SØKNAD OM BYGGING AV VASSVIKELVA KRAFTVERK I ODDA - FRÅSEGN

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak 201001285-11 Arkivnr. 344 Saksh. Anne-Gro Ullaland, Elizabeth Warren Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato 13.04.2010 21.04.2010-22.04.2010 SØKNAD OM BYGGING AV VASSVIKELVA KRAFTVERK I ODDA - FRÅSEGN SAMANDRAG Det ligg føre søknad frå Småkraft AS om løyve til bygging av Vassvikelva kraftverk i Odda. Kraftverket vil gje 9,1 GWh ny kraft og er kostnadsrekna til 22,4 mill kr. Utbygginga inneber bygging av inntaksdam med eventuell sekundærdam og 950 m røyrgate nedgave/nedsprengt i terreng. Kraftstasjon vert liggjande i dagen ved Vassvikevatnet. Utbygginga er vurdert å vere i lite konflikt med kjende regionalt viktige verdiar. I saka rår ein til at det vert gjeve løyve til utbygginga - med atterhald om at seinare kulturminnegransking kan avdekke automatisk freda kulturminne som krev justeringa av planane. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkesutvalet i Hordaland rår til at det vert gjeve løyve til bygging av Vassvikelva kraftverk i Odda. Av omsyn til landskapet bør større minstevassføring vurderast. 2. Det vert stilt krav om at undersøkingsplikta etter 9 i Kulturminneloven vert oppfylt i god tid før iverksetjing av tiltak. Dersom det vert avdekka konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltaka justerast eller eventuelt leggjast fram for Riksantikvaren som rette dispensasjonsmynde. Paul M. Nilsen Vedlegg: Kart og foto frå utbyggingsområde Utdrag av verdikart frå fylkesdelplan for energi delområde Etne - Åkrafjorden Jan Per Styve

FYLKESRÅDMANNEN, 23.03.2010: 1. Innleiing Det ligg føre søknad frå Småkraft AS om løyve til å bygge og drive Vassvikelva kraftverk i Odda. Småkraft AS er eit produksjonsselskap etablert i 2002, og eigd av fem selskap i Statkraftalliansen: Skagerak Energi, Trondheim Energiverk, Agder Energi, BKK og Statkraft. Målet til Småkraft AS er å byggje ut småkraftverk som kan produsere 2,5 TWh innan 10 år. Småkraft AS har inngått avtale med grunneigar i området -Vassvik AS- om rett til bygging og drift av eit kraftverk i Vassvikelva. Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) har sendt saka på høyring med frist 14.april. Hordaland fylkeskommune har fått utsett frist til å gjere naudsynte kulturminneutgreiingar. 2. Søknaden Områdeomtale Søknaden gjeld utbygging i elva i Vassvikedalen i Odda like ved Vintertun. På nokre kart er namnet på elva sett til Stølselva, men ei anna elv like ved har også dette namnet, og for å unngå misstyding har ein valt å nytte namnet Vassvikelva. Vassvikelva renn ut i Vassvikevatnet, vidare gjennom Dalelva og ut i Åkrafjorden. Nedbørsfeltet ligg for ein stor del innafor Folgefonna nasjonalpark, men inntak er plassert utanfor nasjonalparkgrensa. Øvste del av nedbørsfeltet er i snaufjell, medan det ned mot Vassvikevatnet er skog og plantefelt. E134 går på sørsida av Vassvikevatnet, der det og går ei høgspentline. I naboelva i vest har Småkraft fått løyve til bygging og drift av Bergstø kraftverk som no er ferdig bygd og i drift. Søknaden Søknaden gjeld utbygging av fallet mellom kote 690 og kote 420 i Vassvikelva. Det skal byggjast ein inntaksdam i betong med fast overløp om lag 2,5m høg og kronelengde 16 m. Det kan vere aktuelt å byggje ein sekundærdam bak ein oppstikkande knaus i elva. Frå inntaksdammen vert det 950m nedgrave/nedsprengd røyr i grøft fram til kraftstasjonen, med røyrgatetrase om lag 20m brei. Kraftstasjonen vert liggjande i dagen på kote 420 ved Vassvikevatnet. Frå kraftstasjonen må det gravast og erosjonssikrast ein 50-80m lang avløpskanal frå kraftstasjonen og ned til Vassvikelva med eksisterande elvefar som utgangspunkt for trase. Kraftstasjonen vil få ein installasjon på 2,6 MW, med slukeevne som kan regulerast frå 1,2 m 3 /s til 0,06 m 3 /s. Utbygginga vil gje 9,1 GWh til ein kostnad på 22,4 mill kr. Dette gjev ein utbyggingspris på 2,45 kr/kwh. Det er lagt opp til slepp av ålmenn minstevassføring på 34 l/s i sumarhalvåret (1.5-30.9). Eksisterande traktorveg frå hovudveg