Jula 2012 8. årgang Laussal kr. 50,- God Jul Julefeiring i ulike land Side 24-27 Uskedelingen som har hatt verda som arbeidsplass. Side 10-13 Juleminne Side 6-8, 14-20 Lutefisk og lutefisksongen. Side 30-32
USKEDALSPOSTEN Side 2 Leiar Framleis bygda med den gode kvardagen 5 år har gått sidan vi på denne plass lanserte slagordet Bu i Uskedalen -bygda med den gode kvardagen Vi gjorde det på bakgrunn av at bygda hadde mange gode kort på handa som ein høveleg og triveleg plass å bu i. -både med tanke på natur, miljø og aktivitetstilbod. Kva har så skjedd på desse 5 åra? Er forventningane innfridd? Vi kunne den gongen visa til ei rekkje gode bustadprosjekt som låg i startgropa og som burde frista nokon kvar. Men vi måtte beklaga at det største av dei alle med meir enn 60 bustadtomter framleis ikkje hadde kome ut av startgropa. Difor er det svært gledeleg at OSPELUNDEN med det aller første kjem til å bli prega av byggjeaktivitet, meir enn 12 år etter lanseringa som prosjekt. For no tyder alt på at alle byråkratiske og tekniske hindringar er rydda av vegen. Det kan synest utruleg, men er sant og dei som har bidrege til det fortener heider. Hvis vi så legg til alle dei andre byggeprosjekta som er aktuelle, kjem vi fram til ein tomteressurs på meir enn 100. Det betyr at bygda vår ligg på førsteplassen i kommunen på dette området sjølv om også andre prosjekt enn Ospelunden har hatt og har ein trong fødsel. På desse 5 åra har mykje skjedd som bør gjera det fristande å satsa framtida si i Uskedalen. Vi har 2 gode barnehagar og ein ypperleg skule som snart vert opprusta. Vi har ein fantastisk natur som ligg der og ventar på å bli teken i bruk. Vi har eit idrettslag og andre lag som kan lokka med eit storrt tilbod -ikkje minst med Aktivitetshuset som base. Kulturen blømer i Uskedalen - som i nabobygdene. Festidalen og Røysterett for alle er 2 pillarar. For få veker sidan kom ein av dei solide nestorane i bygda, Harald Sunde (76) med denne attesten til Uskedalen i ei av lokalavisene: Det er meir å gle seg over i Uskedalen. Nærbutikk i vekst, aktivitetshus med mange vener og aktivitetar, Festidalen, lokal nettavis og meir til. Vi bur i ei bygd med mange kreative folk. Eg er stolt over å vera uskedeling Betre kan det ikkje seiast og vi er heilt samde med Harald. Det vil også dei verta som slår seg ned i bygda! Uskedalen har med andre ord svært gode kort på handa det gjelder berre å spela dei ut. Det understreka vi for 5 år siden og vi gjentek det i dag. Men den gongen etterlyste vi ein effektiv, samla marknadsføring av det gode tomtetilbodet. Den etterlysinga gjentek vi her og i dag. Dette må framfor alt vera ei oppgåve for Uskedalen Utvikling. I denne jobben må også moderne kanalar som var mindre utvikla for 5 år siden takast i bruk. Ola Matti Mathisen
USKEDALSPOSTEN Side 3 Ost er ikkje nødvendigvis ost. Men jul er jul! Jule andakt av Ragnhild Due Hei! Kanskje har de sett den TV-reklamen der det er ei dame som verkeleg ikkje forstår at det mannen hennar vil ha Jarlsberg -og berre Jarlsberg. «Ost er ost», seier ho. Men nei, for mannen er det ikkje sånn at ost er ost. Han vil ha sin ost, den osten han liker. Slik er det med oss menneske. Me liker det som er kjent. Me liker at ting er som dei alltid har vore. Derfor lagar me oss tradisjonar. For å ha ei fast ramme om det som er viktig for oss, og som me kan kjenne igjen frå gong til gong. Og slik er det med julefeiring. Nesten alle har faste tradisjonar i forbindelse med jula. Her i Noreg er det sånn at dei fleste har eit juletre, og dei fleste brukar den same, kjente pynten kvart år. Mange har småkaker til jul, og då er det gjerne dei same kakene som blir baka eller kjøpt kvart år. Mange vaksne ser «Grevinnen og hovmesteren» eller høyrer Jussi Björling synge «O helga natt» kvar lillejulaftan, og mange born ser Askepott eller Disneys jul på NRK kvar julaftan føremiddag slik foreldra deira gjorde då dei var små. Veldig mange går kvart år til gudsteneste på julaftan, og mange les òg juleevangeliet heime i stua seinare på kvelden. Og alle veit jo kor sterke kjensler mange har til julematen! Det skal vere pinnekjøt, og det skal vere røykt. Eller det skal vere lutefisk, og det skal vere lefse og bacon til. Eller, slik som det var heime hjå ei veninne av meg, det skal vere Grandiosa, for det synes ungane er det beste som fins!!! Er det rart at nokon spis Grandiosa på julaftan? Nei eigentleg ikkje, om ein ser på kva dei et til jul i andre land. I Sverige et dei kokt skinke, i Danmark et dei gås, i Brasil kan ein få servert kalkun i sjokoladesaus (!), og i Tanzania et dei gjerne ougali med bønner og geitekjøt. Men kva har me alle til felles? Dei med juletre, dei med Grandiosa og dei med ougalien? Me har til felles at me alle saman i jula takkar Gud og feirar at Guds son Jesus blei født som ein liten gutebaby her på jorda, slik at me fekk bli kjent med han. Mammaen og pappaen min har begge to vakse opp i Noreg, så eg har vakse opp med «norsk» jul, i det at me hadde juletre, julekaker og kanskje til og med