Plan for psykisk helsevern 2012 2020 HELSE FONNA HF
Innhald 1. Innleiing 6 2. Mål 8 2.1. Mål for psykisk helsevern 8 2.2. Mål med plan psykisk helsevern 9 3. Bakgrunn 9 3.1. Nasjonale og regionale føringar 9 3.1.1. Nasjonalt 9 3.1.2. Regionalt 10 3.2. Bakgrunn for plan psykisk helsevern 13 3.2.1. Psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling 13 3.3. Økonomi 14 4. Arbeidet med plan psykisk helsevern 14 4.1. Bakgunn 14 4.2. Mandat i prosjektdirektivet 14 4.2.1. Framtidsbilete 14 4.2.2. Leveransar og hovudoppgåver 15 4.3. Organisering, sentrale omsyn og metode 15 5. Situasjon 18 5.1. Epidemiologi 18 5.1.1. Utvikling 18 5.1.2. Befolkningsgrunnlag 18 5.1.3. Sjukdomspanorama 20 5.2. Lokalisering, tenestetilbod og transporttider 23 5.2.1. Lokalisering 23 5.2.2. Transporttider får ulike delar av Helse Fonna til DPS og sentralsjukehus 26 6. Strategisk endring 29 6.1. Prinsipielle endringar på overordna nivå 29 6.2. Sentraliserte vs. desentraliserte tenester 30 6.3. Endringar som følgje av forsking 30 6.4. Fagleg innhald 31 6.4.1. Sentrale føringar 31 6.4.2. Robuste fagmiljø 31 6.4.3. Fokusområde 31 6.4.4. Forsking og utdanning av helsepersonell 32 6.4.5. Brukarmedverknad og opplæring av pasientar og pårørande 32
Vår visjon: Fremme helse og livskvalitet
6.5. Organisering av tenestetilbodet 33 6.5.1. Sjukehus organisering og dimensjonering 33 6.5.2. DPS organisering og dimensjonering 34 6.5.3. BUP organisering og dimensjonering 34 6.5.4. Ambulant verksemd 35 6.5.5. Kommune 35 6.5.6 Telemedisin 35 7. Tiltak pr. behandlingslinje 37 7.1. Erfaringsbaserte endringar 37 7.2. BUP 37 7.2.1. Bakgrunn 37 7.2.2. Tiltak 37 7.4. Allmennpsykiatri 38 7.3.1. Bakgrunn 38 7.3.2. Tiltak 39 7.4. Alderspsykiatri 39 7.4.1 Bakgrunn 39 7.4.2. Tiltak 40 7.5. Psykose 40 7.5.1. Bakgrunn 40 7.5.2. Tiltak 41 7.6. Sikkerheit 41 7.6.1. Bakgrunn 41 7.6.2. Tiltak 41 7.7. Nevropsykologi og PPU 42 7.7.1. Bakgrunn 42 7.7.2. Tiltak 42 7.8. Akuttpsykiatri 42 7.8.1. Bakgrunn 42 7.8.2 Tiltak 43 7.9. Rus 43 7.9.1. Bakgrunn 43 7.9.2 Tiltak 44 7.10. Overordna tiltak 45 8. Vedlegg 46 8.1. Vegkart for implementering 46
1. Innleiing Arbeidet med å utarbeide ein samla og heilskapleg plan for psykisk helsevern var vedteke av styret i Helse Fonna HF i oktober 2011. Intensjonen med denne langsiktige planen er å leggje grunnlaget for eit berekraftig tenestetilbod i strategiperioden fram mot 2020. Planen omfattar også tilbodet til pasientar som er avhengige av rusmiddel. Ein plan for psykisk helsevern er nødvendig for å sikre kvalitetsmessige gode tilbod til pasientar og pårørande, og ein formålstenleg bruk av ressursar innan feltet. Helse Fonna har valt å leggje rus inn under psykisk helse vern. I andre delar av spesialisthelsetenesta ser ein ofte eit tydelegare skilje mellom psykisk helsevern og rus. Klinikk for psykisk helsevern i Helse Fonna må såleis rette seg etter nasjonale og regionale planar både på området psykisk helsevern og rus, og sjølv sørgje for at føringar vert integrerte i plan arbeidet, og at oppgåver og ansvar vert fordelte mellom medisinsk klinikk og klinikk for psykisk helsevern, synleggjort gjennom ein tverrfagleg rusplan. Det krev eit godt samarbeid med medisinsk klinikk i gjennomføringa av planen. Hausten 2010 vart det gjort ein ekstern gjennomgang av klinikk for psykisk helsevern. Rapporten etter gjennomgangen peika bl.a. på at klinikken stod fram fragmentert og lite einskapleg, og at det var utfordrande å etablere gode fagmiljø på tvers av seksjonane. Rapporten peika også på svake punkt knytt til seksjonen sin interne kontroll. For å handtere dei områda som vart identifiserte i gjennomgangen, vart det våren 2011 etablert eit forbetringsprogram med fleire delprosjekt som hadde til formål å forbetre fagleg nivå og intern kontroll ved klinikken. Forbetringsprogrammet involverte ei rekkje leiarar og medarbeidarar på tvers i klinikken, og det er gjort ei rekkje forbetringar og endringar som følgje av dette programmet. I arbeidet med plan psykisk helsevern har det vore viktig med ei brei for ankring og at ein tek vare på den positive forventninga og endringsviljen som finst i klinikken. Effekten av ei fullt implementert samhandlingsreform er vanskeleg å vurdere på noverande tidspunkt. Ei kjend utfordring er knytt til finansiering: Kommunane sitt ansvar for finansiering av utskrivingsklare pasientar, og med finansiering av behandlingar i spesialisthelsetenesta, gjeld inntil vidare berre somatikk. Samstundes er rusbehandling og psykisk 6
7
helse frigjort frå kravet om å etablere eit kommunalt tilbod om døgnopphald. Plan psykiatri har forsøkt å ta med i berekninga den usikkerheita som er knytt til samhandlingsreforma. Sentralt i arbeidet med plan psykisk helsevern har vore behovet for å etablere ein robust plan, som også evnar å tåle endringar i omgjevnaden. Plan psykisk helsevern har til formål å stake ut ei retning for psykisk helsevern og rus i Helse Fonna, som er berekraftig og i tråd med noverande og framtidige rammefaktorar. Arbeidet har vore fokusert på pasientane og behov for tenestetilbod. Dette har lagt føringar for korleis Helse Fonna skal organisere, dimensjonere og strukturere tenestetilbodet. Planen inneheld konkrete tiltak på kort sikt, og strategiske endringar og fokusområde på lengre sikt. Plan psykisk helsevern er ei operasjonalisering av nasjonale og regionale føringar for psykiatriområdet, og legg til rette for ei vidare berekraftig utvikling av klinikk for psykisk helsevern i Helse Fonna. I arbeidet med plan psykisk helsevern er det lagt til grunn eit omfattande faktagrunnlag om pasientgruppene som vert behandla i Helse Fonna. Det er eit viktig prinsipp at det er samanheng mellom pasientgrunnlag og kvalitet. Plan psykisk helsevern strekkjer seg langt fram i tid til 2020. Målet er å sikre trygge og nære helsetenester for alle som bur i regionen. Endringar på sjukehusa og DPS-a i Helse Fonna skal gjerast innanfor dei øko nomiske rammene som til kvar tid er tilgjengelege, og erfaringar ein har gjort som følgje av tiltaka i planen. I etterkant av planarbeidet er det naudsynt å arbeide vidare med dei arealmessige og organisatoriske ut fordringane i helse føretaket. Plan psykisk helsevern gjev ikkje ei fullstendig oversikt over Helse Fonna sitt totale tenestetilbod innan psykiatri og rus, men viser retning for dei sentrale behandlingslinjene og innhaldet i sjukehus og DPS fram mot 2020. Planen er utarbeidd ut frå kjende føresetnader i 2012; ved endringar i grunnlaget vil det føre til nye vurderingar av helsetilbodet innan psykisk helsevern og rus. Plan psykisk helsevern skal gjere Helse Fonna i stand til å gje gode helsetenester som tek vare på befolkninga sine behov i komande strategiperiode. Ein skal ha fokus på kvalitet, tilgjenge og best mogleg ressursutnytting. 2. Mål 2.1. Mål for psykisk helsevern Helse Fonna HF har som visjon å «Fremme helse og livskvalitet». Plan for psykisk helsevern har med utgangspunkt i visjon og verdiar i føretaket, sentrale føringar og Helse Fonna sin strategi identifisert nokre sentrale mål for arbeidet i klinikken: 8