til nedlagd gard på Vassvik vert oppgradert og vidareført med 300m ny veg fram til kraftstasjonen. Det vert bru/kulvert over elva og nokre sidebekkar. Det vert ikkje bygd permanent veg langs røyrgata, men enklare faringsvegar i terrenget som vert rydda og sådd til etter utbygging. Transport til og frå damstad vert gjort med helikopter. Det vert ikkje naudsynt med deponi av masser frå anlegget. Søknaden ligg føre i eit alternativ. Auka omfang i bruk av minstevassføring vil redusere produksjonen og auke utbyggingsprisen. T.d. vil 10% middelvassføring (60 l/s) heile året gje ein utbyggingspris på 2,75 kr/kwh. 2

3. Verknad for miljø, naturressursar og samfunn For kraftverk i denne storleik er det ikkje krav om eigen konsekvensutgreiing, men det ligg føre rapport om miljøvurdering frå Multiconsult. Vassføring Vassvikelva har eit nedbørsfelt på 6,3 km 2, med middelvassføring rekna til 0,64m 3 /s ved utløp i Vassvikelva. Ved inntaket er vassføringa 0,60m 3 /s. Ålmenn lågvassføring er rekna til 0,034m 3 /s (34 l/s). 5 persentilverdi for sommarhalvåret er rekna til 0,094 m 3 /s, medan 5 persentil vinterhalvåret er rekna til 0,031 m 3 /s. Kraftverket vil ha ei slukeevne på 200% av middelvassføringa, og med slepp av minstevassføring lik ålmenn lågvassføring på 34 l/s i sommarhalvåret. Over året vil kraftverket nytte kring 79% av tilsiget i Vassvikelva. Biologisk mangfald og inngrepsfri natur Vegetasjonen langs Vassvikelva består av planta granskog og mindre parti lauvskog. Dei fuktkrevjande artane av mose og lav ved elva er trivielle. Det er ikkje gjort funn av raudlisteartar eller truga natur- eller vegetasjonstypar. Det meste av nedslagsfeltet til Vassvikelva ligg innafor for Folgefonna nasjonalpark som har eit stort inngrepsfritt naturområde (INON-område) på 528 km 2. Inngrepa i samband med utbygging av Vassvikelva kraftverk ligg utanfor nasjonalparken, men vil redusere areal av inngrepsfri natur med 1,5 km 2. I tillegg vil eit areal på 0,1 km 2 verta endra frå INON-sone villmark (5km frå inngrep) til INON sone 2 (3-5 km frå villmark), og 0,9km 2 vert endra frå sone 2 til sone 1 (1-3 km frå inngrep). Samla sett er området vurdert å ha liten til middels verdi for biologisk mangfald, og utbygging er vurdert til å ha liten negativ konsekvens (-)for biologisk mangfald og verneinteresser. Fisk og ferskvassbiologi Det er ikkje gjort fiskeribiologiske undersøkingar i elva. Det er aure i Vassvikevatnet, mogeleg to typar aure der den eine kan stamme frå tidlegare utsettingar på Hardangervidda. Bestanden ber preg av å vere overbefolka, truleg grunna gode gytetilhøve særleg i ein av dei andre elvane som renn ut i vatnet. Vassvikelva er vurdert å ha avgrensa verdi som gyteelv. Fossen i elva er eit hinder for vidare oppvandring av fisk, og ein er ikkje kjend med at det er fisk høgare opp i vassdraget. Utbygginga inneber vesentleg reduksjon i vassføringa, og auka fare for frysing/turrlegging som vil vere negativt for eventuell fisk og ferskvassbiologi på utbyggingsstrekninga. For fisk i Vassvikevatnet kan dette vere ein føremon då mindre auregyting i Vassvikeelva gjev mindre konkurranse for auren i vatnet som då kan vekse seg større. Med tanke på fisk er elva vurdert å ha liten verdi. Samla sett er utbygging vurdert å ha liten negativ konsekvens (-) for fisk og ferskvassbiologi. Landskap Landskapet i Vassvikedalen er typisk vestnorsk dal- og fjellandskap med Vassvikevatnet og dalrommet som sentrale landskapselement. Vassvikedalen er ein hengjande dal til hovuddalen. Vassvikelva faller bratt frå Vassvikedalen, og elva er synleg frå dalen og utgjer eit særprega landskapselement. Utbygginga inneber tekniske inngrep som dam, røyrgate og kraftstasjon som vil skape sår i terrenget, men på sikt reknar ein at revegitering vil gjere inngrepa mindre synlege. Den reduserte vassføringa i elva påverkar også landskapsopplevinga. Nedanfor inntaket vil elva tidvis vere turrlagd, og fossen vil i lange periodar vere langt mindre markert enn tidlegare. Landskapet i området er vurdert til å ha middels verdi, og samla sett er utbygginga