snø. Og hadde me ikkje snø, så håpa me på snø, for det skulle liksom vera kvit jul. Men så feira eg jul i Tanzania eitt år, og det var kjemperart! For eg lurte på om det kunne bli «ordentleg» jul når det var 30 varmegrader i skyggen, og det ikkje fantes pepperkaker og gløgg i mils omkrets? Kvit engletrompet i full blomst. Det vart jo sjølvsagt jul. Og kanskje vart det «meir» jul der, i varmen blant kvite, gule og rosa engletrompetar, frittgåande høns, og tre meter høge julestjerner som vaks vilt rundt huset. For kanskje likna det meir på korleis det såg ut der som Maria fødde babyen sin. Og Josef sat jo heilt sikkert ikkje og fraus i snøen medan han venta på å få halde guten sin i armane sine første gongen. Og kanskje vaks det julestjerner og engletrompetar på markene utanfor Betlehem, der som gjetarane sat då dei høyrde englesongen og fekk vite at frelsaren, Jesus, Messias, han som dei hadde venta på, var blitt fødd til jord. Og der, i Makumira i Tanzania, i 30 varmegrader og utan pepperkaker og elektrisk straum, opplevde eg at det var lettare å tru på historia om Jesus og stallen og englane. For det var lettare å sjå det for seg der, enn det er her i Noreg. Eg kjente varmen, høyrde insekta, og kunne førestilla meg korleis det faktisk var då Jesus vart fødd. Og eg synes ikkje lenger at det må vera kvit jul. Eller at eg må sjå Askepott for å få den rette julestemninga. For historia om verdens største under, at Gud vart menneske og kom til jord gjennom sin son Jesus, er den same overalt. Anten det er kaldt eller varmt, eller om ein et pinnekjøt eller ougali. Og difor seier eg, at ost er ikkje nødvendigvis ost, og min juletradisjon er ikkje nødvendigvis din juletradisjon. Men husk at det aller viktigaste er, at JUL ER JUL! Gledeleg advent! Venleg helsing Ragnhild.
USKEDALSPOSTEN Side 4 Det lyser i stille grender Av: Kristian Olav Bringedal Julekort frå 1914 Den 25 år gamle sjømannen og lyrikaren Jakob Sande skriv Det lyser i stille grender i 1931 etter oppmoding frå redaksjonen i julehefte Jol i Sunnfjord. Diktet vart skrive i skuggen av eit tre ein sumardag med steikjande sol frå blå himmel. Jakob Sande skriv ein julesong og ein påskesong. Julesalmen og påskesalmen, Du som låg i natti seine, er begge er tekne inn i Norsk salmebok frå 1984. Diktet Julekveld eller Det lyser i stille grender ber fram det beste frå norsk folketru hand i hand med den arven kristne i heile verda er saman om, nemleg at juleevangeliet ikkje berre er noko som skjedde i Jødeland for to tusen år sidan, men det skjer no. Det lyser i stille grender Av Jakob Sande Det lyser i stille grender av tindrande ljos ikveld, og tusunde barnehender mot himmelen ljosi held. Og glade med song dei helsar sin broder i himmelhall, som kom og vart heimsens frelsar som barn i ein vesal stall. Han låg der med høy til pute, og gret på si ringe seng, men englane song der ute på Betlehems aude eng. Der song dei for fyrste gongen ved natt over Davids by, den evige himmelsongen som alltid er ung og ny. Songen som atter tonar med jubel kvar julenatt. um barnet, Guds son og sonar som myrkret for evigt batt.
USKEDALSPOSTEN Side 5 Han låg der med høy til pute og gret på si ringe seng, men englane song der ute på Betlehems aude eng. Jakob Sande med lutt ute i det fri. Ja, slik lydde originalutgåva i 1931. Då same songen stod på trykk i Gula Tidend i 1934, var det berre fire vers ( strofer ). Diktaren endra songen fordi han tykte det siste verset ikkje heldt dei litterære måla som diktet elles. Mange reagerte difor når Norsk salmeboknemnd på 1980 talet, trass diktaren og familien Sande sitt syn, valde å ta inn vers 5, men ikkje nok med det. Dei endra opninga frå Songen som alltid tonar til den songen som alltid tonar. Dessutan erstatta dei ordet myrkret i siste strofe med døden. Difor lyder det 5. verset slik: Diktet Det lyser i stille grender er truleg det mest omtykte av alt Sande skreiv. Julesongen vart folkeeige, særleg etter at Sissel Kyrkjebø tok songen med på juleplata si kring 1990. Her fortel han juleevangeliet slik eit barn opplever det, einfelt, inderleg og rørande vakkert. Det er kontakt med ein gong, om lesaren er fem eller hundre år den vaksne vert barn att. Den songen som atter tonar med jubel kvar julenatt om barnet, Guds Son, vår sonar, som døden for evig batt. Lars Sørås d.y. skreiv tone til diktet i 1948. Han var samd med Sande i å la songen vera ein rein julesong med fire vers. Det er slik songen er å finna i dei songbøkene vi brukte på skulen. Bodskapen Det er eit særmerke med tekstane til Jakob Sande at han stig ned til dei ynkelege og fattigslege kåra Jesus vart fødd inn i, ei ring seng med høy til pute i ein vesal stall. Men seier Jakob Sande: englane song der ute, på Betlehems aude eng. Dermed vert dei fattigslege jordiske kåra Jesus er fødd under, lyfte opp til eit plan vi menneske berre anar rikdomen i. I nokre framføringar er ordet men bytt ut med med eller mens Det er feil. For å få fram bodskapen og kontrasten skal verset lyda slik: Jakob Sande spelar og syng.
