Tveite midtre gnr. 38 bnr. 1 m.fl., Sund kommune, Hordaland

Transkript

1 Tveite midtre gnr. 38 bnr. 1 m.fl., Sund kommune, Hordaland KULTURHISTORISKE REGISTRERINGAR PRIVAT DETALJREGULERINGSPLAN MIDTTVEIT/TÆLAVÅG RAPPORT

2

3 Forord Etter omorganiseringa av kulturminnevernet i 1990 vart ansvaret for automatisk freda kulturminne i plansaker overført til fylkeskommunane. I Hordaland fylkeskommune er det Seksjon for kulturminnevern og museum ved Kultur- og idrettsavdelinga som utfører det kulturminnefaglege arbeidet. Planområda vert sjekka ut i høve til arkivopplysingar om kjente automatisk freda kulturminne. Det vert og gjort ei kulturminnefagleg vurdering om det må gjerast arkeologiske registreringar i felt. Den arkeologiske registreringa i felt har som mål å finne ut om eit planlagd tiltak vil komma i konflikt med automatisk freda kulturminne (eldre enn 1537). I den grad tiltaket vil verka inn på nyare tids kulturminne vil desse bli kort omtalte. Denne rapporten er utarbeidd på bakgrunn av arkeologisk registrering i felt. Rapporten gjev opplysingar om arbeidsomfang, utstrekning og karakter av registrerte kulturminne, og om framlagde planar er i konflikt med kulturminne. 1

4 2

5 Innhaldsliste: 1. Samandrag 4 2. Bakgrunn 4 3. Kulturminne og kulturmiljø - nokre sentrale omgrep 6 4. Området 7 5. Tidlegare registreringar og funn i området Metode Undersøkinga Automatisk freda kulturminne 14 Askeladden id. nr Busettings- aktivitetsområde frå stein-, bronse og jernalder Nyare tids kulturminne Konklusjon 21 Figurliste: Figur 1: Planområdet. 5 Figur 2: Tidsakse over førhistorisk tid, med arkeologiske periodenavn. 6 Figur 3: Planområdet. Kopi frå Plan Vest. 8 Figur 4: Planområdet sett frå lufta. Bilde henta frå 9 Figur 5: Nordleg del av planområdet. Foto: Anja S. Melvær. 9 Figur 6: Sørleg del av planområdet, sett mot sør. Rv202 i bakgrunnen. Foto: Anja S. Melvær 10 Figur 7: Kart frå Riksantikvarens kulturminnedatabase Askeladden. Gardsanlegget på Midtre Tveite markert med rune-r. 11 Figur 8: Strandlinjekurve for Midtre Tveite, Sund kommune. 12 Figur 9:Sørleg del av planområdet med prøvestikk og jordkjellarar markert. Eit rør funnet i eit påbegynt prøvestikk, og ein kum i området er også markert på bildet. 13 Figur 10: Panorama lok. 1, sett mot N. Foto: Anja S. Melvær. 14 Figur 11: Prøvestikk (raude firkantar) med talet på funn markert over stikket. 15 Figur 12: Panorama av lok 1 med prøvestikk markert. Fotografert mot N. Foto: Anja S. Melvær. 15 Figur 13: Avgrensing av lokalitet Figur 14: Jordkjeller rett sør for bustadhusa. Foto: Solveig L. Rongved. 21 3

6 1. Samandrag På bakgrunn av oppstart av privat detaljreguleringsplan for gnr. 38, bnr. 1 mfl., Tveite midtre, Telavåg, Sund kommune gjennomførte Hordaland fylkeskommune, Kultur- og idrettsavdelinga, ei arkeologisk registrering i planområdet. Undersøkinga vart utført september 2010 av arkeologane Solveig Lohne Rongved og Anja Sveinsdatter Melvær, sistnemnte med rapportansvar. Det vart nytta totalt 34 timer i felt. Undersøkinga påviste eitt automatisk freda kulturminne i sørleg del av planområdet, ein lokalitet med funn frå steinalder, bronsealder og eldre jernalder (Askeladden id. nr ). Av nyare tids kulturminne vart det påvist to jordkjellarar, og ein steingard i sørleg del av planområdet. 2. Bakgrunn Bakgrunnen for undersøkinga er varsla oppstart av arbeid med privat detaljreguleringsplan for Tveite midtre gnr. 38 bnr. 1 mfl. datert (Saksnr ). Føremålet med planen er å leggje til rette for bustader med tilhøyrande anlegg. I brev av 18. juni 2010 varsla Hordaland fylkeskommune trong for arkeologisk registrering. Dette for å avgjere om tiltaket kom i konflikt med hittil ikkje registrerte kulturminne, jmf. 9 i kulturminneloven. Tiltakshavar godkjende kostnadsoverslaget i e-post av 24. juni