Klinikken skal ha ein anerkjent kunnskapsbasert kvalitet. Klinikken skal vidareutvikle oppgåvefordeling som verkemiddel for kvalitetsheving. Pasientar og pårørande skal oppleve god kommunikasjon, informasjon og brukarmedverknad. Klinikken skal ha ei tydeleg og handlekraftig leiing, der med arbeidarane og leiarane tek ansvar og skaper gode resultat. Klinikken skal ha ein effektiv og føreseieleg pasientflyt i heile behandlings kjeda, med samordning av ressursane internt og i sam handling med primærhelsetenesta og samarbeidspartnarar i spesialist helsetenesta. Klinikken skal vere kjenneteikna ved stor grad av openheit og kon ti nuerleg forbetringsfokus. Klinikken skal evne å gje eit einsarta tilbod til alle pasientar i regionen. 2.2. Mål med plan psykisk helsevern Plan psykisk helsevern skal vere ein heilskapleg plan for heile ansvarsfeltet, knytt til tenestetilboda for pasientgrupper som har psykiske lidingar og eller er rusmiddelavhengige. Målet med plan psykisk helsevern er at han legg føringar for korleis Helse Fonna skal vidareutvikle fagleg gode, tilgjengelege, likeverdige og effektive tenester i eit berekraftige fagmiljø. Planen skal byggje på nasjonale helsepolitiske mål og føringar, på før ingane frå Helse 2020 og regional plan for psykisk helse, på Helse Fonna sin strategiske plan og på føresetnad om at løysingane skal kunne etablerast innanfor dei rammene som eigar stiller til rådvelde. Planen må ha eit perspektiv som balanserer det langsiktige med det kortsiktige. Planen må trekkje linjene for korleis tenestetilbodet til dei aktuelle pasient gruppene skal utviklast på lang sikt, samtidig som den må ta vare på behovet for tiltak som også skal ha rask effekt. 3. Bakgrunn 3.1. Nasjonale og regionale føringar 3.1.1. Nasjonalt Stortingsmelding nr. 25 (1996 1997) «Åpenhet og helhet. Om psykiske lidelser og tjenestetilbudene» dannar bakgrunnen for den nasjonale opptrappingsplanen for psykisk helse, jf. st.prp. nr. 63 (1997 1998) «Om opptrappingsplan for psykisk helse 1999 2006», som seinare vart forlengd til 2008. Planen er følgd opp av nasjonale styresmakter, blant anna i rundskriv, styringssignal i styrings- og oppdragsdokument og ved jamlege vurderingar av utviklinga. 9
Det er også utarbeidd fleire rettleiingar og tiltaksplanar for å understøtte overordna mål og hovudtiltak i opptrappingsplanen. Dei viktigaste er: Distriktspsykiatriske senter med blikket vendt mot kommunane og spesialiserte sjukehusfunksjonar i ryggen (IS-1388,2006), rettleiar for vidareutviklinga av DPS Du har komme til rett stad (IS-1358, 2006), rettleiar for etablering av ambulante team i psykisk helsevern Rettleiar for poliklinikkar i psykisk helsevern for barn og unge (IS-1570) Brukarmedverknad psykisk helsevernfeltet. Mål, tilrådingar og tiltak i opptrappingsplanen for psykisk helse (IS-1315, 2006) Pårørande ein ressurs. Rettleiar om samarbeid med pårørande innan psykiske helsetenester (IS-1512) Tiltaksplan for redusert og kvalitetssikra bruk av tvang i psykisk helsevern (IS-1370, 2006) Tiltaksplan for pårørande til menneske med psykiske lidingar (IS-1349, 2006) Frå bekymring til handling. Ein rettleiar om tidleg intervensjon på rusområdet (IS-1742, 2009) Nasjonal faglig retningslinje for utredning, behandling og oppfølging av personer med samtidig ruslidelse og psykisk lidelse ROP-lidelser (IS-1948, 2011) 3.1.2. Regionalt Strategiplanen helse 2020 I Helse 2020 er visjon, mål og strategi og handlingsplanar for Helse Vest samla. Planen legg føringar for utviklinga av pasienttilbodet innanfor spesialist helsetenesta for alle innbyggjarane i regionen. Visjonen: Fremme helse og livskvalitet Verdiane: Respekt i møte med pasienten Kvalitet i prosess og resultat Tryggleik for tilgang og omsorg Måla i strategiplanen: Trygge og nære sjukehustenester Heilskapleg behandling og effektiv ressursbruk Framtidsretta kompetanseorganisasjon Helse 2020 legg vekt på at arbeidet med å styrkje tenestetilbodet til per sonar med psykiske lidingar skal vidareførast etter 2008 i tråd med nasjonale føringar, og på at kvalitet og effektiv organisering er viktige element. 10
11
Regional plan Styret for Helse Vest RHF vedtok i 2004 ein regional opptrappingsplan for psykisk helse. Planen bygde mellom anna på den nasjonale opptrappingsplanen for psykisk helse for 1999 2008. Sjølv om den nasjonale opptrappings planen gjekk ut i 2008, står dei overordna måla og verdigrunnlaget frå opptrappingsplanen framleis ved lag. I 2011 reviderte og oppdaterte ein den regionale planen med eit tids perspektiv frå 2011 til 2015. Den regionale planen for psykisk helse vidare fører intensjonane i opptrappingsplanen for psykisk helse og tek omsyn til dei føringane som til no er komne fram i samhandlingsreforma. Regional plan set mål og tiltak for psykiatriområdet for helseregionen, og legg føringar for utvikling og mål for alle helseføretaka i Helse Vest. Den regionale planen peikar særleg på følgjande: Tilbodet til barn og unge må først og fremst bli gjeve som polikliniske tenester med dagtilbod, ambulante tenester, samt rettleiing og samarbeid med andre samarbeidspartnarar. I tilbodet til vaksne må det framleis vere fokus på å styrkje DPS-a med personell og kompetanse, samt å utvikle gode pasientforløp i nært samarbeid med dei kommunale tenestene. Sjukehusa må få meir spesi aliserte oppgåver, og dei må støtte opp under og avlaste DPS-a når oppgåvene vert for krevjande. Det er samtidig viktig at omlegginga i retning av meir bruk av dagtilbod, polikliniske og ambulerande tenester må halde fram. Samarbeidet med avtalespesialistane må betrast. Arbeidet med å redusere tvangsbruk må styrkjast. Det vert vist til eigen plan for redusert og rett bruk av tvang. Tilbodet til eldre med psykiske lidingar må styrkjast ved DPS-a. Det bør i større grad nyttast ambulerande tenester i nært samarbeid med kommunane. Pasientane må verte kartlagde for rusmisbruk. Pasientar som har behov for det, må møte eit integrert og samanhengande tenestetilbod, som tek omsyn til både den psykiske lidinga og rusproblemet. Det vert vist til den regionale planen for tverrfagleg spesialisert rusbehandling (TSB). Rekruttering og kompetansebygging er sentrale oppgåver i alle helseføretaka. Over tid har det vore størst vanskar med å rekruttere legespesialistar/psykiatrar; særleg barne- og ungdomspsykiatrar. Det er sett i gang eit eige regionalt prosjekt for å sikre god rekruttering av lege spesialistar til barne- og ungdomspsykiatrien. Klinisk praksis må framleis styrkjast gjennom meir forskingsbasert kunnskap. Forsking vil kunne vere ein viktig del av kvalitetssikringa av utgreiing og behandling i helseføretaka. 12
