Haugalandet og Sunnhordland jordskifterett Org.nr. 974 742 667 Rettsbok Sak: 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Gnr. 54 og 55 i Odd kommune Oppstarta: 25.06.2009 Avslutta: 07.08.2009
JORDSKIFTERETTSMØTE MED HOVUDFORHANDLING Rettsmøtedag: 25.06.2009 Stad: Rådhuset i Odda Sak nr.: 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Saka gjeld: Krav om rettsutgreiing etter jordskiftelova 88a Rettsleiar: Meddommarar: Protokollførar: Jordskiftedommar Knut Sveinung Kleppa, som tilkalla dommar. Clara Agnete Hveem, 5454 SÆBØVIK Olav Gunnar Hjelmeland, Landavegen 244, 5464 DIMMELSVIK Rettsformannen Saka er kravd av: Torbjørn J. Jordal og Brita Gjerding Til handsaming: 1 Hovudforhandling i tvist om vassrettar Partar: Eigar av gnr. 54/1, Torbjørn Jordal, Vasstun, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/1, Torunn og Lars Sandvin, Mannsåker 12, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/2, Birger Mannsåker, Mannsåker 2, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/3, Olav Seim, Mannsåker 8, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/4, Tor Henrik Mannsåker, Mannsåker 17, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/5, 55/13, Brita Gjerding, Mannsåker 1, 5750 ODDA Naboer: Eigar av gnr. 56/3, Margreta Helgestad, Hjøllotunet 1, 5750 ODDA Eigedomane ligg i Odda kommune. Til stades: Torbjørn Jordal, Torunn og Lars Sandvin, Birger Mannsåker, Tor Henrik Mannsåker, Brita Gjerding, Ketil Melkeraaen og Margreta Helgestad. Dei andre partane var lovleg innkalla, men møtte ikkje. På spørsmål frå jordskiftedommaren hadde ingen merknader til innkallinga til møtet eller til måten retten var samansett på. Ingen kjende til noko som kunne tilseie at retten var inhabil. Clara Agnete Hveem og Olav Gunnar Hjelmeland har ikkje gjort teneste som meddommar tidlegare. Jordskiftedommaren gjorde meddommarane kjend med dei pliktene ein jordskiftemeddommar har. Deretter skreiv meddommarane under slik lovnad: Eg lovar at eg i denne saka og i alle framtidige jordskiftesaker vil gjere pliktene mine som jordskiftemeddommar med truskap og ærlegdom. 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 2
Clara Agnete Hveem Olav Gunnar Hjelmeland Følgjande dokument vart framlagde: 1. Krav om rettsutgreiing frå Jordal og Gjerding, datert 04.09.2008. 2. Prosesskrift frå Gjerding og Melkeraaen, datert 15.11.2008. a. Kopi av brev frå adv. Hegdahl til Birger Mannsåker m.fl, datert 27.03.2007. b. Kopi av delings og skyldsettingsforretning over gnr. 25/2, datert 18.06.1902. c. Kopi av brev frå tidlegare eigar av gnr. 55/ 5,13, datert 28.07.1997. d. Kopi av brev frå Odda jakt og fiskelag til Ivar Eide m.fl, udatert. e. Kopi av brev frå Olav Seim mfl til Odda jakt og fiskelag, datert 18.03.1995. f. Kopi av kontrakt om leige av fiskerett, datert 22.11.1994. g. Kopi av kontrakt om leige av fiskerett, datert 03.04.1990. h. Kopi av delings og skyldsettingsforretning over gnr. 25/2, datert 25.04.1892. i. Kopi av skjøyte på bnr. 5, datert 20.11.1891. j. Kopi av skjøyte på bnr. 7, datert 11.10.1898. k. Kopi av kjøpekontrakt, datert 26.04.1902. l. Kopi av skjøyte på bnr. 6, datert 11.10.1898. m. Utskrift av utskiftning på Mannsåker slutta 10.09.1901. 3. Prosesskrift frå Torbjørn J. Jordal, registrert 10.02.2009. a. Kart som syner situasjon etter utskiftinga i 1901. b. Kart som syner situasjonen før utskiftinga i 1901. c. Utskiftingskart frå 1901. d. Kopi av leigeavtale om vassfall. e. Dokumentsamling i samband med tvist mot Odda kommune om justering av leige. 4. Prosesskrift frå Torunn og Lars Sandvin, datert 08.06.09. a. Kopi av avtale om regulering av leige, datert 29.11.1976. 