USKEDALSPOSTEN Side 6 Juleminner Av: Andrea Hjelmeland, Caroline Kjerpeset og Amalie H. Rød Julekort frå 1950 Vi har alle mange minner frå dei julehelgane vi har opplevd gjennom livet. Det som er sikkert er at vi i dag har ei heilt anna julefeiring enn då besteforeldra våre var små. Difor har vi bedt nokre om å dela sine juleminner, eller sei kva dei tenkjer på når vi seier ordet jul. Juleintervju med Leif Normann Andenes -Kva tenker du på når eg seier jul? -Eg tenker naturen med rimfrost i månaskin, fjern lyd av julesong: Deilig er den Himmelblå og god lutafisk.-korleis du feira jul då du var liten? -Eg vaks opp i Åkrafjorden, der foreldra hadde landhandel. I fem av barneåra mine var det krigstid i landet vårt. Mat og klede var rasjonerte, og det var lite av alt. Men folk sparte gjennom året, nokon hadde og gøymt litegrann snop og godsaker frå før krigen. - Spennande og godt! - Adventstida var den store førebuinga, arbeids- og planleggingstid fram til årets storhelg, julehelga. Mange av dei varer vi no kjøper i butikken måtte då arbeidast og ferdigjerast heime, både mat og klede. - Det var aldri snakk om å ha juletilstellingar eller julemarkeringar før jul, for det var verkeleg den store forventnings- og førebuingstida. Vi rekna julehelga frå julaftan og til 13.dag jul, (den 6. janua,) også kalla Heilage Tre Kongars dag.
USKEDALSPOSTEN Side 7 Leif Normann Andenes Den kvelden kledde vi oss ut og gjekk Julabukk eller Trettandereio. Særleg veka fram til nyårshelga var den store julefeirings tida, der folk gjekk på besøk til kvarandre og hadde julemoro, god mat og gang rundt juletreet. Eller dei samlast i dei store juletrefestane i skulehus, bedehus eller ungdomshus. Den eigentlege julefeiringa tok til julaftan i kveldinga - då vart juletreet pynta. Det lukta godt av juletreet, som var furu. Men heile dagen gjekk vi og kjende det var helgaftan. Vedomn og vedkomfyr var nypussa med svart omnpuss, som gav ein særeigen julalukt då veden brann. Det vart bore inn god og tørr julaved til kjøken og stova, for det måtte helst ikkje koma sur omnsrøyk ut i stova og skjemma dei nyvaska gardinene som mor hadde hengt opp seint litle julaftans kvelden. På stovebordet og elles var det nystrøkne dukar og det var blankpussa stakar med stearinlys, som måtte sparast og ikkje tennast før om julaftanskvelden. På skjenken stod eit stort fat med fine gravensteineple, som vi hadde fått av tante Inger og onkel Ola på Tøsse, epla måtte heller ikkje rørast før seinare. Vi hadde lutefisk til julaftansmat - og suppe av risgryn og rosiner, som var sparde frå før krigen. Så gjekk vi rundt juletreet og song julesongar før vi veldig spente fekk opna julegåvene. -Fekk de like mange presangar som vi får no? -Nei, vi gjorde vel ikkje det, i alle fall var julegåvene både enklare og billigare enn det som er vanlig no. Særleg dei siste krigsåra - då det var vanskelig med klede, var vi verkeleg glade for mjuke pakkar. Elles fekk vi Ludo og andre spel, og ofte bøker eller stundom ein fallekniv eller ei lommelykt (men det var vanskelig å få batteri). Til dei minste var det ymse leiker av tre eller tøydokker til jentungane og Rødhette-lommetørkle. Fargeblyantar var helst krisevare og dårlige å bruka. Ein gong fekk både eg og den yngre syster mi Elin kvar vårt par med skeiser. Det vakte stor begeistring, for det var ein skikkeleg isvinter, minnest eg! Julegåvene låg helst under juletreet, men nokon vart haldne tilsides - dei kom julenissen med litt seinare. Etter kakao og kaffierstatning i dei fine julekoppane (kinesisk porselen) og krisejulekaker, som var litt gode, - slutta vi av julekvelden med å tenna stjerneskudd ute, - spennande og fint! - Det var og noko som var spart frå før krigen.