Styringsdokument Helse Vest har i styringsdokument for 2012 lagt nokre overordna mål for psykiatri: Omstillinga innanfor psykisk helsevern vert vidareført, slik at DPS-a vert prioriterte og sette i stand til å ta vare på allmennpsykiatriske funksjonar, m.a. akuttfunksjonar gjennom døgnet. Pasientar/brukarar får eit heilskapleg tilbod på eit nivå som best mogleg kan leggje til rette for meistring og eit normalt liv, dvs. at tilbodet som hovudregel skal gjevast på kommune- og DPS-nivå. Sjukehusa utfører oppgåver som berre kan utførast på sjukehusnivå, dvs. sikkerheitsavdelingar, lukka akuttavdelingar og enkelte avgrensa spesialfunksjonar. Psykisk helsevern er i størst mogleg grad basert på at det skal vere frivillig (redusert bruk av tvang). Psykisk helsevern har eit ansvar for behandling og oppfølging av personar med samansette lidingar. Styringsdokumentet vil også gje mål for psykisk helsevern og rus årleg. Det vil vere sentralt for Helse Fonna å etablere tiltaksplanar på kort sikt for å nå dei årlege måla, og rapportere på dei aktuelle styringsparametrane. 3.2. Bakgrunn for plan psykisk helsevern 3.2.1. Psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling Styret for Helse Fonna handsama i sak 86/08 revisjon av føretaket sin strategiplan for åra 2009 2013. Revisjonen bygde m.a. på den regionale strategiplanen Helse 2020. I den reviderte planen for føretaket vart det særleg peika på fire pasientgrupper som skulle ha eit særleg fokus: Psykisk sjuke og rusmiddelavhengige Spesialisthelsetenester for eldre Habilitering og rehabilitering Prehospitale tenester Det store arbeidet med å utvikle ein heilskapleg plan for det somatiske helse tilbodet i Helse Fonna adresserte mange av utfordringane knytt til dei nemnde pasientgruppene. Samtidig har det ikkje vore gjennomført eit syste matisk og heilskapleg planarbeid rundt vidareutvikling av tilbodet til psykisk sjuke og rusmiddelavhengige pasientar. Desse føringane er med på å gje støtte til Helse Fonna sitt eige ynske om å vidareutvikle tenestetilbodet til desse pasientgruppene på ein framtidsretta måte. Det er naturleg å utarbeide ein heilskapleg plan for å sikre ytterlegare utvikling og kvalitet i tenesta. 13
For ein gjennomgang av tidlegare planar for psykisk helsevern i Helse Fonna HF viser ein til: Plandokument for psykiatrisk klinikk, Helse Fonna HF 2004 Plan for psykisk helsevern, Helse Fonna HF 2008/09 3.3. Økonomi Helse Fonna vil leggje til rette for heilskapleg behandling og effektiv ressursbruk til beste for både pasientar og tilsette. Innbyggjarane skal for dei vanlegaste lidingane få behandling nær der dei bur. Det vil i plan perioden vere viktig for helseføretaket å prioritere innanfor vedtekne budsjett rammer for å sikre pasienttilbod og investeringsbehov. Dei økonomiske rammene for psykiatri og rusområdet i langtidsbudsjettet gjer det nødvendig å justere eksisterande drift i høve til budsjett. Langtidsbudsjett er lagt inn som føring i arbeidet med plan psykisk helsevern. Tiltaksplan som følgjer av plan psykisk helsevern må gjennomførast i samanheng med den årlege budsjettprosessen der dette er relevant. Helse Fonna utarbeidde våren 2012 ein ny arealplan. Arbeidet og resultata av arealplanen vil påverke klinikk for psykisk helsevern i planperioden, men det er i planarbeidet ikkje gjeve føresetnadar knytt til arealplanen. 4. Arbeidet med plan psykisk helsevern 4.1. Bakgrunn Arbeidet med plan psykisk helsevern vart vedteke av styret i oktober 2011 i styresak 78/11. Styresaka la føringar for innhaldet i arbeidet. Arbeidet med å utarbeide plan psykisk helsevern vart vedteke organisert som eit prosjekt. Blant anna på grunn av skifte av administrerande direktør i føretaket, vart oppstarten av prosjektet noko forseinka. Styringsgruppe og prosjektgruppe vart etablert i februar 2012. Styringsgruppa godkjende prosjektplanen formelt 27.04.2012. 4.2. Mandat i prosjektdirektivet 4.2.1. Framtidsbilete Prosjektet skal utarbeide ein heilskapleg plan for heile ansvarsfeltet knytt til tenestetilboda for pasientgrupper som har psykiske lidingar og/eller er rusmiddelavhengige. Planen skal leggje føringane for korleis Helse Fonna skal vidareutvikle fagleg gode, tilgjengelege og effektive tenester i berekraftige fagmiljø. Arbeidet skal byggje på nasjonale helsepolitiske mål og føringar, på føringane frå Helse 2020 og regional plan for psykisk helse, på Helse Fonna sin strategiske plan, og på føresetnad om at løysingane skal kunne etablerast innanfor dei rammene eigar stiller til rådvelde. Planen skal, på ein faktabasert måte, vere bygd på transparente og etterprøvbare argument og omfatte alle relevante dimensjonar rundt det framtidige tenestetilbodet. 14
Planen må ha perspektiv som balanserer det langsiktige med det kort siktige. Han må trekkje linjene for korleis tenestetilbodet til dei aktuelle pasientgruppene skal utviklast på lang sikt, samtidig som han må ta vare på behovet for tiltak som også skal ha rask effekt. 4.2.2. Leveransar og hovudoppgåver Sluttproduktet frå prosjektet er ein plan psykisk helsevern, dvs. ein grunngjeven strategi- og handlingsplan for perioden 2012 2020. Tiltaksplanen skal vere operasjonell og konkret i forma, både for dei tiltaka som det vil ta lang tid å realisere og dei tiltaka som kan setjast i verk raskt. Prosjektet skal avdekkje og systematisere dei føringane som påverkar Helse Fonna HF som følgje av regional plan for psykisk helse, Helseregion Vest, 2011 2015. Prosjektet skal analysere tenestebehov som kan forventast innan psykisk helsevern i Helse Fonna basert på objektive kriterium i perioden fram til 2020. Her må ein støtte seg på forenkla demografiske fram skrivingar, hovudlinjer i historiske behandlingstal, nasjonale og regionale krav osv. Prosjektet skal gjennom plan psykisk helsevern svare på kva struktur og organisering som er formålstenleg i forhold til behova som ein for ventar vil komme innan psykisk helsevern fram til 2020. 4.3. Organisering, sentrale omsyn og metode Prosjektet vart organisert slik: STYRET I HELSE FONNA PROSJEKTEIGAR Konst. adm. dir Olav Klausen STYRINGSGRUPPE Klinikkdirektør Marianne L. Anderssen PROSJEKTLEIAR Seksjonsleiar Kenneth Eikeset EKSTERN REFERANSEGRUPPE PROSJEKTGRUPPE Prosjektet har hatt ei brei samansett prosjektgruppe med representantar frå klinikken, tillitsvalde samt brukar- og pårøranderepresentant. Klinikktillitsvald og føretakshovudverneombod har sete i styringsgruppa saman med representantar frå klinikken og sjukehusleiinga. 15
