1 av 9 Rogaland fylkeskommune Postboks 130 Sentrum 4001 STAVANGER Norge Vår sakshandsamar Vår dato Vår referanse Olav Sande 22.12.2014 12/01391-9 51 88 72 73 Dykkar dato Dykkar referanse Høyring, Regionalt tiltaksprogram for Vassregion Rogaland 2016 2021. Rogaland Bondelag si uttale gjeld påverknadar frå landbruket. EU parlamentet har utarbeida eit direktiv om etablering av ei felles rame for vasspolitikk i EU, og er eit av EU sitt mest omfattande og ærgjerrige miljødirektiv. Vassdirektivet har eit generelt mål at alle vassførekomstar minst skal oppretthalda eller oppnå god standard ut frå visse kriterium. Norge har forplikta oss i EØS avtalen å følgje EU sine direktiv, reservasjonsretten er ikkje nytta. Korleis landa organisere arbeidet med innføringa og oppfølginga av vassdirektivet variere frå land til land. Dei næringane med mest påverknad på våre vassdrag og nære kystliner er: Avløpssektoren, kloakkutslepp. Landbrukssektoren Havbrukssektoren. Målsetting: Vassdirektivet har som generelt mål at alle vassførekomstar minst skal oppretthalda eller oppnå god tilstand i tråd med nærare gitte nasjonale kriterium. Dette gjeld alle vassdrag, innanlands og nære kystvatn/kystlina. For dei vassdraga som krev tiltak for å oppnå god tilstand skal det utarbeidas tiltaksplanar for å nå målet. For enkelte sterkt modifiserte vassdrag, SMV kan ikkje det generelle målet om god tilstand verta nådd utan at det i stor grad går ut over samfunnsnytten ved inngrepet. Det kan til dømes dreie seg om vassdrag utbygd til kraftformål, røyrlagde vassdrag, vassdrag med store fysiske inngrep osv. Sterkt påverka vassdrag kan koma inn under SMV. Om arbeidet skulle syna seg å vera umogleg eller påføre store samfunnsmessige kostnader for å nå målet om god tilstand vert det i forskrifta gitt høve til å utsetja måloppnåinga til 2027 eller 2033, eller i avgrensa høve gjera vedtak om ikkje så strenge miljømål som forutsatt. For landbruket er det sterkt næringsbelasta vassdrag som kan få utsetting med måloppnåing til dei neste planperiodane. (Til dømes i Jæren vassområde)
2 Organisering av arbeidet: Klima og Miljødepartementet er ansvarleg departement for gjennomføring av vassdirektivet. Det er utarbeida ei eigen forskrift, vassforskrifta, for gjennomføring av vassdirektivet. Landet er delt inn i 11 regionar, og Rogaland fylke med avgrensa deler av Vest Agder og Hordaland er ein vassregion. Rogaland Fylkeskommune er regionmyndigheit, dvs. ansvarleg for gjennomføring og samordning av planprosessen. Vassdirektivet er sektorovergripande. I vårt land har kvar enkelt sektor i samfunnet ansvar for sitt virke, også innafor forureining. Det vil sei kommunar, fylkeskommune, vegvesen, Mattilsynet, Kystverket, fiskeridirektoratet, fylkesmannen med miljø- og landbruksavd og NVE er dei viktigaste sektorane som vert involvert i arbeidet. Det er lagt sterke føringar gjennom vassforskrifta korleis arbeidet skal organiserast. Vår vassregion er organiser følgjande: Rogaland Fylkeskommune er vassmyndigheit. Vassregionutval (VRU) består av statlege sektorar og kommunar i regionen. VRU er eit samarbeidsorgan for Vassregionmyndigheita i arbeidet med å gjennomføra vassforskrifta. VRU skal bestå av representantar frå involverte sektormyndigheiter, fylkesmannen, fylkeskommunen og kommunar. VRU har nedsett arbeidsutval. Vassområdeutval. Del av ein vassregion som involvere eit eller fleire vassførekomstar. I vannområdeutvala sitt fylkeskommunen og utvalde kommunar. Statlege sektorar som Fylkesmannsembete, NVE og Mattilsyn vert invitert etter behov. I Vassregion Rogaland er det oppretta følgjande vassområdeutval: o Haugalandet o Jæren o Ryfylke o Dalane Referanseutval. o For vassregionen, Rogaland Bondelag er representert. o For vassområda, Rogaland Bondelag er representert. Ut frå forslag frå Vassregionutvalet skal fylkestinget behandle Regionalt tiltaksprogram og Kongen i statsråd skal stadfeste regionplanen. Involvering I vassforskrifta 27 er det klare retningsliner på involvering frå brukarinteresser som næringsorganisasjonar, friluftsinteresser og andre brukarorganisasjonar. Involveringa gjeld for alle ledd på organiseringa/utarbeidinga av planar og tiltak.
3 Pilotprosjekt: Vassforskrifta vart fastsett i 2006. Rogaland var då ein del av Vassregion Sørvest, som stort sett bestod av Agderfylka og Rogaland. Det vart sett i gang pilotprosjekt for å hauste erfaring på arbeidet og om nødvendig korrigere. Då var det fylkesmannen i Aust Agder som var Vassregionmyndigheit. Ut frå erfaring vart Rogaland eigen Vassregion og fylkeskommunane overtok rolla som Vassregionmyndigheit. (Også ut frå forvaltningsreforma som vart gjennomført ) I Rogaland vart Figgjovassdraget handsama i pilotperioden 2007 2009. Dette vassdraget går gjennom kommunane Bjerkreim, Gjesdal, Sandnes og Klepp, med stor variasjon av ytre påverknadar. Det er blant anna med erfaringar på ulike tiltak i Figgjovassdraget som vart lagt til grunn i denne høyringa Det vidare arbeidet: Forslag til planprogram vart godkjent i fylkestinget 6. mars 2012. Rogaland Bondelag gav innspel i høyringa. Ut frå planprogrammet starta eit omfattande arbeid som utgjer denne sakas høyring. Høyringsdokumenta er på til saman 223 sider. Generelt til høyringsdokumentet Norsk landbruk si oppgåve er å produsera god mat for den norske befolkning. For å produsera gode råstoff på dyr og planter må det tilførast næringsstoff. For bare nokre få tiår bak i tid var ein ikkje så opptatt av og hadde ikkje rett kunnskap om overforbruk av næringsstoff til planter og dyr, bruk av plantevernmiddel og utslepp av til dømes silosaft. Det er i jordbruket lagt ned systematisk arbeid med miljøspørsmål i over 30 år og mykje er utretta. Aksjon Jærvassdrag vart etablert i 1993, men vassførebyggande arbeid i vassdrag på Jæren starta midt på 1980 talet. Arbeidet med bakgrunn i EU si vassforskrift har likevel gitt eit nytt løft i arbeidet med betre vassmiljø fordi det vert lagt opp til arbeid på tvers av sektorar og systematisk arbeid for involvering og medverknad. Jordbruk påverke den økologiske tilstanden i vassførekomstane ved tilførsel av jordpartiklar, næringsstoff og organisk materiale. Dette bidrar til auka algevekst, gjengroing og redusert oksygennivå. I tillegg bidrar bruk av plantevernmiddel til kjemisk ureining. Samtidig er jordbruket avhengig av god vasskvalitet for å produsere rein og sunn mat. Rent vatn er nødvendig som drikkevatn til folk og dyr. Ved jordvanting er reint vatn nødvendig for å sikre høg kvalitet på varer og produkt. Vi må likevel slå fast at det ikkje er mogleg å produsere mat utan at det skjer tap av næringsstoff, men vårt mål er å redusere avrenninga til akseptable nivå.
4 Landbruket gjer ein stor miljøinnsats. Landbruksnæringa har både sentralt og lokalt i lang tid lagt ned betydelig innsats for å redusera avrenninga av næringsstoff til vassdraga. Etter at forureiningslova kom i 1983 vart det sett i verk eit omfattande arbeid for å få slutt på avrenning frå punktutslepp som silosaft, sigevatn frå husdyrgjødsellager og halmlutingsanlegg. Med store investeringar i nye anlegg og oppgradering av utstyr har jordbruket tilpassa seg desse miljøkrava. På 2000 talet vart det sett fokus på avrenning av næringsstoff frå dyrka mark. Det vart utarbeida gjødselnormer for balansert gjødsling, dvs ein tilføre like mykje gjødsel/næringsstoff som plantene tar opp i løpet av vekstsesongen. Bruk av fosfor i handelsgjødsel er meir enn halvert sidan 1980. Bruk av plantevernmiddel er redusert betydeleg i same tidsrom. Med forskrifter og vilkår knytt til utbetaling av produksjonstilskot har miljøkrava for jordbruksdrift vorte ytterligare innskjerpa de seinare åra. Dette gjelder blant anna: Krav til lagring og spreiing av husdyrgjødsel Krav om gjødselplanlegging Krav om sprøytesertifikat og sprøytejournal for bruk av plantevernmiddel. Krav om å følgje spesifikke jordarbeidingsrutinar i erosjonsutsette område Krav om å setta igjen ein vegetasjonssone på minst 2 meter mot vassdrag og kanalar Miljøavtaler med den enkelte bonde Landbrukets eige kvalitetssystem - KSL Landbruksnæringen har utvikla sitt eige kvalitetssystem i landbruket KSL. Kvalitetssystemet bygge på krav i lov og forskrifter som vert stilt til matproduksjon, dyrevelferd, miljøomsyn og arbeidsmiljø, men også krav som landbruksnæringa sjølve har definert. Heile 95 % av all matproduksjon skjer på gardar som har KSL. Regionalt miljøprogram (RMP) og Spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL) er tilskottsordningar som jordbruksavtalepartane har forhandla fram. Desse ordningane gir ei målretting av miljøinnsatsen på fylkesnivå og kommunenivå. Det vert gitt tilskott til tiltak i jordbruket over disse ordningane for å redusere av renninga til vassdraga. Dette skal blant anna kompensera for reduserte avlingar og andre driftsulemper ved meir miljøvenlig drift. Dette er i stor grad tiltak som må gjennomføres kvart einaste år for at effekten skal oppretthaldas. I tillegg vert det kvart år avsett store beløp til kunnskapsutvikling, FoU tiltak og utvikling av viktige hjelpemidlar for å styrka kunnskapsgrunnlaget. Det at svært mange tiltak må gjennomførast kvart år gjer at det vert spesielt viktig å ha et godt kunnskapsgrunnlag, sikre god forståing for utfordringane, og informera og motivera dei som har ansvar for gjennomføring av tiltaka. Målsettingar og tidsfristar for måloppnåing: Miljømål vert sett ut frå eit nasjonalt klassifiseringssystem der parameter og grenseverdiar er gitt for dei ulike vasslaga.
5 I utgangspunktet skal alt overflatevatn få miljømål om god kjemisk og kvantitativ tilstand Miljømåla skal verta nådde innan 2021. Det er mogleg å gje unnatak for måloppnåing til dei neste tiltaksfasane som er sett til 2027 og 2033 dersom ein ikkje kan oppnå god miljøtilstand i første planperiode. Ei slik utsetting må vera på bakgrunn i at tiltaka enten er særleg kostnadskrevjande/ ressurskrevjande, eller effekten av tiltak vil ta lang tid. Klassifisering av vassdrag: For å få oversikt på miljøstandard i vassdraga vart alle vassdrag klassifisert. I Vassregion Rogaland er det registrert : Tal km2 / km Elvar og bekkefelt: 670 59 630 km Innsjøar: 324 413 km2 Kystvatn 124 3 000 km2 Grunnvatn: 40 128 km2 Tal førekomstar totalt 1158 ca Det er miljøavdelinga hjå Fylkesmannen som har ansvaret for å samordna klassifiseringa av vassdraga. Klassifiseringa vert gjort med bakgrunn i vassprøvar, overvaking og opplysningar frå kommunar og ut frå erfaringar. Vassdraga vart grovt sett plassert inn i følgjande boksar: Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Dei vassdraga med moderat-, dårlig og svært dårlig miljøstandard må det utarbeidas tiltak på for å få minst god miljøstandard.
