Eksamensrettleiing om vurdering av eksamenssvar 2017 NOR0214 Norsk hovudmål og NOR0215 Norsk sidemål Sentralt gitt skriftleg eksamen etter 10. trinn Nynorsk
Eksamensrettleiing for vurdering av sentralt gitt eksamen i norsk, 10. trinn Denne eksamensrettleiinga gir informasjon om sentralt gitt eksamen og korleis eksamenssvaret skal vurderast. Rettleiinga skal vere kjend for elevar, vaksne deltakarar, lærarar og føresette i god tid før eksamen. Sensorane må bruke rettleiinga som ei felles referanseramme i arbeidet sitt. Under vil «elevar» bli brukt om både elevar og vaksne deltakarar. 1 Organisering av sentralt gitt skriftleg eksamen i norsk Den skriftlege eksamenen i norsk for 10. trinn går over tre dagar: Førebuingsdag: måndag 22. mai, frå kl. 09.00 To eksamensdagar: tysdag 23. mai hovudmål, frå 09.00 onsdag 24. mai sidemål, frå 09.00 (hovudmål for NOR1415-elevar) Elevane skriv éin dag på hovudmål, eksamenskode NOR0214, og éin dag på sidemål, eksamenskode NOR0215, og får to karakterar. Unntak: Elevar som er fritekne for vurdering med karakter i sidemål, skriv på hovudmålet sitt begge dagane og får éin samla karakter, eksamenskode NOR1415. På eksamensdagane er ordinær eksamenstid fem klokketimar, og elevane arbeider individuelt. Enkelte elevar kan ha behov for særskild tilrettelegging under eksamen: http://www.udir.no/laring-og-trivsel/sarskilte-behov/spesialundervisning/spesialundervisning/retten/2.8/ 1.1 Meir informasjon om førebuingsdelen Førebuingsdagen er ein obligatorisk skuledag. Elevane får tilgang til førebuingsmateriellet og eksamenstemaet ved hjelp av brukarnamn og passord kl. 09.00 på førebuingsdagen. På førebuingsdagen er alle hjelpemiddel tillatne, inkludert bruk av internett. Førebuingsdagen gjer det mogleg for elevane å arbeide på andre måtar og å bruke andre sider ved den norskfaglege kompetansen enn det som er mogleg på hovudmålsdagen og sidemålsdagen. På førebuingsdagen kan elevane nærlese tekstane i førebuingsmateriellet og sjølve søkje kunnskap om eksamenstemaet. Elevane kan også reflektere over korleis eksamenstemaet heng saman med stoff og tekstar som elevane kjenner frå før. På førebuingsdagen kan det vere aktuelt å veksle mellom individuelt arbeid og samtalar i par og grupper. Elevane har rett til rettleiing på førebuingsdagen. Læraren skal berre rettleie, ikkje undervise. Læraren skal ikke hjelpe elevane med å analysere og tolke tekstane i førebuingsmateriellet. Når lærarane rettleier, kan dei til dømes Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 2 av 16
hjelpe elevane med å organisere førebuingstema gi råd om søkje-, lese- og skrivestrategiar hjelpe elevane med å forstå eksamensrettleiinga, vurderingsmatrisa og kompetansemåla i faget Førebuingsmateriellet er nettbasert og består i 2017 av ti digitale sider. Tekstane er av ulik type, lengde og vanskegrad. Elevane møter tekstar på begge målformer, og også tekstar på nabospråka. Tekstane skal vere til inspirasjon og til bruk som kjelder på eksamensdagane. Materiellet er avgrensa for å gi elevane tid til å arbeide med det, tid til å knyte temaet til innhaldet i opplæringa og tid til sjølve å kunne finne fram til andre relevante tekstar. Førebuingsmateriellet er universelt utforma for at flest mogleg elevar skal kunne ha størst mogleg nytte av det. Tekst-til-tale-funksjonen sikrar at elevane kan lytte til syntetisk tale, samstundes som dei aktuelle orda i teksten blir markerte på dataskjermen. For at elevane på førebuingsdagen skal kunne lytte til den syntetiske talen, er det ein fordel om elevane har tilgang til høyretelefonar. Det er mogleg å skrive ut tekstane i førebuingsmateriellet som PDF-filer. 1.2 Utfyllande opplysningar om eksamensoppgåvene Av formålsteksten for norskfaget går det fram at elevane skal møte «et bredt spekter av tekster» og sjølve «produsere ulike typer tekster med hensiktsmessige verktøy, og tilpasse språk og form til ulike formål, mottakere og medier. Etter hvert vil de kunne fordype seg i faglige emner og bli dyktigere til å formidle et faglig innhold til andre.» Skriftleg eksamen i norsk er utforma for å prøve lesekompetanse, skrivekompetanse og meir utprega norskfagleg kompetanse. Dei grunnleggjande ferdigheitene er integrerte i kompetansemåla og blir prøvde indirekte til sentralt gitt eksamen. Alle eksamensoppgåvene er baserte på kompetansemåla til og med 10. trinn. Fleire kompetansemål blir prøvde gjennom kvar eksamensoppgåve, men ikkje alle kompetansemåla blir prøvde ved kvar eksamen. Elevane kan bli prøvde i fleire kompetansemål enn det som