Legitimitet, forankring og innsyn har vore sentrale omsyn i prosessen, og i gjennomføringa har brei involvering og eigarskap vore førande prinsipp for å underbyggje dette omsynet. Reint prosessuelt har det vore tre sentrale hovudsteg: Arbeidsseminar for alle behandlingslinjer med fokus på fagleg innhald i tenester, organisering av tenester og dimensjonering av tenester. På seminara har det vore ekstern innleiar, og deltakinga har vore god. Prosjektgruppa utarbeidde alternative modellar for fagleg innhald, organisering og dimensjonering av tenester. Dette har vore gjennomført i to steg. Steg 1: sentralisert modell (1) desentralisert modell (2) Steg 2: ein tredje modell det beste frå sentralisert og desentralisert modell Presentasjon og kvalitetssikring av modellar på felles samling for seksjonsleiarar, funksjonsleiarar, klinikkoverlege, klinikkpsykolog, seksjons overlege, seksjonspsykolog, styringsgruppa, prosjektgruppa, kvalitetsrådgjevar og referansegruppa. I tillegg har utkast til plan vore sendt på høyring til ekstern referansegruppe og vore gjenstand for felles drøfting med tillitsvalde og AMU (skjer etter høyringsfrist). Det er føreteke justeringar i planen i tråd med tilrådingane frå høyringsuttalane. Denne planen byggjer i utstrakt grad på kvalitetssikra modell som igjen byggjer på innspel, råd og erfaringar frå arbeidsseminara. I alle fellessamlingar har dei ytre rammene for planen vore fokusert, til dømes epidemiologi, pasientbehov, føringar på klinikken, økonomi, kompetanse og befolkningsgrunnlag. Vidare har det vore viktig med ein så open prosess som mogleg. Dokumentasjon frå m.a. prosjektdirektiv, prosjektplan, planverk og føringar og arbeidsseminar har vore lagd ut på intranett. Det har òg lagt til rette for innspel til plan og prosess via «forslagskasse» på intranett. Denne har vore nytta. 1 Ein sentralisert modell vil seie at hovudtyngda av tenestetilbodet er lokalisert der hovuddelen av befolkninga bur innanfor opptaksområdet til Helse Fonna 2 Ein desentralisert modell vil seie at tenestetilbodet er geografisk spreidd innanfor opptaksområdet til Helse Fonna. 16
Gjennomføringsperioden har vore relativt kort, og prosessen kan oppsummerast slik: 12.3 1.4 10.4 4.5 8.5-9.5 23.5 6.6 11.6 12.6 Kartleggje overordna rammer og føringer Arbeidsmøte med alle behandlingslinjer i klinikken Utarbeide modellar i prosjektgruppa Presentasjon av alternative modellar Ω Ω Ω Ref. gr. - høyring Styringsgruppe aksepterer prosjektleveringa Drøfting m. tillitsvalde Sender endeleg utkast til styret i Helse Fonna Dei sentrale omsyna for tilnærminga i prosjektet kan oppsummerast slik: PASIENTANE Økonomi Epidemiologi Befolkning Samhandling Infrastruktur Kompetanse 1. Fagleg innhald i tenestene Pasientbehov og tenester kvalitet og likskap 2. Organisering av tenestene Effektiv Tilgang på kompetanse Befolkningsgrunnlag 3. Dimensjonering av tenestene Rett dimensjonering på rett nivå Pasientbehov har vore utgangspunktet for prosjektet. For kvar behandlingslinje har fagleg innhald i tenester, organisering av tenester og dimensjonering av tenester vore vudert. Desse vurderingane har skjedd i lys av føringar og rammevilkår for klinikken, som til dømes økonomi, epidemiologi osv. Prosjektet har ikkje utarbeidd eigne data knytt til føringar og rammevilkår, men nytta kjelder og data som ligg føre, til dømes Samdata. Jamfør vedlegg for referansar og kjelder. 17
5. Situasjon 5.1. Epidemiologi 5.1.1. Utvikling Det er grunn til å rekne med at store samfunnsmessige helseutfordringar framover vert depresjon, angst og rusmiddelmisbruk, jf. st.prp. nr. 1 (2008 2009). Verdas Helseorganisasjon reknar med at den samla belastninga med uførleik og tidleg død som følgje av depresjon, vil auke, og at psykiske lidingar i 2020 vil vere den viktigaste årsaka til den totale sjukdomsbelastninga i vestlege land. Psykiske lidingar medfører nedsett arbeidsevne og høgt sjukefråvær. Ifølgje Folkehelseinstituttet (FHI) resulterer psykiske lidingar i fleire tapte arbeidsår enn alle andre sjukdommar. Uførepensjon vert innvilga ved yngre alder for psykiske lidingar enn for somatiske sjukdommar. Dette heng saman med at dei fleste psykiske sjukdomstilfella debuterer innan 30-årsalderen. Undersøkingar tyder på at om lag ein sjettedel av den vaksne befolkninga til kvar tid har ei psykisk liding og/eller eit rusproblem. Psykiske lidingar kostar det norske samfunnet om lag 40 mrd. kroner pr. år i form av trygdeutgifter, behandlingsutgifter og sosiale utgifter. Demografiske data tilseier ein auke i den eldre delen av befolkninga, noko som inneber eit auka behov for alderspsykiatriske helsetenester. 5.1.2. Befolkningsgrunnlag og utvikling i Helse Fonna Den eldre delen av befolkninga i Helse Vest er venta å auke sterkt i tida framover. Dette er i tråd med prognosane på landsbasis. Det er vidare forventa ei skyving av busetjinga frå små til større kommunar med omsyn til tal innbyggjarar. Som vi ser av tabellen nedanfor, er det forventa ei befolkningsutvikling på 17 prosent i Helse Fonna frå 2010 2030. HELSEFØRETAK 2010 2020 2030 % endring alle aldrar 2010 2030 % endring i gruppa 67+ 2010 2030 Helse Stavanger Helse Bergen Helse Fonna Helse Førde Helse Vest 326 556 379 948 430 651 32 % 90 % 408 134 457 678 504 544 24 % 66 % 170 432 184 396 198 689 17 % 62 % 107 080 107 229 108 985 0,10 % 50 % 1 012 202 1 129 251 1 242 869 23 % 70 % Tabell 1. Forventa befolkningsutvikling 2010 2030 etter helseføretak. Forventa prosentvis endring fram mot 2030, både samla for alle aldersgrupper og for gruppa 67 år og eldre. Berekninga er gjennomført med utgangspunkt i folketal frå SSB (Statistisk sentralbyrå) pr. 01.01.10 og tal for befolknings framskrivingar fram mot 2030. 18
