulturminnet mot alle typar inngrep, påfyllingar og mellombelse lagringar og tiltak. Følgjande tekst må inn i reguleringsføresegnene: I omsynssone d) H730 og c) H570 er (fyllast ut med Askeladden id) automatisk freda bandlagt etter kulturminnelova. Det er ikkje tillate å setje i gang tiltak som kan skade, øydeleggje eller utilbørleg skjemme kulturminnet, eller framkalle fare for at det kan skje. Hordaland fylkeskommune vil minne om at planen, når den kjem på offentleg ettersyn, ikkje må vere i konflikt med automatisk freda kulturminne eller andre kulturminne med høg verneverdi. Dette vil vera grunn til å fremje motsegn til planen. Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 KULTUR- OG IDRETTSAVDELINGA PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr. [ ]

2 Side 2/2 Ta kontakt med sakshandsamar, Elizabeth Warren, tlf , dersom du vil få tilsendt SOSI eller shape filer av freda kulturminne innafor planområdet og/eller vil diskutere eventuelle konfliktar mellom utbygging og kjente freda kulturminne. David J. Aasen Sandved kst. fylkeskonservator Elizabeth Warren seniorrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Kopi til: ODDA KOMMUNE Vedlegg 1 Rapport Bråstøl, Odda Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr. [xxxx xx xxxxxx]

3 Rapport Kulturhistoriske registreringar Bråstøl, Odda kommune Gnr. 13, bnr. 4 1

4 1. SAMANDRAG BAKGRUNN KULTURMINNE OG KULTURMILJØ NOKRE SENTRALE OMGREP METODE OMRÅDET TIDLIGARE FUNN - KJENDE AUTOMATISK FREDA LOKALITETAR UNDERSØKINGA ASKELADDEN ID : KOLGROP KONKLUSJON...15 Figur 1. Oversiktskart med planområdet markert Figur 2. Omriss over planområdet... 5 Figur 3. Plankart... 6 Figur 4. Gjeldande reguleringsplan... 7 Figur 5 Oversikt over dei arkeologiske periodane Figur 6. Planområdet Figur 7. Oversikt over kulturminner i nærleiken Figur 8. Utskrift frå Askeladden Figur 9. Nye kolgroper på Bråstøl Figur 10. Plassering av kolgroper Figur 11. Plansiksse

5 Vedlegg For fleire feltfoto vises det til HFK sitt fotoarkiv «Fotostation». Desse er merket med til Planteikningar 3

6 1. Samandrag I samband med oppstart av detaljregulering av gnr. 13, bnr. 4, m. fl., Bråstøl i Odda kommune har Fylkeskonservatoren ved Hordaland fylkeskommune gjennomført ei arkeologisk registrering med siktemål å kartleggje eventuell konflikt med automatisk freda kulturminne i planområdet. Registreringa vart utført 30. og 31. oktober 2018 av Robert Stormark og Anders Wahlborg. Rapport er utført av Anders Wahlborg. Under registreringa vart det søkt på markoverflata etter synlege kulturminne. Her vart det påvist to nye automatisk freda kulturminne (askeladden id. nr ), to kolgropar.i tillegg vart det naudsynt å få innmålt kjende freda kulturminne innafor planområdet som er regulert til vern med meir nøyaktig utstyr enn det vi hadde i Bakgrunn Bakgrunn for undersøkinga er oppstart av detaljregulering for Bråstøl, gnr. 13, bnr. 4, Odda kommune. Planområdet er frå før regulert i reguleringsplan Bråstøl, planid Plangrensa vert utvida i nordaust i høve til gjeldande plangrense. Det er kjent fleire automatisk freda kulturminne i og ved planområdet. Dei fleste vart funne i 2006 i samband med arkeologisk registrering for gjeldande plan. Føremålet med nytt detaljregulering er å fortette området med 7 nye fritidsbustadar, tilkomstveg og parkering På bakgrunn av dei tidlegare kjende funna i nærområda og dei topografiske tilhøva, vart planområdet vurdert til å ha potensial for funn av automatisk freda kulturminne under markoverflata. Det var derfor naudsynt med ei arkeologisk registrering. Saksnummer i Hordaland fylkeskommune si arkiv er 2018/