ein kan lese direkte ut av førebuingsmateriellet. Kompetansemåla i læreplanen er felles for hovudmål og sidemål. Det er derfor ingen fagleg nivåforskjell mellom eksamenane i hovudmål og sidemål. Språkbruken i eksamensoppgåvene skal vere så enkel som mogleg for å sikre at elevane forstår kva oppgåva går ut på. Faguttrykk blir berre brukte der det er naudsynt. Utforminga av oppgåvesettet Eksamen har to delar, del A og del B. Grunnen er at elevane skal kunne vise større fagleg breidde enn dei gjer ved å skrive berre éin tekst. Del A har ei eller to obligatoriske oppgåver med utgangspunkt i tekstvedlegg som ikkje finst i førebuingsmateriellet. Den vedlagde teksten er innanfor temaet for eksamen. Del B har oppgåver til val, og eleven skal velje éi av oppgåvene. Oppgåvene i B-delen er knytte opp mot eksamenstemaet og tekstane i førebuingsmateriellet. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 3 av 16
Elevane må passe på at dei svarer på både A-delen og B-delen og på alle ledda i oppgåveinstruksjonane. Elevane må sjølve disponere tida slik at dei rekk å svare på oppgåvene innanfor tidsramma på fem klokketimar. Eksamensoppgåvene kan innehalde ulike krav, til dømes krav om form, formål eller mottakar, eller krav til innhald, oppbygging eller språkbruk. I kompetansemåla for 10. trinn blir ingen sjangrar nemnde ved namn, så eksamensoppgåvene vil ikkje innehalde krav om at elevane skal skrive i bestemde sjangrar. Eksamensoppgåvene kan vere bygde opp på ulike måtar. Her er eit eksempel: Oppgåve B4 Tekstane under overskrifta Bismaken av Norge i førebuingsmateriellet viser negative sider ved det norske samfunnet: barnearbeid, menneskehandel, korrupsjon og utnytting av arbeidskraft. Bruk eitt av temaa som er nemnde under overskrifta Bismaken av Norge, og skriv ein tekst der du fortel om to personar som har svært ulike liv. Teksten skal få fram kontrastane i kvardagane til dei to. Lag ei overskrift som peiker på kontrastane. Eleven skal alltid skrive inn oppgåvenummeret over svaret. Eksamensoppgåva kan ha ein «igangsetjar» i normal skrift. Formålet med igangsetjaren er først og fremst å gi elevane idear til kva dei kan skrive om. Den delen av oppgåva som er skriven med feit skrift, er sjølve oppgåveinstruksjonen. Her står det kva elevane skal gjere i tekstane sine. Elevane skal alltid lage ei overskrift sjølve, eller bruke ei overskrift som er oppgitt. Kjelde: Eksamen i norsk hovudmål for grunnskulen, våren 2014. Praktisk informasjon om formatet på eksamenssvara For å sikre rettferdig vurdering skal elevane levere eksamenssvara anonymt. Elevane skal dessutan følgje nokre felles retningslinjer for merking av eksamenssvara: Topptekst: Botntekst: Oppgåvenummer: fagkode og elevnummer sidetal og talet på sider skal skrivast inn i eksamenssvaret, til dømes A1 og B4 Elevane avgjer sjølve kva layout dei vil gi til dei ulike delane av eksamenssvaret. Nokre oppgåver kan invitere til å bruke illustrasjonar eller andre estetiske verkemiddel. Til dømes kan det vere aktuelt for eleven å kopiere eit bilete frå det digitale førebuingsmateriellet og lime det inn i eksamenssvaret. Når sensor vurderer eksamenssvaret, skal sensor vurdere om teksten har fått ei Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 4 av 16
form som er formålstenleg. Til informasjon er skrifttypar som Arial, Times New Roman og Calibri lett leselege i brødtekstar, og i eksamenssvar har det vore vanleg med skriftstørrelse 12 og linjeavstand 1,5. Leverer eleven eksamenssvaret som ein handskriven tekst, skal teksten vere ført inn med svart eller blå penn. Eksamensoppgåvene blir trykte og sende til skulen. I tillegg blir eksamensoppgåvene tilgjengelege i prøveadministrasjonssystemet PAS på eksamensdagen. 2 Hjelpemiddel til sentralt gitt eksamen På eksamen er alle hjelpemiddel tillatne med nokre få unntak. Elevane skal ha tilgang til førebuingsmateriellet på eksamensdagane. Skulane kan velje å la elevane bruke digitale læringsressursar, oppslagsverk og ordbøker også under eksamen 1. Dette gjeld berre dersom skulane er i stand til å isolere dei aktuelle IP-adressene. For elevar som er komne opp i norsk skriftleg, er det fusk å bruke omsetjingsprogram på eksamensdagane. Det er også fusk å kommunisere med andre, til dømes gjennom samskriving, nettprat eller e-postutveksling. Elevane skal på eksamensdagen ikkje ha tilgang til nettsider som gjer det mogleg for dei å kommunisere med andre. Gjennom opplæringa i faget skal elevane ha fått rettleiing i å vurdere kva hjelpemiddel dei kan ha nytte av i arbeidet med å løyse ulike typar oppgåver. Det er eleven sjølv, gjerne i samråd med læraren, som avgjer kva hjelpemiddel som er dei mest nyttige. 