Tendensen på kommunenivå i Helse Fonna Som tabell 2 viser, befolkningsutvikling på kommunenivå, er det venta sterkast auke i dei folkerike kommunane. Mens kommunar som Vindafjord, Etne, Fitjar og Kvinnherad vil kunne forvente seg ein låg vekst, er det forventa negativ befolkningsvekst i Suldal, Sauda, Tysnes, Jondal, Odda og Ullensvang. KOMMUNE 2010 2015 2020 2025 %-vis endring alle aldrar 2010 2025* 1149 Karmøy 1106 Haugesund 1134 Suldal 1135 Sauda 1145 Bokn 1146 Tysvær 1160 Vindafjord 1151 Utsira 39624 41658 43560 45513 14,90 % 34049 36923 39658 42246 24,10 % 3849 3760 3682 3642-5,4 % 4695 4644 4603 4617-1,7 % 831 877 894 927 11,60 % 9928 10392 10841 11331 14,10 % 8197 8295 8416 8599 4,90 % 218 227 239 250 14,70 % 1216 Sveio 1211 Etne 1219 Bømlo 1221 Stord 1222 Fitjar 1223 Tysnes 1224 Kvinnherad 1277 Jondal 1228 Odda 1231 Ullensvang 4999 5338 5668 5975 19,50 % 3882 3882 2892 3916 0,90 % 11275 11701 12139 12626 12 % 17565 18637 19662 20670 17,70 % 2931 2968 3006 3070 4,70 % 2779 2710 2669 2655-4,50 % 13187 13254 13331 13480 2,20 % 1036 1002 968 931-10,10 % 7047 6984 6860 6806-3,40 % 3382 3337 3246 3204-5,30 % 1232 Eidfjord 958 1031 1062 1098 14,60 % Tabell 2. (* utrekna: 2010 = A, 2025 = B. Differansen mellom B-A = D/A*100). 19
5.1.3. Sjukdomspanorama Psykisk helsevern og rus Folkehelsa reknar at ca. halvparten av befolkninga vil verta ramma av ei psykisk liding i løpet av livet. Det finst ikkje tydelege haldepunkt for at førekomsten av psykiske lidingar og plager har auka, men fleire enn tidlegare får behandling. (3) Prosent 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 ÅR 998 002 005 008 Kjønn samlet alle voksne (16+ år) Kjønn samlet, 16 24 år Kjønn samlet, 25 44 år Kjønn samlet, 45 64 år Kjønn samlet, 65 74 år Kjønn samlet 75+ år Tabell 3. Insidensutvikling (utviklinga i tal nye registrerte tilfelle) av psykiske lidingar pr. 100 000 innbyggjarar i perioden 1990 2008 fordelt på aldersgrupper. (4) Som tabell 3 viser, er det særleg i aldersgruppa 16 24 år ein finn størst auke i insidensutvikling. Om dette er uttrykk for ein reell auke eller indikasjons stilling på eit lågare nivå, betre avdekkingsevne eller betre registre ring, er førebels usikkert. Viss dette er uttrykk for ein reell auke, medfører det behov for ytterlegare styrking av helsetenester innan psykisk helsevern for barn og unge. Ifølgje Folkehelsa har ca. 15 20 prosent av alle barn mellom 3 og 18 år nedsett funksjon på grunn av symptom på psykiske lidingar som angst, depresjon og åtferdsforstyrringar. Av desse vil ca. halvparten (8 prosent) ha så alvorlege symptom at det oppfyller krava til ein psykiatrisk diagnose. På bakgrunn av denne situasjonen vil det vere naturleg å sjå nærare på aldersskiljet mellom Barne- og ungdomspsykiatri (BUP) og vaksenpsykiatri (VOP). 3 www.fhi.no 4 Behovet for spesialisert kompetanse i helsetenesta. Ein status-, trend- og behovsanalyse fram mot 2030. Helsedirektoratet, 02/2012. 20
Det er også venta ein auke av depresjon og angst, delvis som følgje av eldre befolkning (5), men også generelt i befolkninga (6). Psykiske problem er ei vesentleg årsak for om lag ein fjerdedel av dei 900 000 personane i yrkesaktiv alder som står utanfor arbeidslivet i Noreg (7). I 2020 vil psykiske lidingar vere den viktigaste årsaka til sjukdomsbelastning i vestlege land, og WHO reknar med at den samla belastninga med uføre og for tidleg død på grunn av depresjon vil auke. Depresjon kostar samfunnet tre fire gonger meir enn kvar av dei mest alvorlege sinnslidingane, høvesvis schizofreni og bipolar liding, og tre gonger så mykje som sjølvmord og alvorlege personlegdomsforstyrringar. Kvar tredje pasient med alvorleg somatisk liding har depresjon av moderat grad. Depresjon vert sjeldan oppdaga, vert underbehandla, fordyrar bruk av somatiske helsetenester og svekkjer rehabilitering (8). Helsedirektoratet sin publikasjon frå 2009 «Pasientar i det psykiske helsevernet» IS-1908 viser at 79 prosent av midlane i psykisk helsevern går til ikkje-affektive psykosar og bipolare lidingar. 75 prosent av all psykisk liding debuterer før fylte 25 år, toppalder for debut er 20 år, og 20 prosent av alle under 20 år har hatt ei behandlingstrengande psykisk liding. Alkoholforbruket blant eldre er i vekst. Dette gjeld generelt forbruk og skadeleg bruk. Alkoholbruk har påviseleg samanheng med mange alminnelege sjukdommar og plager som eldre opplever. Dette tilseier at ein må vurdere korleis ein kan få til ei tettare samhandling mellom psykiatri og somatikk innan blant anna det alderspsykiatriske tilbodet i klinikken. Pr. 31. desember 2010 var det 6015 pasientar i LAR nasjonalt. Det var ein auke på ca. 650 pasientar gjennom året. Det er ingen teikn til at innsøkinga til LAR flatar ut. Talet på pasientar med dobbeldiagnoseproblematikk vil auke i åra som kjem på grunn av fokus på samtidig behandling av begge lidingar (9). Sjukdomspanorama i klinikk for psykisk helsevern Tabell 4 (tabellen på neste side) illustrerer førekomsten av dei mest nytta diagnose gruppene i klinikk for psykisk helsevern frå 2009 2011 (10). Befolknings storleik er lik Helse Fonna sitt opptaksområde (170 000). 5 Dagens Medisin, 11. november 2010 6 Ny nasjonal helse- og omsorgsplan 2011 2015 7 Helsedirektoratet: Utviklingstrekkrapport 2010 8 Behovet for spesialisert kompetanse i helsetenesta. Ein status-, trend- og behovsanalyse fram mot 2030. Helsedirektoratet, 02/2012 9 Behovet for spesialisert kompetanse i helsetenesta. Ein status-, trend- og behovsanalyse fram mot 2030. Helsedirektoratet, 02/2012 10 Rapport D-421 samt rapport D-516 21
F000 F099 F100 F199 F200 299 F300 F399 F400 F499 F500 F599 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 Alders-psykiatrisk utgreiing og behandling Spesialisert behandling Haugesund Spesialisert behandling Valen (inkl. Sikker) Haugaland DPS 87 77 60 2 4 7 5 10 6 58 66 60 15 12 7 27 28 14 298 393 449 96 76 98 117 136 165 49 55 66 61 76 41 3 - - 83 - - 86 - - 71 - - 33 - - 1 - - 22 17 17 130 90 85 355 359 338 515 540 517 355 388 361 14 16 43 Karmøy DPS Stord DPS 1 2 1 98 99 92 45 36 35 21 21 29 13 16 10 9 2 81 74 96 81 77 91 280 276 242 362 327 270 5 8 11 Folgefonn DPS 7 7 3 107 118 119 79 85 75 221 206 231 183 202 209 7 9 11 BUP Haugesund BUP Stord 1 1 8 6 4 48 36 46 100 104 91 12 11 10 2 1 3 73 73 73 79 71 63 2 3 1 F600 F699 F700 F799 F800 F899 F900 F999 G-diagnosar Z-diagnosar 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 Alders-psykiatrisk utgreiing og behandling Spesialisert behandling Haugesund Spesialisert behandling Valen (inkl. Sikker) Haugaland DPS Karmøy DPS Stord DPS Folgefonn DPS BUP Haugesund BUP Stord 72 95 69 255 253 212 40 44 64 26 11 13 5 9 6 9 7 9 1 4 4 512 548 563 25 - - 4 - - - - - 1 - - - - - 1 - - 265 233 194 17 3 7 8 11 14 56 32 50 4 832 837 973 5 11 18 3 1 1 11 8 6 79 51 46 50 23 33 4 1 2 2 2 1 22 21 15 1 447 304 388 59 50 29 2 1 1 3 4 7 23 22 16 176 270 290 1 5 1 32 27 43 359 397 488 20 26 27 3 1 1 2 28 28 21 194 224 183 26 35 29 Beskriving av diagnosekodar nytta i tabell 4 ovanfor: F000-F099: Organiske, inklusive symptomatiske, psykiske lidingar F100-F199: Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som skriv seg frå bruk av psykoaktive stoff F200-F299: Schizofreni, schizotyp liding og paranoide lidingar F300-F399: Affektive lidingar F400-F499: Nevrotiske, belastningsrelaterte og somatoforme lidingar F500-F599: Åtferdssyndrom knytt til fysiologiske forstyrringar og fysiske faktorar F600-F699: Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos vaksne F700-F799: Psykisk utviklingshemming F800-F899: Utviklingsforstyrringar F900-F999: Uspesifisert psykisk liding G-diagnosar: Sjukdommar i sentralnervesystemet Z-diagnosar: Faktorar som har noko å seie for helsetilstand og kontakt med helsetenesta. For eksempel Z00.4 Generell psyk. undersøking 22