7 Figur 1: Oversiktskart med planområdet avmerka 5

8 3. Kulturminne og kulturmiljø - nokre sentrale omgrep Kulturminne er konkrete spor etter menneske som levde før oss. Dei omfattar òg stader det er knytt historiske hendingar, tru eller tradisjonar til, jf. Kulturminneloven 2, 1. ledd. Kulturminne kan til dømes vere hus, gravhaugar, tufter, båtar og vegar. Desse kan vere frå tidlegare tider eller frå vår eiga tid. Med kulturmiljø er meint eit område der kulturminne er ein del av ein større heilskap eller samanheng. Kulturmiljø kan til dømes vere ein bydel, eit gardstun med landskapet ikring, eit fiskevær eller eit industriområde med fabrikkar og bustader, jf. Kulturminneloven 2, 2. ledd. Eit stort tal med verdifulle kulturminne er freda. Gjennom Kulturminneloven er kulturminne frå oldtid og mellomalder (inntil år 1537), ståande bygningar eldre enn 1650 og samiske kulturminne eldre enn 100 år automatisk freda. Lova inneheld òg eigne lovføresegner om vern av skipsfunn. Kulturminneloven 4 inneheld ei liste av ulike typar kulturminne som er automatisk freda. I kulturminneforvaltninga vert det også ofte skilt mellom automatisk freda kulturminne, også kalla fornminne og nyare tids kulturminne Arkeologiske perioder Ukalibrert BP Kalibrert BC / AD Eldre Tidligmesolitikum TM BP BC steinalder Mellommesolitikum MM BP BC Senmesolitikum SM BP BC Yngre Tidligneolitikum TN BP BC steinalder Mellomneolitikum, periode A MNA BP BC Mellomneolitikum, periode B MNB BP BC Senneolitikum SN BP BC Bronsealder Eldre jernalder Eldre bronsealder EBA BP BC Yngre bronsealder YBA BP BC Keltertid BP BC Romertid BP AD Folkevandringstid BP AD Yngre Merovingertid BP AD jernalder Vikingtid BP AD Middelalder Tidlig middelalder AD Høymiddelalder AD Senmiddelalder AD Figur 2: Tidsakse over førhistorisk tid, med arkeologiske periodenavn. Dei aller fleste av dei automatisk freda kulturminna er enno ikkje registrert. Det er ulike årsaker til dette. Mest vanleg er at dei ligg under dagens markoverflate, og ikkje er synlege. Det kan og skuldast at ein aldri har leita etter kulturminne i desse områda, eller at kulturminna er så overgrodd at dei ikkje lenger er synlege. Så lenge kartfesting og registrering av 6

9 automatisk freda kulturminne aldri vil bli fullstendig, er ein i offentleg forvalting og arealplanlegging avhengig av den informasjonen og dei data kulturminnevernet får fram gjennom registreringsarbeidet. Ved planlegging av offentlege og større private tiltak pliktar den ansvarlege å undersøke om tiltaket vil virke inn på automatisk freda kulturminne, jf. Kulturminneloven 9. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1537) har meir eller mindre stor verneverdi, men er med unntak av ståande bygningar eldre enn 1650 i utgangspunktet ikkje automatisk freda. Dei kan verte freda etter 15 i Kulturminneloven eller verte regulerte til vern med heimel i Plan- og bygningsloven. I Sefrak-registeret er kulturminne frå før 1900 (hovudsakleg ståande bygningar) registrert. I nokre områder er òg kulturminne frå etter 1900 Sefrak-registrert. 4. Området Planområdet ligg i Tælavåg i Sund kommune, og er omkring 14,4 dekar stort. Figur 3: Planområdet. Henta frå Den nordlegaste delen av planområdet er eit flatt område på omkring 14 moh. Her er ei grasdekka, svært fuktig slette, med eit par låge aust-vestgåande bergryggar. Omkring midt i planområdet er ein bratt bergknatt. Aust for denne ligg eit par bustadhus. På den nordlege 7