3 Bruk av kjelder Læreplanen i norsk for 10. trinn seier at elevane skal kunne «integrere, referere og sitere relevante kilder på en etterprøvbar måte der det er hensiktsmessig». Dersom eleven i førebuingstida har funne fram til eigne kjelder, og dersom eleven i eksamenssvaret siterer frå eller hentar opplysningar fra desse kjeldene, er det formålstenleg å føre opp kjeldene på ein slik måte at lesaren kan finne fram til dei. Når eleven i ei eksamensoppgåve blir beden om å bruke eit tekstvedlegg eller ein tekst frå førebuingsmateriellet, er det ikkje eit krav at eleven gir opplysningar om denne teksten i ei kjeldeliste til sensor, for sensor har allereie tilgang til denne teksten. Eleven bør likevel skrive svaret sitt med tanke på at lesaren bør kunne forstå svaret uten å ha sett oppgåva, tekstvedlegget eller førebuingsmateriellet. Det finst ulike måtar å referere til kjelder på. Kjeldetilvisingane i førebuingsmateriellet viser korleis eleven kan føre opp kjelder, anten det gjeld tekstkjelder eller biletkjelder. Dersom kjelda er ei nettside, skal eleven føre opp nøyaktig nettadresse og nedlastingsdato. 1 Online-versjonen av Wikipedia opnar for samskriving og er ikkje eit lovleg hjelpemiddel på eksamensdagane. Nettstaden lexin.udir.no inneheld tospråklege ordbøker, ikkje omsetjingsprogramm, og er lovleg. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 5 av 16
Det skal vere klart og tydeleg kva som er sitat, og kva som er elevens eigen tekst. Dersom sensor mistenkjer at eksamenssvaret inneheld kopiert tekst utan at det er markert som sitat og ført opp med kjelde, kan sensor sende eksamenssvaret til plagiatkontroll. 4 Vurdering av eksamenssvar Læreplanen og forskrifta til opplæringslova er dei to grunnlagsdokumenta for vurderingsarbeidet. Forskrifta til opplæringslova 3-25 og 4-18 slår fast følgjande: Eksamen skal organiserast slik at eleven/deltakaren eller privatisten kan få vist kompetansen sin i faget. Eksamenskarakteren skal fastsetjast på individuelt grunnlag og gi uttrykk for kompetansen til eleven/deltakaren eller privatisten slik den kjem fram på eksamen. Kompetanse er i denne samanhengen definert som evna til å møte ei kompleks utfordring eller utføre ein kompleks aktivitet eller oppgåve. 2 Eksamensoppgåvene blir utforma slik at dei prøver denne kompetansen. Grunnlaget for å vurdere den kompetansen eleven viser i eksamenssvaret, er kompetansemåla i læreplanen for fag 3, men ikkje alle kompetansemåla blir prøvde i eitt og same eksamenssett. Sensor skal vurdere kompetansen til eleven slik han viser seg i eksamenssvaret, jf. forskrift til opplæringslova 3-25 og 4-18. blir vurdert av to eksterne sensorar. Dersom desse to er uenige, avgjer ein oppmann karakteren, jf. 3-28 og 4.21 i forskrift til opplæringslova. Som ein hovudregel er det ulike sensorpar som vurderer hovudmålssvaret og sidemålssvaret til den enkelte eleven. Sensorpara skal i vurderingsarbeidet bruke fem dokument i tillegg til det faglege skjønnet: eksamensoppgåvene eksamenssvaret vurderingsmatrisa med kjenneteikn på måloppnåing vurderingsskjemaet (side 15 i eksamensrettleiinga, og som eige dokument) førehandssensurrapporten Sensor skal ha ei positiv vurderarhaldning og sjå etter kva kompetanse eleven viser. Sensor skal vurdere kva eleven kan, framfor å finne ut kva eleven ikkje kan. For å få vist fram kompetansen sin er det viktig at eleven svarer på både del A og del B og på alle delane av oppgåvene. Dersom eleven svarer på meir enn éi B-oppgåve, skal sensorane berre bruke eitt av B-svara som ein del av vurderingsgrunnlaget. 2 St.meld. nr. 30 (2003 2004) Kultur for læring. 3 Forskrift til opplæringslova 3-3 og 4-3. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 6 av 16
4.1 Karakterar Forskrift til opplæringslova 3-4 og 4-4 har generelle karakterbeskrivingar for grunnopplæringa: a) Karakteren 6 uttrykkjer at eleven har framifrå kompetanse i faget. b) Karakteren 5 uttrykkjer at eleven har mykje god kompetanse i faget. c) Karakteren 4 uttrykkjer at eleven har god kompetanse i faget. d) Karakteren 3 uttrykkjer at eleven har nokså god kompetanse i faget. e) Karakteren 2 uttrykkjer at eleven har låg kompetanse i faget. f) Karakteren 1 uttrykkjer at eleven har svært låg kompetanse i faget. Kjenneteikn på måloppnåing i eksamensrettleiinga viser kompetansen til eleven på tre nivå. Beskrivingane skal vere med på å skape ei felles forståing av krava til vurdering, og vere med på å skape ei rettferdig vurdering. 