5.2. Lokalisering, tenestetilbod og transporttider 5.2.1. Lokalisering I Helse Fonna HF er den psykiatriske spesialisthelsetenesta samla i éin klinikk leidd av klinikkdirektør. Klinikken er organisert i ti seksjonar. I dette inngår fire distriktspsykiatriske senter (DPS), to barne- og ungdomspsykiatriske avdelingar (BUP) og to sjukehus med til saman fire spesialiserte seksjonar. DIREKTØR KLINIKK FOR PSYKISK HELSEVERN Seksjon for forsking på psykisk helse Seksjon for spesialisert behandling, (Haugesund) Seksjon for alderspsykiatri, (Haugesund) Seksjon for sikkerheit, (Valen) Seksjon for spesialisert behandling, (Valen) Karmøy DPS Haugaland DPS Folgefonn DPS Stord DPS BUP Stord/Kvinnherad BUP Haugesund Figur 1. Seksjonar i klinikk for psykisk helsevern, Helse Fonna HF. Sjukehusfunksjonane er organiserte i to sjukehusområde; Haugesund og Valen. Helse Fonna HF har fire DPS med definerte geografiske opptaks område, samt to barne- og ungdomspsykiatriske senter. Mellom Haugaland DPS og Karmøy DPS har ein gjort ei funksjonsfordeling m.o.t. det allmennpsykiatriske døgntilbodet og det polikliniske tilbodet. 23
SITT OPPTAKSOMRÅDE HELSE FONNA PLAN FOR PSYKISK HELSEVERN odda Folgefonn DPS Avdeling Odda STORD Stord DPS BUP Stord/Kvinnherad HAUGESUND Seksjon for spesialisert behandling Seksjon for alderspsykiatri BUP Haugesund valen Seksjon for sikkerheit Seksjon for speisalisert behandling Folgefonn DPS avdeling Valen HAUGESUND Haugaland DPS KARMØY Karmøy DPS Figur 2. Geografisk spreiing klinikk for psykisk helsevern, Helse Fonna HF. 24
Tenestetilbod Tenestetilbodet i klinikken i dag spenner over fleire fagfelt som fordeler seg på barne- og ungdomspsykiatri, nevropsykologi og -psykiatri, poliklinikk for personar med psykisk utviklingshemning/autisme og psykisk liding (PPU), psykose og sikkerheit, allmennpsykiatri, alderspsykiatri, rus og akuttpsykiatri. Pasienttilbod som vert gjeve på sjukehusnivå: HAUGESUND SJUKEHUS Seksjon for spesialisert behandling: Akuttpost Psykosepost Seksjon for alderspsykiatri: Døgnpost Poliklinikk Avrusingspost Spesialpoliklinikk Ruspoliklinikk TSB og LAR VALEN SJUKEHUS Seksjon for sikkerheit: Post I (sikkerheitspost) Post H (rehabiliteringspost og sikkerheitssenger kvinner) Post B (psykosepost) Seksjon for spesialisert behandling: Post A (dobbeldiagnosar rus og psykiatri) Post C (lukka akuttpost) Ergoterapiavdeling Ambulant sikkerheitsteam BUP HAUGESUND Barnepost Ungdomspost BUP STORD OG KVINNHERAD: Ungdomspost (fem-dagarspost) Poliklinikk Poliklinikk 25
Pasienttilbod som vert gjeve på DPS-nivå: STORD DPS Allmennpsykiatrisk poliklinikk FOLGEFONN DPS DPS poliklinikk Odda og på Valen Éin døgnpost (to avsnitt, psykose og allmennpsykiatri) To døgnpostar på Valen Døgnpost avd. Odda. Planlagt fem-døgnsdrift KARMØY DPS HAUGALAND DPS Psykosepost Psykosepost Regional rehabiliteringspost rus To allmennpsykiatriske postar felles for Haugaland og Karmøy Felles allmennpsykiatrisk poliklinikk med Haugaland DPS Felles allmennpsykiatrisk poliklinikk med Karmøy DPS Felles psykosepoliklinikk Haugaland DPS Felles psykosepoliklinikk med Karmøy DPS Ruspoliklinikk TSB 5.2.2. Transporttider frå ulike delar av Helse Fonna til DPS og sentralsjukehus Helse Fonna dekkjer eit stort areal. Ser ein på transporttidene mellom sjukehus (anten Haugesund eller Valen)/DPS og dei ulike destinasjonane, er reisetida rett i overkant av to timar for pasientar med behov for desse tenestene. Tabellen illustrerer at transporttidene til sjukehus/dps er relativt like i føretaket. 26
Haugesund Karmøy 18 min Karmøy Stord 1 t 3 min 1 t 19 min Stord Odda 2 t 12 min 2 t 25 min 2 t 22 min Odda Valen 1 t 48 min 2 timer 1 t 5 min 1 t 16 min Valen Utsira Sveio Etne Bømlo Bokn Fitjar Tysnes Kvinnherad Jondal Tysvær 1 t 10 min 1 t 28 min 2 t 11 min 3 t 22 min 2 t 57 min 23 min 40 min 40 min 2 t 7 min 1 t 31 min 1 t 6 min 1 t 19 min 1 t 31 min 1 t 6 min 52 min 1 t 11 min 1 t 27 min 31 min 2 t 45 min 1 t 22 min 43 min 56 min 1 t 20 min 2 t 26 min 2 t 2 min 1 t 20 min 1 t 36 min 31 min 2 t 29 min 1 t 22 min 1 t 32 min 1 t 48 min 35 min 1 t 52 min 1 t 34 min 2 t 15 min 2 t 28 min 1 t 33 min 56 min 36 min 3 t 7 min 3 t 23 min 2 t 9 min 1 t 21 min 1 t 55 min 15 min 28 min 51 min 1 t 57 min 1 t 33 min Ullensvang Eidfjord Vindafjord Suldal Sauda 2 t 57 min 3 t 10 min 3 t 5 min 45 min 2 t 15 min 3 t 30 min 3 t 43 min 3 t 30 min 1 t 18 min 2 t 48 min 54 min 1 t 7 min 1 t 19 min 1 t 19 min 1 t 5 min 1 t 23 min 1 t 35 min 1 t 42 min 1 t 40 min 1 t 26 min 1 t 46 min 1 t 59 min 2 t 5 min 2 t 6 min 1 t 49 min Det vil i perioden 2012 2020 skje ei betring av veg og kommunikasjon: Hardangerbrua 2013 Jondal-tunnelen Utbetringar E39 og E134 Rogfast På bakgrunn av transporttidene i føretaket vil det vere naturleg å plassere tenester som det er eit stort forbruk av nært brukarane. Meir spesialiserte tenester vil av same grunn kunne bli plasserte sentralt i føretaket. 27
28
