Energiutgreiing. Leikanger kommune

Energiutgreiing Leikanger kommune 2011

SAMANDRAG I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Frå 2009 er forskrifta endra, slik at rullering berre vert kravd annakvart år. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Leikanger kyrkje. Foto: Per Olav Bøyum Leikanger kommune Innbyggarar Storleik husstandar Næringsliv 2225 pr. 2010/2011 Svakt avtakande 2,45. Større enn snitt, men minkande Mykje tenesteyting, lite industri Nybygging 12 bueiningar i 2010 Vassboren varme Vasskraft Vasskraftpotensiale Nettutfordringar Ingen utbygd Om lag 100 GWh Henja/Grindsdalen vil krevje investeringar i nettet. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar og verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Tabellen nedanfor viser sentrale nøkkeltal for den stasjonære energibruken i kommunen. Detaljert oversyn finst i vedlegg. Hovudtal for 2010 [GWh] Elektrisitet Petroleum Gass Biobrensel Avfall, kol, koks Totalt Hushald 16,5 0,1 0,0 4,8 0,0 21,4 Hytter og fritidshus 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 Tenesteyting 9,9 2,5 0,1 0,0 0,0 12,6 Industri 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,2 0,2 0,0 0,0 0,0 2,4 Sum 29,1 2,9 0,1 4,8 0,0 36,9 Kommunen bør utarbeide ein enøkplan for dei største kommunale bygga. Enova SF kan etter søknad gi støtte til slikt arbeid. Kommunen i samarbeid med nettselskapet bør utarbeide eit forprosjekt for varmeløysing før utbygginga av Stadheimgarden. Side 2 av 26

INNHALD SAMANDRAG... 2 INNHALD... 3 1 UTGREIINGSPROSESSEN... 4 2 KOMMUNEN... 5 2.1 FOLKETAL OG BUSETNAD 6 2.2 NÆRINGSLIV 7 3 LOKALT ENERGISYSTEM... 8 3.1 INFRASTRUKTUR FOR ENERGI 8 3.2 ENERGIBRUK 10 3.3 VASSBOREN VARME 13 3.4 LOKAL ENERGITILGANG 14 3.5 ENERGIBALANSE 14 4 UTVIKLING ENERGIBRUK... 15 4.1 FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUK 15 4.2 UTFORDRINGAR FOR ENERGIFORSYNINGA 16 5 NY ENERGITILGANG... 17 5.1 SMÅKRAFT 17 5.2 STØRRE KRAFTUTBYGGINGAR 17 5.3 VINDKRAFT 18 5.4 BIOENERGI 18 5.5 SPILLVARME 19 5.6 AVFALL 19 5.7 ANDRE ENERGIKJELDER 19 6 AKTUELT OMRÅDE... 20 6.1 STADHEIMGARDEN 20 7 FØRESETNADER... 22 8 VEDLEGG... 23 8.1 ENERGIBRUK 23 8.2 DEMOGRAFI OG NÆRINGSLIV 24 8.3 ENERGIMERKING AV BYGG 25 8.4 STRAUMNETTET I FRAMTIDA 25 9 REFERANSAR... 26 PUBLIKASJONAR, RAPPORTAR ETC. 26 ILLUSTRASJONAR 26 FIRMA/ PERSONAR 26 Side 3 av 26

1 UTGREIINGSPROSESSEN Som områdekonsesjonær har Sognekraft AS engasjert SFE Rådgjeving til å bistå i utarbeiding av energiutgreiing for Leikanger kommune i Sogn og Fjordane fylke. Den første energiutgreiinga for Leikanger kommune vart utarbeidd og presentert i 2004. Energiutgreiing Leikanger kommune 2006 er oppdatert med omsyn på statistikk og kjende endringar i framtidig energibehov. Ved rullering 2007 vart statistikkdelen oppdatert og kjende endringar lagt inn. Statistikk for sysselsetting vart endra. Vestnorsk Enøk AS rullerte utgreiinga for 2009. Statistikkane vart ajourførte og utvida i høve til Veileder for lokale energiutredninger 2-09. Endringane var i hovudsak framstilling av energibruk både med og utan temperaturkorrigering og innføring av brukarkategorien Hytter og fritidshus. Det vart lagt inn nye prosentsatsar for temperaturkorrigering og utgreiinga vart oppdatert med omsyn på kjende endringar i framtidige energibehov. Ved rullering 2011 har utgreiinga fått ny layout der tekst med grøn bakgrunn gjeld den aktuelle kommunen. Dette kapittelet skildrar kort korleis områdekonsesjonæren har valgt å organisere arbeidet med den lokale energiutgreiinga. Samarbeid og eventuell kontakt med andre lokale aktørar vil du finne her. Organiseringa av samarbeidet med kommunen finn du og her. Dette inkluderer både avheldne møte og oversyn over kva delar av kommunen si verksemd som har vore involvert eller bidratt med data. Der det er gjort lokale kartleggingar og innhenting av statistikk som ikkje er offentlig tilgjengeleg, er det gjort greie for kva data som er innhenta, korleis innhentinga er gjort og korleis denne informasjonen er lagra og eventuelt videre bearbeidd. Statens hus, Leikanger Rullering 2011 Frå kommunen Frå energiverket Per Holen Vidar Øvretun Kommunen har gjort greie for status og framtid, og bidrog konstruktivt i utgreiingsarbeidet. Fokusområde Ved denne rulleringa har vi sett spesielt fokus på energibruk i kommunale bygg og den planlagde utbygginga av Stadheimgarden Side 4 av 26