4.2 Førehandssensur Tysdag 30. og onsdag 31. mai 2017 samlar oppmannskorpset (erfarne sensorar frå heile landet) seg til førehandssensur. Formålet med førehandssensuren er å førebu sensorskoleringane og sikre ein rettferdig sensur når dei endelege eksamenskarakterane blir bestemde. Førehandssensurrapporten blir publisert 31. mai 2017 kl. 15.00 på nettsidene til Utdanningsdirektoratet. Førehandssensurrapporten kan gi opplysningar om korleis bestemde oppgåver skal vurdast, og opplysningar om kor mildt eller strengt ein skal tolke kjenneteikna i vurderingsmatrisa. Føringane i førhandssensurrapporten er retningsgivande for sensorane. TIPS: Utdanningsdirektoratet har publisert materiell som skulane kan bruke når dei gjer seg klare til eksamen. Med utgangspunkt i materiellet kan ein diskutere korleis eksamenssvar blir vurderte: Eksamensoppgåvene frå dei tre siste åra gir døme på korleis eksamensoppgåvene i norsk kan sjå ut. Skulane har fått tilsendt nye passord. Kommenterte eksamenssvar med karakter (våren 2014 og våren 2016) viser kva som skal til for å oppnå dei ulike karakterane. Eksamensrapporten for våren 2016 gir informasjon om korleis eksamensoppgåvene blei utforma i 2016, og viser utfordringar som elevar og sensorar støytte på. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 7 av 16
5 Kjenneteikn på måloppnåing Vurderingsmatrisa med kjenneteikn på måloppnåing, plassert på side 14 i denne eksamensrettleiinga, gjeld for sentralt gitt skriftleg eksamen i norsk hovudmål og norsk sidemål etter 10. trinn. Matrisa har ikkje omtale av kompetanse for kvar enkelt oppgåve eller kvart enkelt oppgåvesvar, men beskriv den samla kompetansen for heile eksamenssvaret. Omtalane skal vere med på å skape ei rettferdig vurdering og ei felles forståing av krava til eit eksamenssvar. 5.1 Karakternivåa i vurderingsmatrisa Vurderingsmatrisa inneheld kjenneteikn knytte til tre ulike karakternivå: «låg» kompetanse (karakteren 2) «nokså god» / «god» kompetanse (karakterane 3 og 4) «mykje god» / «svært god» kompetanse (karakterane 5 og 6) I nokre tilfelle er omgrepet «ganske god» i vurderingsmatrisa brukt som overomgrep til «nokså god» og «god». Karakteren 1 éin -- er ikkje beskriven i matrisa. Karakteren 1 skal brukast i dei tilfella der eksamenssvaret som heilskap viser svært låg kompetanse i faget, eller der eksamenssvaret som heilskap fell utanfor oppgåvene som er gitt. Karakteren 1 skal også brukast dersom heile eksamenssvaret viser seg å vere kopi av tekstar som andre har skrive, og dersom eleven har skrive heile eksamenssvaret på hovudmålet sitt på sidemålsdagen. 5.2 Vurderingsområde Vurderingsmatrisa med kjenneteikn på måloppnåing er delt inn i fire vurderingsområde, som på ulike måtar fangar opp kvalitetar ved teksten. Vurderingsområda er: 1) innhald og kjeldebruk 2) tekstoppbygging 3) språkbruk 4) formelle ferdigheiter Sensorane skal først vurdere eksamenssvaret ut frå dei ulike vurderingsområda i matrisa. Det er viktig å sjå kvart vurderingsområde som ei eining, for ikkje alle underpunkta innanfor kvart vurderingsområde vil vere like relevante for alle eksamenssvara. Vurderingsområda har ikkje vasstette skott mellom seg, men snarare flytande overgangar. På side 10 13 finst utdjupande kommentarar til dei fire vurderingsområda i matrisa. Når sensorane har vurdert eksamenssvaret ut frå dei ulike vurderingsområda, skal sensorane vurdere heilskapen i eksamenssvaret for å kome fram til eksamenskarakteren. Sensorane må bruke det profesjonelle skjønnet sitt i denne vurderinga. Det er til dømes rimeleg å forvente fleire skrivefeil i ein tekst som har eit avansert ordforråd, enn i ein tekst der ordforrådet er enkelt. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 8 av 16
Utdanningsdirektoratet fastset ikkje korleis sensorane skal vege dei ulike oppgåvene og vurderingsområda mot kvarandre. Sensorane skal setje karakteren ut frå den samla kompetansen som kjem fram i eksamenssvaret, og sensorane må vere opne for at eleven viser kompetanse på andre måtar enn forventa. Det overordna spørsmålet er korleis eksamenssvaret kommuniserer som svar på dei gitte oppgåvene. Vurderingsskjema Når ein sensor vurderer eit eksamenssvar, skal sensoren ta notat som utgangspunkt for karakterdiskusjonen med medsensoren. Vurderingsskjemaet (sjå side 15) er til bruk for sensor i dette vurderingsarbeidet. Skjemaet er publisert som ei Word-fil på den same nettadressa som eksamensrettleiinga slik at sensorar som ønskjer det, kan bruke skjemaet digitalt. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 9 av 16