5. Prosesskrift frå Gjerding, datert 01.06.09. Dokumenta vart gjennomgått i nødvendig grad. Rettsformannen synte til den store mengda med dokumenta som var sendt inn til retten. Alle innsende dokument må følgjast av eit prosesskriv som fortel kva det einskilde dokumentet skal bevise. På eige initiativ har difor rettsformannen teke ut ein del dokument som ikkje vedrører saka her. Dersom partane likevel meiner at desse dokumenta har noko å seie i saka, må dei vel syne til desse og dei vil bli teke inn i dokumentlista. Ingen av partane hadde, på førespurnad, merknader til dette. Rettsformannen beklaga at Gjerding og Melkeraaen ikkje hadde fått svar på sine spørsmål i dok. nr. 5. E-posten var forsøkt svart på, men var ikkje kome fram. Rettsformannen gjekk raskt gjennom bakgrunnen for saka, historisk gjennomgang og 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 3
gjennomgang av dokumenta. Det vart avklart at tidlegare eigarar av bnr. 5 ikkje har kravd del i leigeinntektene frå vassrettane. Det vil såleis ikkje vera naudsynt å føre prov på dette. Partane vart formant og avla forsikring. Brita Gjerding og Ketil Melkeraaen fekk ordet til innleiing. Det vart lagd ned slik påstand: Til gnr. 55 bnr. 5 høyrer rett til vassfallet i Opo, etter hovudregelen vassresurslova 13. Torbjørn Jordal, Torunn og Lars Sandvin, Birger Mannsåker og Tor Henrik Mannsåker fekk ordet til innleiing. Det vart lagd ned slik påstand: 1. Gnr. 55/5 har ikkje del i fallretten i elva Opo. 2. Fallretten på gnr. 54 og gnr. 55 ligg til gnr. 54/1 og gnr. 55/1, 2, 3 og 4 som før utskiftinga i 1901. Ingen av partane hadde på førespurnad førebudd, eller ville halde prosedyre. Partane vart så oppmoda til å kome med synspunkt på korleis jordskiftekostnadane skal fordelast, jf. jordskiftelova 76. Det vart så teke pause i forhandlingane fram til klokka 1300. I pausen drøfta retten sine medlemmer gjennom saka i einerom. Klokka 1300 haldt forhandlingane fram med synfaring. Her vart den aktuelle elvestrekninga påvist. Storleiken på tillegget til bnr. 5 frå 1902 vart påvist. Partane fekk høve til å koma med avsluttande merknader. Dommaren erklærte forhandlingane for avslutta og tvisten teken opp til doms. Jordskiftedommaren orienterte så om forkynning, anke og tinglysing. På spørsmål hadde ingen merknader til forhandlingane. Partane vart så permittert. Jordskifteretten drøfta endeleg gjennom saka og kom fram til samrøystes resultat. Retten avgjorde samrøystes at rettsformannen skulle skriva ut dommen og at rettsboka kan sendast på sirkulasjon for underskrift. 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 4
Retten heva. Odda, 25.06.2009 Clara Agnete Hveem Knut Sveinung Kleppa Olav Gunnar Hjelmeland 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 5
DOM Rettsmøtedag: 07.08.2009 Stad: Leirvik i Stord Sak nr.: 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 - utsatt frå 25.06.2009. Saka gjeld: Krav om grensegang/ rettsutgreiing etter jordskiftelova 88 og 88a Rettsleiar: Meddommarar: Protokollførar: Jordskiftedommar Knut Sveinung Kleppa Clara Agnete Hveem, 5454 SÆBØVIK Olav Gunnar Hjelmeland, Landavegen 244, 5464 DIMMELSVIK Rettsformannen Saka er kravd av: Gjerding og Jordal Til handsaming: 1. Avseiing av dom 2. Avslutting av saka Partar: Eigar av gnr. 54/1, Torbjørn Jordal, Vasstun, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/1, Torunn og Lars Sandvin, Mannsåker 12, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/2, Birger Mannsåker, Mannsåker 2, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/3, Olav Seim, Mannsåker 8, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/4, Tor Henrik Mannsåker, Mannsåker 17, 5750 ODDA Eigar av gnr. 55/5, 55/13, Brita Gjerding, Mannsåker 1, 5750 ODDA Eigedomane ligg i Odda kommune. Til stades: Berre rettsformannen er til stades, jf. avgjerda om å sende rettsboka med dom til sirkulasjon for underskrift. 