Straummåling og botngransking ved planlagt avløp i Torjulvågen i Tingvoll kommune R A P P O R T Rådgivende Biologer AS 2405
Rådgivende Biologer AS RAPPORT TITTEL: Straummåling og botngransking ved planlagt avløp i Torjulvågen i Tingvoll kommune FORFATTAR: OPPDRAGSGIVER: Erling Brekke Morefish Tingvoll AS OPPDRAGET GITT: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: 19. april 2016 januar mars 2017 28. mars 2017 RAPPORT NR: ANTAL SIDER: ISBN NR: 2405 41 Ikkje nummerert EMNEORD: - Avløp i sjø - Vassutskifting - Landbasert oppdrett - Straumhastigheit - Straumretning - Hydrografi RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N-5003 Bergen Foretaksnummer 843667082-mva Internett : www.radgivende-biologer.no E-post: post@radgivende-biologer.no Telefon: 55 31 02 78 Telefax: 55 31 62 75 Forsidefoto:. Torjulvågen med straumriggen i framgrunnen. Foto: E. Brekke. Rådgivende Biologer AS 1 Rapport 2405
FØREORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Morefish Tingvoll AS utført granskingar i samband med planlagt etablering av nytt avløp frå eit landbasert oppdrettsanlegg for rognkjeks i Torjulvågen i Tingvoll kommune i Møre og Romsdal. Anlegget har tidlegare vore nytta som settefisklokalitet for laks, men drifta skal leggast om til produksjon av marin rensefisk. Det er planlagt produsert inntil 3 mill. fisk à 150 g årleg. Starummålingar og botngransking er utført etter krav i Rettleiar for utfylling av søknadsskjema for tillating til akvakultur, kap. 4.3. I samråd med Fylkesmannen og fylkeskommunen vart det avgjort at botngranskinga kunne utførast metodisk tilsvarande ei B-gransking (NS 9410:2016). Denne rapporten presenterer resultata frå straummålingar utanfor planlagt avløp som vart utført i perioden 26. januar 23. februar 2017. Det vart også teke hydrografi i vassøyla på lokaliteten, samt undersøkt sedimentet på 10 stasjonar frå område for planlagt avløp og utover i resipienten den 26. januar 2017. Rådgivende Biologer AS takkar Morefish Tingvoll v/halvor Kittelsen for oppdraget, samt for lån av båt og hjelp i samband med feltarbeidet saman med Jan Erik Myren. Bergen, 28. mars 2017. INNHALD Føreord... 2 Innhald... 2 Samandrag... 3 Områdeskildring... 4 Metode og datagrunnlag... 8 Straummåling... 8 Sedimentgransking... 10 Resultat... 11 Temperaturtilhøve... 11 Sjiktningstilhøve... 12 Straummålingar... 13 Sedimentgransking... 19 Diskusjon... 27 Konklusjon... 30 Referansar... 31 Om Gytre straummålarar... 32 Vedleggstabellar... 33 Vedleggsfigurar... 37 Rådgivende Biologer AS 2 Rapport 2405
SAMANDRAG Brekke, E. 2017. Straummåling og botngransking ved planlagt avløp i Torjulvågen i Tingvoll kommune. Rådgivende Biologer AS, rapport 2405, 41 sider. Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Morefish Tingvoll AS utført granskingar i samband med planlagt etablering av nytt avløp frå eit landbasert oppdrettsanlegg for rognkjeks i Torjulvågen. Torjulvågen er om lag 1 km brei og 1,5 km lang, og botnen skrånar ganske jamt og slakt nedover frå land til om lag 200 meters djup ved utløpet av vågen, og vidare til 534 meters djup i Trongfjorden. Det er ingen tersklar av betydning frå Trongfjorden og ut mot havet, og resipientkapasiteten er svær. Ein rigg med tre straummålarar (Sensordata SD 6000) var utplassert på lokaliteten i perioden 26. januar - 23. februar 2017 for måling av overflatestraum (2 m djup), spreiingsstraum (10m djup), og botnstraum (18 m djup, ca 2 m over botn). Resultat frå målingane er oppsummert i tabell 1 og figur 1: Tabell 1. Oppsummering av straumdata frå Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Andel Tilstandsklasse Middel Tilstandsklasse Maks straumsvake andel Målestad / djup hastigheit middel hastigheit periodar straumsvake (cm/s) hastigheit* (cm/s) <2 cm/s >2,5 t (%) periodar * Hovudstraumretning(ar) Torjulvågen 2 m 1,9 V = svært svak 9,2 49,6 V = svært høg SSØ+NØ Torjulvågen 10 m 1,1 V = svært svak 6,0 92,4 V = svært høg SSØ+Ø Torjulvågen 18 m 1,1 V = svært svak 4,0 95,0 V = svært høg V *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. Straummålingane viste svært svak straum i heile vassøyla. Retninga til straumen var mest mot sørsøraust på målestaden, men også i ein del andre retningar, og straumen verka noko tilfeldig både for styrke og retning (figur 1). Botnstraumen er truleg for svak til resuspensjon av sedimentert materiale det aller meste av tida, og det er truleg at ein kan få ei lokal punktbelastning nokre meter rundt avløpet. Resipientkapasiteten til fjordsystemet er imidlertid svær, og eit eventuelt utslepp vil i praksis ha ubetydeleg eller ingen effekt på resipienten i Trongfjorden. Sedimenttilstanden tyder generelt på gode tilhøve i fjorden, med god utskifting og god oksygentilgang. Sedimentet i heile det undersøkte området var dominert av fin sand og litt silt, men på dei 2-3 inste og grunnaste stasjonane var det i tillegg ein del organisk plantemateriale frå elva i prøvene, som gav litt svart sediment med svak lukt av hydrogensulfid. Eit avløp bør leggast ut forbi denne sona eit stykke ut frå marebakken. Eit alternativ er å legge avløpet utover den slake ryggen midt i vestre del av Torjulvågen, der botnstraumen mogeleg er noko betre, og organisk materiale frå eit oppdrettsanlegg lettare vil kunne bli spreidd nedover langs sidene av ryggen. Figur 1. Skisse over hovudstraumretning og straumstyrke på dei ulike måledjupa utanfor planlagt avløp til oppdrettsanlegget i Torjulvågen i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Total lengd av pilene på kvart djup representerer middel straumhastigheit på dette djupet. Rådgivende Biologer AS 3 Rapport 2405
OMRÅDESKILDRING Det er planlagt etablert eit oppdrettsanlegg for rensefisk i Torjulvågen i Tingvoll kommune. Torjulvågen er ein liten sørvestgåande sidearm til Trongfjorden på Nordmøre (figur 2). Torjulvågen er om lag 1 km brei og 1,5 km lang, og botnen skrånar ganske jamt og slakt nedover frå land til om lag 200 meters djup der den møter Trongfjorden (figur 3). Herifrå går botnen bratt vidare ned til over 500 meters djup i Trongfjorden over ein distanse på 4 500 meter, og Trongfjorden er på sitt djupaste med 534 meter ca 1,2 km rett utanfor munningen til Torjulvågen. Trongfjorden er om lag 10 km lang, og deler seg i søraust i fleire lange fjordarmar: Hamnesfjorden (13 km) og Surnadalsfjorden (15 km) i aust, Stangvikfjorden med Todalsfjorden (24 km) mot søraust og Ålvundfjorden (17 km) mot sør (figur 2). Mot nordnordvest går Trongfjorden over i den ca 10 km lange Halsafjorden (figur 2), og vidare mot vest går denne over i Årsundfjorden og deretter Talgsjøen på nordsida av Kristiansund. Ved overgangen mellom Halsafjorden og Årsundfjorden er djupna ca 260 meter før det djupnest att til over 340 meter i Talgsjøen. Vidare mot nordvest grunnest det opp mot ein terskel på rundt 115 meters djup litt utanfor der Talgsjøen opnar seg mot havet, før det blir djupare att ut forbi Griphølen mot nord. Det er såleis ingen grunne tersklar mellom Norskehavet og djupområda innover mot Trongfjorden, og ein vil forvente gode utskiftings- og oksygentilhøve i heile fjordsystemet. Det er stor djupne i fjordsystema både innanfor og utanfor Trongfjorden, og resipientkapasiteten i området er svær. Figur 2. Kart over fjordsystema rundt lokaliteten (gul sirkel). Omkringliggjande oppdrettsanlegg er vist. Kartgrunnlaget er henta frå Fiskeridirektoratet si kartteneste (https://kart.fiskeridir.no). Rådgivende Biologer AS 4 Rapport 2405