2 KOMMUNEN I Leikanger er det eit vekslande terreng med stupbratte fjellsider, slake fruktbare lier og flate moreneavsetjingar. Leikanger er eit tyngdepunkt innan kompetanseretta verksemd saman med Sogndal kommune. Sogn og Fjordane fylkeskommune og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har hovudsetet sitt på Hermansverk i Leikanger. Leikanger er den 4. største fruktkommunen i landet, med 80.000 frukttre. Leikanger fruktlager er det største i sitt slag i landet og leverer store kvanta eple, pærer, plommer og bær. På Njøs ligg verdas nordlegaste forskingsstasjon for frukt og bær. Leikanger er den kommunen i Norge med høgast gjennomsnittstemperatur i året. I ein rapport frå 2007 kåra Telemarksforsking Leikanger til den mest attraktive kommunen å bu i i Sogn og Fjordane. Energibruk i ein kommune avheng av faktorer som folkesetnad, type bygg, antal personer pr husstand, korleis lokalt næringsliv er sett saman, klimatiske tilhøve med meir. I dette kapittelet har vi tatt med slik informasjon som bakteppe for vidare skildring av energisystemet i kommunen. Vi har og tatt med særegne tilhøve i kommunen som betyr noko for sammensettinga og storleiken på energibruken. Dette gjeld til dømes viktige industri- og næringsverksemder. Alle detaljar om demografi og sysselsetting er å finne i vedlegg. Klimadata for Leikanger Middeltemperatur 6,6 C Nedbørsnormal 979 mm Graddagstal 3745 Foto: http://sognogfjordane.lr.no Side 5 av 26

Bueiningar pr. år Energiutgreiing Leikanger kommune 2011 2.1 Folketal og busetnad 2500 Utvikling folketal Utviklinga av folketalet i har betydning både for framtidig energibruk i husstandar og dei tenesteytande næringane. Mange kommunar i fylket opplever at folketalet har vorte redusert i større eller mindre grad. 2000 1500 1000 500 0 2000 2005 2010 2015 2020 Folketal i kommunen Svakt synkande Mål om 2250 innbyggjarar i 2015 2,6 Personar pr. husstand Det er ein nasjonal trend at storleiken på husstandane vert mindre. Dette ser vi igjen både i fylka og i dei aller fleste kommunane i landet. 2,4 2,2 2 2000 2005 2010 2015 2020 Husstandar i kommunen Svakt avtakande storleik Kommunen Fylket Landet 30 25 20 15 10 5 0 Nye bueiningar 2000 2005 2010 Utviklinga innan nybygging kan gi ein peikepinn på om folk satsar på å bu i kommunen og om det er tilflytting. Nybygging i kommunen 12 nye bueiningar i 2010 Nybygginga varierer mykje Hytter og fritidsbygg Her ser vi antal hytter og fritidsbygg i kommunen registrert ved utgangen av kvart år. 140 120 100 80 60 40 20 0 2000 2005 2010 Hytter og fritidsbygg i kommunen Kommunen har ingen hyttefelt Datagrunnlag t.o.m. 2006 synest feil Om lag 60 hytter er truleg korrekt Det er svært få hyttert og fritidshus i Leikanger. Side 6 av 26

2.2 Næringsliv Sysselsetting Kommunen Fylket Landet 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Primærnæring Industri Tenesteyting Primærnæring er sysselsetting innan jordbruk, skogbruk og fiske. Sysselsetting innan industri vert og kalla sekundærnæring. Dei tenesteytande næringane vert ofte kalla tertiærnæringar. Her er både offentleg og privat tenesteyting tatt med. Sysselsetting i kommunen Dei aller fleste er sysselsette innan tenesteytande næringar Dei viktigast verksemdene i kommunen er Sogn og Fjordane fylkeskommune Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Statens vegvesen region Vest Difi Verksemder i kommunen Mest offentlege arbeidsplassar Henjatunet før 1960. Foto: www.sognafrukt.no Side 7 av 26

3 LOKALT ENERGISYSTEM 3.1 Infrastruktur for energi Lokale energiutgreiingar skal i henhold til forskrifta inkludere beskrivelse av infrastruktur for energi og statistikk for denne. Av omsyn til tryggleik, har vi skildra infrastrukturen med tekst. Elektrisitet Det vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Leikanger kommune vert dekka av elektrisitet. Sognekraft AS er områdekonsesjonær for kommunen og eig og driv straumnettet. Nettverksemda er regulert av Norges vassdragsog energidirektorat (NVE) gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Forsyninga til innbyggarane i Leikanger kommune kjem frå Njøs sekundærstasjon. Stasjonen er forsynt med 66 kv og har reserveforbindelse på 22kV. Straumen kjem frå Statkraft sitt anlegg i Hove i Vik kommune. Vi har reserveforsyning frå Årøy i Sogndal kommune. Utfall av 66/22 kv transformator i Njøs sekundærstasjon vil medføre eit kortvarig forsyningsproblem, men med diverse omkoplingar i 22 kv-nettet vil ein relativt raskt kunne opprette akseptabel forsyning i prioritert område. Kraftsystemet i Leikanger er godt rusta for ein eventuell forbruksauke. Njøs sekundærstasjon er bygd i 1955 og er moden for reinvestering. Sognekraft har planar om ei større kraftutbygging i Leikanger. Nettilknytinga vil bli i Grindsdalen på 132 kv linja Fardal Mel. Dagens sekundærstasjon på Njøs er planlagt flytta til Grindsdalen. Sekundærstasjonen i Grindsdalen vert tilknytingspunktet for kraftutbyggingar i Leikanger og Fjærland. Statnett har fått konsesjon på ei ny 420kV-linje mellom Sogndal og Ørskog. Linja er planlagt ført gjennom kommunen. Kva konsekvensar linja vil ha for nett-tariffen i området, er ikkje avklara. Nettverksemda er ei monopolverksemd, regulert av Norges Vassdrags- og Energidirektorat. Produksjon av elektrisk kraft er underlagt same reguleringsstyresmakt, men her er valgt ei konkurransebasert omsetningsform og eigarskapen er spreidd på fleire aktørar. Lokale energiutgreiingar har fokus på lokale tilhøve og då spesielt det som påverkar distribusjonsnettet. Dersom det er tilhøve som tilseier at tiltak i overliggande nett (regionalnettet) er nødvendig av omsyn til det lokale energisystemet, bør dette beskrivast i den lokale utgreiinga. Elles vil slike tiltak normalt vere å finne i dei regionale kraftsystemplanane. I skildringa av det lokale distribusjonsnettet har vi innarbeidd statistikk som kan danne grunnlag for vurdering av leveringstryggleik og framtidig utvikling av nettet i kommunen. Foto: www.statnett.no Side 8 av 26