7 Figur 1. Oversiktskart med planområdet markert. Figur 2. Omriss over planområdet 5

8 Figur 3. Plankart 6

9 Figur 4. Gjeldande reguleringsplan R039 Bråstøl, Odda 3. Kulturminne og kulturmiljø nokre sentrale omgrep Kulturminne er konkrete spor etter menneske som levde før oss. Dei omfattar òg stader det er knytt historiske hendingar, tru eller tradisjonar til, jf. kulturminnelova 2, 1. ledd. Kulturminne kan til dømes vere hus, gravhaugar, tufter, båtar og vegar. Desse kan vere frå tidlegare tider eller frå vår eiga tid. Med kulturmiljø er meint eit område der kulturminne er ein del av ein større heilskap eller samanheng. Kulturmiljø kan til dømes vere ein bydel, eit gardstun med landskapet ikring, eit fiskevær eller eit industriområde med fabrikkar og bustader, jf. kulturminnelova 2, 2. ledd. Eit stort tal med verdifulle kulturminne er freda. Gjennom kulturminnelova er kulturminne frå oldtid og mellomalder (inntil år 1537), ståande bygningar eldre enn 1650 og samiske kulturminne eldre enn 100 år automatisk freda. Lova inneheld òg eigne lovføresegner om vern av skipsfunn. Kulturminnelova 4 inneheld ei liste av ulike typar kulturminne som er automatisk freda. I kulturminneforvaltninga vert det også ofte skilt mellom automatisk freda kulturminne, også kalla forminne og nyare tids kulturminne. 7

10 Tabellen Arkeologiske under viser periodar oss periodane slik dei er definert til Ukalibrert no. Når periodane BP er Kalibrert skild ut i frå BC/AD bruk av Eldre råstoff, teknikk Tidlegmesolitikum og radiologiske (TM) dateringar vert alle funn ein viktig 9000 del BP av førhistoria vår. BC Eller steinalder Mellommesolitikum (MM) BP BC heilt konkret spor Seinmesolitikum etter menneska (SM) før oss BP BC Yngre Tidligneolitikum (TN) BP BC steinalder Mellomneolitikum, periode A (MNA) BP BC Mellomneolitikum, periode B (MNB) BP BC Seinneolitikum (SN) BP BC Bronsealder Eldre bronsealder (EBA) BP BC Eldre jernalder Yngre bronsealder (YBA) BP BC Førromersk jernalder BP BC Romertid BP AD Folkevandringstid BP AD Yngre Merovingartid BP AD jernalder Vikingtid BP AD Mellomalder Tidlig mellomalder AD Høgmellomalder AD Seinmellomalder AD Figur 5 Oversikt over dei arkeologiske periodane. Dei fleste automatisk freda kulturminna er enno ikkje registrert. Det er ulike årsaker til dette. Mest vanleg er at dei ligg skjult under dagens markoverflate, eller at kulturminna er så overgrodd at dei ikkje lenger er synlege. Det kan òg skuldast at ein aldri har leita etter kulturminne i desse områda. Ettersom kartfesting og registrering av automatisk freda kulturminne aldri vil bli fullstendig, er ein i offentleg forvalting og arealplanlegging avhengig av den informasjonen og dei data kulturminnevernet får fram gjennom registreringsarbeidet. Ved planlegging av offentlege og større private tiltak pliktar den ansvarlege å undersøke om tiltaket vil virke inn på automatisk freda kulturminne, jf. kulturminnelova 9. Ved andre tiltak som inneber endra arealbruk og inngrep i marka, er det arkeologiske undersøkingar etter 11 i kulturminnelova som skal sikre at både kjente, og hittil uregistrerte automatisk freda kulturminne ikkje blir øydelagde som følgje av eventuelle brot på 3 i kulturminnelova. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1537) har meir eller mindre stor verneverdi, men er med unntak av ståande bygningar eldre enn 1650 i utgangspunktet ikkje automatisk freda. Dei kan verte freda etter 15 i kulturminnelova eller verte regulerte til vern med heimel i plan- og bygningslova. I SEFRAK-registeret er kulturminne frå før 1900 (hovudsakleg ståande bygningar) registrert. I nokre områder er òg kulturminne frå etter 1900 SEFRAK-registrert. 4. Metode 8

11 Sidan førhistoriske spor etter menneske ofte ikkje er synlege på markoverflata, vil registreringsmetode vanlegvis innebere graving manuelt med spade, prøvestikking, eller ved hjelp av gravemaskin, maskinell flateavdekking. I område kor ein reknar med funn av synlege kulturminne vert det søkt i overflata. Ofte vert fleire metodar nytta på ei og same registrering. Kva metode som er vald er avhengig av topografi, høgd over havet og kva type kulturminne ein reknar med å kunne påvise. Ved overflateregistrering vert området som skal undersøkast synfare systematisk med tanke på synlege kulturminne. Synlege kulturminne kan vere gravminne, hustufter, helleristningar, bergmalingar, steingjerder, geilar, jakt- og fangstanlegg, kolgroper, vegar og vegfar, hellerar, runesteinar, jernvinne, steinbrot, bygdeborgar. Landskapet har endra seg mykje sidan førhistorisk tid; enten ved at tidlegare tidars busetjingsområde har gått ut av bruk og grodd att, ved moderne påverking eller ved landheving. 5. Området Planområdet ligg på Bråstøl, vest for Valldalselva og Austmannalia. Sving av E134 ved Nyastøl og så ligg Bråstøl omlag ein kilometer innover. Området består av myr langs elva, og eit kupert høgdedrag lengst nord i planområdet. Her er det lett skogkledd med fjellbjørk og kratt. På austsida av elva stig terrenget bratt, medan det på vestsida er noko flatare. 9