USKEDALSPOSTEN Side 8 Juleintervju med Konstanse Hovden på Sandvoll. -Korleis du feira jul då du var liten? -Julefeiringa starta med at vi sto ute og høyrde kyrkjeklokkene ringte jula inn klokka fem. Etter på gjekk vi inn og tente på lysa på juletreet som den gong var stearinlys. Julatrepynten var heimelaga. Julamaten den gong var heimelaga lutafisk som blei laga med lut av lauvtre. Lutafisken blei servert med poteter og risengrynssuppa. Etter julamiddagen gjekk vi rundt julatrret og song julasongar. Konstanse Hovden på Sandvoll. Siden vi ikkje hadde TV den gongen spela vi spel, og hadde det koselig. Husdyra fekk ekstra god mat, og dei fekk litt julapynt på veggane. Og sjølvsagt fekk julenissen graut på låven. -Kva er ditt beste juleminne? -Det beste julaminne må vere då eg fekk dukke av søster mi, og mor mi sto alltid tidlig opp om morgonen på julafta og steikte potetkaker og melkekaker som vi fekk til frukost. Juleintervju med Arild Saghaug -Kva tenker du på når eg seier ordet jul? -Barnebarna, at dei har det kjekt i lag med familien og det var då Jesus var født. -Den finaste julepresangen er å vere snill med kvarandre. DIN LOKALE LEVERANDØR TELEFON 53 48 61 01
USKEDALSPOSTEN Side 9
USKEDALSPOSTEN Side 10 Uskedelingen som har hatt verda som arbeidsplass Tekst av: Ola Matti Mathisen Mari Anne Feet heime i Haugesund. Foto Ola Matti Mathisen Mari Anne Feet (47) født Raudstein er trulig den uskedeling som har vore mest på farten rundt om i verda sjølv om bygda har hatt og har mange globetrottarar. - Eg har budd meir ute enn heime i Noreg, seier ho ein solblank vårdag i Haugesund, som no er heimstaden hennar. Der bur ho no i eit triveleg og typisk freda hus som nærmar seg 100 år. Men uansett kor ho har vore i verda, har ho hatt Uskedalen og Noreg med seg på eit vis. Eit talande døme på det var då ho opna restauranten Mormors Hus på Bali i september 2009 Ho vart då spurt av pressa kvifor ho valde eit slikt namn og svara at det kom av den gode stemningen ho hugsa frå kjøkenet til mormor Ingeborg og mor Inga, Ho ville gjenskapa ein slik stemning og då passa det betre med hus enn restaurant i namnet. Mari Anne ynskja at gjestane også skulle føle ein god atmosfære og vera seg sjølve. I tillegg til å få eit godt måltid kunne dei prate saman, gå på nettet og lesa aviser og magasin, Mari Anne fekk ein god ballast med seg heimefrå der ho vaks opp på 1960-talet i det brune huset ved munningen av Uskedalselva. Ho hugsar at ho bada i iskaldt vatn og rei på hestar frå oppi dalen og frå Eik. På den nyopna skulen gjekk ho opp til klasse 5 i Uskedalen og kan ikkje få prisa Britt Arnesen sterkt nok som klasseforstandaren hennar.
USKEDALSPOSTEN Side 11 Tre generasjoner: Inga, Mari Anne, Thyra og Thorstein. Foto Ola Matti Mathisen Ho var berre fantastisk både som lærar og omsorgsfullt menneskje, seier den tidlegare eleven, som har berre gode minnar frå skulen og Uskedalen Ho kjem ofte attende hit. Sjølv etter at ho flytta til Haugesund var ho alltid i Uskedalen i feriane. Eit godt minne er at mormor las for ungane. Å gje ei fullkommen skildring av Mari Anne sitt liv ville krevja ei heil bok. Dagbladet har gjort ein freistnad, men stoppa på 4 sider! Difor må det verta eit visst harelabbpreg over denne reportasjen utan å gå for mykje i detaljar. For Mari Anne har nærmast levd eit skyttel-liv mellom Asia og Noreg på grunn av dei arbeidsoppdraga ho har hatt og som har konsentrert seg om reiseleiing, organisering av reiser og oppbyggjing og administrasjon av hotell og restaurantar. Og så var ho til og med gift med ein asiat i 3 år. Det starta med at ho kom til Bali for å driva et resort, som hotelldirektør. Dei heldt dykkekurs og uskedelingen vart forelska i instruktøren Andhy, som var frå den eksotiske øya i Indonesia. Resultatet vart ekteskap og to flotte barn Thorstein (14) og Thyra (13) som begge vart født på Bali der faren framleis bor. No er dei skule-elevar i Haugesund der mora også har sin daglege dont i skulen, nærare bestemt Breidablikk Læringssenter.
USKEDALSPOSTEN Side 12 Mormors Hus på Bali. Men yrkeslivet starta då Mari Anne var 18 og fekk aupairjobb i Frankrike. Så var ho innom mellom andre Dr.Holms Hotell på Geilo, men som 19-åring tok ho det løfte av seg sjølv at ho aldri meir skulle satsa på hotell. Den lovnaden braut ho fort. Ho gjekk reiselivsline i Oslo og var innom alle avdelingar på sjølvaste Grand. Ho hadde heilt frå første stund mange jarn i elden til same tid slik ho alltid har hatt seinare. Vidare utdanning fekk ho i Danmark der ho søkte på jobb i Larsen Reiser. Reiseleiarjobb var difor det første internasjonale oppdraget og ikkje minst spennande var det å verta sendt til Kina..Dette var i bakkant av dramatikken i Kina rundt 1990 men Mari Anne opplevde ikkje noko spesielt dramatisk. Ho organiserte reiser rundt om i det veldige landet for skandinavar og møtte mange interessante folk. Deretter hadde ho ein liknande jobb i Thailand inntil Karachi i Pakistan vart neste stoppestad, Der hadde ho ei nøkkelrolle på flyplassen som var eit knutepunkt for gruppene som kom frå Skandinavia. -Eg likte meg i Pakistan, der vart eg glad i naturen og folket, seier Mari Anne. Ho var også i Nepal fleire gonger.men i 1994 hadde ho det som kan kallast eit stutt olympisk mellomspel på Lillehammer. Mellom anna hjalp ho eit britisk og eit fransk TV-selskap med å løysa oppgåvene sine og gjorde teneste på eit av dei provisoriske hotella. Reiseplanleggjing i India vart det neste på programmet og India vart også det neste arbeidsområdet for Mari Anne, men då i ei ny rolle. Den gjekk ut på etablering, drift og oppbyggjing av nye hotell, som tilslutt vart 5 i talet og som ligg i den tidlegare portugisiske kolonien Goa. Der har ho også hatt oppdrag sidan. Men den neste stoppestaden vart Bali og der møtte ho altså på fleire måtar sin skjebne. Dei budde på nordsida av øya og der starta Mari Anne ein spisestad, Cafe Spice, i ein flott bygning på stranda som dei bygde sjølv. På menyen stod norsk mat, mellom anna kjøttkakar og pannekakar og uskedelingen trivdes som kokk. Men etterkvart synte det seg at kulturskilnadane mellom mannen og ho vart for store og det vart skilsmisse. Så fekk Mari Anne jobb som hotelldirektør i Goa og flytta til India med barna, Men etter ei tid fekk ho tilbod om å driva hotell på Bali og flytta attende dit. Det var positivt at borna fekk nærkontakt med faren og den balinesiske kulturen. Og Mormors Hus var eit spesielt hus, som ho fant heilt tilfeldig.men som vart heilt bergteken av. Det var i to høgder bygd i brunt treverk og med høgt, spisst tak. Også innvendig fall det i smak og det var som om huset venta på ho. Det var ein triveleg stad å bu på, den hadde også ein god internasjonal skule i nærleiken.