% GWh Energiutgreiing Leikanger kommune 2011 25,0 20,0 15,0 Hovudtal 2010 Grafen til venstre gir eit oversyn over dei ulike brukargruppene og kva type energi desse nyttar. 10,0 Hovudtal for kommunen 5,0 0,0 Elektrisitet Gass Avfall, kol, koks Petroleum Biobrensel Elektrisitet er den mest nytta energikjelda Industrien brukar ein god del olje Det vert nytta mykje ved (biobrensel) til oppvarming av bustader 100,00 99,95 99,90 99,85 99,80 Leveringstryggleik 2000 2005 2010 Kommunen Fylket Landet Feil- og avbrotsstatistikk for kommunen er framstilt grafisk her, samanlikna med tilsvarande data for fylkes- og landsgjennomsnittet. NVE sin feil- og avbrotstatistikk er bearbeidd slik at leveringstryggleiken kjem fram. 100% er alltid straum, 0% er aldri straum. Leveringstryggleik i kommunen Leveringstryggleiken i 2010 var på 99,994%. Dette er svært bra! Fjernvarme/nærvarme Det er ikkje bygt ut fjern- eller nærvarme i Leikanger kommune. Gass Kommunen har ingen infrastruktur for gass. I enkelte byar og tettstader er det etablert fjernvarmeanlegg og/eller distribusjonssystem for gass. Denne type system vert beskrive spesielt. Systema beskrivast med installert effekt, type brensel som vert nytta, årleg levert energi, lengde på røyrnett osb. Eventuelle kapasitetsproblem og planlagde utvidingar skal og beskrivast. Side 9 av 26

3.2 Energibruk Ved skildring av energibruk til stasjonære føremål i kommunen, er bruken delt opp mellom ulike energiberarar og ulike brukargrupper. Historisk utvikling og prognose for framtidig energibruk er framstilt grafisk i kapittel 4.1. Sammensettinga i dagens energibruk er framstilt i form av diagram som illustrerer fordelinga mellom ulike energiberarar og brukargrupper. Vi har nytta SSB si detaljinndeling til dette. Energibruk i kommunen fordelt på energiberar: Energibruk pr. energiberar 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Energibruken er delt på følgande energiberarar: Elektrisitet Biobrensel Gass Petroleum Kol/koks/avfall Energiberarar i kommunen Større bruk av bio enn fylke og land Svært liten bruk av gass Energibruk i kommunen fordelt på brukargrupper: Energibruk pr. brukargruppe 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Faktisk energibruk 2010 GWh Hushald 21,4 Hytter og fritidshus 0,2 Tenesteyting 12,6 Industri 0,3 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 2,4 Sum 36,9 Energibruken er delt på følgande brukargrupper: Hushald Fritidsbustader Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruk pr sektor i kommunen Hushald og tenesteyting brukar mest energi Energiutgreiinga viser både faktisk og klimakorrigert energibruk. Faktisk energibruk er den mengda energi som brukast det aktuelle året. Side 10 av 26

Kommunen Fylket Landet Energiutgreiing Leikanger kommune 2011 Klimakorrigert energibruk 2010 GWh Hushald 20,4 Hytter og fritidshus 0,2 Tenesteyting 12,0 Industri 0,3 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 2,3 Sum 35,2 Klimakorrigert energibruk er den mengde energi som ville ha vore nytta dersom det aktuelle året hadde hatt middeltemperatur. Alle detaljar om energibruk finn du i vedlegg. Kommunal energibruk Tabellen under viser dei aktuelle byggruppene med energibruk og areal i 2010. Oversyn bygg Energi (GWh) Areal (m²) Administrasjon 0,3 1 450 Barnehagar 0,2 1 105 Skular 1,3 6 005 Institusjonar 0,8 3 083 Idrettsbygg 0,0 2 600 Kulturbygg 0,0 : Sum 2,6 14 243 Tabellen nedanfor viser spesifikk energibruk samanlikna med snitt fylke og land. Spesifikk energibruk (kwh/m²) Administrasjon 198 225 207 Barnehagar 176 240 226 Skular 220 208 211 Institusjonar 262 208 207 Idrettsbygg 0 333 200 Kulturbygg 0 196 115 Energiutgreiinga skal seie noko om energiøkonomisering i kommunen med framlegg til konkrete tiltak. Denne gongen ser vi på kommunale bygg. I dette kapittelet er det sett nærare på energien som går med til å drive dei kommunale bygga. Dette bør vere av stor interesse for kommunane, då ein på denne måten kan sjå kor energieffektiv kommunen er. Etter kvart vil ein og få inntrykk av utviklinga i kommunen sin energibruk. For å gjere framstillinga meir informativ, samanliknar vi nøkkeltal med snitt i fylke og land for tilsvarande grupper bygg. Det finst ingen offentleg statistikk for dette, men vi har bearbeidd verdiar for areal og energikostnader som kommunane sjølve har rapportert inn gjennom KOSTRA (SSB). Kommunen sine bygg Skulane og institusjonar brukar noko meir enn norm for tilsvarande bygg Administrasjon og barnehagar ligg under norm Utfrå normtal, er sparepotensialet i kommunale bygg vurdert slik: Sparepotensiale Kommunen Norm Sparepot. (kwh/m²) (kwh/m²) (kwh/år) Administrasjon 198 215 - Barnehagar 176 195 - Skular 220 174 277 000 Institusjonar 262 236 80 000 Idrettsbygg 0 249 - Kulturbygg 0 237 - Sum 357 000 Her er dei kommunale bygga samanlikna energimessig med tilsvarande bygg på landsbasis. Sparepotensiale kommunale bygg Utfrå normtal er spareputensialet på over 350 000 kwh Side 11 av 26

Aktuelle tiltak i kommunale bygg I kommunen sin vedtekne energi- og klimaplan er det liste opp moglege tiltak for å redusere bruken av energi med 15% i planperioden. Her ser vi på aktuelle tiltak som kan redusere energibruken i dei kommunale bygga. Dette kan vere tiltak rettet mot bygningskropp, oppvarmingsutstyr, ventilasjonsanlegg, styringssystemer osb. Tinghus I. Foto: Arild Nybø, NRK Kommunen bør utarbeide ein eigen enøkplan som omfattar dei største kommunale bygga. Enova SF kan gi inntil 100 000 kr støtte til utarbeiding av slike planar. I denne prosessen bør det gjennomførast energianalyser for å finne byggspesifikke tiltak som gir energisparing. Planen bør og ha ei liste over prioriterte tiltak. Sparetiltak kommunale bygg Ta i bruk system for energioppfølging Gjennomføre bygganalyser Installere sentrale driftskontrollar Auke bruk av vassboren varme Vurdere bruk av fjorden som varmeog kjølekjelde Side 12 av 26

Hushaldningar Bustadstruktur Dette er ei framstilling som syner korleis folk bur i kommunen. Bur ein stor del av innbyggarane i blokk, vert energibruk pr. husstand lågare enn om dei fleste bur i einebustad. Einebustad 82% Tomannsbustad 6% Rekkehus 9% Bustadblokk 1% Bufellesskap 0% Andre byggtypar 2% Bustadstruktur i kommunen Dei aller fleste bur i einebustad 20 000 15 000 10 000 5 000 0 Energibruk pr. husstand I grafen og tabellen til venstre ser du eit oversyn over energibruken til gjennomsnittshusstanden i kommunen, samanlikna med tilsvarande tal for snitt i fylke og land. Tala kjem frå SSB. Kommunen Fylket Landet Energibruk husstandar 2010 kwh Kommunen 24 272 Fylket 23 171 Landet 20 879 Hushaldningar i kommunen Brukar litt meir el enn fylkes- og landssnittet Brukar litt meir el og bio enn snitt for fylke og land 3.3 Vassboren varme Fleire større bygg i Leikanger har vassboren varme, mellom anna Statens hus. I den kommunale energi- og klimaplanen for Leikanger er det nedfelt mål om å auke arealet med vassboren varme. Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Kommunen kan legge til rette for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Lov om planlegging og byggehandsaming. Frå energi- og klimaplan Areal med vassboren varme skal aukast Side 13 av 26

GWh Energiutgreiing Leikanger kommune 2011 3.4 Lokal energitilgang Utgreiinga skal innehalde eit oversyn over nytta energiressurser i kommunen. Det finst ingen god statistikk for uttak av biomasse til energiføremål, men saman med ansvarlig for primærnæring i kommunen sin administrasjon har vi freista å gjere eit anslag for storleiken på uttaket. Eksisterande elproduksjon I følge NVE og Sognekraft AS er ingen kraftverk registrerte i Leikanger kommune: I dette punktet er det gjort ei oppsummering av utbygd vass- og eventuell annan elproduksjon i kommunen, medrekna vindkraft. Annan, utnytta energitilgang Ifølge Landbrukskontoret vart om lag 200 m 3 avvirka for sal til ved i Leikanger i 2008. Dette tilsvarar ca. 0,3 GWh. Kommunen har potensiale for uttak av meir bioenergi. Her har vi lista opp andre energikjelder som vert nytta i kommunen i dag Annan energitilgang i kommunen Ingen førekomstar av spillvarme Bioressursane kan uttnyttast meir 3.5 Energibalanse Leikanger kommune importerer all elektrisk energi. Alle oljeprodukt vert og henta utanfrå, medan bioressursane til produksjon av varme for det meste vert avvirka lokalt. 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0,0 Energibalanse 2010 Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon Eksport For å oppsummere informasjon om dagens energisystem bør det gis en skjematisk beskrivelse av energiflyten i kommunen. En slik beskrivelse bør inkludere en oversikt over hvordan energibruken i kommunen dekkes sett i forhold til den lokale energitilgangen. Hvordan eventuelle overskudd eller underskudd av energi transporteres over kommunegrensen bør kommenteres. Energiressurser som ikke utnyttes lokalt bør inkluderes i balansen. Dette kan eksempelvis være husholdningsavfall og biomasse som benyttes til varmeproduksjon i andre kommuner. Kommunen sin energibalanse Import av all elektrisk energi Avvirkar bioenergi til lokal bruk Side 14 av 26

GWh GWh Energiutgreiing Leikanger kommune 2011 4 UTVIKLING ENERGIBRUK Her har vi laga prognose for en sannsynleg utvikling av energietterspurnaden fordelt på energiberarar og brukargrupper i kommunen. Eventuelle større, framtidige endringar i infrastruktur og energianlegg vil du og finne her. Her finn du og generelle og lokale føresetnader for framskrivingane, saman med kommentarar til trendar i utviklinga. Utviklinga i energibruk kommenterast med omsyn til energiprisar og eventuelle andre større hendingar som kan ha betydning for utviklinga i energibruk. 4.1 Framskriving av energibruk Energibruken vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. Faktisk energibruk fordelt på brukargrupper med prognose for dei neste 10 åra: 50 40 30 20 10 Energibruk med prognose 0 2000 2005 2010 2015 2020 Hushald Tenesteyting Fjernvarme Hytter og fritidshus Industri Primærnæring Dette er ein stadstilpassa prognose som bygger på følgande prinsipp: Kommunen sin eigen prognose for befolkningsutvikling Endringar i busetnad Vedtatte utbyggingar i kommunen Planlagte endringar innan industrien Detaljar om talmaterialet ligg i vedlegg. Faktisk energibruk fordelt på energiberar med prognose for dei neste 10 åra: 50 Energibruk med prognose 40 30 20 10 0 2000 2005 2010 2015 2020 El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Prognosert energibruk i kommunen Det er ikkje venta store endringar i energibruken dei næraste åra Side 15 av 26

4.2 Utfordringar for energiforsyninga Nettet i kommunen er rikelig dimensjonert for forsyning til sluttkundar, det er ikkje behov for reinvestering på grunn av at nettet er overbelasta. Men innmating frå ei kraftutbygging i Henja/ Grindsdalen vil krevje investering i nettet. Den planlagde produksjonen er så stor at ein må knyte seg til Sentralnettet i Grindsdalen. Bruken av bio, gass og olje ser ut til å verte lite endra dei næraste åra. I høve vurdering av alternative energiløysningar, er det viktig å kjenne til lastsituasjonen i distribusjonsnettet. I område der elektrisitetsnettet nærmar seg ei kapasitetsgrense, kan det vere større samfunnsøkonomisk lønsemd i å etablere alternative løysningar framfor å forsterke eksisterande infrastruktur. Kommunen Nettet har ingen større flaskehalsar når det gjeld framtidig elforsyning Ny småkraft kan skape utfordringar Energiomlegging En del av dei større bygga i Leikanger har vassboren varme og oljefyr. Skal det leggast om til meir miljøvennlege energiberarar, vil det vere naturleg å sjå på auka bruk av fjordenergi og bioenergi som pellets, brikettar eller flis. Større bruk av varmepumper er også aktuelt, enten luft/vatn eller vatn/vatn i dei delane av kommunen der det kan hentast lavtemperert energi fra grunn, sjø eller vatn. Statens hus hentar varme og kjøling med Sognefjorden som energikjelde. Tilhøva ligg til rette for at fleire skal kunne gjere dette. Energiutgreiinga skal innehalde konkrete framlegg til energiomlegging. Det kan til dømes vere omlegging frå bruk av panelomnar til oppvarming til bruk av fornybar varme. Erfaringsmessig tar energiomlegging tid, spesielt der bygg må konverterast frå el til vassboren varme for å kunne realisere omlegginga. Det er heller ikkje alltid så lett å rekne ut dei økonomiske konsekvensane av ei slik omlegging. Det er viktig at nokon går føre og viser veg. Dette har ofte vore kommunar og andre offentlege eigarar som har andre krav til lønsemd enn private byggeigarar. Enova SF har støtteordningar for omlegging til fornybar energi i varmesentralar. Side 16 av 26

5 NY ENERGITILGANG I forskrift om energiutredninger er det ikkje gitt direkte pålegg om å kartlegge lokale energiressursar og høve til å utnytte desse. Dette er likevel eit tema av stor interesse for kommunen og for nettselskapet sjølv. I denne utgreiinga har vi lagt vekt på å skaffe fram best moglege anslag på slike ressursar. 5.1 Småkraft NVE si ressurskartlegging viser 26 utbyggingsprosjekt med eit samla potensiale på 24,2 MW og 99,6 GWh. Dette reelle potensialet er vanskeleg å vurdere. Det er stor interesse i Leikanger. Det er etablert ei plangruppe for minikraftverk i Fosshagaelvi. Innmating frå småkraftverk resulterer i at nettet nærmar seg kapasitetsgrensa. Dette gjeld for strekninga Leikanger Grinde. Skal produksjonen realiserast, må nye produksjonsradialar byggast. NVE har utvikla ein metode for digital ressurskartlegging av små kraftverk mellom 50 og 10 000 kw. Metoden bygger på digitale kart, digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale og digitale kostnader for dei ulike anleggsdelane. I dei lokale energiutgreiingane må det visast til denne kartlegginga. Områdekonsesjonæren har gjort ei vurdering av kva produksjonseiningar som vurderast som mest aktuelle og vurdet dei konsekvensane ei realisering av desse vil få for det lokale energisystemet. Produksjon MW GWh NVE-potensiale 100 Ferdig utbygt småkraft 0 0 Planlagde utbyggingar 0 Teoretisk restpotensiale 100 5.2 Større kraftutbyggingar Sognekraft AS har søkt konsesjon for utbygging i Grindselvi og Henjaelvi, Leikanger kraftverk. Det er sannsynleg at dette vert bygt. Ny elproduksjon i kommunen Leikanger kraftverk er under konsesjonshandsaming 64 MW 190 GWh Side 17 av 26

5.3 Vindkraft I Leikanger kommune synest utbygging av vindkraft lite aktuelt grunna små vindressursar. 5.4 Bioenergi I Leikanger kommune er det mogleg å ta ut meir energi frå skogen enn det som vert gjort i dag. I energi- og klimaplanen står det følgande: Det skal leggast til rette for auka uttak, produksjon og omsetjing av biobrensel i Leikanger. Prosjekt som gir lokal verdiskaping skal prioriterast. Aktuelle energikjelder kan vere trevirke som tradisjonell ved eller pellets, avfall og husdyrgjødsel for produksjon av biogass, elektrisitet og/eller varme. I områder med stor tilgang på biomasse bør det gjerast eit anslag av potensialet. Bioressursar i kommunen Meiruttak av biomasse er mogleg Energi- og klimaplan legg opp til auka utnytting Side 18 av 26

5.5 Spillvarme Det er ikkje registrert spillvarme i Leikanger. 5.6 Avfall Avfallet vert levert til Simas. Eventuell gjenvinning av energien i søppel skjer derfor ikkje i Leikanger kommune. Dersom det er etablert industri i kommunen, er det interessant å undersøke om det er tilgjengeleg spillvarme som kan nyttast til oppvarming. Dette føreset at det ikkje er lang avstand mellom spillvarmekjelda og aktuell bebyggelse. Avfall skal sjåast på som ein ressurs. Det er mange måtar å avhende søppel på, alt frå deponi til resirkulering eller utnytting av energi. 5.7 Andre energikjelder Store delar av innbyggarane i Leikanger kommune bur nær sjøen. Nokre få utnyttar denne energikjelda til oppvarming, mellom anna Statens hus. Potensialet for auka utnytting av desse lavtempererte energikjeldene er betydeleg. I område med tilgang til sjø eller andre gode lavtempererte varmekjelder, kan det vere aktuelt å vurdere bruk av varmepumper. Grunnvatn og berggrunn kan vere aktuelle varmekjelder i nokre område. Andre energikjelder i kommunen Det er potensiale for utnytting av lavtemperert energi frå sjø både til varme og frikjøling Sognefjorden. Foto: www.hotelinnorway.net Side 19 av 26

6 AKTUELT OMRÅDE Ei vurdering av alternative energiløysingar er først og fremst aktuelt i geografiske område der det er venta vesentleg vekst i etterspørsel eller forskyving til andre energiberarar. Dette gjeld spesielt område som er lokaliserte slik at det er gode høve til å utnytte lokale energiressursar. Tiltak for å fremje meir effektiv energibruk er også aktuelt i område der det ikkje er venta vekst. 6.1 Stadheimgarden Ved denne rulleringa vart nettselskap og kommune samde om å setje spesielt fokus på utbygginga av Stadheimgarden på Njøs som er planlagt utbygt med 40 bueiningar og eitt kontorbygg. Her er det planlagt mest konsentrert utbygging i kommunen dei næraste åra. Energibehov Her tar vi utgangspunkt i at det skal byggast 25 bueiningar á 100 m 2, 15 á 150 m 2 og eit kontorbygg på 3000 m 2. Samla energibehov vert då kring 1,1 GWh. Om lag 0,7 GWh av dette er knytt til oppvarming/kjøling og kan framskaffast av andre energikjelder enn el. Det er viktig at områdekonsesjonær i samarbeid med kommunen gjer ei kvalifisert vurdering av kva område som skal veljast ut. Valet skal grunngjevast. Det er mest aktuelt å kartlegge oppvarmingsbehovet. For dei fleste andre føremål vil elektrisitet vere einaste aktuelle alternativ. Det elspesifikke behovet skal sjølvsagt takast med i ei samla framstilling av energibehovet for det aktuelle området. Nybygg Bustadhus Kontorbygg Varme 87 59 kwh/m2 Kjøling - 24 kwh/m2 Varme/kjølebehov 87 83 kwh/m2 Diverse elektrisk 38 82 kwh/m2 Energibehov 125 165 kwh/m2 Areal [m2] Antal [stk] Energi [kwh] Mindre bueiningar 100 25 220 000 Større bueiningar 150 15 200 000 Kontorbygg 3 000 1 250 000 Varme/kjølebehov 670 000 Diverse elektrisk 430 000 Totalt energibehov 1 100 000 Aktuelle løysingar Det bør vere aktuelt å tenke seg ein felles energisentral i området med nærvarmenett. Dette føreset at bygga får innlagt vassboren varme. Det planlagde byggefeltet ligg nær sjøen. Derfor er det aktuelt å sjå på ei felles varmeløysing med varmepumpe som hentar energi frå sjøen. Dette vil og vere ei kjelde til rimeleg kjøling. Alternativt kan biobrensel nyttast til oppvarming, ref. auka bruk av bioressursar i Energi- og klimaplanen. Det er sikker tilgang på elektrisk energi til området. Derfor kan elkjel egne seg som spisslast og backup. Konsesjonæren kan i samarbeid med andre energiaktørar foreslå kva alternativ som bør undersøkast vidare. Målet er å få fram kunnskap og starte ein dialog om løysingar. Det sentrale temaet vil vere dekkning av lokalt varmebehov med ei rasjonell samansetting av ulike energiberarar og energieffektiviseringstiltak. Aktuelle løysingar kan til dømes vere etablering av fjernvarmeanlegg, etablering av energifleksible løysingarr i enkeltbygg, bruk av gass (naturgass, propan), direkte bruk av elektrisitet, ulike tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringer, etablering av energistyringssystem på forbrukssida med meir. Side 20 av 26

Vurdering av alternativ Miljømessig sett vil biobrensel vere det gunstigaste, men dette medfører meir vedlikehald enn med varmepumper. Biobrensel kan heller ikkje nyttast til kjøling av kontorbygget. Framlegg til vidare arbeid Vi gjer framlegg om at kommunen i samarbeid med nettselskapet utarbeider eit forprosjekt for varmeløysinga i området. Her må begge alternativa belysast. Det kan gjerne utførast enkle samfunnsøkonomiske analyser av aktuelle tiltak. Føresetnadene som vert nytta i analysen må kommenterast. Det er ikkje venta at utgreiingane skal presentere fullstendige miljømessige vurderingar av aktuelle prosjekt, men moglege miljøkonsekvensar knytt til energitiltak bør trekkast fram i utgreiinga. På bakgrunn av utgreiinga kan det vere vanskeleg for kommune, områdekonsesjonær og andre aktørar å avgjere kva tiltak som er samfunnsøkonomisk mest gunstige. Om enkelte nye energiløysingar likevel peikar seg ut som særlig aktuelle for vidare analyser, bør utgreiinga peike på dette. Utgreiinga kan også peike på kva analyser eller tiltak som bør vere av spesiell interesse for dei ulike aktørane. Side 21 av 26

7 FØRESETNADER Alle framskrivingar av folketal er henta frå SSB, alternativ MMMM dersom ikkje anna er opplyst. Graf for nye bueiningar er henta frå SSB, men føreset at kommunen har innrapportert dette i rett tid. Data for utrekning av leveringstryggleik i kommunen er opplyst frå det aktuelle energiverket. Grunndata for energibruk i kommunen er henta frå SSB med nyaste data frå 2009. Dette er framskrive til 2010 (trendframskriving med grunnlag i historiske data) for alle energiberarar utanom elektrisitet som har faktiske tal oppgjeve frå energiverket. Energibruk i kommunale bygg er henta frå SSB (KOSTRA) og er avhengig av nokolunde korrekt kostnadsanslag for dei ulike energikjeldene. For 2010 er det nytta 0,7 kr/kwh i snitt for energikjeldene. Sparepotensialet i kommunale bygg framkjem ved bruk av normtal innan kvar byggkategori. Lokal energitilgang bygger på oversyn frå NVE, kommunen og det lokale energiverket. Prognose for utvikling av energibruk er stadtilpassa utfrå folketal, vedtatte utbyggingar og planlagde endringar innan industri. Potensialet for uttak av bioenergi til oppvarming er anslått av kommuneadministrasjonen. Data for avfall er henta frå selskapet som handsamar dette. Historikk innan feil og avbrot (FASIT) er tinga og velvillig levert av NVE. Side 22 av 26

8 VEDLEGG 8.1 Energibruk Tabellen under syner faktisk energibruk pr. brukargruppe med prognose: År 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Hushald 20,0 20,2 20,5 19,8 19,7 21,6 21,3 21,3 20,0 20,9 21,4 Hytter og fritidshus - - - - - 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Tenesteyting 12,0 12,3 12,1 12,4 11,5 11,1 11,6 12,6 11,7 12,4 12,6 Industri 1,5 1,5 1,5 1,3 1,4 0,6 0,6 0,4 0,5 0,3 0,3 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,3 2,2 1,9 1,9 1,9 1,7 1,8 1,8 2,4 2,5 2,4 Sum 35,8 36,2 36,0 35,4 34,5 35,2 35,5 36,3 34,8 36,3 36,9 År 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Hushald 21,5 21,7 21,8 21,9 22,1 22,2 22,4 22,5 22,6 22,8 Hytter og fritidshus 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 Tenesteyting 12,6 12,7 12,7 12,7 12,8 12,8 12,9 12,9 13,0 13,0 Kommunale bygg 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,5 2,6 2,6 2,7 2,8 2,8 2,9 3,0 3,1 3,1 Sum 37,1 37,4 37,7 38,0 38,3 38,5 38,8 39,1 39,4 39,7 Tabellen under syner klimakorrigert energibruk pr. brukargruppe med prognose: År 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Hushald 21,7 20,3 21,9 21,1 21,0 23,0 23,6 22,6 21,7 22,4 20,4 Hytter og fritidshus - - - - - 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Tenesteyting 12,9 12,4 12,9 13,1 12,2 11,7 12,8 13,3 12,6 13,2 12,0 Industri 1,5 1,5 1,5 1,3 1,4 0,6 0,6 0,4 0,5 0,3 0,3 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,4 2,2 2,1 2,0 2,0 1,8 2,0 1,9 2,6 2,7 2,3 Sum 38,6 36,4 38,3 37,5 36,7 37,3 39,2 38,5 37,7 38,8 35,2 År 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Hushald 21,5 21,7 21,8 21,9 22,1 22,2 22,4 22,5 22,6 22,8 Hytter og fritidshus 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 Tenesteyting 12,6 12,7 12,7 12,7 12,8 12,8 12,9 12,9 13,0 13,0 Industri 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,5 2,6 2,6 2,7 2,8 2,8 2,9 3,0 3,1 3,1 Sum 37,1 37,4 37,7 38,0 38,3 38,5 38,8 39,1 39,4 39,7 Tabellen under syner faktisk energibruk pr. energiberar med prognose: År 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 El 29,6 29,9 29,1 28,4 27,6 27,0 26,4 28,4 28,5 28,8 29,1 Petroleum 2,1 2,2 2,1 2,2 2,0 2,7 3,5 2,8 2,5 2,7 2,9 Gass 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 Bio 4,1 4,0 4,8 4,8 4,8 5,5 5,6 5,1 3,8 4,7 4,8 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 35,8 36,2 36,0 35,4 34,5 35,2 35,5 36,3 34,8 36,3 36,9 År 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 El 29,1 29,2 29,2 29,2 29,2 29,3 29,3 29,3 29,3 29,4 Petroleum 3,1 3,2 3,4 3,6 3,8 3,9 4,1 4,3 4,5 4,7 Gass 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Bio 4,8 4,9 5,0 5,0 5,1 5,2 5,2 5,3 5,4 5,4 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 37,1 37,4 37,7 38,0 38,3 38,5 38,8 39,1 39,4 39,7 Side 23 av 26

8.2 Demografi og næringsliv År 2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008 2 009 2 010 Folketal 2 183 2 188 2 199 2 193 2 192 2 209 2 199 2 199 2 179 2 156 2 182 Husstandar Kommunen 2,56 2,54 2,54 2,54 2,54 2,54 2,54 2,56 2,55 2,46 2,45 Fylket 2,53 2,51 2,51 2,51 2,51 2,50 2,49 2,46 2,45 2,44 2,43 Landet 2,32 2,29 2,29 2,30 2,30 2,31 2,30 2,29 2,28 2,28 2,28 År 2 011 2 012 2 013 2 014 2 015 2 016 2 017 2 018 2 019 2 020 Folketal 2 183 2 178 2 166 2 151 2 147 2 140 2 128 2 121 2 127 2 119 Husstandar Kommunen 2,49 2,48 2,47 2,46 2,44 2,43 2,42 2,41 2,40 2,40 Fylket 2,42 2,42 2,40 2,39 2,38 2,37 2,35 2,35 2,34 2,33 Landet 2,27 2,27 2,27 2,27 2,26 2,26 2,25 2,25 2,25 2,24 Sysselsetting 2010 Kommunen Fylket Landet Primærnæring 46 3 953 64 Industri 60 8 155 283 Tenesteyting 1 112 44 115 2 164 Anna 7 290 1 SUM 1 225 56 513 2 512 Side 24 av 26

8.3 Energimerking av bygg 1. juli 2010 vart det innført krav om at alle nybygg, eksisterande bustader og yrkesbygg som skal seljast eller utleigast skal ha energiattest. Alle yrkesbygg over 1 000 m² skal alltid ha gyldig energiattest. Energimerkinga skal auke forståinga om energibruk og løysingar som kan gjere bustaden eller bygget meir energieffektivt. Energimerking av bygg er byggeigar sitt ansvar. For detaljerte opplysningar; sjå www.energimerking.no Energiattesten inneheld eit energimerke som viser kor god energistandard bygget har. Bustader Energimerking skjer på internett ved at opplysingar om bustaden vert lagt inn i ei sjølvmelding. Nye bustader vert energimerka av utbyggar, eksisterande bustader kan merkast av byggeigar. Yrkesbygg Energiattest for yrkesbygg skal lagast av ein ekspert. Ekspertar kan vere personar i eigen organisasjon som fyller kompetansekrava på bygningsteknikk og energifag, eller det kan vere rådgjevande ingeniørar og andre som har denne kompetansen. (sjå forskrifta her: http://www.lovdata.no/for/sf/oe/xe-20091218-1665.html#18) 8.4 Straumnettet i framtida I 2011 kom NVE med ei forskrift som pålegg alle nettselskapa i landet å innføre Avanserte Måle- og Styringssystemer (AMS) innan 2017. Forutan å pålegge automatisk målaravlesing kvar time, legg dette kravet også til rette for meir framtidsretta bruk av energisystemet. Kvar enkelt hushaldning vil få kontinuerleg og oppdatert informasjon om straumprisar og eige forbruk. Ein ventar at dette vil bidra til energieffektivisering, dels gjennom auka medvit som ein spore til endra åtferd, dels gjennom løysingar som automatisk flyttar oppvarming av vatn og bruk av varmekablar frå periodar med høg straumpris til periodar med lav pris utan merkbar redusert komfort. På denne måten vil AMS kunne gi lavare straumkostnader for den enkelte kunde gjennom smartare energibruk. Dette vil også kunne gi ein vinst for drifta av straumnettet: Flytting av forbruk kan bety at ein reduserer flaskehalsar i delar av nettet og dermed reduserer og/eller utset behov for nettforsterkingar. I tillegg vil eit jamnare døgnforbruk bidra til å redusere tapa i nettet. Forskrifta om økonomisk regulering av nettverksemda avgrensar nettselskapa sine høve til å ta ut overskot. Vinsten frå ei meir effektiv utnytting av nettet vil derfor på lang sikt også kome kundane til gode. Innføring av AMS betyr at det må byggast ut eit eige informasjonsnett for å hente inn alle måleverdiane. Saman med den nye, tilgjengelege informasjonen om forbruk og status i distribusjonsnettet, kan denne infrastrukturen brukast til ytterlegare automatisering. Eit døme er automatisk feilsøking og omkobling for å minimere straumlause periodar. Slike løysingar er imidlertid ikkje ferdig utvikla og det er for tidleg å seie noko om lønsemda i slike tiltak. I eit framtidig perspektiv ventar vi det at klima- og miljø får betydeleg innverknad på energisystemet. Det globale kravet om større andel fornybar energi, får konsekvensar for straumnettet på fleire måtar: På den eine sida vil det føre til utvikling av stadig meir såkalla distribuert produksjon, dvs. produksjon av energi frå mange små einingar fordelt rundt i distribusjonsnettet. Dette handlar først og fremst om mini- og mikrokraftverk, men på lengre sikt kan det og tenkast større bidrag frå solceller og mikrovindturbinar i industri- og bustadområde. Dette stiller nye krav til både utbygging og drift av nettet. Periodevis kan straumretninga verte snudd og dei tekniske utfordringane som oppstår i slike situasjonar må løysast. På den andre sida tilseier omlegging til meir fornybar energi at framtida sitt energisystem vert endå meir elektrisk. Elbilar er eit godt døme på dette. Skal desse forventingane nåast, er det ikkje tilstrekkeleg at nettet vert smartare, det må og verte meir nett. Side 25 av 26

9 REFERANSAR Publikasjonar, rapportar etc. Illustrasjonar Firma/ personar Byggearealstatistikk og energistatistikk. Folke- og bustadtellinga 1990 og 2001. Energibruk i husholdninger rapport. Energibruk i kommunene. Oversyn over verksemder (einingar) i Leikanger kommune www.ssb.no Liste over småkraftverk i Hordaland og Sogn og Fjordane. Statistikk over feil og avbrot (FAS) NVE www.nve.no Elektrisitetsforbruk i Leikanger kommune. Feil- og avbrotsstatistikk. Sognekraft AS www.sognekraft.no Middeltemperaturar på Vestlandet 1990-2000 www.dnmi.no Byggareal i Noreg, Enova 2002 www.enova.no Vindkart for Norge www.nve.no Været i Norge www.met.no Framside: Kvinnafossen http://www.opplevleikanger.no/ Fylkesleksikon for Sogn og Fjordane www.nrk.no/sf Stålesen Energi AS - Varmepumpe www.dvi-norge.no Miljølære Hva er en ET-kurve? www.miljolare.no EM Systemer Energioppfølging www.emsystemer.no Pernoll Vedstabel http://home.online.no/~pernoll/news.html Pellets www.btgworld.com Sognekraft AS Plansjef Vidar Øvretun vidar.ovretun@sognekraft.no Leikanger kommune Per Holen per.holen@leikanger.kommune.no SFE Rådgjeving Seniorrådgjevar Nils Ola Strand nils.ola.strand@sfe.no Side 26 av 26