Vurderingsområde 1: Innhald og kjeldebruk I kva grad er det svart på oppgåvene? Det er eit overordna krav til eksamenssvaret at det skal vere svar på dei gitte oppgåvene. Eit relevant svar på oppgåva er eit svar på det oppgåva ber om. Oppgåveformuleringane til eksamen inneheld gjerne tydelege krav om kva teksten skal innehalde. Elevane kan tolke oppgåveformuleringar på utradisjonelle og uventa måtar, og sensor må vere open for at slike tolkingar kan vere rimelege. Dersom ingen delar av eksamenssvaret er relevante svar på dei gitte oppgåvene, skal eksamenssvaret ha lågaste karakter. I kva grad møter eksamenssvaret informasjonsbehovet til lesarane, og i kva grad har eleven gitt utfyllande og kreative svar? Det er positivt om eksamenssvaret ber preg av at elevane har vurdert kva opplysningar lesaren treng, og kva rekkjefølgje opplysningane har. Informasjonsbehovet til lesarane varierer mellom ulike typar tekstar og er til dømes annleis i fagartiklar enn i noveller. Eit utfyllande svar kan til dømes vere ein fagartikkel med både hovudmoment og undermoment, eit lesarbrev med mange døme, eller eit essay der ei sak blir belyst frå ulike synsvinklar. Eleven kan vise kreativitet på ulike måtar, til dømes ved å tolke og avgrense ei oppgåveformulering, eller ved å skape truverdige skapningar i ein skjønnlitterær tekst. Lengda på teksten er ikkje eit eige vurderingskriterium. Ein tekst som er kort og konsis, kan vere betre enn ein tekst som er lang og utflytande. Til eksamen må elevane likevel passe på at dei ikkje skriv så kort at dei ikkje får vist kompetansen sin. I kva grad viser eksamenssvaret god leseforståing og sjølvstendig bruk av kjelder? Fleire av kompetansemåla i hovudområdet «Skriftleg kommunikasjon»??? dreier seg om lesekompetanse og kjeldebruk. Å kunne lese i norskfaget inneber «å kunne finne informasjon og forstå resonnementer og framstillinger på skjerm og papir, og å kunne forholde seg kritisk og selvstendig til de leste tekstene». Sensorane kan vurdere lesekompetansen først og fremst i dei tekstbaserte oppgåvene i eksamenssettet. Sjølvstendig bruk av kjelder kan til dømes innebere at elevane flettar opplysningar frå fleire kjelder inn i sin eigen tekst, eller at elevane kommenterer eller forklarer tekst som dei siterer. Usjølvstendig bruk av kjelder kan blant anna innebere at eit langt sitat står heilt for seg sjølv, utan at sitatet er klart knytt til elevens eigenproduserte tekst. NB: Viser heile eksamenssvaret seg å vere avskrift av tekstar som andre har skrive, skal eksamenssvaret ha lågaste karakter. Når ein elev skriv av ord eller opplysningar frå ein annan tekst, skal eleven føre opp kjelda. Avhengig av kva type tekst eleven skriv, skal eleven føre opp kjelda anten i svaret, etter svaret eller begge delar. Elevane skal ikkje føre opp kjelda for opplysningar som er henta frå eige hovud. Sensorane skal gå ut frå at elevar kan ha gode bakgrunnskunnskapar og god hugs. I kva grad viser eksamenssvaret fagleg kunnskap og god bruk av faguttrykk? Mange av kompetansemåla i norskplanen byggjer på at elevane har kunnskap om dei grunnleggjande ferdigheitene og kunnskap om hovudområdet «Språk, litteratur og kultur». I vurderingsmatrisa er kulepunktet om fagleg kunnskap og bruk av faguttrykk særleg aktuelt å vurdere når ei eller fleire av oppgåvene i oppgåvesettet inviterer elevane til å skrive som fagpersonar. God bruk av faguttrykk inneber at eleven bruker faguttrykka på ein korrekt måte der det er formålstenleg. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 10 av 16
Vurderingsområde 2: Tekstoppbygging I kva grad er eksamenssvaret bygd opp på ein god måte både på avsnittsnivå og tekstnivå? Som ein hovudregel inneber god avsnittsbruk at kvart avsnitt inneheld ein hovudtanke eller noko einskapleg. Prinsippa for avsnittsmarkering kan vere noko ulike i ulike typar tekstar og i ulike medium. I saktekstar kan eit godt oppbygd avsnitt opne med ei temasetning og få kommentarsetningar etter seg. Gode avsnittsovergangar kan vere skapte ved at sluttsetninga i eitt avsnitt peiker framover mot startsetninga i neste avsnitt. Læreplanen for norskfaget etter 4. trinn seier at elevane skal kunne «strukturere tekster med overskrift, innledning, hoveddel og avslutning». Denne inndelinga er likevel inga oppskrift på korleis ein skal skrive alle typar tekstar. Kva som er ei god og logisk rekkjefølgje for avsnitta, kjem an på teksttypen. Forteljande tekstar er ofte bygde opp etter eit tidsprinsipp med hendingar som følgjer etter kvarandre i kronologisk rekkjefølgje, men brot på kronologien kan vere eit effektfullt verkemiddel. God organisering av saktekstar kan ein oppnå til dømes gjennom kategorisering, kontrastering eller argumentering. Også vektinga og balansen mellom tekstdelane kan påverke kor god tekstoppbygginga er. I nokre typar tekstar vil det vere formålstenleg å veksle mellom ulike skrivehandlingar og skrivemåtar. Til dømes kan veksling mellom handlingsreferat, tankereferat, replikkar og skildringar vere eit positivt trekk ved mange forteljande tekstar. Kor god er tekstbindinga? Læreplanen for norskfaget etter 7. trinn seier det er eit mål at elevane skal kunne «skape sammenhenger mellom setninger og avsnitt», medan eit kompetansemål for 10. trinn seier at elevane skal kunne «mestre ( ) tekstbinding». I kva grad eleven lukkast med å skape god samanheng i teksten, kjem an på korleis eleven bind tekstdelar saman ved hjelp av skilting, koplingsmarkørar og ordkjeder: o Skilting («vegskilt for lesaren») dreier seg om å bruke overskrifter og språklege markørar for å signalisere kva som skal kome («Konklusjon:»), eller for å vise korleis teksten er bygd opp («Først vil eg oppsummere handlinga, deretter beskrive formålet»). o Koplingsmarkørar omfattar bindeord frå ulike ordklasser, til dømes konjunksjonar («og», «men», «anten eller»), subjunksjonar («då», «fordi», «sjølv om») og adverb («samstundes», «derfor», «til dømes»). o Ordkjeder omfattar undertypar som repetisjonskjeder (gjentaking av same ord, til dømes «aldri», «aldri», «aldri»), referentkjeder (bruk av ulike ord om same referanse, til dømes «Lionel Messi», «fotballstjerna», «Barcelona-spelaren») og semantiske kjeder (ord med tematisk slektskap, til dømes «eventyr», «magiske ord», «tretalslova»). I kva grad gjer layouten eksamenssvaret meir tiltalande og lett å lese og forstå? I omtalen av digitale ferdigheiter i norsk står det at elevane skal «skape og redigere ulike typer tekster», og etter 10. trinn er det eit mål at elevane skal kunne «planlegge, utforme og bearbeide tekster manuelt og digitalt ( )». Sensorane må vurdere om skrifttypen og skriftstørrelsen er velvalde, om overskrifta harmonerer med teksten, om det er balanse mellom høgde og breidde i tekstane, om avsnitt er markerte på ein korrekt og konsekvent måte, og om eventuelle bilete eller andre element er godt tilpassa kvarandre og passar med formålet med teksten. Sidan layout er eit nytt element i vurderingsmatrisa våren 2017, skal sensorane framfor alt vurdere om eksamenssvaret er lett å lese og lett å orientere seg i. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 11 av 16
Vurderingsområde 3: Språkbruk I kva grad viser eksamenssvaret eit variert ordforråd? Læreplanen for norskfaget seier det er eit mål at elevane skal kunne «variere ordvalget» (4. trinn), «uttrykke seg med et variert ordforråd» og kunne skrive tekstar «tilpasset mottaker, formål og medium» (10. trinn). Eksamenssvar som viser eit godt ordforråd, har fleire kjenneteikn: o Ordvala er korrekte. viser korrekt bruk av forvekslingsord (til dømes «då»/«når», «å»/»og», «ovanfor»/«overfor»). Ord og uttrykk er ikkje blanda saman (til dømes «bøye seg i hatten», «miste overbalansen» eller «stille spørsmålsteikn ved»). o Ordvala er passande. viser ordval som stilmessig passar med samanhengen som dei blir brukte i. o Ordvala er varierte. viser kreative ordval, og ordval som gir farge til teksten. Mange presise ordval kan i sum skap god variasjon i teksten. I kva grad viser eksamenssvaret god setningsbygnad og språkføring tilpassa innhald, formål, mottakar og medium? Læreplanen for norskfaget etter 2. trinn seier at elevane skal kunne «skrive setninger». Etter 7. trinn er det eit mål at elevane skal kunne «skrive tekster med variert setningsbygning». Når sensorane skal vurdere om setningsbygnaden er god, må dei vurdere om setningane er grammatisk korrekte og gir meining. Sensorane må vere opne for at bruk av setningsfragment kan vere eit språkleg verkemiddel, særleg i utprega kreative tekstar. Sterke eksamenssvar viser ofte god variasjon i setningstypar og setningslengder, stor variasjon i begynnarord i setningane, og variasjon i måten setningane er bundne saman på. Etter 10. trinn er det eit mål at elevane skal kunne «skrive kreative, informative, reflekterende og argumenterende tekster på hovedmål og sidemål ( ) tilpasset mottaker, formål og medium». Det kan vere ein styrke ved eksamenssvaret at det viser meistring av ulike skrivestilar, til dømes både ein personleg skrivestil og ein upersonleg skrivestil. God språkføring på nynorsk er ikkje alltid det same som god språkføring på bokmål. Nynorsk har ein meir munnleg, verbal og aktiv stil enn bokmål. Eit kjenneteikn ved sterke sidemålssvar på nynorsk kan vere bruk av dobbel bestemming og etterstilte eigedomsord i substantivfrasar. I kva grad viser eksamenssvaret god bruk av språklege verkemiddel? Læreplanen for norskfaget etter 10. trinn seier det er eit mål at elevane skal kunne «gjenkjenne virkemidlene humor, ironi, kontraster og sammenligninger, symboler og språklige bilder og bruke noen av dem i egne tekster». I vurderingsmatrisa er kulepunktet om språklege verkemiddel særleg aktuelt å vurdere når ei eller fleire av oppgåvene i oppgåvesettet inviterer elevane til å skrive tekstar der det er naturleg å bruke slike verkemiddel. Sensorar kan premiere eksamenssvar som også viser god bruk av andre verkemiddel enn dei som er nemnde i læreplanen (til dømes bruk av retoriske spørsmål, overdrivingar, underdrivingar, bokstavrim eller gjentakingar). Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 12 av 16
Vurderingsområde 4: Formelle ferdigheiter I kva grad er orda skrivne og bøygde riktig? Læreplanen for norskfaget etter 10. trinn seier det er eit mål at elevane skal kunne meistre formverk og ortografi. Sensor må vurdere både talet på skrivefeil og typen skrivefeil, men også kva utfordringar eleven har vist at han eller ho meistrar. Mest alvorleg er skrivefeil i mykje brukte ord, og skrivefeil som viser brot på sentrale skrivereglar. Sjølv i fullgode eksamenssvar kan det eksistere skrivefeil. Det er rimeleg å forvente at elevane meistrar hovudmålet sitt noko betre enn sidemålet. Punkta nedanfor viser kva som kjenneteiknar sidemålssvar på dei ulike karakternivåa: o o o o Karakteren 1: Heile sidemålssvaret er skrive på hovudmålet til eleven. Karakteren 2: Sidemålssvaret viser døme på korrekt staving av nokre sentrale ord med ulik skrivemåte på bokmål og nynorsk. Sidemålssvaret viser døme på korrekt bøying av verb, substantiv og adjektiv med ulik bøying på bokmål og nynorsk. Karakterane 3 og 4: Sidemålssvaret viser korrekt stavemåte av mange ord med ulik skrivemåte på bokmål og nynorsk. Sidemålssvaret viser stort sett korrekt bøying av verb, substantiv og adjektiv med ulik bøying på bokmål og nynorsk. Treartekstane viser oftare enn firartekstane galen bøying av mykje brukte verb, samanblanding av presens- og preteritumsformer, og samanblanding av pronomenformer. Karakterane 5 og 6: Sidemålssvaret har skrivefeil først og fremst i lågfrekvente ord, og dei feilstava orda kan vere stava riktig andre stader i teksten. Sidemålssvaret viser gjennomgåande korrekt bøying av verb, substantiv og adjektiv. Kor god er teiknsetjinga? Læreplanen for norskfaget etter 7. trinn seier det er eit mål at elvane skal kunne skrive tekstar med «funksjonell tegnsetting». o o o For karakteren 2 er det forventa at eksamenssvaret «viser teiknsetjing som er naudsynt for kommunikasjonen». viser riktig bruk av punktum, spørsmålsteikn og utropsteikn, og komma ved oppramsing og framfor men. har av og til komma mellom heilsetningar. For karakterane 3 og 4 er det forventa at eksamenssvaret «viser stort sett korrekt teiknsetjing». viser riktig bruk av punktum, spørsmålsteikn og utropsteikn, komma framfor men, og ofte komma mellom heilsetningar og etter ei leddsetning framfor ei heilsetning. kan vise riktig bruk av skiljeteikn som parentes, kolon, hermeteikn og tankestrek. For karakterane 5 og 6 er det forventa at eksamenssvaret «viser gjennomgåande korrekt teiknsetjing». viser riktig bruk av punktum, spørsmålsteikn og utropsteikn. viser gjennomgåande riktig bruk av komma, bindestrek, parentes, kolon, hermeteikn og tankestrek. I kva grad er eventuelle kjelder førte opp på ein open måte, slik at lesaren kan finne fram til dei på eiga hand? Læreplanen for norskfaget etter 10. trinn seier det er eit mål at elevane skal kunne «integrere, referere og sitere relevante kilder på en etterprøvbar måte der det er hensiktsmessig». Førebuingsmateriellet viser korleis ein kan føre opp kjelder korrekt, men i eit fullgodt eksamenssvar kan kjeldene òg vere førte opp på andre måtar. Sensorane skal først og fremst vurdere om dei kjeldene som elevene eventuelt har funne fram til på eiga hand, er førte opp på ein måte som lèt seg kontrollere. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 13 av 16