10 delen av bergknatten på omkring 32 moh, er ei flatare, grasdekka hylle omkring 30 m lang og 15 m brei. Sør for bergknatten og bustadhusa er området relativt bratt og knausete. I austleg del er det ei hellande flate frå omkring 20 moh. oppe ved bustadhusa og ned til omkring 6 moh. ved Rv202 (plangrensa). På flata veks det gras og enkelte lauvtre. Figur 4: Planområdet. Kopi frå Plan Vest. 8

11 Figur 5: Planområdet sett frå lufta. Bilde henta frå Figur 6: Nordleg del av planområdet. Foto: Anja S. Melvær. 9

12 Figur 7: Sørleg del av planområdet, sett mot sør. Rv202 i bakgrunnen. Foto: Anja S. Melvær 10

13 5. Tidlegare registreringar og funn i området Det var frå før ikkje kjent automatisk freda kulturminne innanfor planområdet. Det er kjent eit gardsanlegg frå jernalder/middelalder (Askeladden id. nr ) på Midtre Tveite omkring 1 km nordvest for planområdet. I dette området ligg også 13 gravrøyser. Figur 8: Kart frå Riksantikvarens kulturminnedatabase Askeladden. Gardsanlegget på Midtre Tveite markert med rune-r. 6. Metode Sidan førhistoriske spor etter menneske ofte ikkje er synleg på markoverflaten, vil registreringsmetode vanlegvis innebere graving manuelt med spade, prøvestikking eller ved hjelp av gravemaskin, maskinell flateavdekking. I område kor ein reknar med funn av synlege kulturminne vert det søkt i overflata. Ofte vert fleire metodar nytta på ei og same registrering. Kva metode som er vald avheng av topografi, høgd over havet og kva type kulturminne ein reknar med å kunne påvise. Prøvestikking er den mest nytta metoden for å påvise kulturminne frå steinbrukande tid, men kan også nyttast til å påvise yngre kulturminne. Ved bruk av denne metoden sonderar ein fyrst med eit jordborr etter lausmassar. Ved påvising av lausmassar grev ein så prøvestikk med 11

14 spade. Prøvestikka er om lag 40 x 40 cm. Den oppgravne massen under torva vert vassålda i såld med 4 millimeter maskevidde. Slik vil funn av reiskap og avslag etter reiskapsproduksjon vere lett å finne. Landskapet har endra seg mykje sidan førhistorisk tid; enten ved at tidlegare tidars busetjingsområde har gått ut av bruk og grodd att, ved moderne påverking eller ved landheving. Det er utarbeidd kurver over eldre strandlinjer for Hordaland (Lohne 2006; sjå også Rommundset 2005 og Vasskog 2006).Dette kan vere ein god reiskap til å forstå landskapsendringar over tid. Strandlinekurver er også ein metode ein nyttar for å datere steinalderlokalitetar innanfor ei gjeve ramme. Ei strandlinjekurve for det gjeldane området er vist på figuren under. Strandforskyvningskurve for UTM Ø, Høyde Tid (kalender år: + tall = f.kr, - tall = e.kr) Figur 9: Strandlinjekurve for Midtre Tveite, Sund kommune. På bakgrunn av kunnskap om tidlegare kjende kulturminne i området, terrenget og nærleik til sjøen kunne ein venta å finne spor frå steinalder i planområdet. 12

15 7. Undersøkinga Det vart teke sju prøvestikk i planområdet, alle var positive. Alle prøvestikka ligg i sørleg del av planområdet og utgjer ein lokalitet (lok. 1), Askeladden id. nr Av nyare tids kulturminne ble det påvist to jordkjellarar, og ein steingard i sørleg del av planområdet. På sletta nord for bustadhusa vart det undersøkt med jordbor. Her bestod massane av myr/torv ned på berg, det vart ikkje påvist undergrunnsmasse her. Dette området vart derfor ikkje prøvestukke. Dei to dagane feltarbeidet varte regna det svært mykje og undergrunnen var svært fuktig. Dette gjorde dokumenteringa og arbeidsforholda vanskelege. Prøvestikka vart raskt fylde med vatn. På grunn av dei svært fuktige forholda vart det også vanskeleg å skilja dei ulike stratigrafiske laga frå kvarandre. Figur 10: Sørleg del av planområdet med prøvestikk og jordkjellarar markert. Eit rør funnet i eit påbegynt prøvestikk, og ein kum i området er også markert på bildet. 13