vurdert å ha middels negativ konsekvens(--) for landskapet. Kulturminne I følgje søknaden er det langs Vassvikelva nokre kulturminne knytt til bruk av utmark og vatnet. Desse er Vassvikstølen, stølsvegen og rester etter ein gamal kvern. Etablering av inntak, røyrgate, kraftstasjon og magasin vert bygd nær desse kulturminna, men ikkje direkte i konflikt med dei. Potensiale for funn i influensområdet er vurdert til middels. Ved at eksisterande skogsbilveg vert nytta i nedre del og med avgrensa arealbeslag til inntak, røyrgate og kraftstasjon vert konsekvensen for kulturminne vurdert som lite negativ (-) i søknaden. 3

Landbruk Planlagd arealbruk vil ha liten innverknad på utmarksareal, og vil ha lite å seie for jord- og skogbruk i området. Redusert vassføring vil og ha lite å seie med tanke på tap av sjølvgjerde eller drikkevatn for husdyr. Ved at tiltakshavar har som mål å ruste opp garden på Vassvika med tanke på fast busetting og landsbruksdrift vert verknad av utbygging vurdert å ha liten positiv konsekvens (+) for landbruket i kommunen. Friluftsliv I følgje søknaden vert området lite nytta til friluftsliv. Sauabrehytta til Haugesund turistforening ligg kring 8km nordvest for Vassvika. Hytta er lita med fire sengeplassar. Vanleg nytta turrute til hytta er frå Bergstøl eller Vintertun. Grunneigarar fisker litt med garn i Vassvikevatnet, og driv og med hjortejakt. Området er vurdert å ha liten verdi for friluftsliv, og utbygginga er vurdert å ha liten negativ konsekvens (-) for friluftsliv. Samfunnsmessige verknader Basert på tidlegare erfaringar kan ein rekna at verdiskapinga frå eit småkraftverk vil vere i storleik 1-1,3 gonger investeringskostnaden. Verdiskapinga i samband med varekjøp, tenester, servicetenester og arbeidsplassar som direkte følgje av utbygginga kan slik reknast til 21-25 mill kr. Grunneigar vil og nytte kraftinntektene til å gjere investeringar på eigedommen. I anleggstida på om lag eit år vert det trong for kring 7 årsverk, medan det i drift vil vere omlag 1/3 årsverk i samband med anlegget. Samla sett er utbygginga vurdert å ha liten positiv konsekvens(+) for lokalsamfunnet. 4. Vurdering og tilråding Fylkestinget vedtok 9.12.09 fylkesdelplan for små vasskraftverk 2009-2021, og denne vert lagt til grunn for handsaminga av denne saka. Mål og retningsliner frå fylkesdelplanen: Mål for utbygging 1. Hordaland vil stimulere til og ynskjer auka bruk av fornybare energikjelder. 2. Tilgangen på energiressursar skal gje verdiskaping og danne grunnlag for næring. 3. Utbygging av ny energiproduksjon må ta omsyn til miljø og arealverdiar. 4. Ny fornybar energiproduksjon i små-, mini- og mikrokraftverk må ta omsyn til naturmangfald, friluftslivsområde og store landskapsverdiar. Fylkespolitiske retningsliner for små vasskraftverk Søknadshandsaming Dei fylkespolitiske retningslinene er utarbeidd med heimel i plan- og bygningslova 8-1 - 8-4 og skal gjerast gjeldande for planlegging og forvalting på kommunalt, fylkeskommunalt og regionalt statleg nivå i Hordaland. Tolkinga av konfliktar og i kva grad eit tiltak er i tråd med omsyn i planen, ligg til fylkesutvalet. Overordna rammer R1 Hordaland er positiv til bygging av små vasskraftverk der omsyn til miljø og andre arealinteresser er ivareteke. Verdiskaping for samfunnet skal også vurderast. R2 I verna område er verneføresegnene styrande for kva inngrep som vert akseptert. I verna vassdrag kan konsesjon for kraftverk opp til 1MW og opprusting av eksisterande anlegg vurderast om tiltaket ikkje svekker verneverdiane i området. R3 Rammer for utbygging Fjordlandskap: 1. I urørte fjordlandskap skal ein vere svært restriktiv med kraftutbygging som reduserer det urørte preget i landskapet. 2. I fjordlandskap av stor verdi skal ein vere restriktiv med inngrep som fjernar eksponerte fossar og vassdrag eller reduserer heilskapen i landskapet. Ein skal legge vekt på at terrenginngrep, vegar, røyrgater mm. ikkje fører til varige sår som reduserer opplevingsverdien i landskapet. Ved inngrep i eksponerte fossar og elvestrekningar skal det stillast krav til minstevassføring som opprettheld landskapskarakteren og opplevingsverdien. 4