1. Dom På grunn av ferie har det teke lang tid frå hovudforhandling til dommen ligg føre. Jordskifteretten drøfta saka i einerom etter hovudforhandlinga 25.06.09 og avsa slik dom: Kva saka gjeld. Det er tvist om fallretten til ein del av elva Opo i Odda kommune. Den omtvista strekninga ligg utføre gnr. 55/5. Strekninga er på vel 50 meter, og fallet på strekninga er lite. Elva fører mykje vatn og er varig verna mot vasskraftutbygging. Partane har likevel konkrete planar om ei mindre utbygging, minikraftverk etter retningslinene for utbygging i verna vassdrag. 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 6
Gnr. 55/5 vart skilt ut frå gnr. 55/2 ved skylddeling i 1892. Bruket var lite, 19 øre i skyld, og grensa den gong ikkje til elva Opo. Vassrettane på gnr. 54 og 55 vart leigt av den engelske advokaten Roger William Wallace i 1895. Det vart inngått individuelle avtalar med kvar einskild brukar. Det vart ikkje gjort nokon avtale om leige av fallrettar på bnr. 5. Seinare har Odda kommune gått inn i desse avtalane som leigetakar. Eigar av bnr. 5 har aldri motteke leigeinntekter frå fallretten. På slutten av 1960-talet var det strid mellom grunneigarane, som utleigarar, og Odda kommune, som leigetakar, om regulering av leiga. I desse prosessane deltok ikkje eigar av bnr. 5. Eigar av bnr. 5 har på den andre sida fått del i leigeinntektene frå laksefisket. I åra 1898 til 1901 vart det halde offentleg utskifting på gnr. 54 og gnr. 55. Utskiftinga endra utforming og plassering for dei ulike bruka. Bnr. 5 vart no liggjande ned til elva, som det gjer i dag. Rettane i elva er nemnt to stader i denne utskiftinga. Om vandretten heiter det: Vandretten i Opoelven er uberørt av denne utskifting. Om fiskeretten står det: Fiskerett i Opoelven forbeholdes samtlige opsittere som før. Medan utskiftinga føregår, i 1898, kjøper dåverande eigar av bnr. 5 to mindre parseller som tillegg. Dette er bnr. 6 og bnr. 7, utskilt høvesvis frå bnr. 3 og bnr. 4. på skjøyta frå desse parsellane er merkt som hefte: 1 Kontrakt om laksefiske i Opo og 3 Kontrakt med Roger William Wallace ang vandrettigheder i Sandvenvannet og Opoelven. Kort tid etter utskiftinga var ferdig vart det frå bnr. 2 utskilt eit tillegg (bnr. 8) som grensa til elva og som vart lagt til bnr. 5. Den aktuelle delen av bnr. 5 fekk då det areal og utforming som dagens kart syner. I skylddelinga for dette tillegget er det ikkje teke atterhald om at det ikkje følgjer med rettar i elva. Tvisten i dag dreier seg om fallretten til elva. Det er ei felles oppfatting at omgrepet vandrettighet i dei gamle avtalane og dokumenta omhandlar det me i dag kallar fallrett. Saksøkjar Brita Gjerding og Ketil Melkeraaen har halde fram: Bnr. 5 grensar til elva Opo. Det normale er då at bruket har rettar i elva, her medrekna rett til å utnytta fallet. Saksøkarane har lagt ned slik påstand: Til gnr. 55 bnr. 5 høyrer rett til vassfallet i Opo, etter hovudregelen vassresurslova 13. Saksøkte Torbjørn Jordal, Torunn og Lars Sandvin, Birger Mannsåker og Tor Henrik Mannsåker har halde fram: Det går klart fram av utskiftinga frå 1901 at vassretten i Opo var urørt av utskiftinga. Før utskiftinga låg ikkje bnr. 5 ned til elva, og det vart heller ikkje inngått kontrakt om utleige av fallet frå bnr. 5 i 1892. Dette må bety at bnr. 5 korkje hadde eller fekk rettar i elva. Det følgde heller ikkje med fallrett då tillegget til bnr. 8 var skilt ut og lagt til bnr. 5. Bnr. 2, som bnr. 8 vart skilt ut frå, hadde ikkje fallet på denne strekninga før utskiftinga og 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 7