16 7.1 Automatisk freda kulturminne Askeladden id. nr Busettings- aktivitetsområde frå stein-, bronse- og jernalder Lokalitet 1, Telavåg/Midttveit Lokaliteten ligg i sørleg halvdel av planområdet på ei sørvendt flate som skråna frå bustadhusa (omkring 20 moh.) og ned mot plangrensa ved Rv202 (omkring 6 moh.). Det vart tatt sju prøvestikk på flata, alle positive. Figur 11: Panorama lok. 1, sett mot N. Foto: Anja S. Melvær. Topografisk er lokaliteten delvis avgrensa av eit forholdsvis bratt, knausete område i vest. Mellom Rv202 og det knausete område i vestleg del av lok.1 er det eit flatare område. Her vart stukke med jordbor, her bestod massane av torvlag ned på berg. I nord er det enkelte små knausar og noko brattare terreng. Her ligg eit bustadhus med hage og ein nedgrove kum. I sør går Rv202 (plangrensa), og i aust ligg eit bustadhus med ein høg oppbygd mur (sjå figur 11 og 13). Det er sannsynleg at lokaliteten fortsett ned mot Rv202 og mogleg forbi denne, og forbi den oppbygde muren i aust. Rett ved Rv202 er det ein del påfylt masse. 14

17 Figur 12: Prøvestikk (raude firkantar) med talet på funn markert over stikket. Figur 13: Panorama av lok 1 med prøvestikk markert. Fotografert mot N. Foto: Anja S. Melvær. Dei stratigrafiske laga var svært vanskelege å skilje frå kvarandre på grunn av alt vatnet i prøvestikka. Matjorda var frå cm tjukk, i dei fleste stikka omkring 20 cm djup. Funna vart hovudsakleg gjort i nedst del av matjorda, og i laga rett under matjorda, i grus og steinblanda gråsvart silt. Dei funnførande laga var mellom 10 og 55 cm tjukke, (sjå s ). 15

18 Det vart funne totalt 53 funn på lokaliteten, her var avslag og bitar i flint, kvarts, kvartsitt, bergkrystall og rhyolitt, i tillegg til den nemnte perla og eit skår av keramikk som er sterkt magra med kleber. Funna viser fleire bruksfasar. Med unntak av råstoffet rhyolitt kan ikkje det litiske materialet daterast nærmare enn steinbrukande tid. Råstoffet rhyolitt vert tatt i bruk tidlig i neolitikum og minkar i bruk i fyrste del av mellomneolitikum (Alsaker 1987; Olsen 1992). Funn av eit skår av sterk klebermagra keramikk viser bruk i eldre jernalder. Perla som er funne kan også vere frå denne perioden, men dette er ikkje sikkert. Perla er ikkje diagnostisk, og kan også vere etter-reformatorisk. I PS4 vart det påvist eit svart, svært kolholdig lag (lag 5). Laget var utan funn, men låg under funnførande lag i same stikk. I desse laga vart det bl.a. funne avslag av flint og rhyolitt. I bøttelag 5, rett over kollaget vart det funne eit skår av klebermagra keramikk. Ei C14-prøve frå trekollaget (prøve nr.2) vart datert til yngre bronsealder /-40 BP, kalibrert til f.kr. (Beta ). I dette prøvestikker det altså påvist funn og spor frå fyrste del av yngre steinalder, eldre bronsealder og eldre jernalder. I PS5 vart det også påvist eit kolhaldig lag det vart tatt prøve frå (prøve nr.3). C14-prøva vart datert til seinneolitikum, /-40 BP, kalibrert til f.kr. og f.kr. (Beta ). I dette laget vart det funne eit flintavslag og ein bit bergkrystall. Konteksten til funna og C14- dateringane viser at lokaliteten er omrota. Det er i PS 5 påvist eit kollag datert til eldre bronse alder, over her vart det funne eit skår av keramikk frå eldre jernalder over her igjen vart det funne rhyolitt som er hovudsakleg i bruk i fyrste del av yngre steinalder. I enkelte av stikka vart det funne moderne glas i same bøttelag som funna (sjå s ). Det vart også funne ei glasperle i PS2, under laga med flintfunn. Dette viser at det har vore omroting av jordlaga på lokaliteten. Funna viser at det har vore aktivitet på dette området i fleire periodar av førhistoria. Lokaliteten er forstyrra enten i førhistorisk tid med fleire periodar med aktivitet på staden eller i nyare tid. Massane kan t.d. ha glidd nedover frå høgare oppe i skråninga, eller stamme frå bygginga av Rv202 eller straum-masta like ved. Det er usikkert kor stort omfanget av forstyrringa er. 16