USKEDALSPOSTEN Side 13 Mormors Hus på Bali er prega av ein god atmosfære. Det er imidlertid ikkje ein automatisk operasjon å starta business på Bali, ein må vera invitert og det var eksmannen som stod for invitasjonen. Kulturskilnadane er som ei skjønar store. Til dømes ofrar balinesarane 3 gongar om dagen og religion og ritualar er noko av det viktigaste for dei. Og dei tenkjer ikkje på karriere og pengar på samme måten som folk i Vesten. Livet til Mari Anne har vore fullt av kontrastar ho har til og med starta hotell på Nordkapp og dreve sal av helsekost over heile Noreg. Men også i dei seinare åra har ho hatt tilbakefall i form av konkrete arbeidsoppdrag i Asia. Til dømes har ho vore 2 månader i India denne hausten! Ho opplever alltid noko spennande på reisene sine. I India møtte ho typisk nok ein annan frå Uskedalen! Når uskedalen.no ber ho om å oppsummera dei viktigaste erfaringane sine frå eit mangfaldig liv, svarar ho slik: -Verda er lita og opplevingane har vore mange og interessante. Eg har hatt eit fantastisk liv, møtt mange menneskje og har lært noko nytt heile tida. Dette året har eg fullført utdanninga mi som NLP coach og vorte yogalærar. -Og kvifor har du tydelegvis vore så ettertrakta på ein internasjonal arbeidsmarknad? -Ein viktig grunn er at eg er positiv og imøtekommande og ein annan at eg kan mange språk. Eg lærer dessutan fort, er uredd og likar å ta nye utfordringar, lyder svaret. No jobbar ho som lærar og tykkjer at det er noko av det kjekkaste ho har gjort. Ho trivs faktisk svært godt også i denne rolla. HUSNES STORSENTER - Tlf. 53 47 16 08
USKEDALSPOSTEN Side 14 Juleminne Av Kristian Olav Bringedal Smørbukk kom ut frå 1938 som teikneserie i Norsk Barneblad Dette er Smørbukk frå 1985 Dette er eit utdrag av innsende juleminne til nettsida uskedalen.no i fjor. Vi bad om mindre artiklar om hendingar og markeringar i manns minne og til i dag. Stikkorda var: Julematen, julepakkar, juletreet, julebukken, julepynt ute og inne, pynta julehus, julebåten, julehefte og julekort med vakre motiv, julesongar, julefestar, juleselskap, juleleikar, juledagane, romjula og nyttår, juleposten, julehelsingar frå sjøfolka, amerikabrevet, kornbandet, dyra med noko ekstra godt i jula. I dei høve det ikkje er skrive namn på innsendaren, er juleminne skrive av redaksjonen v/ Kristian Olav Bringedal Takk til alle som sende oss juleminne. Julefestane I åra etter krigen og 50 år framover hadde vi sju julefestar i Uskedalen, alle i jule- og romjulsveka. Det heile starta 2. juledag. Då hadde Uskedal Fråhaldslag og Losje Uskedølen sin fest i bedehuset. Det var ein svært populær fest, som samla folk frå mange bygder. Ikkje sjeldan og noko uvanleg var det at nokre av gjestene kom synleg rusa, stod tettpakka ute i gangen og var helst høgrøysta. Sjølv minnest eg at festleiaren, Amund T. Myklebust, var ute og roa ned stemningen. Uskedal skule og Haugland skule hadde sine barnefestar 3. dag. Læraren og lærarinna saman med elevane stod for eit innøvd program. Elevane i Haugland krins brukte Vonheim, mens vi nede i bygda veksla mellom skulen, bedehuset og på slutten Helgheim. Før ungdomslaget starta barneleikarring tidleg på 1960 talet, var det på skulefesten vi stod fram på scenen og var med i mindre tablå.