6. Strategisk endring 6.1. Prinsipielle endringar på overordna nivå Den nasjonale opptrappingsplanen for psykisk helse (1999 2008) hadde som mål å fremme uavhengigheit, sjølvstende og evne til å meistre eige liv for den enkelte pasienten. Tenestetilbodet skulle sikra eit heilskapleg, samanhengande behandlingsnettverk der brukar perspektivet heile tida stod i fokus. Dette førte til eit betydeleg betre tenestetilbod innan psykisk helsevern. Men framleis var det store utfordringar knytt til samhandling mellom kommunehelsetenesta og spesialisthelsetenesta, og til at behandling vart gjeve på rett omsorgsnivå, samt å ta vare på brukarperspektivet. Samhandlingsreforma følgjer opp dette ved å klargjere ansvars forholdet mellom spesialisthelsetenesta og kommunehelsetenesta, sikre fokus på brukarmed verknad samt at behandlinga vert gjeven på lågast mogleg effektive omsorgsnivå (Leon-prinsippet). Samhandlingsreforma inneber også økonomisk omfordeling mellom spesialisthelsetenesta og kommune helsetenesta. Samhandlingsreforma inneber ei endring i spesialisthelsetenesta sitt ansvarsområde innan psykisk helsevern. Kommunehelsetenesta skal ha hovudansvaret for pasientane og drive med førebygging, utgreie og behandle lette til moderate psykiske lidingar samt tilby pleie og omsorg, mens spesialist helsetenesta skal ha eit delansvar i forhold til pasientane med fokus på moderate til alvorlege psykiske lidingar. Dette fører til at pasient gruppa som skal ha eit tilbod i spesialisthelsetenesta, vert endra. Det vert derfor behov for eit tettare samarbeid med kommunehelsetenesta for å sikre pasientane heilskaplege tenester. Kommunehelsetenesta vil ha behov for å byggje opp kompetanse på behandling av lette til moderate psykiske lidingar, og behovet for rettleiing frå spesialisthelsetenesta er forventa å auke. Sjukdomsbiletet i befolkninga er òg i endring. Talet på eldre, og dermed alderspsykiatriske tilstandar, aukar, det er forventa ein auke i rus og psykisk liding samt at delen unge som vert uføretrygda på grunn av angst og depresjon, er aukande. For å møte endringane som samhandlingsreforma medfører samt endringar i sjukdomsbiletet i befolkninga må spesialisthelsetenesta i større grad arbeide ambulant og ha fokus på tidleg intervensjon. Ein må sikre at ein har fagmiljø med tilstrekkeleg fagkompetanse til å behandle moderate til alvorlege psykiske lidingar og rusproblematikk. Vidare må ein styrkje samhandlings og veiledningkompetanse slik at ein betre vil kunne rettleie kommunehelsetenesta i forhold til oppfølging av desse og utgreie og behandle lette til moderate psykiske lidingar og rusproblematikk. Brukarperspektivet må 29
bli meir synleg i dei tenestene ein tilbyr, gjennom at pasientar og pårørande vert meir del aktige i behandlinga som vert tilbydd. Det skal vere særskilt fokus på bruk av tvang innan psykisk helsevern. Det er ei klart uttrykt målsetjing å redusere bruken av tvang. Vidare ligg det føringar i regional plan knytt til ei dreiing frå døgn til dag og auka grad av poliklinikk for å nå eit større omfang pasientar i ein tidlegare fase. Dette vil redusere behovet for sengepostar. 6.2. Sentraliserte vs. desentraliserte tenester Befolkninga skal ha nærleik til tenestene og likeverdige tenester. Det er eit uttrykt mål at all behandling skal gjevast på eit lågast mogleg effektivt omsorgsnivå (Leon-prinsippet), og ein skal ha auka fokus på tidleg intervensjon og brukarmedverknad. Gjennom opptrappingsplanen og samhandlingsreforma ynskjer ein å gå vekk frå store, sentrale sjukehusinstitusjonar med døgnbehandling og satse på ambulant, poliklinisk verksemd, der spesialisthelsetenesta samarbeider tett med kommunehelsetenesta. I Helse Fonna ynskjer ein eit desentralisert psykisk helsevern som er til stades der pasienten er, utan at dette går ut over det faglege innhaldet i tenesta. Det å skape gode, robuste fagmiljø i ein desentralisert modell kan vere utfordrande, då det vil vere auka behov for universitetsutdanna helsepersonell og rekrutteringssituasjonen har vist seg å vere vanskeleg i Helse Fonna. Behandlingstilbod som omhandlar mindre pasientgrupper, og der volumet er lågt, sentraliserast for å sikre optimal utnytting av ressursane og utvikle robuste fagmiljø. Eksempel på dette kan vere spesialiserte poliklinikkar, sikkerheitspostar, lukka behandlingspostar på sjukehusnivå og lukka akuttpostar. Ein overgang frå døgnbaserte tenester til meir ambulant og poliklinisk verksemd fordrar ei omfattande omlegging 6.3. Endringar som følgje av forsking Forsking viser at tidleg intervensjon ved psykosar (TIPS) kan redusere førekomsten av psykosar med inntil 50 prosent. Lite av ressursane i psykisk helse vern er innretta mot tidleg intervensjon. I staden brukast ressursane i forhold til pasientar som har utvikla ei psykoseliding. For allmennpsykiatriske lidingar som depresjon og angst er optimal behandlingstid inntil 6 mnd. Samtidig viser undersøkingar ved allmennpsykiatriske poliklinikkar at 70 prosent av pasientar som går i langtidsterapi (over 6 mnd.), har angstlidingar og depresjon. Det er såleis ein utstrakt ressursbruk på ei pasientgruppe som ikkje har dokumentert nytte av langtidsbehandling. Forsking rundt brukarmedverknad og myndiggjering viser at den viktigaste suksessfaktoren for vellukka behandling av psykiske lidingar er at pasienten sjølv er delaktig i eiga behandling. Samtidig ser ein at brukarmedverknad i 30
liten grad vert vektlagt innan psykisk helsevern. Det har vore ei klar betring i løpet av opptrappingsplanen, men det er framleis ein veg å gå. Spesielt gjeld dette dei meir alvorlege psykiske lidingane som psykosar, alvorlege stemningslidingar og alvorlege personlegdomsforstyrringar. 6.4. Fagleg innhald 6.4.1. Sentrale føringar Gjennom opptrappingsplanen og styringsdokument er det peika på at ein skal redusere døgnaktivitet til fordel for poliklinisk og ambulant verksemd. På sjukehusnivå skal ein berre ha behandlingstilbod som kan gjevast på sjukehusnivå som lukka akuttpost, sikkerheitspost og enkelte avgrensa spesial funksjonar. DPS skal styrkjast og kunne levere fullverdige tenester til befolkninga inkludert ein akuttberedskap for heile døgnet. Vegen inn i spesialist helsetenesta skal gå gjennom DPS. Frå sentralt hald er det i liten grad gjeve føringar på sengetal, behandlarfaktor og pleiefaktor. Norsk psykiatrisk foreining har i utviklingsplanen sin for norsk psykiatri 2010 2015 komme med tilrådingar m.o.t. behandlarfaktor og pleiefaktor på sjukehusnivå og DPS-nivå. Tilsvarande har Norsk alderspsykiatrisk foreining gjeve tilrådingar om dimensjonering av alderspsykiatriske tenester gjennom utviklingsplanen sin for norsk alderspsykiatri. Samdata-rapport for psykisk helsevern 2010 gjev ei oversikt over tilgang på døgnbaserte og polikliniske tenester ved dei enkelte DPS og sjukehus i Helse Fonna. Denne viser store forskjellar mellom ulike einingar. Det vil vere naturleg å sjå til desse når ein dimensjonerer tenestene på bakgrunn av styringssignal gjeve gjennom styrings dokumentet til helseføretaket. 6.4.2. Robuste fagmiljø Opptrappingsplanen har vist at det er utfordrande å utvikle robuste fagmiljø på mindre einingar i Helse Fonna. Ein har hatt betydelege vanskar med å rekruttere og behalde legar og psykologar. Utfordringane har vore størst på einingar som ligg i område med lågt befolkningsgrunnlag. Det har vore forsøkt ulike tilnærmingar for å sikre rekruttering med bruk av lønn som verke middel, kombinere kliniske stillingar med forsking, samt nytta rekrutterings firma. Det mest effektive har likevel vist seg å vere å etablere større fagmiljø. Dette verkar rekrutterande og gjer at fagfolk vel å bli verande. I einingar der det har vist seg å vere vanskeleg å rekruttere inn fagfolk over tid, er det formåls teneleg å flytte og slå saman med allereie etablerte fagmiljø. 6.4.3. Fokusområde Gjennom arbeidet med plan psykisk helsevern har det kome klare tilbakemeldingar frå arbeidsgruppene innanfor dei ulike behandlingslinjene om at ein må ha fokus på tidleg intervensjon samt ambulant verksemd. Ein må så tidleg som mogleg komme i kontakt med dei som er i ferd med å utvikle ei alvorleg psykisk liding eller rusavhengigheit slik at ein kan føre byggje og redusere konsekvensane m.o.t. skulegang, arbeidsliv og familieliv for den 31
enkelte pasienten. Fokus på poliklinisk og døgnbehandling av etablerte psykiske lidingar og rusmiddelavhengigheit som viser eit meir kronifisert forløp bør ein oppretthalde, men ein må i større grad leggje til rette for at dei kan takast vare på i kommunehelsetenesta med støtte frå spesialisthelsetenesta. Arbeidet med å styrkje brukarmedverknad og pårørandeopplæring må fortsetje. Dette må bli ein naturleg del av behandlingstilbodet. På organisatorisk nivå må brukarmedverknad nyttast i større grad når ein utarbeider strategiplanar og planlegg nye behandlingstilbod. Klinikken har som målsetjing å redusere talet på tvangsinnleggingar og bruk av tvangsmiddel, då klinikken ligg høgt på nasjonale statistikkar for bruk av tvang. Det må utarbeidast ein handlingsplan for reduksjon av tvangsbruk som vert regulert årleg. For å sikre fagutvikling må det vere eit særskilt fokus på rekruttering og å behalde spesialistutdanna helsepersonell. Det må etablerast fagnettverk for dei ulike behandlingslinjene som har i oppgåve å utarbeide prosedyrar og retningslinjer samt sikre nødvendig kompetanseheving innanfor behandlings linja. Forsking, undervisning og kvalitetsarbeid/fagutvikling må sjåast under eitt. 6.4.4. Forsking og utdanning av helsepersonell Forsking er viktig i samanheng med rekruttering, fagutvikling og kvalitetsarbeid i klinikken. Klinikken må derfor leggje til rette for forsking parallelt med klinisk arbeid. Helse Fonna vil oppretthalde tilfredstillande forskingsaktivitet. Dette kan skje gjennom: Kvalitetsutvikling, undervisning og forsking i klinikken, organisert i eit nettverk Tilrettelegging for å kombinere klinisk arbeid og forsking gjennom frikjøpsordningar, og vidareføring av ordninga med 20 prosent frikjøp Kontinuerleg tilrettelegging for doktorgradsstipendiatar Samarbeid med utdanningsinstitusjonar Eit anna viktig fokusområde for klinikken er utdanning av helsefagpersonell. Dette er særskilt viktig sett i lys av samhandlingsreforma, der kommune helsetenesta i større grad skal få ansvar for utgreiing, behandling og opp følging av psykiske lidingar. Klinikken må halde ved like eit nært samarbeid med utdannings institusjonar i opptaksområdet sitt og med universitetsmiljøa i Bergen og Stavanger. 6.4.5. Brukarmedverknad og opplæring av pasientar og pårørande Brukarmedverknad er ein suksessfaktor for å lukkast i behandling av psykiske lidingar. Arbeidet med å implementere brukarmedverknad på individ nivå og systemnivå må intensiverast. Når strategi planar og nye behandlingstilbod vert utarbeidd, må brukarmedverknad ha ein sentral plass. Klinikken må i større grad ta i bruk brukarråda i planleggingsarbeidet. Mandat til brukar 32
råda i klinikken må vera eins. Tilsvarande må klinikken, verte meir bevisste i organisasjonen når det gjeld brukarmed verknad. Dette kan bli nådd gjennom å gje forsking rundt brukarmed verknad ein større plass i einingane si internundervisning for tilsette og leggje vekt på kor viktig brukarmedverknad er for behandlingsresultat i pasientundervisning. Lærings- og meistringssenteret (LMS) vil her vere ein ressurs som kan leggje til rette for kompetanseheving i dei enkelte einingane når det gjeld brukarmedverknad. Bruk av erfaringskonsulentar og brukarlærarar i dette arbeidet vil vere vesentleg. Det skal etablerast brukarstyrte senger på alle DPS-a. Opplæring av pasientar og pårørande er vesentleg for å sikre brukarmedverknad i forhold til behandling. Brukarlærarar og erfarings konsulentar vert vist til som viktige tiltak for å sikre opplæring av pasientar og pårørande. Opplæring må i større grad bli ein naturleg del av behandlingstilbodet både i poliklinikkar og døgnpostar og skal vere eit fokusområde i den vidare utviklinga av behandlingstilbodet i klinikken i nært samarbeid med kommune helsetenesta og brukar- og pårørandeorganisasjonane. Det er naturleg å bruke LMS som ein koordinerande instans i dette arbeidet slik at ein får utvikla like opplæringstilbod i dei ulike geografiske einingane. 6.5. Organisering av tenestetilbodet Opptrappingsplanen for psykisk helsevern og føringar gjeve gjennom styrings dokument for helseføretaket understrekar at vegen inn og ut av psykisk helsevern er DPS. DPS skal styrkjast og gjerast i stand til å gje eit behandlingstilbod som tek vare på befolkninga sine behov, med unnatak av spesialiserte tenester som må liggje på sjukehusnivå. Ressurs fordelinga mellom sjukehus og DPS bør vere slik at minimum 50 prosent av ressursane vert nytta til tenester på DPS. Denne delen av ressursane aukar utover i plan perioden, slik at ei fordeling med 60 prosent til DPS og 40 prosent til sjukehus vert nådd. Nasjonale og regionale føringar tilseier at ein fortset styrkinga av BUP-feltet og held fram med å vidareutvikle tilbodet til rusmiddelavhengige (TSB). Innan vaksenpsykiatrien (VOP) vert det lagt til grunn å vidareføre ei styrking av DPS med personell og kompetanse og halde fram med spissing av dei spesialiserte sjukehusfunksjonane. Ein legg opp til å fortsetje vridinga frå døgnbaserte til polikliniske og ambulante tilbod. 6.5.1. Sjukehus organisering og dimensjonering Behandlingstilbod som vert gjeve på sjukehusnivå skal berre vere tilbod som må liggje på sjukehus som lukka akuttpost, sikkerheitspost og andre spesialiserte funksjonar. Liason-verksemd mot somatiske avdelingar må styrkjast. Funksjonsfordeling mellom ulike einingar for å sikre robuste fagmiljø skal bli gjennomført. Den økonomiske fordelinga mellom sjukehus og DPS ligg i dag på cirka 52 % sjukehus og 48 % DPS i Helse Fonna. I planperioden må ein strekkje seg mot ei fordeling med 60 % til DPS og 40 % til sjukehus. Dette fordrar at 33