R4 Sårbart høgfjell: 1. I sårbart høgfjell av stor verdi skal ein vere restriktiv med vasskraftanlegg som fører til varige sår i naturen. Avbøtande tiltak: Tunneldrift og veglaus utbygging kan redusere konfliktgraden. 2. I andre område med sårbart høgfjell bør ein vise varsemd med løyve til ny kraftutbygging, spesielt i eksponerte område mot viktige reiselivsområde og verdifulle friluftsområde. R5 Biologisk mangfald: 1. Ein skal vise varsemd med å gje løyve til utbygging av små vasskraftverk som kan føre til skade på artar som er kritisk truga (CR), sterkt truga (EN) eller sårbar (VU) på den norske raudlista. 2. For vatn med hekkande lom skal ein ikkje gje løyve til reguleringar som inneber endra vasstand eller endra svingingar i høve til dagens situasjon. 3. For elver som fungerer som hekkeområde for vintererle eller fossekall må det setjast krav om naudsynt minstevassføring. For vintererle er det også viktig å halde skogen langs elva intakt. For fossekall kan oppsetting av eigne reirkasser vere eit avbøtande tiltak der trygge reirplassar forsvinn. 4. Etablering av røyrgate og anleggsveg må ikkje føre til vesentleg inngrep i naturtypar av stor verdi. 5. Ein bør som hovudsak unngå tiltak som skaper barrierar som fører til splitting av leveområde for villrein. R6 Fisk: 1. I nasjonale laksevassdrag skal ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, dersom det fører til negativ innverknad på bestanden. Ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning, og utbygging krev særskilte tryggleikstiltak for å redusere risiko for skade på laksestammen. 2. I lakseførande elver bør ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, og ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning. 3. For elvestrekningar med sjøaure eller storaure skal ein ikkje gje løyve til vesentlege vasstandsreduksjonar. Der det er store fiskeinteresser skal ikkje tilhøva for fiske reduserast. For kraftverksutbygging oppstraums aktuell elvestrekning for fisk skal det vurderast om automatisk forbisleppingsventil skal monterast. Løyve til utbygging i mindre viktige område for sjøaure og storaure føreset auka og differensiert minstevassføring, ekstra høg minstevassføring i gytevandringstida og sikre inntaksordningar for å unngå tap av fisk i turbin. 4. Gyteområde for innlandsfisk må ikkje reduserast i eit slikt omfang at det er til trugsel for bestanden eller gjev vesentleg negativ innverknad for fiske. R7 Friluftsliv 1. Ein bør vise varsemd ved utforming av ny vasskraftutbygging, slik at tiltaka ikkje reduserar opplevingskvalitetane i friluftsområde med stor verdi. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for friluftslivet. R8 Kulturminne 1. I område med direkte tilknytning til verneverdige kulturminne og kulturmiljø skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. R9 Reiseliv 1. I område med stor verdi for reiselivet der tiltaket vil redusere opplevingskvalitetane skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for reiselivet. R10 Alternativ bruk av eventuelle tunnelmassar skal vurderast framfor tippar i terrenget. Søknadsfase R11 For små vasskraftverk i Hordaland gjeld følgjande krav for konsesjonssøknader samt søknader som har fått konsesjonsfritak og skal til kommunal handsaming 1) : 1. Alle søknader skal som minstemål følgje mal frå NVE for småkraftverksøknader. 2. Oversiktskart som syner eksisterande kraftverk i området og område med særskilt vern skal vere del av søknaden. 3. Kart med innteikna kraftverk, inntaksdam, vassveg, tilkomstvegar, anleggsvegar, kraftliner, tipper og andre arealinngrep som er naudsynt for å gjennomføre utbygginga skal vere del av søknaden. 4. For tiltak som kan ha influens på område med særskilt vern må konsesjonssøknaden ha særleg grundig omtale av verneverdiar og verknader for desse. 5. I område der utbygging kan føre med seg skade på natur- og artstypar av stor verdi eller område med potensial for slike, skal dette kartleggjast. 6. Konsesjonssøknad skal innehalde fotoillustrasjon som viser nærverknad og fjernverknad av inngrep med varierande vassføring. 7. Som del av søknadsprosessen må fylkeskommunen som kulturminnestyresmakt kontaktast for oppfylling av undersøkingsplikta etter kulturminnelova. Eventuell felles synfaring og pålegg om arkeologiske undersøkingar må vere oppfylt innan fylkeskommunen skal ta stilling til saka. 5

8. Som del av søknadsprosessen må planstatus i høve til kommuneplan avklarast. 1) Punkt 4, 5 og 6 gjeld ikkje for søknader som har fått konsesjonsfritak. I fylkesdelplan for små vasskraftverk står følgjande som oppsummert tekst for delområde Matre- Åkrafjorden: Matre- Åkrafjorden delområde har stort potensial for småkraft. På nordsida av Åkrafjorden er det fleire område med urørt preg. Utbygging i desse områda kan føre til redusert omfang av inngrepsfri natur som går frå fjord til fjell i fylket. Utbygging på sørsida av Åkrafjorden kan føre til reduksjon i omfang av villmarksområde i Etnefjella. Området har fleire potensielt verdifulle bekkekløfter som må undersøkjast nærare ved nye utbyggingsplanar. Konfliktnivået for dei fleste tema er relativt lågt. Sterkt redusert vassføring i Vassvikeelva vil særleg ha verknad på landskap. I tillegg vert det vesentleg dårlegare tilhøve for fisk på aktuell utbyggingsstrekning, men elva vert i liten grad nytta til fiske. R1: Retningslina syner grunnleggjande positiv haldning til ny småkraft. R2 er ikkje relevant i saka då ein ikkje er i verna område. Når det gjeld R3 renn elva til sist ut i Åkrafjorden etter å ha passert Rullestadjuvet og Rullestadvatnet, men aktuelt utbyggingsområde er ikkje innafor det som vert vurdert som fjordlandskap. R4: Delar av utbygginga er over tregrensa og ligg i sårbart høgfjell av noko verdi. Retningslina peikar på at ein skal vise varsemd med utbygging i sårbart høgfjell, særskilt i eksponerte område som er viktig for reiseliv og friluftsliv. Utbygginga legg ikkje opp til etablering av permanent veg langs røyrgata og opp over tregrensa, og arbeid ved damstad vert gjort med helikopter. R5: Ut frå opplysingane i søknaden ser det ikkje ut til å vere vesentleg konflikt med dei viktige verdiane som er omtalt i retningslina om biologisk mangfald. R6: Utbyggingsstrekninga har ikkje fisk i vesentleg omfang, og utbygginga er ikkje i konflikt med dei verdiane som er omtalt i retningslina om fisk. R7: Aktuelt utbyggingsområde inngår ikkje i område som er verdisett som regionalt friluftsområde av stor verdi. R8: Utbygginga er i følgje søknaden ikkje i direkte konflikt med dei kjende kulturminna i området. Då det er eit potensiale for funn av hittil ikkje-registrete automatisk freda kulturminne vil det vere naudsynt med nærare kulturminnegransking for å avklare dette nærare. Utbyggjar skal koste ei slik gransking, men vil avvente gjennomføring til ein eventuell konsesjon er gjeven. Dersom det vert avdekka automatisk freda kulturminne i konflikt med tiltak, må tiltaka justerast eller eventuelt leggjast fram for Riksantikvaren som rette dispensasjonsmynde. R9: Området er ikkje mellom dei som i fylkesdelplanarbeidet vart omtalt å ha stor verdi for reiselivet. Vassdraget og fossen er likevel godt synleg for reisande langs E134, og den reduserte vassføring vil ha innverknad på landskapsopplevinga. Det er lagt inn bruk av minstevassføring i sumarhalvåret lik ålmenn lågvassføring på 34 l/s, men dette er betydeleg lågare enn dagens vassføring. Ein bør vurdere om minstevassføringa bør aukast av omsyn til landskapet. R10: Retningslina er ikkje relevant i denne saka. Når det gjeld R11 er søknaden sendt NVE før fylkesdelplan for små vasskraftverk vart vedteke. Søknaden oppfyller ein del av dei krava som er stilt, med kart over inngrep og foto frå området. Oppsummering Utbygginga er vurdert å vere i lite konflikt med kjende regionalt viktige verdiar. Med atterhald om at seinare kulturminnegransking kan avdekke automatisk freda kulturminne som krev justeringa av planane vil ein rå til at det vert gjeve løyve til utygginga. Av omsyn til landskapet bør det vurderast noko høgare minstevassføring i elva. 6