USKEDALSPOSTEN Side 15 Uskedal musikklag spelar på den årlege julefesten i Vonheim Haugland og Musland Grendalag hadde sin julefest 4. dag i Vonheim. Så kom ungdomslaget sin 5. dagsfest i Helgheim. Det var lenge ein stor og gild fest, som samla folk uansett religiøst syn. Dei siste åra fram mot år 2000 var det lite frammøte og det vart berre ein utgiftspost for tilskipar. Gjenbruk og lån av juletre frå eit forsamlingshus til eit anna, var vanleg. Det heile vart avslutta med Indremisjonen sin fest på bedehuset 1. nyttårsdag, ein fest som har overlevd skiftande tider. I tilegg til dette må vi nemna at det ei tid var ein barnefest i Vonheim. Uskedal Husmorlag hadde og nokre år sin eigen julefest. I mange år no har skulen hatt sin juleavslutning i veka før julefri. Julegran-tenninga har vakse og er eit stort og omfattande arrangement. Julebrødet Juleminne av Tordis Myklebust Tekst og foto: Ola Matti Mathisen Tordis Myklebust er 77 år, men framleis er ho ein av dei sprekaste i bygda, noko ho viser med sine daglege fjellturar. Det er berre såvidt ho har tid til å sitja ned og minnast, og då ho gjer det, fortel ho om store julebrød på Neset og Flatholm. Ho budde og bur på holmen. Faren til Tordis, som heitte Nils, jobba som mange andre på hermetikkfabrikken. Den gongen var det ful jobb for heile staben også på sjølvaste juleftan, og faren var ikkje heime på holmen att før langt utpå ettermiddagen. Men etter at han hadde fått på seg finklede, bar det attende over på ''fastlandet''. No skulle han ynskje systrene Kaia og Marta ei GOD JUL og han skulle innom broren Odd og ynskje han det same. Broren var bakar og Nils kom ikkje tomhendt over på holmen att. Han hadde kvart år med seg eit kjempestort julebrød som julegåve frå Odd. Mor Anna var sjølvsagt like glad som resten av familien for den fine gåva og i alle år sidan har julebrødet til Odd vore omtala i familiekrinsen. Det var eit topp-punkt i julefeiringa vår, seier Tordis og set kursen til fjells. Tordis minnest julebrødet til onkelen sin.
USKEDALSPOSTEN Side 16 Hundrevis av julehefte Joletre frå 1916, velkjent for dei som tinga Norsk Barneblad Av 100 eldre julehefte på1900-talet har vi mykje å bla gjennom og leggja til grunn for dette innlegget. Eit julehefte er ein spesiell publikasjon som kjem ut kvar jul. Julenummeret til Uskedalsposten er langt på veg eit julehefte i form og innhald. Det fyrste julehefte kom ut i Drammen alt i 1817. Seinare kom det meir moderne folkeopplysande og nasjonalromantiske julehefte med bilete av nissar og gåver til borna. Som teikneserie var Knoll og Tott fyrst ute som julehefte i 1911. Hefte kosta i 1918 90 øre. Det tilsvara to timeløner for ein normal industriarbeidar på den tida. Seinare kom dei hefta vi kjenner i dag: Nils Blåmann, Nr. 91 Stomperud, Vangsgutane og Smørbukk. Joletre var julehefte til Norsk Barneblad. Ulike yrkesgrupper hadde sine julehefte, som t.d. brannmennene. Indre og ytre misjonslag, idelle organisasjonar og forlag hadde alle sine julehefte. Av lokale julehefte må vi særleg nemna Fra Fjord og Fjære, utgjeve av kyrkjebladet Helg og yrke. Av meir lokalhistoriske julehefte tek vi med: Hardangerjol, Jol isogn, Jol i Sunnfjord og Jul i Hallingdal. Sjøfolka var ei sterk og markert yrkesgruppe. I samlinga mi har eg fire ulike julehefte berre om sjøfolk, fangstfolk og redningsskøyta. Ester Mørstad - høyrde Deilig er jorden frå Skårhaug under krigen Deilig er jorden frå Skårhaug Juleminne av Ester Mørstad Tekst og foto: Ola Matti Mathisen I heftet som vart utgjeve då Uskedal musikklag runda 50 år i 1986 vart det opplyst at det var eit fast innslag at musikklaget spelte på juleafta mens jula vart ringt inn. I styggever søkte dei ly i hytta til Jacobine Haugland i Skårhaug. Frå altanen let dei julesongane tona over bygda. Ein av dei som hugsar dette er Ester Mørstad (74). Ho hugsar spesielt juleafta i 1944 då ho var 6 år. Familien budde i Stølen der Ester vart fødd og vaks opp. - Musikarane kom frå alle kantar og samla seg ved hytta. Klokka var 5 og det snødde lett. Vi var ute på tunet og så høyrde vi tonane frå Skårhaug. Musikklaget sto på altanen og det klang så fint. Dei spela etter kva eg hugsar berre 'Deilig er jorden' før dei gjekk kvar til sitt, fortel Ester. Naturleg nok gjorde tonane eit sterkt inntrykk på dei som sto og lytta. Ho og familien gjekk inn og heldt fram med julefeiringa, Ester kan ikkje hugsa om dei måtte ha blendingsgardiner og om tyskarane på nokon måte blanda seg i julemarkeringa.