Hovudområde i læreplanen for norsk: Skriftleg kommunikasjon og Språk, litteratur og kultur Formelle ferdigheiter Språk og stil Oppbygging Innhald og kjeldebruk Vurderingsmatrise til sentralt gitt skriftleg eksamen 2017, norsk etter 10. trinn Karakteren 2 Karakterane 3 og 4 Karakterane 5 og 6 - har eit innhald som til ein viss grad er svar på oppgåvene - møter til ein viss grad informasjonsbehovet til lesarane og har eit innhald med ei viss utdjuping - viser noko forståing av innhaldet i tekstvedlegg, og enkel bruk av kjelder når oppgåvene ber om det - viser noko fagleg kunnskap - er bygd opp med ein viss grad struktur både på avsnittsnivå og tekstnivå - har enkel tekstbinding - viser til ein viss grad layoutelement og sidekomposisjon som tener formålet med teksten - viser eit enkelt eller lite variert ordforråd - har forståeleg språkføring og setningsbygnad til ein viss grad tilpassa innhald, formål, mottakar og medium - har innslag av språklege verkemiddel - har korrekt rettskriving av høgfrekvente ord og viser korrekt bruk av dei mest sentrale reglane i formverket - viser teiknsetjing som er naudsynt for kommunikasjonen - viser at eleven til ein viss grad kan sitere og referere til kjelder - har eit innhald som er relevante svar på oppgåvene - møter stort sett informasjonsbehovet til lesarane og har eit innhald med ganske god utdjuping - viser ganske god forståing for hovudinnhald og detaljar i tekstvedlegg, og stort sett sjølvstendig bruk av relevante kjelder - viser ganske god fagleg kunnskap og bruk av faguttrykk - er bygd opp med ein stort sett formålstenleg struktur både på avsnittsnivå og tekstnivå - har ganske variert og effektiv tekstbinding - viser stort sett formålstenleg sidekomposisjon med ganske sikkert brukte og avstemte layoutelement - viser eit ganske variert og godt utvikla ordforråd - har ganske god språkføring og setningsbygnad stort sett tilpassa innhald, formål, mottakar og medium - viser ganske god bruk av språklege verkemiddel - har stort sett korrekt rettskriving og viser stort sett korrekt bruk av reglane i formverket - viser stort sett korrekt teiknsetjing - viser at eleven kan sitere korrekt og referere til kjelder på ein stort sett etterprøvbar måte - har eit innhald som er relevante svar på oppgåvene - møter gjennomgåande informasjonsbehovet til lesarane og har eit innhald med mykje god eller særs god utdjuping - viser nyansert forståing av hovudinnhald og detaljar i tekstvedlegg, og sjølvstendig bruk av relevante kjelder - belyser tema ved hjelp av fagleg kunnskap og faguttrykk - er bygd opp med ein klar og formålstenleg struktur både på avsnittsnivå og tekstnivå - har variert og effektiv tekstbinding - viser formålstenleg sidekomposisjon med sikkert brukte og avstemte layoutelement - viser eit variert og velutvikla ordforråd - har mykje god eller særs god språkføring og setningsbygnad tilpassa innhald, formål, mottakar og medium - viser mykje eller særs god bruk av språklege verkemiddel - har gjennomgåande korrekt rettskriving og viser gjennomgåande korrekt bruk av reglane i formverket - viser gjennomgåande korrekt teiknsetjing - viser at eleven kan sitere korrekt og referere til kjelder på ein etterprøvbar måte Samla vurdering Karakteren 2 uttrykkjer at eleven har låg kompetanse i faget. Karakteren 3 uttrykkjer at eleven har nokså god kompetanse i faget. Karakteren 4 uttrykkjer at eleven har god kompetanse i faget. Karakteren 5 uttrykkjer at eleven har mykje god kompetanse i faget. Karakteren 6 uttrykkjer at eleven har framifrå god kompetanse i faget. Karakteren 1 uttrykkjer at eleven har svært låg kompetanse i faget, ein lågare kompetanse enn det som er beskrive ovanfor. Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 14 av 16
Elevnummer Oppgåvenummer og overskrifter, del A og del B Vurderingsområde Innhald og ev. bruk av kjelder svar på oppgåvene innhald/utdjuping tekstforståing ev. kjeldebruk fagkunnskap/ fagspråk Oppbygging struktur på avsnittsnivå struktur på tekstnivå tekstbinding layout Beskriving av kompetansen til eleven (sjå matrisa) Språk og stil ordforråd setningsbygnad språkføring tilpassa innhald, formål, mottakar og medium språklege verkemiddel Formelle ferdigheter ortografi formverk teiknsetjing eventuelt sitatbruk og tilvising til kjelder Heilskapsinntrykk kommunikasjon med mottakaren ut frå oppgåvene Oppsummering med forslag til karakter «Svært låg» kompetanse (1) «Låg» kompetanse (2) «Nokså god» (3) «god» kompetanse (4) «Mykje god» (5) «framifrå» kompetanse (6) Eksamensrettleiing NOR0214 og NOR0215 Side 15 av 16
Schweigaards gate 15 Postboks 9359 Grønland 0135 OSLO Telefon 23 30 12 00 www.utdanningsdirektoratet.no