12 Figur 6. Planområdet 6. Tidligare funn - kjende automatisk freda lokalitetar Det er registert flere kulturminner på bråstøl. Dette dreier seg om kulturminner typisk for uttmarksområder. Det er hovedsakleg kolgroper. Det er også registert to vegfar, og restar av ein setervoll (ikkje freda). Dei fleste kolgropene vart registert i Under denne registeringa vart to lokalitetar definert som kokegropar (Askeladden og ), Dette dreier seg høvesvis 5 og 4 små gropar på omlag 1 1,5 meter som ligg tett i tett. Ei av desse er datert til romartid. Det er mogleg at også disse er små kolgropar (Birkenes, 2007). 10

13 KulturminneID Art (Enk) Datering Dateringskvalitet Vernetype Veg Førreformatorisk tid Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Høymiddelalder Dokumentert Fjernet (aut. fredet) Kullgrop Jernalder Sannsynlig Fjernet (aut. fredet) Veg Førreformatorisk tid Sannsynlig Automatisk fredet Setervoll Uviss tid Ikke fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Tuft Romertid Dokumentert Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Vikingtid Dokumentert Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Dokumentert Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kokegrop Romertid Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Kullgrop Jernalder - middelalder Sannsynlig Automatisk fredet Figur 7. Oversikt over kulturminner i nærleiken 11

14 Figur 8. Utskrift frå Askeladden, den nasjonale kulturminndatabasen, Registreringa i 2006 på Bråstøl viser at området har vorte nytta i meir enn 1600 år, frå yngre romertid og fram til i dag. Funna frå yngre romertid viser truleg til ei sesongbasert ressursutnytting der ein har hatt tilhald på staden i kortare eller lengre tidsrom. Beiteareala i fjellet, samt jakt, fangst og fiske var då, som i seinare tider, verdfulle ressursar som har vore høgt skatta. I yngre jernalder og mellomalder er det spora etter brenning av trekol som viser best att i terrenget, men mest truleg har bruken av området nok relatert seg til fleire ressursar enn det reint synberre. Det er og eldre ferdselsvegar i og ved planområdet. 12

15 7. Undersøkinga Registreringa på Bråstøl vart utført 30. og 31. oktober 2018 av Anders Wahlborg og Robert Stormark. Planområdet vart systematisk overflateregistrert. Det vart registert to nye kolgropar i planområdet. I tillegg vart eksisterande kulturminne i planområdet kontrollregistert og målt inn på nytt med CPOS-utstyr. 7.1 Askeladden id : Kolgrop. Lokaliteten ligg på gnr. 13, bnr. 4, mellom vegen og Valldalselva. Her er det ei lita elveslette, nesten fri for trær og noko myrlent. Det vart dokumentert to kolgroper her, KG1 og KG2. KG1 framstår som ei typisk kolgrop, med ein tydeleg markert ytre voll, på omlag 4,5 x 4 meter, og indre mål på 1,5 x 1,5. Frå botn av gropa til toppen av vollen er det omlag 65 cm. Det vart påvist eit tydeleg kollag i anlegget. KG2 er mindre tydeleg, og har ingen ytre voll sett bort frå eit lite parti mot sør, derav er det heller ingen ytre mål. Indre mål er 1,25 x 1,5 meter. Også her er det eit tydeleg kollag. Det vart ikkje teke ut trekolprøve for datering av anlegga, men bassert på dateringer frå andre anlegg i nærleiken er det nærliggande å tru at dei stammar frå jernalder/mellomalder. 13

16 KG1 KG 2 Figur 9. Nye kolgroper på Bråstøl Figur 10. Plassering av kolgroper 14

17 Figur 11. Plansiksse 8. Konklusjon Den arkeologiske registreringa i samband med reguleringsplan for Bråstøl, gnr. 13, bnr. 4, m. fl. i Kvam herad, vart gjennomført 30. og 31. oktober Registreringa resulterte i funn som kjem inn under 4 i kulturminnelova om automatisk freda kulturminne. Funna bestod av ein kolgropslokalitet frå jernalder/mellomalder. Lokaliteten er automatisk freda og registrert i Riksantikvaren sin kulturminnedatabase «Askeladden», med id Nokre tidlegare registrerte kulturminner vart også målt inn på nytt og har fått endra kartfesting. Dette gjeld blant anna eit vegfar som går frå Bråstøl opp langs Valldalselva, dette ligg no i konflikt med reguleringsplanen. Litteratur 15

18 Kulturminnedatabasen Birkenes, L.Ø. (2007) Kulturhistoriske registeringar Rapport Reguleringsplan for Bråstøl. Seksjon for kulturminnevern og museum, Hordaland fylkeskommune. 16

19 á

20 Agnes Mowinckels gate 5 Postboks Bergen Telefon: E - post:hfk@hfk.no Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalandssamfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelsetenester og kollektivtransport til innbyggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdiskaping, næringsutvikling, fritidsopplevingar og kultur. Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og fr amtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen. 17