USKEDALSPOSTEN Side 17 Tonar og snødryss Juleminne av Asgeir Bjelland, Stord Asgeir Bjelland er nummer 3 i midtrekka på dette klassebiletet frå 1953 Eit rettleg godminne frå julehøgtida har eg frå min barndom i Uskedalen, på slutten av 40-talet. Musikklaget spelte inn jula. Om dette var den eine gangen, eller ein tradisjon hugsar eg ikkje På sjølvaste julekvelden stillte dei opp i Skårhaug, på eit berg oppom Helgheim. Denne spesielle julekvelden, som har brent seg inn i hukommelsen, var mørk og stille. Musikklaget spelte dei kjende og kjære julesongane, og til avslutning spelte dei 'Det kimer nu til julefest'. Då begynna det å snøa, lett fin snø, samstundes vart jula 'ringt inn' med kyrkjeklokka. Ja, ja, dette var før TVen og 'nettet' overtok underhaldninga. Stian Sebastian - det beste juleminnet Juleminne av Anita Enes Biletet eg legg ved er teke under konfirmasjonen. Mitt beste juleminne er sjølvsagt i frå 1996. Onsdag 18.desember, nesten 3 veker etter terminen, kom endeleg Stian Sebastian til verda på Haukeland Sjukehus. Ein flott julepresang på 3980 gram og 54 cm! Søndag 22. desember var det på tide å reisa heim til Besto og Besten i Uskedalen - dei venta spent på å få møta sitt aller fyrste barnebarn. Pga av full vinter og spinnglatte vegar fann vi det tryggast å reisa med hurtigbåten frå Os til Herøysundet. Det var sikkert litt av eit syn- far, mor, ein nyfødd liten krabat, barnevogn, blomehelsingar, bagar og julepresangar lessa om ein annan. Det er ikkje tvil om kven som hadde den beste julepresangen det året - og i år har julepresangen faktisk allereie vokse opp til å bli ein flott kar på 16 år. Dei med fødselsdag på juleafta Juleevangeliet tek til med at at det skulle takast manntal. Manntal er ei folketeljing der alle vart registrert for utskriving av skatt i Romarrike. I dagens manntal finn vi mellom andre desse frå Uskedalen som har fødselsdag på sjølvaste juleafta: * Pål Haugland * Janne Guddal * Johan Henrik Lyse Johan Henrik Lyse fortel at dagen som oftast vart høgtida dagen før, på vetlejuleafta. Då var det barneselskap og feiring på vanleg måte. Det var travelt for mor og far som på denne måten laga til selskap to dagar på rad. Men som sagt, fødselsdagen var ikkje gløymt oppi alt med jula. Dersom du kjenner andre i bygda som har fødelsdag i dag, vil vi gjerne vita det. Hjarteleg til lukka med dagen 24. desember
USKEDALSPOSTEN Side 18 Gran, furu eller plast Juletreet er det fremste symbolet på julehøgtida, endå det ikkje er stort eldre enn 120 år her i landet. Juletreet kom til Europa med reformasjonen på 1500-talet og vidare til Norden tidleg på 1800-talet. Borgarskapet i byane tok det i bruk og seinare kom bygdene etter. Juletrepynten var for det meste heimelaga, noko var kjøpt inn frå andre europeiske land. I dag er juletreet ein heil industri med mykje import frå Danmark. I åra etter krigen med mykje skogplanting, var det nokre bønder Uskedalen som hadde sine eigne juletre. Mange fekk juletre frå Langballe i Skorpo. Oskar Langballe minnest godt han som gut var med faren, Bernt, og leverte juletre til faste kundar i sentrum og oppe i dalen. Dei hogg og leverte om lag 30 juletre kvart år, furu- og grantre. Det vart rekna som ei lita attåtinntekt til gardsdrifta. Dei siste 20 åra har mange pynta juletre ute med lys og dekorasjon. Med juletre i mastretoppen Juleminne av Harald Sætre Ja, juleminna er mange. Eg kan kanskje nemna eit minne med tilknytning til det maritime; HSD-båtane med juletre i mastretoppen. Eg kan hugsa MS Eidfjord (bygd i 1935 og storesøstra til MS Granvin) som for om lag 50 år sidan gjekk i Kvinnheradruta. Det var eit syn då båten kom sigande inn til dampskipskaien i Beinavikjo eller Stord i 2009 i Rosendal Sanden, med det lysande treet i mastretoppen. Eg vil tru at dei fleste HSD-båtane hadde denne tradisjonen. Og det må ha vore eit strev å få treet opp og festa det på ein skikkeleg måte. Det var nok båtmannstolen som vart nytta den gongen. Og var treet tent under fart på fjorden. Det må vel ha blenda rormannen i styrehuset. Kanskje det er uskedelingar som var mannskap om bord på den tida og kan fortelja meir om denne tradisjonen. Og kanskje det finst bilete av «julebåtane» til HSD? Så det var ikkje berre Amerikabåten som kom til Bergen før jul som hadde denne tradisjonen.