følgjeleg heller ikkje fallet i etterkant. Tillegget vart også frådelt for å bli ferdig med utskiftinga og hindre ei overutskifting, då eigar av bnr. 5 meinte han hadde fått for lite. Rettsforgjengaren til Gjerding/ Melkeraaen var ein mykje oppgåande mann. Han var ein som folk i bygda rådførte seg med i mange spørsmål. Han kjende og godt til tvisten mellom kommunen og saksøkte om justering av leiga. Dersom han hadde meint at han skulle ha del i leigeinntektene frå fallet, ville han truleg ha gjort krav på dette, men det gjorde han ikkje. Dei saksøkte har lagt ned slik påstand: 1. Gnr. 55/5 har ikkje del i fallretten i elva Opo. 2. Fallretten på gnr. 54 og gnr. 55 ligg til gnr. 54/1 og gnr. 55/1, 2, 3 og 4 som før utskiftinga i 1901. Retten ser det slik: Jordskifteretten er samrøystes komen til at bnr. 5 ikkje har del i fallretten i elva Opo. Dei saksøkte får såleis medhald i sin påstand. Hovudregelen i vassresurslova er at rettane til å utnytte eit vassdrag ligg til den grunneigedom som vatnet dekker, jf. vassresurslova 13. Vatnet som substans er eigarlaust. For grenser i vassdrag gjeld reglane i vassdragslova. Hovudregelen er at ein eigedom som grensar til ei elv, også eig elvegrunnen ut til djupålen, jf. vassdragslova 2. Gjennom rettspraksis er det slege fast at ein eigedom som blir skilt ut ned til eit vassdrag også blir eigar av elvegrunnen, med mindre anna blir utrykkeleg avtalt, jf. m.a. Rt-1928-835 og Rt- 1932-367. I denne saka er det uomtvista at bnr. 5 grensar til elva. Jordskifteretten er likevel komen til at bnr. 5 ikkje har rett til å utnytte fallet utanfor sin eigedom, det føreligg særlige rettstilhøve, med andre ord eit unntak frå hovudregelen jf. vassresurslova 13. Jordskifteretten legg avgjerande vekt på ordlyden i utskiftinga. Det går her klårt fram at vassrettane er urørt av utskiftinga. Vidare går det fram at det er skilt mellom fallrett ( vassrettighet ) og rett til fiske, då desse rettane er nemnt kvar for seg med ulikt eigarskap. Avgjerande er og at fallretten allereie var utleigd då utskiftinga fann stad. Partane var såleis klår over kva verdiar vassfallet representerte. Gjennom rettspraksis er det slege fast at synlege verdiar, verdiar som partane er klår over, ikkje er ein del av utskiftinga med mindre dei er særskilt nemnt. I utskiftinga er det særskilt nemnt at fallretten ikkje er endra. Rettstilhøva må då vera som før utskiftinga. Det er ikkje ført mykje prov for eller argumentert for korleis eigartilhøva til fallretten var før utskiftinga. Sidan det vart inngått individulle avtalar om leige av fallretten, legg jordskifteretten til grunn at fallretten låg til den eigedomen som grensa til elva, og at oppsitjarane den gong leigde vekk sin del av vassfallet. Det faktum at det ikkje vart inngått avtale med eigar av bnr. 5 stør denne oppfattinga. Frådelinga av bnr. 8, tillegg til bnr. 5, vart gjort i etterkant av utskiftinga i 1901. Dette tillegget grensar til elva, og etter rettspraksis skal då rettane i elva følgje med om ikkje anna er særskilt uttrykt. Korkje i kjøpekontrakten eller i skylddelinga er det teke inn at fallretten ikkje følgjer med parsellen. Jordskifteretten legg til grunn at fallretten, etter utskiftinga, var 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 8