19 Prøvestikk 1: 40 x 35cm Funn: 2 (+ 2 brente bein i B1 og B2 kasta) Lag 1 gråsvart torv/matjord. Lag 2 svært humushaldig, gråscart silt med småstein og grus. Lag 3 Som lag 2, men med ein del store stein (diam. ca 10 cm). Lag 4 Grågrønn, svært grushaldig silt. Lag 5 Berg. Funn i B2-B3. Prøvestikk 2: 35 x 35cm Funn: 2 flint, 1 glasperle (1 brent bein frå B2 kasta). Lag 1- Torv Lag 2 - Grus- og steinlag. Svært mykje stein. Massen elles verkar som matjord. Lag 3 Mørkt siltlag med litt stein. Lag 4 Sand og fin grus. Usikker overgang frå laget over pga svært vått. Lag 5 Stein/Berg Funn i B1 og B3. Svært vått stikk. Vanskeleg å sjå noko, og funn kan varte vaska ut av profilvegg. Prøvestikk 3: 40 x 40cm Funn: 11 (+ 2 brente bein i B1 kasta) Lag 1 Gråsvart torv/matjord Lag 2 Gråsvart humus med silt og småstein. Lag 3 Berg eller stein. Funn i B1-B2. 17

20 Prøvestikk 4: 40 x 40cm Funn: 23 (+ 1 brent bein i B5 vart kasta). Lag 1 Gråsvart matjord Lag 2 Gråsvart humushaldig sand med grus og småstein. Lag 3 Gråsvart silt/sand, relativt kompakt med noko småstein. Lag 4 Som lag 3, men med større steinar i (diam: ca 5-8cm). Lag 5 Svart, svært kolhaldig silt med småstein og noe større stein (5-10cm i diam). Lag 6 Lysebrun sand ned på stein/berg. Funn i B3-B5. 1 glasskår i B3. Kol i B2-B5. Kolprøve frå lag B6 plukka i soldet. Kolprøve nr.2 (sendt til datering) tatt frå profilvegg lag 5. Prøvestikk 5: 40 x 35cm. Funn: 2 Lag 1 Torv/Brun matjord, omrota med fajanse og glas. Lag 2 Svart, kolhaldig, spetta silt, med enkelte steinar i (diam: 5-10cm). Lag 3 Stein/Berg Funn i B2. Glas i B1. Kolprøve frå lag 2. Prøvestikk 6: 40 x 40cm Funn: 11 6 bøttelag. Kol i alle, mest i B1-B2. Store kolbitar. Svært vått under 65cm. Massen var øvst matjord med stein, kol og funn, deretter silt med kol og ein del vitra stein. B4 med mindre kol enn B3. Funn i B1, B3, B4, B6. Mykje og stor kolbitar i laga med funn. 18

21 Prøvestikk 7: 40 x 40cm Funn: 1 Lag 1 Torv/gråbrun matjord. Lag 2 Brun humus og silt med noko stein og grus Lag 3 Som lag 2, med store stein (diam: 10-15cm). Enkelte mørkare lommer. Meir grus i botn av laget. Lag 4 - Berg/kompakt aur. Funn i B3. Figur 14: Utstrekning av lokalitet 1. 19