USKEDALSPOSTEN Side 19 Julefeiring med Vi går om bord Juleminne av Konstanse Tveit MT Gard som tilhøyrde HM Wrangells rederi i Haugesund kjem her til Curacao i Sør-Amerika. Far til Konstanse, Eli og Kristian var skipsførar på Gard fram til han vart lagt i opplag og hogd i 1961 Far vår var sjømann, og julefeiringa på Myklebust var prega av det. Eg minnest dei fleste julekveldar utan pappa, og det var eit sakn. Før jul var vi på mange måtar heldigare enn dei andre ungane vi voks opp saman med. For vi fekk store pakkar, eller rettare sagt kassar frå utlandet. Det var appelsiner, bananer, hermetisk frukt, dadlar, fiken, nøtter og mykje anna godt som vi berre fekk til høgtid og fest.men når julekvelden kom, var det ein som mangla. Sjølv om vi hadde slektningar vi kunne vera saman med, ville vi vera heime. Tidleg på kvelden kom det telefon over Rogaland Radio, og vi måtte alle saman med, ville vi vera heime. Tidleg på kvelden kom det telefon over Rogaland Radio, og vi måtte alle snakka med han. Nokre gonger var det dårleg samband, men vi høyrde i alle fall stemma hans. Mamma laga ein fin julekveld for oss. Og når vi hadde ete lutafisk og risengrynssuppe, gjorde vi oss klar til Vi går om bord. Det vart på mange måtar ei heilag stund for oss fire. Erik Bye reiste rundt og intervjua norske sjøfolk frå heile verda. Vi sat vel med ein draum om at turen skulle koma til far vår, men så skjedde ikkje. Likevel var det ein måte å inkludera pappa i vår julefeiring. Eg hugsar desse stundene som svært høgtidsame, og det kunne ofte vera vanskeleg å halda tårene tilbake. Førjulstid i bakeriet Juleminne av Harald Sætre Det var travel førjulstid i bakeriet og butikken til H. Sætre. Juleførebuinga i butikken og bakeriet tok til med pynting av butikkvindauga.det var ei heller enkel pynting sett med dagens auge. Ei julestjerne i kvartvindauge, julelys og juleglitter var det som var vanleg, og små, norske flagg ilenkjer. Ei tid hadde far tradisjon med å laga og måla ein stor kakemann som vart hengd opp i det eine vindauga. Gjekk ombord med Erik Bye på julekvelden Frå tidleg i desember kom det inn bestillingar på brød, og då var det sjølvsagt julebrød og vørterbrød det gjekk mest av. I tillegg baka far småkaker som vart laga til i posar med plastvindu. Og det var ikkje snakk om å bruka margarin i småkakene, det var kun meierismør som var godt nok.
USKEDALSPOSTEN Side 20 Bakaren og brødbilen foran butikken innunder jul i 1939. I vindauga heng ein stor kakemann og norske flagg og butikkjenta tittar fram i døra Når han hadde fått oversikt over bestillingane, var det å kjøpa inn nødvendige råvarene, og sjølvsagt andre julevare. Det meste kom med rutebåten frå Bergen og måtte hentast på Sandakaien. Vi ungar var mest oppteken av at han hadde huska å bestilla den raude julebrusen frå Hansa. Store bestillingar som t.d.mjøl måtte han passa på å kjøpa inn i god tid. Mjølk og fløyte vart kjøpt hos Liv Kolltveit på mjølkeutsalet som låg i kjellaren til noverande Lises bruktbutikk. Og mjølka og fløyten vart henta i laus vekt i småspann. Bakerst i utsalet var det støypt eit stort kar der mjølkespanna stod til kjøling i kaldtvatn. Når det nærma seg jula, så måtte han ha hjelp både i butikken og i bakeriet. Frå tidleg, tidleg morgon veslejulafta og fram til klokka seks sju om morgonen julafta, gjekk det i eitt i bakeriet, berre avbrote av nokre timar kvile. I bakeriet hadde far med seg 1 2 hjelpegutar i tillegg til den faste læreguten. Det kunne ofte vera ungdomar som var til sjøs og som var heldige og var heime i jula. Også i butikken var det ei ekstra butikkdame, eller kanskje to. I butikken starta dagen tidleg julafta, med å pakka inn alle brøda som var bestilte. For å få plass til alle brøda måtte ein laga til ekstra hyller i butikken. Til og med kontoret vart teke i bruk til å stabla brødpakkar. Og så gjekk det slag i slag utover dagen, fram til stengetid. Då hadde far fått seg nokre timar søvn, før han måtte i gang med å rydda og klargjera i bakeriet og i butikken. Ofte kunne klokka bli både 3 og 4 på ettermiddagen før han var ferdig, eller rettar sagt; vi var ferdige. For her måtte heile familien trø til. Men når klokkene i Uskedal kyrkje ringde jula inn, då var alt klart og julefeiringa kunne ta til i bestastovo heime. Då dei kima til julefest Juleminne av Harry Landa ( døydde i haust ) Harry E. Landa busett i Hafslundsøy døydde nyleg. Musikklaget på frigjeringsdagen i 1945 - undervegs til Kjærland i spissen for folketoget (Foto i jubileumsheftet frå 1986) Han sende oss dette juleminne i fjor og hugsa godt ein julekveld då han var med muskklaget på Skårhaug og spela under krigen. Det som sit att aller best er eit samspel med kyrkjeklokka. Det var lagt inn ei stund med kiming i klokka og då måtte musikklaget vera klar til å spela Det kimer nå til julefest då kiminga var over. Landa var med som tenåring då musikklaget vart starta og starten var i 1936. Instrumenta vart kjøpt frå Halsnøy der musikklaget hadde lagt ned. Ein kamerat av Harry, Håkon Hansen, og han var svært forvitne på dei rare instrumenta som var komne i Helgheim. Dei møtte opp saman med mange andre som også kunne tenkje seg å vera med. Musikkfenrik Johan Klette frå Rosendal kom og skulle hjelpa dei i gang. Både Håkon og Harry vart med - med kornett og althorn. Så var det å lesa notane og finna dei på instrumentet. Den leiande i laget var Edvard Myklebust, far til Ester Mørstad. - Han var veldig flink og sikkert svært musikalsk og spelte trekkbasun som det heitte den gongen, fortel Harry, som antar at han er den einaste gjenlevande frå den tida.