eit eige rettsobjekt, der retten til fallet ikkje lenger følgde eigedomen på land. Den aktuelle elvestrekninga låg heller ikkje til bnr. 2 før utskiftinga. Dette var både seljar og kjøpar klår over, då det berre var eit halvt år sidan utskiftinga var ferdig, og berre 7 år sidan leigeavtalane vart inngått. Bnr. 8 vart tillagt beiterett i hjemmehavn og stølsbeite etter skylda. Kjøparen kunne, dersom det var sameige i fallet, fått del i bnr. 2 sin del av fallet etter skyld. Ei slik slutning vil byggje på rein spekulasjon, og jordskifteretten har, som det går fram over, lagt til grunn at fallet ikkje låg i sameige. Jordskifteretten konkluderer med at bnr. 5 korkje hadde, eller fekk del i fallretten ved utskiftinga i 1901. Med bakgrunn i dei framlagde dokumenta konkluderer jordskifteretten, med at det heller ikkje følgde med fallrett då bnr. 8 vart frådelt. Jordskifteretten legg og vekt på at, det i perioden frå leigeavtalane vart inngått i 1895 og fram til 1998, aldri vart kravd del i leigeinntektene av tidlegare eigarar på bnr. 5. Dette til tross for at leigeavtalen var kjend. Det beviser at desse eigarane meinte at bnr. 5 ikkje hadde del i fallretten. Den framlagde utgreiinga om fiskeretten frå Arne J Mannsåker, førre eigar på bnr. 5, stør ei slik oppfatting. Til sist kan nemnast at det er gått 100 år før eigar av bnr. 5 gjorde krav på del av leigeinntektene. Kravet til hevdstid er dermed meir enn oppfylt, jf. hevdslova. Vilkåret om aktsam god tru frå saksøkte si side, vil og vera oppfylt, ut frå ordlyden i utskiftinga. Jordskifteretten finn grunn til å presisera at dommen berre gjeld fallretten, det er ikkje teke stilling til rettane i til dømes fiske. Retten kom til slik s l u t n i n g : 1. Gnr. 55/5, medrekna tillegget bnr. 8, har ikkje del i fallretten i elva Opo. 2. Fallretten på gnr. 54 og gnr. 55 ligg til gnr. 54/1 og gnr. 55/1, 2, 3 og 4 som før utskiftinga i 1901. * * * * * * * * * 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 9
2.1 Jordskiftekostnader 2 Avslutting av saka Jordskiftekostnader og gebyr skal dekkast av partane i samsvar med jordskiftelova 74. Rettsmøteutgiftene er godtgjersle til meddommarar i samsvar med rettsgebyrforskrifta. På denne bakgrunnen blir kostnadene slik: Registreringsgebyr kr 4300 Partsgebyr kr 9288 Grenselengdegebyr kr 0 Rettsmøteutgifter kr 3902 Grensemerke kr 0 Arbeidshjelp kr 0 Sum kr 17490 Kostnadene skal fordelast mellom partane etter den nytten dei har hatt av jordskiftet, jf. jordskiftelova 76. Partane har fått høve til å uttale seg om fordelinga av kostnadene. Partane var samde om at kostnadane skulle delast med like deler på kvar part. Jordskifteretten legg avgjerande vekt på partane si semje om likedeling av jordskiftekostnadane. Jordskifteretten finn at avklaringa av rettstilhøva er naudsynt for å koma vidare med planane om kraftverk. Nytten kjem alle partane til gode. Retten set då opp denne fordelinga av kostnadene: Gnr./bnr. Eigar skal betale kr har betalt kr skuldar kr har til gode kr 54/1 Torbjørn Jordal 2915 4300 0 1385 55/1 Torunn og Lars Sandvin 2915 0 2915 0 55/2 Birger Mannsåker 2915 0 2915 0 55/3 Olav Seim 2915 0 2915 0 55/4 Tor Henrik Mannsåker 2915 0 2915 0 55/5,13 Brita Gjerding 2915 0 2915 0 Jordskifteretten 0 13190 0 13190 SUM 17490 17490 14575 14575 Dei pålagde beløpa forfell til betaling 15 dager frå forkynningsdatoen. Pengar til gode blir utbetalte samstundes med forkynninga av saka. 2.2 Forkynning Forkynning skjer etter reglane for postforkynning. 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 10
2.3 Avslutting av saka Saka blir avslutta i dette møtet. Fristen for anke er éin månad rekna frå forkynningsdatoen. Reglane om anke følgjer forkynninga. 2.4 Tinglysing Når saka er rettskraftig, vil den bli tinglyst på: Gnr. 54 bnr. 1 Gnr. 55 bnr. 1, 2, 3, 4 og 5. Alle bruk i Odda kommune. Retten heva, saka slutta Leirvik, 07.08.2009 Clara Agnete Hveem Knut Sveinung Kleppa Olav Gunnar Hjelmeland 1230-2008-0015 VASSTUN GNR 54, 55 Indre Hordaland jordskifterett 11