22 Funnliste: Prøvestikk Bøttelag Tal Type Råstoff Merknad avslag flint 3 1 bit flint avslag flint 1 bit flint 3 1 perle glass perle funnet under flinten avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 1 bit kvarts 2 4 avslag flint 2 med cortex 1 avslag bergkrystall 1 avslag kvarts 1 bit kvarts avslag flint 1 med cortex 1 avslag kvartsitt 1 bit bergkrystall 2 avslag kvarts 1 bit rhyolitt 4 1 bit flint med retusj 2 avslag flint 1 bit flint vannrullet 1 bit kvartsitt 2 avslag kvarts 1 avslag rhyolitt 5 1 bit keramikk Skår av eit kar, høgt innhald av kleber. 3 avslag flint 2 med cortex 1 avslag kvartsitt 1 bit kvarts 1 bit bergkrystall avslag flint 1 bit bergkrystall avslag flint 1 bit flint 3 avslag kvartsitt 1 bit kvarts 3 1 avslag flint 4 1 avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 6 1 bit kvartsitt avslag flint vannrullet/natur? TOTAL 53 20

23 7.2 Nyare tids kulturminne Det vart registrert to jordkjellarar i sørleg del av planområdet. Den eine var i relativt dårleg stand. Denne var samanrast og overgrodd (sjå figur 14). Den andre jordkjellaren lengst ned mot Rv202 var i forholdsvis god stand. Det var lagra ein del søppel her, både inni og på baksida av kjellaren. Det var også eit steingjerde som gjekk gjennom området ved lok.1. Figur 15: Jordkjeller rett sør for bustadhusa. Foto: Solveig L. Rongved. 8. Konklusjon Den arkeologiske registreringa på Midttveit gnr. 38 bnr. 1 mfl. i Sund kommune vart utført i perioden september Det vart gjort funn av eit automatisk freda kulturminne, ein busettings- og aktivitetsplass med funn frå yngre steinalder, eldre bronse alder og eldre jernalder, Askeladden id. nr Undersøkinga er gjennomført før reguleringsplanen er lagt ut på offentleg ettersyn, og konfliktgraden mellom plan og kulturminne kan difor ikkje verte definert på noverande tidspunkt. Eitkvart tiltak innafor lokaliteten eller fredningssona på 5 meter vil vere brot på Kulturminneloven, og vil måtte krevje dispensasjon frå Riksantikvaren, jf. Kulturminneloven 8 fjerde ledd. 21

24 Litteratur Askeladden kulturminnedatabase: http;/askeladden.ra.no Vedlegg: Utskrift frå Riksantikvaren sin database Askeladden. Prøvestikkskjema, original. Funnliste Liste over kullprøver. Fotoliste (filmnr ). Resultat frå C14-datering 22

25 Vedlegg: Utskrift frå Askeladden 21

26 22

27 23

28 24

29 25

30 Prøvestikkskjema 26

31 27

32 Funnliste Prøvestikk Bøttelag Tal Type Råstoff Merknad avslag flint 3 1 bit flint avslag flint 1 bit flint 3 1 perle glass perle funne under flinten avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 1 bit kvarts 2 4 avslag flint 2 med cortex 1 avslag bergkrystall 1 avslag kvarts 1 bit kvarts avslag flint 1 med cortex 1 avslag kvartsitt 1 bit bergkrystall 2 avslag kvarts 1 bit rhyoitt 4 1 bit flint med retusj 2 avslag flint 1 bit flint vassrulla 1 bit kvartsitt 2 avslag kvarts 1 avslag rhyolitt Mogleg kleberkarfragment 5 1 bit kleber 3 avslag flint 2 med cortex 1 avslag kvartsitt 1 bit kvarts 1 bit bergkrystall avslag flint 1 bit bergkrystall avslag flint 1 bit flint 3 avslag kvartsitt 1 bit kvarts 3 1 avslag flint 4 1 avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 6 1 bit kvartsitt avslag flint vassrulla/natur? TOTAL 53 28

33 Liste over kullprøver Nr. PS.nr Lag Kontekst Datert? 1 4 bøttelag 6 plukket i soldet Nei Prøve merket Resultat /-40 BP (Cal BC ) 2 4 lag 5 fra profil Ja MTV-PS4-LAG5 3 5 lag 2 fra profil Ja MTV-PS5-LAG /-40 BP (Cal BC og Cal BC ) 29

34 Fotoliste 30

35 31

36 Resultat C14-datering 32

37

38 Kultur- og idrettsavdelinga Agnes Mowinckels gt 5 Postboks 7900 N-5020 BERGEN Telefon: