Sakshandsamar, telefon Tom N. Pedersen, 5557 2119 Vår dato 11.05.2017 Dykkar dato Vår referanse 2017/448 542.1 Dykkar referanse Havforskningsinstituttet Forskningsstasjonen Matre Postboks 1870 Nordnes 5817 BERGEN Vedtak om redusert produksjon i Masfjorden Med verknad frå 1. juli 2017 gjev Fylkesmannen Havforskningsinstituttet pålegg om å ha redusert produksjon på lokalitetane Knappen / Solheim og Smørdalen. Vedtaket om redusert produksjon gjeld for ein periode på to år. Redusert produksjon inneber at MTB på kvar av lokalitetane ikkje skal overstige 200 tonn. Tiltaket skal vurderast på nytt etter to år. Vi viser til brev frå Fylkesmannen 12. januar 2017 med varsel om tiltak etter dokumentert redusert miljøtilstand i Masfjorden. Vi varsla at det ville bli naudsynt med tiltak etter at vi fekk måledata for oksygen i Masfjorden som synte at oksygennivået i djupvatnet i fjorden var blitt kraftig redusert. Havforskningsinstituttet svarte på varselet om vedtak på telefon og i e-post 18. mars 2017. Vedtaket er gjort med heimel i forureiningslova 18. Bakgrunn for saka Topografi og akvakulturhistorikk i Masfjorden Masfjorden er ein sidefjord frå Fensfjorden. Ved innløpet til fjorden er det ein grunn terskel på 67 meter ved Duesund. Innanfor terskelen er det to basseng, eit ytre og eit indre. Det indre bassenget har eit areal på vel 17 km 2 og største djupn på kring 486 meter. Om lag ein tredel av fjordarealet har djupne på 300 meter eller meir. Fensfjorden har største djupne på 677 meter ved Stonganeset, sju kilometer søraust for innløpet til Masfjorden. Mot vest møter Fensfjorden ope hav der djupnene ligg kring 200 til 300 meter. Det har vore drive akvakultur i Masfjorden sidan oppstarten av næringa på 1960-talet. Havforskingsinstituttet sin forskingsstasjon på Matre vart etablert i 1971. Det har vore fleire lokalitetar i drift i fjorden enn dei som er i bruk no, jf. figur 2 og 3. Produksjonen før 2011 har vore monaleg lågare enn sidan utviding av utsleppsløyva på lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten i 2011 og 2012, jf. figur 4. Fylkesmannen i Hordaland Postadresse: Postboks 7310, 5020 Bergen Besøksadresse: Statens hus, Kaigaten 9, Bergen Telefon: 55 57 20 00 Miljøvern- og klimaavdelinga Kontakt: www.fylkesmannen.no/melding Nettside: www.fylkesmannen.no/hordaland Org.nr: 974760665
Figur 1: Kartskisse over Masfjorden og Fensfjorden. Svarte tal syner største djupne, medan tersklar er markerte med raude tal. Skjermdump frå kart.kystverket.no. Figur 2: Lokalitetane i Masfjorden i dato. Skjermdump frå Yggdrasil (kart.fiskeridir.no) Figur 3: Nedlagte lokalitetar i Masfjorden. Skjermdump frå Yggdrasil (kart.fiskeridir.no) Vedtak om utsleppsløyve til lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten og krav til overvaking Bolstad Fjordbruk AS, no Erko Seafood AS, søkte om utviding av lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten i 2011 og 2012. På det tidspunktet hadde Havforskingsinstituttet hatt to matfisklokalitetar i Masfjorden i lenger tid. 2
Søknaden om utviding av lokaliteten Barlingebotten er datert 22. mai 2011. I brev frå Fylkesmannen 23. september 2011 vart det gitt melding om at søknaden var utan tilstrekkeleg dokumentasjon til at han kunne bli handsama. I brevet heiter m.a.: Søknaden kan vurderast på ny når søkjar har retta opp manglane i søknaden og har levert dokumentasjon på at resipienten er tilstrekkeleg god nok for det omsøkte tiltaket. Viktigaste mangel ved søknaden var manglande omtale av resipienten. Vi ba om å få tilsendt anten ei MOM C-gransking eller ei vurdering av oksygenforbruket i fjordbassenget etter Fjordmiljømodellen (Aure og Stigebrandt). Rådgivende Biologer leverte rapporten Vurdering av miljøpåvirkning fra eksisterende og planlagt oppdrettsaktivitet i Masfjorden ved hjelp av Fjordmiljømodellen. Konklusjonen i rapporten var: En kan da konkludere med at effekten av de organiske tilførslene fra den planlagte oppdrettsvirksomheten ved Barlingebotten vil være helt moderat på oksygenforholdene i bassengvannet under terskeldyp. Vidare heiter det i rapporten: Hovedårsaken til at den planlagte oppdrettsvirksomheten i så liten grad vil påvirke miljøforholdene negativt i bassengvannet under terskeldyp med hensyn på organisk belastning, skyldes naturlig nok fjordens størrelse der en har store vannvolum med høy kapasitet for organiske tilførsler. Fjorden er også næringsfattig på grunn av de store ferskvanntilførslene der mye av den uregulerte avrenningen skjer fra bratte fjell med begrenset vegetasjon, samt utslipp av store mengder næringsfattig vann fra kraftverkskjøringen. Modelleringen viser også at Masfjorden har et meget lavt månedlig oksygenforbruk i bassengvannet. Fylkesmannen ga utsleppsløyvet 17. oktober 2011. I oversendingsbrevet gjorde vi greie for uvisse knytt til vurderinga av resipienten og krav til miljømål etter vassforskrifta. Det vart føresett at oppdrettsverksemda ikkje skulle ha større påverknad på resipienten enn at miljøtilstanden, med eksplisitt referanse til oksygennivå i bassengvatnet, skulle halde seg innanfor miljømåla etter vassforskrifta. Det målet er minst god økologisk tilstand, jf. vassforskrifta 4. Kva som ligg i god økologisk tilstand i kystvann, er forklart i vassforskrifta vedlegg V nr. 1.2.4. Her kjem det mellom anna fram at god økologisk tilstand føreset at verdiane for temperatur, oksygen og siktedjupn ikkje må nå nivå som er utanfor intervallet som er fastsett før å sikre at det typespesifikke økosystemet fungerer og at verdiane dei biologiske kvalitetselementa (planteplankton, makroalgar og angiospermar og botnlevande virvellause dyr) kan nås. For parameteren oksygen vil det seie eit oksygeninnhald på minimum 3,5 ml O 2 /liter, eller 50 prosent metning, jf. tabell 0-1 på side 209 i rettleiinga 02:2013 om Klassifisering av miljøtilstand i vann, som vart revidert i 2015. For å kunne dokumentere oppnådd miljømål, vart det gjeve pålegg om å måle oksygennivå i djupvatnet kvar månad i to år. Erko Seafood AS søkte om utviding av lokaliteten Bergsvik 14. desember 2011. Søknaden hadde manglar på miljødokumentasjon. I brev frå Fylkesmannen 12. mars 2012 vart det synt til manglande oppfølging av krav i utsleppsløyvet frå 17. februar 2006. Det vart då gjeve pålegg om straummåling på lokaliteten Bergsvik, utan at dette pålegget vart blitt følgt opp av verksemda. Utsleppsløyvet til lokaliteten Bergsvik vart gitt 23. juli 2012. Vilkåra i løyvet er identiske til dei som vart gitt på lokaliteten Barlingebotten, med mellom anna krav om månadlege oksygenmålingar i djupvatnet i to år. 3
Oppfølging av krava i utsleppsløyva MOM C-gransking på lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten vart utført i 2014. Rapporten frå Rådgivende Biologer AS av februar 2015 synte ein nedgang i oksygennivået i fjordbassenget. Tilrådinga i denne rapporten for lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten var: Det mest pålitelege ville ha vore å følgje med på utviklinga gjennom månadlege målingar for eventuelt å fange opp sesongvariasjonar og når det skjer utskifting av bassengvatn over terskeldjupet inn til Masfjorden. Fylkesmannen purra på vilkåra om oksygenmålingar i utsleppsløyva for lokalitetane Barlingebotten og Bergsvik i brev av 30. november 2015. Purringa vart gjenteke 14. juli 2016. Då vi ikkje fekk svar på desse purringane, vart det gjort tilsyn på lokaliteten Barlingebotten 1. november 2016. Erko Seafood AS fekk då mellom anna avvik på manglande oppfølging av vilkår i utsleppsløyvet. Avviket frå krava i utsleppsløyve vart omtalt som eit alvorleg avvik. Fylkes-mannen peikte på at Erko Seafood AS snarast plikta å rett opp avviket og at verksemda måtte sende Fylkesmannen ei skriftleg tilbakemelding med dokumentasjon som viser korleis avviket er retta innan 1. februar 2017 for at Fylkesmannen skal kunne avslutte saka. Fylkesmannen har til i dag ikkje fått fullstendig tilbakemelding frå Erko Seafood AS med retting av desse avvika. MOM C gransking vart gjort på lokaliteten Smørdalen i oktober 2014. Den synte låge oksygennivå i djupvatnet på lokaliteten, med plassering i tilstandsklasse 4. Det er ikkje i samsvar med kravet til miljøtilstand gjeve i utsleppsløyvet i 2012.. Miljøtilstand i resipienten Fylkesmannen fekk 16. desember 2016 tilsendt to rapportar frå Rådgivende Biologer AS om hydrografiske målingar i Masfjorden. Målingane vart starta i februar 2016 etter initiativ frå Engesund Fiskeoppdrett AS. Rapportane er svar på krav i utsleppsløyva for lokalitetane Barlingebotten, Bergsvik og Ådnekvamme. Dei to fyrste lokalitetane høyrer til Erko Seafood AS, den siste Engesund Fiskeoppdrett AS. Oksygenmålingar i Masfjorden har synt at oksygennivået i fjorden har gått jamt nedover sidan 2011, jf. tabell 1 frå Rådgivende Biologer AS synt under. Målingane har halde fram i 2017, med uendra oksygenmengd i botnvatnet i januar (1,47 ml/l) og februar (1,48 ml/l). 4
Tabell 1: Oksygeninnhald målt som ml O 2 /liter på utvalde djup i indre basseng ved lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten i Masfjorden i perioden oktober 2011 til desember 2016 klassifisert etter rettleiar 02:2013. Blanke felt syner til manglande data etter problem med avdrift under målinga. Kjelde: Rådgivende Biologer AS Oksygeninnhaldet på 187 til 190 meter djupne ved lokaliteten Smørdalen i oktober 2014 var på 2,66 ml O 2 /liter. Dette er lågare oksygennivå er det som er målt lenger ute i hovudbassenget i Masfjorden, sjølv på større djupner. Historiske hydrografiske data Det finst eldre hydrografiske data for Masfjorden. Havforskningsinstituttet skriv om Masfjorden i Fisken og Havet nr 5 1993: Det kan gå fleire år mellom dypvannsutskiftningene i Masfjorden. Det laveste O 2 innholdet i en periode mellom to utskiftninger ble målt til 4 ml O 2 /liter. Då Fylkesmannen tidleg i januar fekk tilsendt ein måleserie med hydrografiske data frå Norsk Marint Datasenter (Havforskningsinstituttet) fekk vi laga eit meir nyansert bilete av oksygensituasjonen i Masfjorden, jf. figur 4. Det synte seg då at oksygenbalansen i fjorden har vore varierande. Det kan gå lang tid mellom kvar gong det skjer ei stor utskifting av bassengvatnet i fjorden (tretten år). Det var eit lågt oksygennivå i 2004, men ikkje så lågt som det vi ser no. Reduksjonen i oksygenmetning frå 2012 har vore meir markert enn i tidlegare den førre lange perioden med fallande oksygenverdiar (perioden 1994 til 2004). Samstundes har det frå 2012 vore ei markert auke i akvakulturproduksjonen i Masfjorden. I 2005 var fôrforbruket litt over 1000 tonn, i 2014 var dette auke til nær 4500 tonn. Det er per dato ikkje noko som tyder på at oksygenverdiane i Masfjorden er på veg opp att. 5
Figur 4. Utvikling i oksygenmetning i botnvatnet i Masfjorden og akvakulturproduksjon. Oksygenmetning på 400 m djupn frå 1992 til 2008 er data frå HI, målingane frå 2011 er utført av Rådgivende Biologer AS. Data for fôrforbruk er henta frå Altinn. Oksygenmetning på 2 ml/liter blir rekna som grense for kva fisk treng for å overleve. Årsaker til reduksjon i oksygennivå i bassengvatnet Utslepp av organisk materiale til fjorden vil føre til auke i oksygenforbruket i bassengvatnet og påverke oksygennivået. Vi ser og ei mogleg forklaring til endringane i fjorden at klimaendringar og endra meteorologiske tilhøve fører til svekka vassutskifting. Begge faktorar har som konsekvens at fjorden er mindre eigna som resipient for utslepp av organisk materiale. Akvakulturproduksjonen i Masfjorden I det indre bassenget er det i dag fire matfiskanlegg; Bergsvik, Barlingebotten, Knappen/ Solheim og Smørdalen. Tidlegare var det og eit anlegg på Lysebugen. Produksjonsrapportering frå 2002 og fram til og med 2016 for desse anlegga er å finne i Altinn. Samla produksjon målt som fôrforbruk per år sidan 2002 er synt i figur 4. Anlegga til Havforskingsinstituttet har dei siste 5 åra stått for 18,5 % prosent av fôrforbruket på oppdrettsanlegga i det indre bassenget i Masfjorden. Fisken som står i sjøen no er kring 1 kg. Ei gjennomføring av produksjonen av smolt som vart sett ut hausten 2016 og vinteren 2017 vil mest truleg føre til ytterlegare auke i oksygenforbruket i bassengvatnet i Masfjorden og ytterlegare reduksjon i oksygenmetninga. Det er ikkje noko som tyder på at det vil skje ei større utskifting av bassengvatnet denne sesongen. 6
Oksygenmetninga i dag er langt frå miljømålet om 50 prosent metning. I dag ligg oksygenmetninga under 20 prosent. Dette oksygennivået er så lågt at det er grunn til å rekne med det allereie har fått negative konsekvensar for dyrelivet i dei djupaste delane av fjorden. 2 ml O 2 /liter blir rekna som grense for kva oksygennivå fisk treng for å overleve. Andre tilførslar til Masfjorden Det er lite busetnad og landbruksverksemd i Masfjorden. Området er rikt på nedbør og det er mykje avrenning til fjorden. Det er korte avstandar frå høgfjell til fjord. Berggrunnen består av harde bergartar. Mest truleg står akvakulturproduksjonen for dei største tilførslane av organisk materiale til dette fjordbassenget. Lokalitetane er plasserte over stor djupner slik at organiske partiklar sedimenterer til områder som er mykje djupare enn terskeldjupet. Det fører til at oksygenforbruket ved nedbryting må takast frå den delen av fjordbassenget der vatnet har liten og ujamn utskifting. Tilbakemelding frå verksemdene etter varsel om tiltak Erko Seafood AS Erko Seafood AS ba om møte med Fylkesmannen 3. januar 2017 for å drøfte situasjonen i Masfjorden etter at det vart kjent korleis miljøtilstanden hadde utvikla seg. Dei vart då informert om at slik situasjonen var kunne dei ikkje rekne med å kunne fullføre produksjonen av fisk som vart sett i merd hausten 2016. I brev frå Erko Seafood AS 20. januar 2017 gjer dei greie for at dei har starta ein prosess med å flytte lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten ut av Masfjorden. Havforskningsinstituttet Havforskningsinstituttet si tilbakemelding omhandla overvaking av fjorden. Dei gav og melding på telefon om at dei kunne redusere produksjonen monaleg. Det viktigaste for instituttet er å gjennomføre prioritering av forskingsverksemda. Engesund Fiskeoppdrett AS Engesund Fiskeoppdrett AS har i dag ca. 80 000 fisk på lokaliteten Ådnekvamme. Dei har planar om ytterlegare utsett av 110 000 fisk, men har høve til å vere fleksible når det gjeld plasseringa av det siste utsettet til andre lokalitetar utanfor terskelfjorden i Masfjorden kommune. Fylkesmannen si vurdering Forureiningslova 18 første ledd nummer 1 seier at forureiningsmynde kan endre løyvet når det syner seg at skaden eller ulempa ved forureininga blir vesentleg større enn føresett då løyvet vart gitt. Om naudsynt kan ein også kalle løyvet attende. Regelen gjeld både dersom føresetnadane var feil då utsleppsløyvet vart gjeve og om forholda seinare har endra seg. Det siste kan mellom anna skuldast at forholda i resipienten har endra seg slik at verknadane av utsleppet blir vesentleg verre enn antatt. 7
Havforskingsinstituttet har drive akvakulturverksemd i Masfjorden i snart 50 år. Då løyve vart gitt i samband med flytting til lokaliteten Smørdalen i 2012 var det ein føresetnad at miljøtilstanden skulle halde seg innanfor miljømålet etter vassforskrifta om minst god økologisk tilstand. For oksygenmetning går grensa for god økologisk tilstand ved 3,5 ml O 2 /liter, tilsvarande 50 prosent metning. Det er godt dokumentert at tilstanden i resipienten er blitt sterkt forverra og at målet i vassforskrifta om god økologisk tilstand ikkje vert nådd. I 2016 synte alle oksygenmålingar tekne på støre djup enn 200 meter eit lågare oksygennivå enn tilstandsklasse II Dei månadlege målingane sidan november 2016 har synt eit oksygennivå på botnen i bassengvatnet under 1,5 ml O 2 /liter. Det plasserer vasskvaliteten i tilstandsklasse V svært dårleg. Som konsekvens av redusert miljøtilstand i Masfjorden har Fylkesmannen gjort vedtak om å trekke attende utsleppsløyva på lokalitetane Bergsvik og Barlingebotten. Så lenge oksygennivået i bassengdjupet i Masfjorden er så lågt som det er no, er det naudsynt å redusere utsleppa frå akvakulturanlegga i fjorden mest mogleg. Det er særleg anlegga med utslepp av organisk materiale til bassenget som ligg djupare enn terskelnivået på 67 meter som må redusere produksjonen. Vi har difor ikkje tatt med utsleppa frå settefiskanlegget og den landbaserte delen på Masfjordneset. Desse har utslepp til grunnare vatn der det er god vassutskifting og godt oksygennivå. Dei attendemeldingane Fylkesmannen fekk etter varsel om tiltak var at både Havforskingsinstituttet og Engesund Fiskeoppdrett AS kunne redusere utsleppa ved å ha redusert produksjon. Vi vurderer samfunnsnytten av å drive forskingsverksemda som stor, og ønskjer at den blir vidareført på forsvarleg vis. Men det er naudsynt å redusere produksjonen. I vurderinga om dei vedtatte tiltaka er forholdsmessige finn Fylkesmannen at det som det er gjort samla vedtak om, er egna til å realisere dei formåla desse inngrepa har, dvs. å betra dei miljømessige tilhøve i Masfjorden, og at fordelane ved inngrepa overstig dei ulempene inngrepa medfører. I vurderinga av det forholdsmessige finn Fylkesmannen også at det er eit rettvist forhold mellom dei tiltaka Fylkesmannen har vedtatt når det gjeld dei enkelte aktørane i fjorden. I vurderinga av det forholdsmessige mellom tiltaka i Masfjorden viser vi til at Havforskningsinstituttet er pålagt å ha redusert produksjon på lokalitetane Knappen/ Solheim og Smørdal. Vi viser til vedtaket vårt av 11. mai d.å., som gjeld for to år. Redusert produksjon inneber at MTB ikkje skal overstige 200 tonn på kvar lokalitet. Havforskingsinstituttet vil altså få vidareført ein avgrensa del av produksjonen som er knytt til forskningsverksemda og pågåande forsøk. Vidareføring av den delen av produksjonen er vurdert ut frå omfang av produksjonen og samfunnsnytte av forskinga. Engesund Fiskeoppdrett har anlegget sitt i det ytre bassenget i Masfjorden. Denne delen av fjorden er mindre påverka av oksygensvikt. I vurderinga av det forholdsmessige mellom lokalitetane har Fylkesmannen kom til at Engesund Fiskeopprett må ha redusert produksjon på lokaliteten Ådnekvamme. Vi viser til vedtaket vårt av 11.mai d.d. Vedtaket om redusert produksjon gjeld inntil vidare for ein periode på to år. Den reduserte produksjonen inneber at MTB på lokaliteten Ådnekvamme ikkje skal overstige 400 tonn. 8
Partane i saka eller andre med rettsleg klageinteresse kan klage på vedtaket til Miljødirektoratet, jf. forvaltningslova 28. Klagen skal sendast til Fylkesmannen i Hordaland innan tre veker. Med helsing Kjell Kvingedal miljøvernsjef Tom N. Pedersen seniorrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Kopi til: Fiskeridirektoratet Postboks 185 Sentrum 5804 BERGEN Masfjorden kommune Austfjordvegen 2724 5981 MASFJORDNES Mattilsynet Postboks 383 2381 BRUMUNDDAL Engesund Fiskeoppdrett AS Hordaland Postboks 7900 5020 Bergen fylkeskommune Erko Seafood AS 9