Torjulvågen er svært langgrunn inst, med ei sandfjøre som er om lag 150 meter lang, og ein må nesten 200 meter frå land ved anlegget før djupna når 10 meter. Avstanden ut til 20 meter djup er ca 250 meter, og ut til 40 m djup er det litt over 500 meter (figur 3 6). Vestre del av Torjulvågen har to djupålar, den eine går ikkje så langt frå land ved Gullabukta, medan den andre går om lag nordover frå Holmen (figur 4 og 5). Desse to djupålane samlar seg til ein djupål om lag når djupna nærmar seg 50 meter eit stykke nord for Holmen. Mellom dei to djupålane går det ein slak rygg nordover til nordnordaustover om lag midt i vestre del av Torjulvågen (figur 5). Figur 3. Oversiktskart over djupnetilhøva i Torjulvågen og ut mot Trongfjorden. Kartgrunnlag frå https://kart.fiskeridir.no. Rådgivende Biologer AS 5 Rapport 2405
Figur 4. Olex djupnekart for Torjulvågen med 5-meters djupnekoter. Kartet er basert på eigne opploddingar ved feltarbeidet, samt opploddingar frå andre båtar i ytre og austre del av vågen. Figur 5. Olex 3D-djupnekart over vestre del av Torjulvågen. Figuren viser vågen frå ca 75 m djupne i nedre biletkant og innover mot grunna i retning vestsørvest. Gule felt viser eigne opploddingar, og raude felt frå andre båtar. Gule markørar viser stasjonar for grabbing og straummåling (jf. figur 6). Rådgivende Biologer AS 6 Rapport 2405
Figur 6. Djupnekart over sjøområdet i vestre del av Torjulvågen med 10-meters djupnekoter. Posisjon for straummåling er markert med raud stjerne, og stasjonar for grabbing er markert med nummererte sirklar. Kartgrunnlag frå http://kart.kystverket.no. Djupnekotene i kartet er teikna inn på grunnlag av sjøkart og eigne opploddingar med Olex (jf. figur 3 og 4). Rådgivende Biologer AS 7 Rapport 2405
STRAUMMÅLING GENERELL INSTRUMENTBESKRIVELSE METODE OG DATAGRUNNLAG Sensordata SD-6000 straummålarar måler straum mekanisk, ved at straumen driv ein rotor rundt. Registrert straumfart er avhengig av antal omdreiningar av rotoren, samt retninga til målaren i måleperioden. Måleintervallet (10 eller 30 minutt) er delt opp i fem delintervall. På slutten av kvart delintervall blir retninga til målaren registrert, saman med antal omdreiningar (farten) i perioden. Dette gir ein fartsvektor for kvart delintervall. Det vert antatt at retninga til målaren ved slutten av kvart delintervall er representativ for retninga i delperioden. Ved slutten av kvart femte delintervall blir dei fem delvektorane addert, og ein får fartsvektoren for eitt måleintervall. Temperaturen vert lest av som ein momentanverdi på slutten av kvart femte delintervall. For nærare skildring av instrumentet viser ein til brukarmanualen (Mini current meter modell SD-6000, user s manual. Sensordata a.s., P.O.B. 88 Ulset, N 5873 Bergen Norway). Sjå også kapittelet Om Gytre straummålarar bak i rapporten. UTPLASSERING Den 26. januar 2017 vart det utplassert ein rigg med tre SD-6000 straummålarar på lokaliteten i posisjon N 62 58,861' / Ø 08 14,727' (WGS 84) (figur 6). Spesifikasjonar for målarane og utsettet er oppgitt i tabell 2. Riggen var forankra til botnen med eit ca 32 kg kjettinglodd og ein dregg. Det var festa to trålkuler av plast og ei lita blåse i tauet over den øvste og ei trålkule over den nedste straummålaren for å sikre tilstrekkeleg oppdrift og stabilitet på riggen i sjøen, samt ei blåse til overflata i et slakt tau for å ta av for bølgepåvirkning (framsidebilete). Det var ca 20 meter til botn der straummålarriggen stod, på slakt skrånande botn. Tabell 2. Oversikt over måleinstrument og måledata for målingane i Torjulvågen. Produsent Modell Serienr Måle- Måle- Antal målingar djup intervall Totalt Nytta 880 2 m 30 min 1642 1349 (3-1351) SD- Sensordata 1317 10 m 30 min 1642 1588 (3-1351) 6000 1615 18 m 30 min 1642 1588 (3-1351) Måleperiode 26.01.2017 23.02.2017 BEGRUNNA MÅLESTAD OG REPRESENTATIVITET Straumriggen vart plassert i området og på djupna som verka mest aktuelt for eit avløp. Det er ganske langgrunt ut over Torjulvågen, og det er truleg at straumtilhøva ned mot botnen er ganske like over eit større område. Den nøyaktige plasseringa av straumriggen i høve til å måle representativ straum er dermed mindre viktig. Målingane på dei ulike djupnene vil dermed vere godt representative for straumen frå botnen og oppover i vassøyla. Det var ingen installasjonar eller anna på lokaliteten som kunne forstyrre målingane. BRUK AV VINDDATA FRÅ METEOROLOGISKE STASJONAR Vinddata frå dei to næraste målestasjonane, Reinsfjellet i Gjemnes kommune (990 m.o.h., 17 km mot vest) og Kristiansund Lufthavn i Kristiansund kommune (62 m.o.h, 26 km mot nordvest), er henta inn frå http://eklima.no/ for straummålingsperioden (26. januar 23. februar 2017). Vindretning og høgaste døgnlege vindhastigheit er teke omsyn til ved vurdering av straumbiletet ved lokaliteten, og er presentert i vedleggstabell 7. På grunn av stor lokal variasjon i topografi og høgde over havet er truleg ingen av målestasjonane veldig representative, men dei gir til saman eit bra bilete på hovudvindretningane og styrken til vinden gjennom måleperioden. Rådgivende Biologer AS 8 Rapport 2405
RESULTATPRESENTASJON Resultata av måling av straumhastigheit og straumretning er presentert kvar for seg, samt kombinert i ein progressiv vektoranalyse. Eit progressivt vektorplott er ein figurstrek som blir til ved at ein tenkjer seg ein merka vasspartikkel som er i straummålarens posisjon ved målestart og som driv med straumen og teiknar ein sti etter seg som funksjon av straumhastigheit og retning (kryssa i diagrammet syner berekna posisjon frå kvart startpunkt ved kvart døgnskifte). Når måleperioden er slutt har ein fått ein lang samanhengande strek, der vektoren vert den beine lina mellom start- og endepunktet på streken. Dersom ein deler lengda av vektoren på lengda av den faktiske lina vatnet har følgd, får ein Neumann-parameteren. Neumann parameteren fortel altså noko om stabiliteten til straumen i retninga til vektoren. Vinkelen til vektoren ut frå origo, som er straummålaren sin posisjon, vert kalla resultantretninga. Dersom straumen er stabil i resultantretninga, vil figurstreken vere relativt bein, og verdien av Neumann-parameteren vere høg. Er straumen meir ustabil i denne retninga er figurstreken meir «bulkete» i høve til resultantretninga, og Neumann-parameteren får ein låg verdi. Verdien av Neumannparameteren vil ligge mellom 0 og 1, og ein verdi på til dømes 0,80 vil seie at straumen i løpet av måleperioden rann med 80 % stabilitet i vektorretninga, noko som er ein svært stabil straum. Vasstransporten (relativ fluks) er også ein funksjon av straumhastigheit og straumretning, og her ser ein kor mykje vatn som renn gjennom ei rute på 1 m 2 i kvar 15 graders sektor i løpet av måleperioden. Når ein reknar ut relativ fluks, tek ein utgangspunkt i alle målingane for straumhastigheit i kvar 15 graders sektor i løpet av måleperioden. For kvar måling innan ein gitt sektor multipliserer ein straumhastigheita med tidslengda, dvs kor lenge målinga vart gjort innan denne sektoren. Her må ein og ta omsyn til om tidsserien inneheld straummålingar med ulik styrke. Summen av desse målingane i måleperioden gjev relativ fluks for kvar 15 graders sektor. Relativ fluks er svært informativ og fortel korleis vasstransporten som funksjon av straumhastigheit og -retning er på lokaliteten. KLASSIFISERING AV STRAUMMÅLINGANE Rådgivende Biologer AS har utarbeidd eit system for klassifisering av overflatestraum, vassutskiftingsstraum, spreiingsstraum og botnstraum med omsyn til dei tre parametrane gjennomsnittleg straumhastigheit, retningsstabilitet og innslag av straumsvake periodar (tabell 3). Klassifiseringa er utarbeidd på grunnlag av resultat frå straummålingar med Sensordata Straummålarar (modell SD-6000) på om lag 60 lokalitetar for overflatestraum, 150 lokalitetar for vassutskiftingsstraum og 70 lokalitetar for spreiingsstraum og botnstraum. I denne sammenhengen blir straumen målt på 2 m djup klassifisert og vurdert som overflatestraum, straumen målt på 10 m djup blir klassifisert og vurdert som spreiingsstraum, mens straumen ved botnen på 18 m djup blir klassifisert og vurdert som botnstraum. HYDROGRAFISK PROFIL Temperatur, saltinnhald og oksygeninnhald vart målt i vassøyla på lokaliteten den 26. januar 2017 ca kl 15, med ein SAIV SD 204 nedsenkbar STD/CTD sonde som logga data annakvart sekund. Sonden vart senka til botn på knappe 21 m djup, rett utanfor straumriggen ca i posisjon N 62 58,863' / Ø 08 14,730' (WGS 84). Rådgivende Biologer AS 9 Rapport 2405
Tabell 3. Rådgivende Biologer AS klassifisering av ulike tilhøve ved straummålingane, basert på fordeling av resultata i eit omfattande erfaringsmateriale frå Vestlandet. Straumsvake periodar er definert som straum svakare enn 2 cm/s i periodar på 2,5 timar eller meir. Tilstandsklasse I II III IV V gjennomsnittleg svært sterk sterk middels svak svært svak straumhastigheit sterk Overflatestraum (cm/s) > 10 6,6-10 4,1-6,5 2,0-4,0 < 2,0 Vassutskiftingsstraum (cm/s) > 7 4,6-7 2,6-4,5 1,8-2,5 < 1,8 Spreiingsstraum (cm/s) > 4 2,8-4 2,1-2,7 1,4-2,0 < 1,4 Botnstraum (cm/s) > 3 2,6-3 1,9-2,5 1,3-1,8 < 1,3 Tilstandsklasse I II III IV V andel straumsvake periodar svært lite lite middels høg svært høg Overflatestraum (%) < 5 5-10 10-25 25-40 > 40 Vassutskiftingsstraum (%) < 10 10-20 20-35 35-50 > 50 Spreingsstraum (%) < 20 20-40 40-60 60-80 > 80 Botnstraum (%) < 25 25-50 50-75 75-90 > 90 Tilstandsklasse I II III IV V retningsstabilitet svært stabil stabil middels stabil lite stabil svært lite stabil Alle djup (Neumann parameter) > 0,7 0,4-0,7 0,2-0,4 0,1-0,2 <0,1 SEDIMENTGRANSKING For å få informasjon om sedimenttilstanden vart det gjennomført ei førehandsgransking 26. januar 2017 i det aktuelle området for avløp. Det vart teke grabbhogg med ein liten grabb på 10 ulike stasjonar frå like ved marebakken og eit stykke utover i resipienten (jf. figur 6). Det vart nytta ein 0,028 m² stor vanveen grabb, og prøvene vart undersøkt og vurdert etter standard metodikk (NS 9410:2016). Posisjonar (WGS 84) vart notert når grabben nådde botn, og djupner vart registrert ut frå lengdemerking på grabbtauet. Innbyrdes avstand mellom grabbhogga var ca 25-175 m. I ei standard førehandsgransking etter NS 9410:2016 blir botnsedimentet undersøkt med omsyn på tre sedimentparametrar, som alle vert tildelt poeng etter kor mykje sedimentet er påverka av tilførslar av organisk stoff. Til fleire poeng prøven får, til meir påverka er den. Fauna-gransking (gruppe I) består i å konstatere om dyr større enn 1 mm er til stades i sedimentet eller ikkje. Kjemisk gransking (gruppe II) av surleik (ph) og redokspotensial (Eh) i overflata av sedimentet vert gjeven poeng etter ei samla vurdering av ph og Eh etter nærare bruksanvisning i NS 9410:2016. Sensorisk gransking (gruppe III) omfattar eventuell førekomst av gassboblar og lukt i sedimentet, og skildring av sedimentet sin konsistens og farge, samt grabbvolum og tjukkleik på deponert slam. Vurderinga av lokaliteten sin tilstand blir fastsett ved ei samla vurdering av gruppe I III parametrar etter NS 9410:2016. Til kjemiske analyser vart det nytta ein WTW Multi 3420 med ein SenTix 980 ph-elektrode til måling av ph og ein SenTix ORP/ORP-T 900 platinaelektrode med intern referanseelektrode til måling av redokspotensial (Eh). Redokselektroden blir kontrollert med redoksbuffer RH 28 frå WTW. phelektroden blir kalibrert med buffer ph 4 og 7 før kvar feltøkt, samt med buffer 10 med jamne mellomrom mellom økter. Eh-referanseelektroden gir eit halvcellepotensial på +207 mv ved 25 C, +217 mv ved 10 C og +224 mv ved 0 C. Ved innføring i "prøveskjema" blir det lagt til ein fast referanseverdi basert på representativ sedimenttemperatur (sjå tabell 8). Litt ulike halvcellepotensial ved ulike temperaturar ligg innanfor presisjonsnivået for denne type granskingar på ± 25 mv, som oppgitt i NS 9410:2016. Rådgivende Biologer AS 10 Rapport 2405
RESULTAT TEMPERATURTILHØVE Temperaturen vart målt av straummålarane kvart 30. minutt i perioden 26. januar 23. februar 2017. Det var størst variasjon og lågast temperatur i overflata på 2 m djup, noko som avspeglar vêrtilhøva om vinteren med veksling mellom periodar med kald luft og periodar med meir innstråling og varme. Døgnmiddeltemperaturen på denne djupna låg mellom 4,3 og 6 C dei første dagane av måleperioden, men auka ganske raskt opp til rundt 8 C første veka i februar (figur 7). Deretter sokk temperaturen gradvis ned att til 5 C i slutten av perioden. Døgnmiddeltemperaturen på 10 og 18 m djup var jamt over høgare enn på 2 m djup, men det varierte litt innbyrdes kven av desse to djupa som hadde høgast temperatur. Variasjonen gjennom perioden var litt mindre enn på 2 m djup, og temperaturen var mellom 7 9 C første to vekene, og sokk litt til ca mellom 6 og 7 C mot slutten av perioden. Døgnvariasjonen i temperatur på 2 m djup gjennom måleperioden låg hovudsakeleg rundt 0,3-2,4 C, men var på det meste oppe i 3,5 C den 27. januar (vedleggsfigur 1). På 10 m djup låg døgnvariasjonen for det meste mellom 0,5 1,6 C, og på 18 m djup mellom 0,3 2,1 C. Figur 7. Døgnmidlar for temperatur målt i Torjulvågen i Tingvoll kommune på 2 meter, 10 meter og 18 meters djup i perioden 26. januar 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 11 Rapport 2405
SJIKTNINGSTILHØVE Temperatur, saltinnhald og oksygeninnhald vart målt i vassøyla den 26. januar 2017, ved utsett av straummålarane. Målingane vart gjort ned til botn på 20 m djup, rett utanfor der straumriggen stod. Måling av hydrografi synte at det var noko ferskvasspåverknad dei øvste metrane av vassøyla (figur 8). Heilt i overflata var saltinnhaldet ca 20, men det steig gradvis til 32,1 på 7 m djup. Vidare nedover auka saltinnhaldet sakte til 33,5 ved botnen på 20 m djup. Temperaturen i overflata var 4,2 C, og steig ganske jamt og gradvis til 7,8 C på 13 m djup. Herifrå var temperaturen stabil ned til botnen. Oksygeninnhaldet var ganske jamt gjennom vassøyla. I overflata var innhaldet 9,2 mg O/l, tilsvarande ei oksygenmetning på 81 %. Oksygeninnhaldet sokk svakt ned til 8,2 mg O/l (83 %) på 7 m djup, og vidare til 8,0 mg O/l (84 %) ved botnen. Prosent metning er avhengig av temperatur og trykk, og aukar difor sakte sjølv om det totale innhaldet av oksygen minkar svakt. Oksygeninnhaldet ved botn ligg innanfor tilstandsklasse I = svært god for denne stasjonen (veileder 02:2013). Figur 8. Måling av temperatur ( C), oksygeninnhald (mg O/l) og saltinnhald ( ) i vassøyla ved utsett av straummålarar i Torjulvågen i Tingvoll kommune 26. januar 2017. Rådgivende Biologer AS 12 Rapport 2405
STRAUMMÅLINGAR OVERSIKT OVER STRAUMTILHØVA Figur 9 er ei forenkla skisse som viser gjennomsnittleg straumfart og omtrentleg hovudstraumretning (flux) i løpet av måleperioden på 2, 10 og 18 m djup ved målestaden i Torjulvågen. Den gjennomsnittlege straumfarten i høve til djupna var svært svak på alle måledjup (tabell 4). Straumen avtok ein del frå 2 til 10 m djup, men var om lag like svak på 10 og 18 m djup. Avtakande straumfart nedover i vassøyla kan ofte kome av at vind er ein viktig straumskapingsfaktor på lokaliteten. Det var imidlertid ikkje tydelege samanhengar mellom vind og straumfart i Torjulvågen i måleperioden. Til dømes var det sterkast straum på 2 m djup ein av dagane (14. februar) det var minst vind på begge målestasjonar (figur 10, vedleggstabell 7). I dagane 7-8. februar var det mykje straum på alle djup, og det kan mogeleg koplast til noko sterkare vind 6. og 7. februar. Det var imidlertid ein god del sterk vind også siste veka av måleperioden, utan at det gav seg særlege utslag på straumen (figur 10). Vind kan mogeleg også gi indirekte effektar. I dagane før den 14. februar var det ein del vind frå vestleg retning, dette kan ha ført til noko oppstuing av vassmassar innover i fjordsystemet. Når vinden stilna av den 14. kan dette ha ført til høg fart på utgåande straum i Trongfjorden, som igjen kan ha påverka straumtilhøva inn i Torjulvågen. Figur 9. Skisse over hovudstraumretning og straumstyrke på dei ulike måledjupa ved planlagt avløp i Torjulvågen i perioden 26. januar 23. februar 2017. Total lengd av pilene på kvart djup representerer middel straumhastigheit på dette djupet. Rådgivende Biologer AS 13 Rapport 2405
Tidevatn vil også normalt vere ein viktig straumskapingsfaktor, men ein kunne ikkje direkte sjå eit slikt mønster, med t.d. 2-4 straumtoppar i døgnet. Det var ein del meir straum nokre dagar i forkant av fullmåne 11 februar, men ein kunne ikkje sjå tilsvarande effekt i samband med nymånen. Hyppige og raske lufttrykksendringar ved variabelt vêr vil også kunne bidra som straumskapingsfaktorar. Straumen inne i Torjulvågen var svak, og verka noko tilfeldig, og det er ikkje godt å seie kva som er viktigaste straumskapingsfaktorar. Truleg er straumen innover i Torjulvågen delvis avhengig av straumbiletet i Trongfjorden utanfor, og delvis av faktorar som styrer straumen meir internt i vågen. Tabell 4. Oppsummering av straumdata frå Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar 23. februar 2017. Målestad / djup Middel hastigheit (cm/s) Tilstandsklasse middel hastigheit* Maks hastigheit (cm/s) Hovudstraumretning(ar) Torjulvågen 2 m 1,9 V = svært svak 9,2 SSØ+NØ Torjulvågen 10 m 1,1 V = svært svak 6,0 SSØ+Ø Torjulvågen 18 m 1,1 V = svært svak 4,0 V *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. Figur 10. Døgnmidlar for straumhastigheit målt i Torjulvågen i Tingvoll kommune på 2 meter, 10 meter og 18 meters djup i perioden 26. januar 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 14 Rapport 2405
2 m 10 m 18 m Figur 11. Straumhastigheit i Torjulvågen på 2, 10 og 18 m djup i perioden 26. januar -23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 15 Rapport 2405
STRAUMRETNING OG VASSTRANSPORT Straumen på 2 m djup gjekk i hovudsak i retning sørsøraust, dvs. om lag langs land i Gullabukta og innover mot indre del av vestre Torjulvågen (figur 9 og 12). Det var også ein del straum i nordaustleg retning, som kan kome av vindgenerert straum ved sørvestlege vindar gjennom dalen og ut forbi Torjulvågen. Den sterkaste straumen på 2 m djup vart også målt i retning sørsøraust, men det vart også målt nesten like sterk straum mot vest. På 10 m djup gjekk også straumen mest i sørsøraustleg retning, men her var det også ein del straum mot aust og til dels vest. Straumretninga verka i periodar litt meir tilfeldig på dette djupet (figur 13). Den sterkaste straumen på 10 m djup vart målt mot aust. På 18 m djup var straumen tilsynelatande svært stabil i vestleg retning, men det kan ha samanheng med at det var svært lite straum i periodar. Sidan målaren registrerer retning sjølv om rotoren ikkje går rundt, må ein tolke resultatet med varsemd. Den maksimale straumen var sterkast mot sørvest, men viste utslag i fleire retningar i området sør-vest-nord (figur 12). 2 m 10 m 18 m Figur 12. Fordeling av straumhastigheit (venstre), samt flux/vasstransport (midten) og maksimal straumhastigheit (høgre) for kvar 15 sektor på 2, 10 og 18 m djup i Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar -23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 16 Rapport 2405
Tabell 5. Skildring av hastigheit, varians, stabilitet, og retning til straumen i Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar 23. februar 2017. Måledjup Middel hastigheit (cm/s) Varians (cm/s) 2 Neumannparameter Tilstandsklasse Neumannparameter* Resultantretning 2 meter 1,9 1,263 0.223 III = middels stabil 119º = ØSØ 10 meter 1,1 0,253 0.238 III = middels stabil 161º = SSØ 18 meter 1,1 0,088 0.876 I = svært stabil 271º = V *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. 2 m 10 m 18 m Figur 13. Progressivt vektorplott for målingane på 2, 10 og 18 m djup i Torjulvågen i perioden 26. januar 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 17 Rapport 2405
STRAUMSVAKE PERIODAR. Det var svært høgt innslag av straumsvake periodar på 2 m djup i høve til djupna i Torjulvågen, med rundt 50 %, og lengste straumsvake periode på dette djupet var 41,5 timar (tabell 3 og 6). For spreiingsstraumen på 10 m djup og botnstraumen på 18 m djup var det også svært høgt innslag av straumsvake periodar, og lengste straumsvake periodar var på høvesvis ca 6,5 og 10 døgn. Tabell 6. Skildring av straumsvake periodar i Torjulvågen i Tingvoll kommune oppgjeve som tal på observerte periodar av ei gitt lengde med straumhastigheit mindre enn 2 cm/s. Lengste straumsvake periode er også oppgjeve, samt andelen periodar definert som periodar med varigheit på 2,5 timar eller meir. Måleintervallet er 30 min., og målingane er utført i perioden 26. januar 23. februar 2017. Måledjup 0,5-2 t 2,5-6 t 6,5-12 t 12,5-24 t 24,5-36 t 36,5-48 t 48,5-60 t 60,5-72 t >72t Maks Andel (%) Tilstandsklasse andel straumsvake periodar * 2 meter 92 21 14 4 0 2 41,5 t 49,6 V = svært høg 10 meter 10 8 5 5 1 2 0 2 2 155 t 92,4 V = svært høg 18 meter 11 6 4 2 0 1 2 0 3 244,5 t 95,0 V = svært høg *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. REGISTRERINGAR AV STRAUMSTILLE På 2 m djup utgjorde målingane av heilt straumstille (straum på 1 cm/s eller svakare) 21,6 % av alle målingane i perioden (vedleggstabell 1). Andelen straumstille på 10 m djup var 74,9 % medan andelen på 18 m djup var 85,8 % (vedleggstabell 3 og 5). KVALITETSVURDERING AV MÅLEDATA Det var ikkje synleg begroing av betydning på målarane etter endt måleperiode, og rotorane på dei ulike målarane hadde ikkje merkbar tregheit ved opptak. Det var ikkje andre installasjonar i sjøen på lokaliteten i måleperioden. Målingane var soleis ikkje påverka av objekt i vassøyla som kunne ha innverknad på straumen. Den nedste målaren stod ca 2 meter over loddet på botn, som var eit kjettingledd i jern. Ved kort avstand til magnetisk metall kan kompasset i målaren verte påverka, og 2 meter kan mogeleg vere i grenseland for påverknad dersom det er mykje metall. Målingane ved botn viste ganske konstant retning mot vest, og ingen målingar i austleg retning. Det kan indikere at kompasset var påverka, men det treng ikkje vere det. Det var samtidig svært svak straum ved botnen, og det kan også medføre at målaren lenge står i om lag same posisjon. Ein kan dermed ikkje konkludere med at kompasset har vore påverka i måleperioden, men ein kan ikkje utelukke det. Ein bør difor ikkje leggje avgjerande vekt på retninga til botnstraumen. Straummålingane vart utført i ein vinterperiode med lite til moderat med vind (vedleggstabell 7). Dei to næraste vêrstasjonane for vindmåling, Reinsfjellet i Gjemnes og Kristiansund Lufthavn, viste ein del skilnader i vindtilhøve i måleperioden. Ved Kristiansund Lufthavn var det for det meste lett til laber bris i perioden, med ein dag opp i liten kuling på det sterkaste. Ved Reinsfjellet var den maksimale vinden i løpet av døgnet opp i liten til sterk kuling om lag 2/3 at tida, med ein dag opp i liten storm på det meste. Stasjonen ved Reinsfjellet ligg imidlertid oppå ein fjelltopp på nesten 1000 m høgde, og vil såleis vere mindre representativ for vindstyrken i Torjulvågen. Den lokale variasjonen i topografi er stor, så overføringsverdien frå stasjonane til lokaliteten er noko avgrensa. Måleperioden er likevel truleg representativ for ein periode med moderat til lite vind, og det er truleg at det kan vere noko meir straum i Torjulvågen i periodar med meir vind. Rådgivende Biologer AS 18 Rapport 2405
SEDIMENTGRANSKING Det vart gjennomført ei gransking av sedimentet på 10 stasjonar utanfor det planlagde nye avløpet den 26. januar 2017 (jf. figur 6). Det vart teke prøver i variabel avstand utover i resipienten for å kartlegge botntilhøva rundt eventuelt utslepp. Botntilhøva var nokså like i det undersøkte området, med sedimentbotn dominert av sand og silt (tabell 7). På dei 2-3 inste og grunnaste stasjonane var det også ein del organisk materiale i prøvene, beståande av m.a. delvis nedbrote lauv, kvist og sagflis. Det var litt lukt av H 2S i to av prøvene (tabell 8). Det vart funne dyr på alle 10 stasjonar. Det vart funne dyr innan alle hovudgrupper innanfor området, men mest børstemakk (tabell 7). Tabell 7. Skildring av dei ti prøvene tekne rundt planlagt avløp frå anlegget 26. januar 2017. Prøvetakingspunkt: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Posisjon nord: 62 58, 799' 811' 829' 852' 864' 877' 834' 851' 910' 987' Posisjon øst: 8 14, 685' 666' 705' 710' 754' 707' 741' 741' 814' 926' Dyp (m) 7 11 14 17 20 19 15 18 27 39 Antall forsøk 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Spontan bobling Bobling v/prøvetaking Sedimentdyp (cm) 5 6 5 4.5 4 5 4 4 4.5 4 Andel slam/organisk (%) 30 % 30 % 10 % Slør Andel blåskjellrester (%) Andel primærsediment (%) 70 % 70 % 90 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % Fordeling av primærsediment Leire Silt 20 % 30 % 30 % 20 % 20 % 20 % 20 % 20 % 20 % 20 % Sand 80 % 70 % 70 % 80 % 80 % 80 % 80 % 80 % 80 % 80 % Grus Skjellsand Steinbunn Fjellbunn Pigghuder, antall 1 1 Krepsdyr, antall 2 1 Bløtdyr, antall 1 6 1 3 Børstemark, ca antall 5 3 10 10 10 10 10 15 10 Andre dyr, totalt antall Beggiatoa Fôr Fekalier Rådgivende Biologer AS 19 Rapport 2405
SKILDRING AV DEI EINSKILDE PRØVENE Bileta viser prøvene før og etter siling, dette er gjennomgåande. På stasjon 1 fekk ein opp frå ca 7 m djup knapt ½ grabb (5 cm) brunsvart prøve med mjuk konsistens og litt lukt av hydrogensulfid. I prøven var det ca 30 % organisk materiale av terrestrisk opphav og 70 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. I prøven var ca 5 børstemakk og 2 strandkrabber. På stasjon 2 fekk ein opp frå ca 11 m djup ca ½ grabb (6 cm) gråbrun prøve med mjuk konsistens og svak lukt. I prøven var det ca 30 % organisk materiale og 70 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. I prøven var det eit skjel og eit krepsdyr, samt litt kvist og sagflis. På stasjon 3 fekk ein opp frå ca 14 m djup knapt ½ grabb (5 cm) gråbrun og luktfri prøve med mjuk konsistens. I prøven var det ca 10 % organisk materiale og 90 % primærsediment, derav ca 30 % silt og 70 % sand. I prøven var det ca 3 børstemakk, 5 skjel og 1 strandsnegl. Rådgivende Biologer AS 20 Rapport 2405
På stasjon 4 fekk ein opp frå ca 17 m djup ca ⅓ grabb (4,5 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det eit slør av organisk materiale og ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 10 børstemakk og 1 sjømus i prøven. På stasjon 5 fekk ein opp frå ca 20 m djup ca ⅓ grabb (4 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 10 børstemakk og 1 sjømus i prøven. På stasjon 6 fekk ein opp frå ca 19 m djup knapt ½ grabb (5 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 10 børstemakk i prøven. Rådgivende Biologer AS 21 Rapport 2405
På stasjon 7 fekk ein opp frå ca 15 m djup ca ⅓ grabb (4 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 10 børstemakk og 1 knivskjel prøven, samt litt lauv, hyssing og en liten bit maling. På stasjon 8 fekk ein opp frå ca 18 m djup ca ⅓ grabb (4 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 10 børstemakk og 3 skjel i prøven (derav 1 knivskjel). På stasjon 9 fekk ein opp frå ca 27 m djup ca ⅓ grabb (4,5 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 15 børstemakk i prøven. Rådgivende Biologer AS 22 Rapport 2405
På stasjon 10 fekk ein opp frå ca 39 m djup ca ⅓ grabb (4 cm) grå og luktfri prøve med mjuk/fast konsistens. I prøven var det ca 100 % primærsediment, derav ca 20 % silt og 80 % sand. Det var ca 10 børstemakk i prøven. Gruppe I: Fauna Ein fann dyr på alle ti stasjonar (tabell 7 og 8). Innan hovudgruppa pigghudingar vart det funne ei sjømus på to stasjonar. Innan gruppa krepsdyr fann ein 1 2 dyr på to stasjonar. Innan gruppa blautdyr fann ein 1 6 dyr på fire stasjonar. Det var flest dyr innan gruppa børstemakk. Det var ca 3 15 børstemakk på ni stasjonar. Observasjonar av dyr er dei som ein relativt enkelt kunne sjå i felt og er ikkje meint å vere noko anna enn ei grov, enkel vurdering av dyresamfunnet i prøvene, der både talet på artar og talet på dyr (spesielt børstemakk) er omtrentlege. Hovudføremålet er å vise om ein fann dyr, om ein finn fleire hovudgrupper, samt ei grov, forenkla fordeling av artar innan kvar gruppe. Gruppe II: Surleik og redokspotensial - ph/eh Det vart målt ph og redokspotensial på alle ti stasjonar (tabell 8 og figur 14). Samtlege prøver hamna i tilstand 1 = "meget god", med omsyn på kjemisk belasting. Alle prøvene fekk 0 poeng, med ph på 7,27 7,55 og Eh på 126 348 mv. Gruppe III: Sensorisk gransking Med omsyn på sedimenttilstand fekk åtte prøver 2 4 poeng og hamna i tilstand 1 = "meget god" (tabell 8). To prøver fekk 6 7 poeng og hamna i tilstand 2 = "god". Rådgivende Biologer AS 23 Rapport 2405
Figur 14. Forholdet mellom redokspotensial (Eh) og surleik (ph) for grabbhogga (nummererte punkt) som vart tekne på lokaliteten ved granskinga. Poengkategoriar med støttelinjer for gruppe IIparameteren er markert (NS 9410:2016). Rådgivende Biologer AS 24 Rapport 2405
Tabell 8. Prøveskjema for B-granskinga i sjøområdet i Torjulvågen 26. januar 2017. Gr Parameter Poeng Prøvenummer Indeks 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Bunntype: B (bløt) eller H (hard) B B B B B B B B B B I Dyr Ja=0 Nei=1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ph verdi 7.52 7.44 7.47 7.53 7.27 7.51 7.43 7.50 7.55 0.00 II E h verdi 141 227 126 236 218 348 286 296 323 221 ph/e h fra figur 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.00 Tilstand prøve 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Tilstand gruppe II 1 Buffertemp: 8,8 C Sjøvannstemp: 4,3 C Sedimenttemp: 6,2 C ph sjø: 7,87 Eh sjø: 451 mv Referanseelektrode: +221 mv Gassbobler Ja=4 Nei=0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Farge Lys/grå = 0 Brun/sv = 2 2 2 Ingen = 0 Lukt Noe = 2 2 III Sterk = 4 Fast = 0 Konsistens Myk = 2 2 2 2 Løs = 4 <1/4 = 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 Grabb- 1/4-3/4 = 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 volum > 3/4 = 2 Tykkelse 0-2 cm = 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 på 2-8 cm = 1 slamlag > 8 cm = 2 SUM: 7 6 4 2 2 2 2 2 2 2 Korrigert sum (*0,22) 1.54 1.32 0.88 0.44 0.44 0.44 0.44 0.44 0.44 0.44 0.68 Tilstand prøve 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 Tilstand gruppe III 1 II + Middelverdi gruppe II+III 0.77 0.66 0.44 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.34 III Tilstand prøve 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Tilstand 1 2 3 4 ph/eh Korr. sum <1,1 1,1 - <2,1 2,1 - <3,1 3,1 Indeks Middelverdi LOKALITETSTILSTAND 1 Rådgivende Biologer AS 25 Rapport 2405
Botnen sin tilstand Samtlege prøvestasjonar fekk tilstand 1 = "meget god" (figur 15). Sjøbotnen i området for planlagt avløp framstår dermed som lite påverka av organisk materiale. Figur 15. Oversikt over tilstanden til dei 10 grabbhogga som vart tekne ved lokaliteten 26. januar 2017 (jf. tabell 8). Rådgivende Biologer AS 26 Rapport 2405
DISKUSJON OM AVLØPET Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Morefish Tingvoll AS utført straummålingar og botngranskingar ved planlagt nytt avløp frå eit landbasert oppdrettsanlegg for rognkjeks i Tingvoll kommune. Anlegget har tidlegare vore nytta til smoltproduksjon av laks, men tidlegare utsleppsleidning frå dette anlegget er fjerna. Det har då vorte behov for å gjere oppdaterte granskingar i fjorden i samband med reetablering av utsleppsleidningen. Det er planlagt produsert rognkjeks, og det skal takast inn sjøvatn til produksjonen. Inntaksdjupet er ikkje heilt klarlagt, men det vert truleg frå djupner rundt 30-40 meter. Vatn frå denne djupna har normalt litt høgare salinitet og større tettleik enn vatn på vanleg utsleppsdjup rundt 10-30 meter. Det medfører at vatn frå eit avløp truleg vil vere tyngre enn vatnet i omkringliggjande vassmassar, og utsleppet vil i hovudsak synke nedover langs botn frå avløpet. Dette står i kontrast til utslepp frå til dømes kloakk eller setjefiskanlegg der det blir brukt ferskvatn. Då vil utsleppsvatnet ha mykje lågare tettleik enn vatnet rundt, og vil byrje å stige opp mot overflata som ei "fontene" samtidig som det blandar seg med det omkringliggjande sjøvatnet. Denne fontena kan stige mange meter oppover i vassøyla før sjøvatnet og avløpsvatnet etter kvart blandar seg saman på eit gitt "likevektsdjup". Partiklar frå det oppstigande vatnet vil bli spreidd med straumen i området rundt avløpet, og finare partiklar kan bli frakta eit godt stykke med tidevatnet. Ved eit utslepp av sjøvatn, vil spreiinga i utgansgspunktet bli mindre, sidan ein ikkje har oppstigande vatn, og det kan dermed bli ei noko meir konsentrert punktbelastning rett ved avløpet, avhengig av mellom anna botnstraumen i området. Det er elles vanleg å observere ei svært avgrensa punktbelastning også i samband med utslepp med ferskvatn dersom utsleppet skjer på djupner med relativt god vassutskifting og gode nedbrytingstilhøve. Der vil naturleg nedbryting kunne halde tritt med tilførslane dersom det er god tilgang på oksygen ved tilførsel av friskt vatn over sedimentet. Granskingar frå ei rekke tilsvarande utslepp av denne typen viser difor at det som regel kun er mogeleg å spore miljøeffektar nokså umiddlebart nær sjølve utsleppet. Rådgivende Biologer AS har gjennomført granskingar ved avløp frå over 30 settefiskanlegg langs kysten. Der er benytta NS 9410-metodikk med ein 0,028 m² stor grabb, og prøver er tatt i aukande avstand frå eksisterande utslepp. Då får ein eit bilete på utbreiinga av miljøverknaden på botnen, der sjølv store utslepp sjeldan har nokon betydeleg miljøverknad meir enn 50 meter unna sjølve utsleppspunktet (figur 16). Figur 16. Samanstilling av resultat frå Rådgivende Biologer AS granskingar ved utslepp til sjø frå over 30 settefiskanlegg, der det er nytta MOM-B / NS 9410:2007-metodikk med grabbhogg i aukande avstand frå sjølve utsleppspunktet. Fargane er i høve til NS 9410:2007: Blå = meget god, grøn = god, gul = dårlig og raud = meget dårlig. Rådgivende Biologer AS 27 Rapport 2405
STRAUMMÅLINGAR Det vart målt "svært svak" straum i området, i heile vassøyla ned til 18 meters djup. Målingane er utført i ein periode med moderat til svak vind, og det er sannsynleg at ein kan ha sterkare straum i periodar med meir vind, spesielt for overflatestraumen. Det vert gjort merksam på at klassifiseringane av straumtilhøva ( svært svak straum) er gjort ut frå kva ein meiner er eigna straumtilhøve for oppdrett av fisk i merdanlegg, og ikkje nødvendigvis kva som er tilstrekkeleg i samband med omsetjing av organisk materiale frå eit utslepp frå settefiskanlegg. Straumen inne i Torjulvågen var svak, og verka noko tilfeldig både for styrke og retning, og det er ikkje godt å seie kva som er viktigaste straumskapingsfaktorar på lokaliteten. Truleg er straumen innover i Torjulvågen delvis avhengig av straumbiletet i Trongfjorden utanfor, og delvis av faktorar som styrer straumen meir internt i vågen. Dersom det er sterk straum i Trongfjorden vil noko av dette truleg kunne merkast i varierande grad innover i delar av Torjulvågen, som straum som blir pressa inn og sirkulerer litt inne på vågen. Elles er det truleg at sterk vind på langs av Torjulvågen vil kunne gje periodevis sterkare straum i overflata og eit stykke nedover i vassøyla. Spreiingsstraumen og botnstraumen ser ikkje ut til å vere sterk nok til at det kan førekomme resuspensjon av sedimentert materiale. Dette vil normalt kunne skje ved straumhastigheiter over ca 10 cm/s, medan ei straumhastigheit på ca 5 cm/s er nok til å halde partiklane resuspendert (Cromey m.fl. 2002, Kutti m.fl. 2007). Botnstraumen i Torjulvågen vart målt til 4,0 cm/s på det meste, medan hastigheita til spreiingsstraumen på 10 m djup vart målt opp til 6,0 cm/s. Plasseringa av straumriggen var nedi ein slak djupål i vestre del av Torjulvågen. Vanlegvis vil straumen vere svakare nedi ein djupål enn til dømes oppå ein rygg. I høve til eit avløp i området er det truleg at botnstraumen kan vere sterkare over den slake ryggen midt i vestre del av Torjulvågen enn nedi djupålane på kvar side (jf. figur 4 og 5). Det vert også gjort merksam på at straumen målt på lokaliteten er ein minimumsstraum, då målarane som er nytta på lokaliteten generelt måler mindre straum enn «sann straum» ved låg straumhastigheit. Det er fordi den mekaniske rotoren har ein liten tregheit som krev ein viss straumfart for at rotoren kan gå rundt. Dette er i nokon grad kompensert for i instrumenta ved berekning av gjennomsnittleg straumfart, men truleg kan straumen på lokaliteten vere noko sterkare enn det som er registrert. Sjå også avsnittet "Om Gytre straummålarar" i vedlegg. SEDIMENTKVALITET Prøvetaking av sediment vart gjort om lag frå marebakken og i variabel avstand eit stykke utover i resipienten, langs den slake djupålen i vest der det vart vurdert at det var størst sannsynlegheit for å legge ein avløpsledning. Sedimentet i heile det undersøkte området var dominert av fin sand og litt silt. På dei 2-3 inste og grunnaste stasjonane var det i tillegg ein del organisk materiale i prøvene, beståande av m.a. delvis nedbrote lauv, kvist og sagflis. Dette er forskjellig plantemateriale som har kome med elva, og som sedimenterer frå marebakken og eit lite stykke utover, der farten på elvevatnet etter kvart avtek når det møter sjøen. Det kan legge seg ein god del organisk materiale slike stader, og terrestrisk (-frå land) materiale er ofte tungt nedbrytbart i marint miljø. Det vil då ofte kunne danne seg lommer av rotnande materiale som gir lukt av hydrogensulfid og restar av svart sediment, slik det vart observert i prøvene frå dei inste stasjonane. Det er truleg ikkje heldig å legge eit avløp for tett oppi marebakken, fordi organisk avfall frå avløpet då til dels vil kunne kome oppå og imellom det naturleg tilførte organiske materialet frå elva. Organisk materiale frå oppdrettsanlegg er vanlegvis langt lettare nedbrytbart i sjøen, men blanda saman med anna organisk materiale vil det truleg kunne akkumulere meir. Utover i fjorden var sedimenttilstanden god, med høg ph og normale mengder fauna. Det vart funne dyr på alle 10 stasjonar, og innan alle hovudgrupper innanfor området, mest ulike artar børstemakk. Det var generelt moderat antal dyr i området, som tyder på normal tilstand utan spesielle tilførsler. Det var dyr også der det var hydrogensulfid nedi sedimentet, men litt færre børstemakk i desse prøvene. Rådgivende Biologer AS 28 Rapport 2405
Sedimenttilstanden tyder generelt på gode tilhøve i fjorden, med god utskifting og god oksygentilgang. Oksygenmåling ned til 20 meters djup viste tilnærma full metning i heile vassøyla i høve til årstida. Torjulvågen skrånar jamt nedover mot Trongfjorden utan tersklar, og det vil heile tida vere god utskifting av vassmassar mellom desse fjordane. Det er heller ingen tersklar av betydning frå Trongfjorden og ut mot Norskehavet, og utskifting og fornying av botnvatn vil skje hyppig, om ikkje kontinuerleg. Resipientkapasiteten til fjordsystemet er svær, og planlagt utslepp vil i praksis ha ubetydeleg eller ingen effekt på resipienten i Trongfjorden. VURDERING AV AVLØPSPLASSERING Det er målt svært svak botnstraum ved målepunktet i Torjulvågen. Straumen her kan periodevis truleg vere sterk nok til å spreie partiklar som kjem ut av avløpsrøyret eit stykke, men straumen vil truleg i liten grad vere sterk nok til å resuspendere materiale som allereie har sedimentert. Som nemnt under vurdering av straumen er botnstraumen vanlegvis sterkare over ein rygg enn nedi eit undersjøisk dalføre. På ein rygg vil også organisk materiale frå eit oppdrettsanlegg lettare kunne bli spreidd nedover langs sidene av ryggen, noko som vil føre til betre omsetjing og nedbryting av det organiske materialet. Det kan difor vere verdt å vurdere å legge avløpet utover den slake ryggen midt i vestre del av Torjulvågen (figur 17, alternativ B). Figur 17. Utsnitt av Olex djupnekart for vestre del av Torjulvågen med 5-meters djupnekoter. Raud stjerne viser posisjon for straumrigg. Svart linje viser omtrentleg plassering av kommunal kloakkleidning. Raude piler viser ulike forslag til avløp frå oppdrettsanlegget. Det vil truleg vere noko betre botnstraum over ryggen, men det er meir uvisst om straumen vil vere srerk nok til å få resuspensjon her. Sjansen for det vil likevel vere større enn nedi djupålane på kvar side. Om det skulle førekomme resuspensjon over ryggen, vil det likevel truleg ikkje førekomme ofte. Det er ikkje store høgdeforskjellar i området, og truleg ikkje særleg stor variasjon i straumbiletet så langt inne i vågen. Ei ulempe med å legge leidningen lenger aust mot ryggen er at ein då kanskje må krysse over delar av Rådgivende Biologer AS 29 Rapport 2405
utløpet for elva, der denne buktar seg gjennom sandfjøra. Her vil det kanskje vere litt ustabil grunn, dersom elvevatnet grev i sanden og forandrar løp innimellom. Dette bør i så fall vurderast av folk som har lokal kunnskap om desse forholda. Opploddinga i området langs ryggen er også litt mangelfull i høve til detaljkartlegging, og det bør helst gjerast noko grundigare opplodding dersom ein planlegg å legge ut leidning ved alternativ B. Det beste er kartlegging med multistråle ekkolodd, men det er ikkje sikkert presisjonsnivået treng vere så høgt. Det vil truleg verte ei punktbelastning med akkumulering av organisk materiale rundt avløpet ved begge alternativ, men akkumuleringa vil truleg vere noko mindre oppå ryggen. Ved alternativ A (figur 17) bør avløpet truleg leggast ut til minst rundt 15 meters djup, mest for å få tilstrekkeleg avstand til akkumuleringssona inn mot marebakken. Ved alternativ B vil dette vere mindre viktig, og det kan vere tilstrekkeleg at avløpet blir lagt på djupner mellom 5 10 meter. Ved begge alternativ bør ein ha ein liten bukk på enden av avløpsrøyret, slik at ein får løfta røyret litt opp frå botnen. Det vil gje litt betre spreiing for utsleppet ut av avløpet før det treff botnen. Avløpet frå oppdrettsanlegget bør ikkje ligge for nær avløpet frå kloakken. Dersom dei to avløpa blir liggande for nær kan det bli ei felles akkumuleringssone der belastninga blir høgare enn naudsynt. Det kan også vere vanskeleg å avgjere kor mykje kvar utsleppskjelde bidreg med ved eventuelle framtidige granskingar i området. Det var vanskeleg å få nøyaktig informasjon om kvar det kommunale avløpet ligg, det bør kanskje undersøkast nærare. På stasjon 7 i granskinga vart det funne litt hyssing og ein liten bit maling. Dette er ting som mogeleg kan kome frå kloakkavløp, men det kan også ha kome med elva. Stasjon 7 (ca 15 m djup) ligg eit stykke frå der kloakkavløpet skulle kome ut, på om lag 20 meters djup, men dersom avløpet ikkje ligg så langt ute bør ein ta omsyn til dette i vurderinga av nytt avløp frå oppdrettsanlegget. Vanlegvis vil hovudpåverknaden frå eit avløp av denne storleiken dekke om lag 5-15 meter rundt avløpet, litt avhengig av straumtilhøva. Det gjeld for så vidt begge avløp. Ein avstand på ca 30 meter eller meir mellom avløpa burde såleis vere tilstrekkeleg for å unngå overlapp av betydning. Inntaket til anlegget er planlagt lagt i djupålen mot vest, her vil ein ha kortast avstand og jamn skråning til gradvis djupare vatn. Ved å legge inntaket på rundt 35-40 meters djup nordvest i Torjulvågen får ein størst avstand til avløpet frå den kommunale kloakken. Ut frå dette vil også alternativ B for avløpet til oppdrettsanlegget truleg fungere best, då avstanden til inntaket blir størst. Ved alternativ A kjem avløpet litt nærare inntaket, og i litt større grad i same djupål. Straumretninga, med ein svak dominans mot sørsøraust, ser ut til å favorisere eit inntak i nordvest, og avløp søraust i vågen. KONKLUSJON Straummålingane viste svært svak straum i heile vassøyla i området for planlagt avløp, men det er god utskifting og gode oksygentilhøve i Torjulvågen. Tilstanden i sedimentet er jamt over god, men det er litt påverknad av sedimentert organisk materiale frå land i overgangen frå marebakken og eit lite stykke utover. Retninga til straumen er noko variabel på dei ulike djupa, men det var mest straum i retning sørsøraust i øvre vasslag. Ein vil truleg kunne få ei lokal punktbelastning nokre meter rundt avløpet, men resipientkapasiteten til fjordsystemet er svær, og utsleppet vil i praksis ha ubetydeleg eller ingen effekt på resipienten i Trongfjorden. Rådgivende Biologer AS 30 Rapport 2405