6 av 9 Klassifisering i Vassområda: Jæren Vassområde: Arbeidet innan avløps og landbruksavrenning er ein vidareføring av Aksjon Jærvassdrag. I dette området er klassifiseringa god innan påverknad frå landbruket. Det er god oversikt på vassdrag som har behov tiltaksplanar. Andre sektorar bidreg også i å påverka vasskvaliteten i vassdraga. Kjeldepåvising er ei utfordring, er på gang. Vassområde Haugalandet: Påverknad frå landbrukssektoren er det Vatsvassdraget som er best klassifisert.. Andre vassdrag er stort set ut frå erfaring og opplysningar frå kommunane på Haugalandet. Vassområde Ryfylke: Kunnskap om påverknader frå landbruket er avgrensa. Mindre lokale vassdrag kan vera klassifisert moderat eller dårligare. Innspel frå kommunane. Avgrensa kunnskap på kjelder med påverknader. Vassområde Dalane: Klassifisering som for Ryfylke. Oversikt på klassifisering i Vassregion Rogaland Økologisk tilstand Tilstand Antall Prosent Svært god 12 0,9 Antatt svært god 27 2,1 God 29 2,3 Antatt god 401 31,3 Moderat 32 2,5 Antatt moderat 453 35,3 Dårlig 21 1,6 Antatt dårlig 204 15,9 Svært dårlig 3 0,2 Antatt svært dårlig 37 2,9 Udefinert 0 0 Uklassifisert 59 4,6
Rogaland Bondelag 7 av 9 Risiko, alle vassdraga. Vår dato Vår referanse 22.12.2014 12/01391-9 Tilstand Antall Prosent Ingen risiko Mulig risiko 391 31,5 2 0,2 Udefinert 38 3,1 Risiko 810 65,3 Konklusjon klassifisering: For å klassifisera vassdrag og identifisera moglege kjelder for uønska påverknad må det føretas grundige undersøkingar av vassdraga. Det er vassområde Jæren som har best kvalitet på klassifisering av vassdraga, og som kan legge grunnlag for tiltaksplanar der det er behov. Aksjon Jærvassdrag har arbeidd med overvaking og tiltak i vasskvalitet sidan starten av 1990 talet. Aksjon Jærvassdrag er organisatorisk lagt inn i Vassområde Jæren. Dei andre vassområda i regionen må kartleggjast betre innan økologisk, fysiologisk og kjemisk miljøstandard. For å utarbeide moglege tiltaksplanar må kjeldene til uønska påverknad identifiserast. Det må settast av ressursar til betre fagleg klassifisering av vassdrag i Vassområda som er karakterisert ut frå erfaring og opplysningar frå kommunar. Tiltaksplanar Det er utarbeida tiltaksanalyse for kvart vassområde, Haugalandet, Ryfylke, Jæren og Dalane. Desse tiltaksanalysane er med og danne grunnlaget for aktuelle tiltak innan kvar sektor i Regionalt tiltaksprogram. Tiltaksanalysane i vassområda er ikkje del i denne høyringa. For dei vassdraga som ut frå klassifiseringa ikkje oppnår god miljøstandard skal det utarbeidast tiltaksplanar for. Tiltak som vert sett i verk må vera ut frå faglige vurderingar. Det er den sektor som har ansvaret for påverknaden som må utarbeide moglege tiltak. Det svært viktig at ein får kartlagt type påverknad og kven som forårsake påverknaden. Frist for minimum god miljøstandar skal ein oppnå i første fase 2016-2021. Det er mogleg å gje unnatak for måloppnåing til ein av dei neste tiltaksfasane 2027 eller 2033. Sterkt næringsbelasta vassdrag på Jæren bør få utsett frist til 2027 / 2033 for å nå god miljøstandard. Kost / nytte begrepet må leggjast til grunn for tiltak på både økonomiske ressursar og tidsløype. (planperiode) Før tiltak vert sett i verk må landbruket krevje dokumentasjon på miljøtilstand og påvist kjelde til uønska utslepp før tiltak frå landbruket vert sett i verk.
Rogaland Bondelag 8 av 9 Vår dato Vår referanse 22.12.2014 12/01391-9 Utdrag av 11 i Jordlova. 11.Drift av jordbruksareal, nydyrking og driftsvegar. 1. ledd For å sikra miljøforsvarleg drift av jordbruksareal, jf. 1 tredje ledd, kan departementet gi føresegner om drifta. Føresegnene kan mellom anna ta sikte på å hindra erosjon og regulera bruk og lagring av gjødsel og andre innsatsvarer i produksjon, samt å ta omsyn til særlige naturverdiar. 8 i foreiningslova gir unnatak for vanleg forureining frå fiske, jordbruk og skogbruk. Det er med bakgrunn i Jordlova 11 departementet utarbeide føresegner på miljøtiltak i landbruket. Det er viktig å verne om ansvaret landbruket sjølve har for rett agronomisk drift. Frivillige tiltak i landbruket og andre frivillige ordningar som vert finansiert gjennom RMP ordninga kan utførast med bakgrunn i Jordlova. Det er krefter som ønskjer å føre ansvaret for næringsavrenning over til Forureiningslova. I dag er det punktutslepp med miljøkonsekvensar som vert fanga opp av Forureiningslova. Om næringsavrenning frå landbruket vert lagt inn i forureiningslova vil Miljøavdelinga hjå fylkesmannen få tilsynsansvaret. Forureiningslova opnar ikkje for frivillige tiltak og det er ikkje tradisjon for frivillige tiltak, eller tiltak basert på gulrotprinsipp. Difor er det umåtelig viktig at ein ikkje gjer endringar på dagens ordning / arbeidsdeling mellom jordlova og forureiningslova. Døme: Figgjovassdraget, som strekk seg frå Bjerkreim til Klepp, var med i første fase i behandlinga av vassdirektivet. Det er Skas - Heigre vassdraget som har den største belastninga av uønska næringssalter som er knytt til Figgjovassdraget. I dette nedbørsfeltet er det ei stor grad av frivillige avtalar som i tiltak går lenger enn det forskrifter tilseier. I andre område belasta område er det uavhengig av vassdirektivet sett i verk frivillige tiltak, til dømes i Vatsvassdraget. RMP ordninga og SMIL midlar finansiere det meste av tiltaka for desse ordningane. Rogaland Bondelag tilrår at ein bygge vidare på eksisterande tiltak: Viktig at landbruksnæringa vert involvert når lokale tiltaksplanar skal utarbeidas. Tiltak som vert i verk skal vera fagleg forankra. Økonomiske konsekvensar for landbruksnæringa og konsekvensar for matproduksjonen skal føreligge før tiltak vert sett i verk. Informasjons - og motivasjonstiltak i landbrukssektoren Frivillige tiltak i landbruket, eit prosjekt med tilsette i område der avrenning frå landbruket er eit avklart problem for miljøtilstanden i vassdraga. Bekkelagsorganisering kan vera fornuftig. Bekkelag/grunneigarar må involverast i utarbeiding av aktuelle tiltaksplanar. Bygge renseparkar der forholda ligg til rette for slike anlegg. Må følgjast opp med uttak av botnslam. Ugjødsla kantsoner langs vassdrag. Bredde på sone ut frå produksjon. Kantsoner med vegetasjon, trær og busk, langs vassdrag. Miljøavtalar. o Ikkje spreiing av husdyrgjødsel etter 1. september. o Regelmessige jordprøve.
Rogaland Bondelag 9 av 9 Vår dato Vår referanse 22.12.2014 12/01391-9 o Fastsetje innhald av næringsinnhald i husdyrgjødsel på garden. o Ikkje over 3kg P årleg pr da ved PHA-L tal over 7, balansegjødsling. o Andre lokale ordningar. God agronomi, kompetansebygging. Finansiering med midlar frå RMP og SMIL ordninga. Kunnskapsbygging o Kartlegging av landbruksavrenning. o Effekt av tiltak. Andre forhold som må innarbeidas i plandokumenta: o Matproduksjon er ei samfunnsoppgåve. Det er ikkje mogleg å produsera mat utan at det skjer tap av næringsstoffa, men vårt mål er å redusere avrenninga til akseptable nivå. o Konsekvensar for matproduksjon i for hold til tiltak og måloppnåing må utgreiast i samband med utarbeiding av tiltaksplanar. o Sterkt næringsbelasta vassdrag må få frist til andre eller tredje planperiode for måloppnåing. Det ut frå kunnskap om dagens næringsbelastning og botnsedimentering frå tidligare næringsstoffutslepp. o Sterkt modifiserte vassdrag. Det er vassdrag med fysiske inngrep. Vasskraft kjem inn i denne kategorien. For landbruket må vassdrag som er lagt i røyr eller steinsette koma inn under denne kategorien. God økologisk tilstand på vatnet må ein kunne forventa oppnå i siste planperiode. o Det er utarbeida nasjonale parameter for klassifisering av vassdrag. I vassdrag med høg næringsbelastning, og ein ser at for å oppnå god miljøstandar vil gje store uønska resultat, bør ein akseptere lågare krav til god miljøstandard enn det som nasjonale kriteria tilseie i dag. o Det må løyvast midlar til overvaking av vassdrag for å kvalitetssikre tiltak og måloppnåing i vassdrag med tiltak. o Det må løyvast midlar til fagleg god/rett klassifisering av vassdrag o Tiltak og føresegner må vera i bakgrunn i jordlova 11. Dispensasjon i forureiningslova 8 for vanleg forureining frå landbruk, skog og fiske må liggas fast. Med venleg helsing Rogaland Bondelag Elektronisk godkjent, uten underskrift Olav Sande Kopi: Vegard Næss