REFERANSAR CROMEY, C.J., T. D. NICKELL, K. D. BLACK, P. G. PROVOST & C. R. GRIFFITHS 2002. Validation of a fish farm waste resuspension model by use of a particulate tracer discharged from a point source in a coastal environment. Estuaries 25, 916 929. DIREKTORATSGRUPPA VANNDIREKTIVET 2013. Veileder 02:2013 Klassifisering av miljøtilstand i vann. GOLMEN, L. G. & E. NYGAARD 1997. Strømforhold på oppdrettslokalitetar i relasjon til topografi og miljø. NIVA-rapport 3709, 58 sider, ISBN 82-577-3275-3 GOLMEN, L. G. & A. SUNDFJORD 1999. Strøm på havbrukslokalitetar. NIVA-rapport 4133, 33 sider, ISBN 82-577-3743-7 KUTTI, T., A. ERVIK & P.K. HANSEN 2007. Effects of organic effluents from a salmon farm on a fjord system. I. Vertical export and dispersal processes. Aquaculture 262, side 367-381. Norsk Standard NS 9410:2016. Miljøovervåking av bunnpåvirkning fra marine akvakulturanlegg. Standard Norge, 29 sider. Rådgivende Biologer AS 31 Rapport 2405
OM GYTRE STRAUMMÅLARAR Straummålaren som er nytta er av typen Gytre målar, SD 6000. Rotoren har ein tregleik som krev ein viss straumhastigheit for at rotoren skal gå rundt. Ved låg straumhastigheit vil Gytre målaren difor i mange høve vise noko mindre straum enn det som er reelt, fordi den svakaste straumen i periodar ikkje vert fanga tilstrekkeleg opp av målaren. På lokaliteten er ein god del av straummålingane på alle djup lågare enn 3-4 cm/s, og difor kan ein ikkje utelukke at lokaliteten på desse djupnene faktisk er noko meir straumsterk enn målingane syner for dei periodane ein har målt låg straum. I dei periodane målaren syner tilnærma straumstille kan straumen periodevis eigentleg vere 1 2 cm/s sterkare. Som vist nedanfor har ein indikasjonar på at Gytre straummålarane og rotormålarar generelt måler mindre straum enn «sann straum» ved låg straumhastigheit. Målingar på alle djup er såleis minimumsstraum. Ein må i denne samanheng gjere merksam på at straummålarane som er nytta på denne lokaliteten registrerer ein verdi på 1,0 cm/s når rotoren ikkje har gått rundt i løpet av måleintervallet (30 min). Terskelverdien er sett til 1,0 cm/s for å kompensere for at rotoren krev ein viss straumhastigheit for å drive den rundt. Ved dei høva der målaren syner verdiar under 1,0 cm/s, skuldast dette at rotoren ikkje har gått rundt i løpet av måleintervallet, men at det likevel har vore nok straum til at målaren har skifta retning. Straumvektoren for måleintervallet vert då rekna ut til å verte lågare enn 1 cm/s. Ein instrumenttest av ein Gytre målar (SD 6000) og ein Aanderaa målar (RCM7 straummålar) vart utført av NIVA i 1996. Aanderaa-målaren har ein rotor med litt anna design enn SD 6000. Testen synte at RCM 7 straummålaren ga 19 % høgare middelstraumfart enn Gytre målaren (Golmen & Nygård 1997). På låge straumverdiar synte Gytre målaren mellom 1 og 2 cm/s under Aanderaa målaren, dvs at når Gytre målaren synte 1-2 cm/s, så synte Aanderaa målaren 2 3 cm/s. Dette kan som nemnt forklarast ut frå vassmotstanden i rotorburet til ein Gytre målar, samt at det er ein viss tregleik i ein rotor der rotoren må ha ein gitt straumhastigheit for å gå rundt. Ved låge straumstyrkar går større del av energien med til å drive rundt rotoren på ein Gytre målar enn på ein Aanderaa målar. Det vart i 1999 utført ein ny instrumenttest av same typar straummålarar som vart testa i 1996 (Golmen & Sundfjord 1999). Testen vart utført på ein lokalitet på 3 m djup i 9 dagar i januar 1999. I tillegg til Aanderaa- og SD 6000-målarane stod det ein NORTEK 500 khz ADP (Acoustic Doppler Profiler) straummålar på botn. Denne måler straum ved at det frå målaren sine hydrofonar vert sendt ut ein akustisk lydpuls med ein gitt frekvens (t.d. 500 khz) der delar av signalet vert reflektert tilbake til instrumentet av små partiklar i vatnet. ADP straummålaren har fleire celler/kanalar og kan måle straum i fleire ulike djupnesjikt, t.d. kvar meter i ei vassøyle på 40 m. Ved å samanlikne straummålingane på 3 m djup (Aanderaa- og Gytremålaren) med NORTEK ADP (celle 31, ca 4 m djup) fann ein at NORTEK ADP målte ein snittstraum på 5,1 cm/s, Anderaa RCM 7 ein snittstraum på 2,7 cm/s, og SD 6000 ein snittstraum på 2,0 cm/s. Ein ser at i denne instrumenttesten låg begge rotormålarane langt under ADP målaren når det gjeld straumhastigheit. Våren 2010 utførte Rådgivende Biologer AS ein ny instrumenttest av Nortek ADP målar og Gytre SD- 6000 målarar i Hervikfjorden i Tysvær over fire veker. Desse Gytre målarane hadde ein nyare type syrefast rotorbur i stål, i motsetnad til dei som vart nytta i dei tidlegare instrumenttestane. Nortek ADP målaren vart hengt på 46 m djup og målte straumen oppover i vassøyla. Nortek målingane vart samanlikna med straummålingar utført med Gytre målarar på 30, 15 og 5 m djup. Resultata viste at det var best samsvar mellom dei to ulike straummålarane på 30 m djup, og at det var generelt dårlegare samsvar mellom dei to straummålartypane med aukande avstand frå målehovudet på Nortek ADP målaren. Målingane viste elles at det var størst forskjell på straumfarten mellom Gytre og Nortek ved middels låg straumfart (ca 3-4 til 8-9 cm/s), og noko mindre forskjell ved høgare straumfart. Nortek målaren målte ca 1,5 2,5 cm/s høgare gjennomsnittleg straumfart enn Gytre målaren ved svak straum (Gytremålingar på 0 3 cm/s), ca 3 4,5 cm/s høgare straumfart ved Gytremålingar på ca 3 10 cm/s, og 2 3,5 cm/s høgare straumfart ved Gytremålingar på ca 11 15 cm/s. Rådgivende Biologer AS 32 Rapport 2405
VEDLEGGSTABELLAR Vedleggstabell 1. Oversyn over straumaktiviteten i alle 15 graders kompassektorar på 2 m djup i Torjulvågen. Måleperiode: 26. januar 23. februar 2017. Antal målingar: 1349. Intervalltid: 30 min. Vedleggstabell 2. Oppsummering av statistiske data for straummålingane på 2 m djup i Torjulvågen i perioden 26. januar 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 33 Rapport 2405
Vedleggstabell 3. Oversyn over straumaktiviteten i alle 15 graders kompassektorar på 10 m djup i Torjulvågen. Måleperiode: 26. januar 23. februar 2017. Antal målingar: 1349. Intervalltid: 30 min. Vedleggstabell 4. Oppsummering av statistiske data for straummålingane på 10 m djup i Torjulvågen i perioden 26. januar 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 34 Rapport 2405
Vedleggstabell 5. Oversyn over straumaktiviteten i alle 15 graders kompassektorar på 18 m djup i Torjulvågen. Måleperiode: 26. januar 23. februar 2017. Antal målingar: 1349. Intervalltid: 30 min. Vedleggstabell 6. Oppsummering av statistiske data for straummålingane på 18 m djup i Torjulvågen i perioden 26. januar 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 35 Rapport 2405
Vedleggstabell 7. Vindretning og høgaste døgnlege vindhastigheit ved målestasjonane Reinsfjellet i Gjemnes (t.v.) og Kristiansund Lufthavn (t.h.), samt lufttrykk ved Kristiansund Lufthavn i perioden 26. januar 23. februar 2017. Tabellen er henta frå http://eklima.no/ Rådgivende Biologer AS 36 Rapport 2405
2 m 10 m 18 m VEDLEGGSFIGURAR Vedleggsfigur 1. Temperatur målt på tre djup i Torjulvågen i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 37 Rapport 2405
2 m 10 m 18 m Vedleggsfigur 2. Fordeling av retning for målingane i Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 38 Rapport 2405
2 m 10 m 18 m Vedleggsfigur 3. Maksimal (venstre) og gjennomsnittleg (høgre) straumhastigheit for kvar 15 sektor for målingane i Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 39 Rapport 2405
2 m 10 m 18 m Vedleggsfigur 4. Flux/vasstransport (venstre) og antal målingar (høgre) for kvar 15 sektor for målingane i Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 40 Rapport 2405
2 m 10 m 18 m Vedleggsfigur 5. Stick-diagram for målingane i Torjulvågen i Tingvoll kommune i perioden 26. januar - 23. februar 2017. Rådgivende Biologer AS 41 Rapport 2405